1, 2. (a) I bika bibwanya kulupuka ku kubulwa kwīfula? (b) Mwanda waka tusakilwa kwisambila pa kwīfula?

KWĪFULA i ngikadila yotubwanya kutamija na bukwashi bwa Yehova Leza. (Ngalatea 5:22, 23) Yehova udi na kwīfula kubwaninine. Inoko batwe ketudipo na kuno kwīfula mwanda twi ba kubulwa kubwaninina. Na bubine, kubulwa kwīfula ko kulengeja makambakano mavule adi na bantu dyalelo. Kubwanya kulengeja muntu akomenwe kulonga bintu bya mvubu nansha kumulengeja akomenwe kwingila biyampe ku masomo nansha ku kaji. Kadi kubulwa kwīfula kubwanya kufikija muntu ku butukani, bunkolwankolwa, lūma, dilubu, māpu a kubulwa kwendela’mo, kumunwa na kintu kampanda, kukutwa buloko, kuvutakanibwa ñeni, kupya luba ku busekese, ne dīmi dyampikwa kuswa.​—Ñimbo ya Mitōto 34:11-14.

² Bantu ba kubulwa kwīfula bekolomwenanga myanda ne kukolomwena’yo bakwabo. Kitatyi pokyenda kipita, po pene bantu nabo benda babulwa kwīfula. Inoko, