1. Le bantu bavule bepānanga namani, ne mwanda waka bepānanga?

DYALELO, bantu ba Leza midiyo ne midiyo bepānanga. Batutu ne bakaka bavule i batonge kwikala bankungulume ne bankungakaji. Boba besongele nabo belaijanga’ko kumeso kwa kubutula bana. Bisaka nabyo i bisuminwe bintu bimo mu būmi. Abo bonso i bakwate buno butyibi pa bubinga bumo bwa mvubu—basakanga kwingidila Yehova ne pa mfulo. Basangele kadi bakulupile amba Yehova ukebapa bintu byonso byobasakilwa. Le bakatyumukwa mutyima? Aa! Mwanda waka tubanena namino? Mwanda Yehova wāesele Abalahama, “shandya bonso badi na lwitabijo.”​—Loma 4:11.

2. (a) Mungya Bahebelu 11:8-10, 16, mwanda waka Abalahama wāitabije kutamba mu Ulu? (b) Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

² Abalahama wāitabije kushiya būmi buyampe bwaādi nabo mu kibundi kya Ulu. Mwanda waka? Mwanda wādi wilaije “kibundi kya byalwilo bya bine.” (Tanga Bahebelu 11:8-10, 16.) Le kino “kibundi” i bika? Le i makambakano’ka ēkondele na Abalahama paādi wilaije kino kibundi kyūbakwe? Ne i muswelo’ka otubwanya kwiula Abalahama ne bantu ba mu ano etu mafuku balonda kimfwa kyandi?

3. Le kibundi kyādi kilaije Abalahama i bika?

³ Kibundi kyādi kilaije Abalahama i Bulopwe bwa Leza. Bantu babikele mu buno Bulopwe i Yesu Kidishitu ne bene Kidishitu bashingwe māni 144 000. Polo utela buno Bulopwe bu “kibundi kya Leza mūmi, Yelusalema wa mūlu.” (Bah. 12:22; Kus. 5:8-10; 14:1) Yesu wāfundije bandi bana ba bwanga balombe buno Bulopwe, bebulombe bwiye bulonge  kiswa-mutyima kya Leza pano pa ntanda na mokilongekela mūlu.​—Mat. 6:10.

4. Mungya Ngalwilo 17:1, 2, 6, le i myanda’ka yādi iyukile Abalahama itala kibundi, nansha’mba itala Bulopwe bwālaile Leza?

⁴ Le Abalahama wādi uyukile myanda yonso ya mwādi mulongolwedilwe Bulopwe bwa Leza? Aa. Ino myanda yādi “kifibwe kikola” mu myaka tutwa na tutwa. (Ef. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Inoko Abalahama wādi uyukile amba bantu bamo ba ku lutundu lwandi bo bakekala balopwe. Yehova wāmulaile uno mulao wa pa bula. (Tanga Ngalwilo 17:1, 2, 6.) Abalahama wādi na lwitabijo lukomo mu milao ya Leza pamo bwa aye wādi umwene Mushingwe Māni, nansha’mba Meshiasa, mwine wadi wa kwikala Mulopwe wa Bulopwe bwa Leza. O mwanda, Yesu wāsapwidile Bayuda ba mu andi mafuku amba: “Shenu Abalahama wāsangele bikatampe pa kutengela kumona difuku dyami, ne kadi wēdimwene wāsangala.” (Yoa. 8:56) Na bubine, Abalahama wādi uyukile amba bandi bana bakabadilwa mu boba bakabikala mu Bulopwe bwadi bwa kushimika Yehova, kadi wādi wilaije Yehova afikidije uno mulao.

5. Le tubayuka namani amba Abalahama wādi wilaije kibundi kyāfwatakenye Leza?

⁵ Le Abalahama wālombwele namani amba wādi wilaije kibundi, nansha Bulopwe, bwāfwatakenye Leza? Dibajinji, Abalahama keēlelepo mu bulopwe nansha bumo bwa pano pa ntanda. Wādi uvilukaviluka, kadi kādipo ukwatakanya bantu bādi babikele. Ne kadi, Abalahama kāsakilepo kwitūdila’ko bulopwe bwa aye mwine. Inoko, wādi nyeke ukōkele Yehova ne kumwilaija afikidije mulao wandi. Abalahama pa kulonga namino, wālombwele amba udi na lwitabijo lwa binebine mudi Yehova. Pano twisambilei’ko pa makambakano amo awēkondele nao ne kumona ñeni yotubwanya kuboila ku kimfwa kyandi.

6. Le kibundi kya Ulu kyādi namani?

⁶ Kibundi kyāshile Abalahama kyādi kya mutyima-ntenke, kyendelele kumeso, kadi kiyampe. Kyādi kikingwe na mansakwa makatampe ne na mikola mitamba yonso isatu. Bantu ba mu Ulu bādi bapotolwele kulemba ne kupikula makumi. Kadi mobimwekela  kino kibundi kyādi kitumbile bya busunga, bakimbi basokwele’mo mikanda mivule ya bya busunga. Mobo a bantu ādi mobakwe na bidiki ne mumbu mishinwine kadi mipente bitōka. Mobo amo ādi na byumba 13 nansha 14 kadi ekele mu lupango lukomene na mabwe panshi.

7. Mwanda waka Abalahama wādi ufwaninwe kukulupila’mba Yehova ukamukinga aye ne kisaka kyandi?

⁷ Abalahama wādi ufwaninwe kukulupila’mba Yehova ukamukinga aye ne kisaka kyandi. Mwanda waka? Tuvulukei amba ba Abalahama ne Sala bāshile njibo miyampe mu kibundi kya Ulu, bāenda kukashikata mu mapema mu ntanda ya Kenani. Aye ne kisaka kyandi kebādipo bakikingilwe na mumbu milampe ne mikola. Ino pano byādi ke bipēla kutambwa bulwi na balwana.

8. Le i bika byēkondele na Abalahama kyaba kimo?

⁸ Abalahama wālongele kiswa-mutyima kya Leza, ino kyaba kimo wēkondele mwa kudishisha kisaka kyandi. Wādi ufwaninwe kūminina kipupo kikatampe kya nzala kyāponēne ntanda yonso yāmutumine’ko Yehova. Kino kipupo pa kubipila’ko, Abalahama wākwata butyibi bwa kuvilukila mu Edipito na kyandi kisaka mu kitatyi kityetye. Inoko, aye pa kufika mu Edipito, Felo, mulopwe wa ntanda’ya, wāmuyata wandi mukaji. Langa’po bidi mwāzumbijije Abalahama mutyima kufika’nka ne byobanekenye Felo mutyima kudi Yehova amba ajokeje Sala kudi Abalahama.​—Ngo. 12:10-19.

9. Le kisaka kya Abalahama kyādi na makambakano’ka?

⁹ Kisaka kya Abalahama kyādi na makambakano. Sala, mukaji wandi wasenswe bininge kādipo ubutula. Bādi batyumukwe mutyima mu myaka mivule pa uno mwanda. Mwenda mafuku, Sala wāpa Abalahama mwingidi wandi Hakala, mwanda wa ebabutwile bana. Inoko Hakala pa kwimita Ishemele, wāshilula kufutulula Sala. Myanda pa kubipila’ko bininge, Sala wāpanga Hakala ku njibo.​—Ngo. 16:1-6.

10. Le i myanda’ka ya ba Ishemele ne Izake yādi ikokeja kulengeja Abalahama akomenwe kukulupila mudi Yehova?

¹⁰ Ku mfulo, Sala nandi wāimita, wābutwila Abalahama mwana mwana-mulume, wāmwinika bu Izake. Abalahama wādi usenswe bana bonso babidi, ba Ishemele ne Izake. Ino Ishemele byaādi ususula Izake, Abalahama wāpanga Ishemele ne Hakala. (Ngo. 21:9-14) Mwenda mafuku, Yehova wānena Abalahama alambule Izake bu kitapwa. (Ngo. 22:1, 2; Bah. 11:17-19) Mu ino myanda yonso ibidi, Abalahama wādi ufwaninwe kukulupila’mba Yehova ukafikidija milao yandi pa bandi bana.

11. Mwanda waka Abalahama wādi ufwaninwe kwilaija Yehova na kitūkijetyima?

¹¹ Mu kino kitatyi kyonso, Abalahama wēfundile kwilaija Yehova na kitūkijetyima. Paātambile mu Ulu na kyandi kisaka wādi kadi padi na myaka 70 ne kupita. (Ngo. 11:31–12:4) Kadi wāshikete mu mapema mu kintu kya myaka katwa, wendakana mu ntanda ya Kenani. Abalahama wāfwile na myaka 175. (Ngo. 25:7) Inoko kāmwenepo Yehova ufikidija mulao wandi wa kupa bandi bana ntanda yawāendele’ko. Kadi kāmwenepo kibundi, Bulopwe bwa Leza bushimikwa. Nansha nabya, Bible unena’mba Abalahama wāfwa “mukulumpe kadi mubwanwe.” (Ngo. 25:8) Nansha byaātenwe na ano makambakano onso, Abalahama wāikele nyeke na lwitabijo lukomo kadi musangale kwilaija Yehova. Mwanda waka wābwenye kūminina? Mwanda mu būmi bonso bwa Abalahama, Yehova wāmukingile ne kumumona bu mulunda.​—Ngo. 15:1; Isa. 41:8; Yak. 2:22, 23.

12. Le i bika byotwilaije, ne i bika byotusa kwisambila’po?

¹² Pamo bwa Abalahama, twilaije kibundi kya byalwilo bya binebine. Inoko ketwilaijepo  kūbakwa kwakyo. Mwanda Bulopwe bwa Leza bwashimikilwe mu 1914, kadi buludikanga kala mūlu. (Kus. 12:7-10) Ino twibwilaije bwiye buludike ntanda yonso. Pano potwibwilaije, twikondanga na makambakano mavule na ēkondele nao ba Abalahama ne Sala. Le bengidi ba Yehova ba mu ano etu mafuku, babwanya kwiula kimfwa kya Abalahama? Nsekununi ya mu būmi ilupwilwe mu Kiteba kya Mulami ilombola’mba, pamo bwa ba Abalahama ne Sala, bantu bavule dyalelo badi na lwitabijo ne kitūkijetyima. Twisambilei’ko bidi pa nsekununi mityetye ne kumona ñeni yotubwanya kuboila’ko.

13. Le i ñeni’ka yowaboila ku myanda ya Tutu Walden?

¹³ Itabija kwipāna. Shi tusaka kutangidija kibundi, nansha’mba Bulopwe bwa Leza kumeso mu būmi bwetu, tufwaninwe kwiula Abalahama, mwine wāitabije kwipāna mwanda wa kusangaja Leza. (Mat. 6:33; Mako 10:28-30) Twisambilei pa kimfwa kya tutu Bill Walden. * Mu 1942, pashilwile Bill kwifunda na Batumoni ba Yehova wadi kadi kubwipi na kutambula dipolome bu sendwe mu lūbako ku iniveleshite ya mu États-Unis. Paapwile masomo, polofesele wabo umo wamusokwedile kaji, ino Bill wekapela. Wanenene amba, wakwete butyibi bwa kupela kaji ka mfutwa miyampe mwanda wa kwingidila Leza ne pa mfulo. Kitatyi kityetye pa kupita’po, baningila Bill atwele bu sola. Wapela na bulēme, kupwa bamudya amande ya madolala 10 000 ne kumutyibila buloko bwa myaka itano. Myaka isatu pa kupita’po bamukutulula. Mwenda mafuku, bamwita ku Masomo a Ngileade, kupwa bamutuma bu mishonele mu Afrika. Ebiya Bill wasonga Eva, kadi abo bonso baingile pamo mu Afrika, kintu kyadi kilomba kwipāna. Kupwa, bakajokela mu États-Unis kukalela inandya Bill. Bill wipipija nsekununi ya mu būmi bwandi amba: “Impolo ya nsangaji intambanga kitatyi kyonangulukilanga pa dyese dikatampe dya kwingidila Yehova mwingilo wandi mu bula bwa myaka 70 ne kupita. Mufwijanga’ko nyeke pa kunkwasha mone mwingilo wandi bu mwingilo wami.”  Lelo nobe ubwanya kumona mwingilo wa kitatyi kyonso bu mwingilo obe?

14-15. Le i ñeni’ka yowaboila ku myanda ya ba Tutu Apostolidis ne wandi mukaji?

¹⁴ Kokalanga’mba kubwanyapo kwikala na makambakano mu būmi. Tubefunde ku kimfwa kya Abalahama’mba, nansha ke boba bengidila Yehova mu būmi bwabo bonso batanwanga na makambakano. (Yak. 1:2; 1 Pe. 5:9) Kino i kimweke mu myanda ya tutu Aristotelis Apostolidis. * Wabatyijibwe mu 1946 mu Ngidiki, kadi mu 1952 wasonga kaka Eleni, obadi nandi bitungo bimo. Inoko, Eleni wabela, bamulombola’mba udi na kimenwa mu bongolo. Bamutalula kimenwa, ino myaka mityetye pa kupita’po na pobesongele, kimenwa kyamujokela. Badokitele bamupasula’kyo monka, ino Eleni washala na bulebe, kakibwanya ne kwisamba biyampe kwine. Inoko wadi mupyasakane mu mwingilo nansha byaadi ubela ne kupangwapangwa na umbikalo mu kine kitatyi’kya.

¹⁵ Aristotelis wakwatakenye wandi mukaji mu bula bwa myaka 30. Mu kino kitatyi wadi mukulumpe, wingila mu makomite a bitango, ne kukwasha ku lūbako lwa Njibo ya Bitango. Ebiya, mu 1987, Eleni paadi usapula, watanwa’mo na akishida. Washala mu koma mu bula bwa myaka isatu, kupwa wafwa. Aristotelis wipipija myanda yamutene amba: “Mu myaka mivule, natenwe na makambakano makomo ne bikoleja bya mu kitulumukila, byonadi mfwaninwe kūminina ne kuleka kutyumukwa mutyima. Inoko, Yehova wadi umpa nyeke bukomo bonsakilwa pa kūminina ano makambakano.” (Ñim. 94:18, 19) Bine, Yehova usenswe boba bekankila’ko kumwingidila nansha shi bekonda na makambakano!

16. Le Tutu Knorr wadingile wandi mukaji madingi’ka mayampe?

¹⁶ Tá mutyima ku būmi bwa kumeso. Abalahama wādi utele mutyima ku mpalo yādi ya kumupala Yehova, kadi kino kyāmukweshe ōminine makambakano āmutene. Kaka Audrey Hyde walongele bukomo bwa kwikala nyeke na mumweno muyampe, nansha byaafwidilwe  wandi mulume mubajinji Nathan Knorr pa mwanda wa dyaya, Glenn Hyde, wandi mulume wa bubidi nandi wabela misongo ya mu bongolo. * Unena’mba wakwashibwe na bintu byamusapwidile Tutu Knorr mu mayenga matyetye’tu kumeso kwa kufwa. Unena’mba: “Nathan wamvulwije amba: ‘Shi tubafu, lukulupilo lwetu ludi’ko, kadi ketukasusukapo monka.’ Kupwa waunsoñanya’mba: ‘Abe tala’nka kumeso, mwanda ye kudi mpalo yobe.’ . . . Wabweja’ko amba: ‘Vudilwa bya kulonga—longela bakwenu bintu mu būmi bobe. Kino kikakukwasha wikale na nsangaji.’” Bine, madingi a kulongela nyeke bakwetu bintu biyampe ne ‘kusangela mu lukulupilo’ i mayampe’po kashā!​—Loma 12:12.

17. (a) I kika kinenenwa’mba tudi na bubinga bwendele’mo bwa kutela mutyima ku būmi bwa kumeso? (b) Le kulonda kimfwa kidi mu Mika 7:7 kuketukwasha namani tukeselwe madyese a kumeso?

¹⁷ Dyalelo tudi na bubinga buvule bwa kutela mutyima ku būmi bwa kumeso. Bintu bilongeka pa ino ntanda bilombola patōka’mba tudi ku mfulo kwa mafuku a mfulo a ino ngikadilo ya bintu. Panopano ponka ketusapo kwilaija kibundi kya byalwilo bya bine kya kuludika ntanda yonso. Mu madyese mavule otusa kweselwa, musa kwikala ne dyese dya kumona bantu botusenswe basangulwa. Mu kine kitatyi’kya, Yehova ukapala Abalahama mpalo pa mwanda wa lwitabijo ne kitūkijetyima kyandi, ne kumusangula aye ne kisaka kyandi pano pa ntanda. Le nobe ukekala’ko mwanda wa kwibatundaila? Bine, ukekala’ko shi, pamo bwa Abalahama, witabije kwipānina Bulopwe bwa Leza, shi ulame lwitabijo lobe nansha ke mu makambakano, ne shi wifunde kwilaija Yehova na kitūkijetyima.​—Tanga Mika 7:7.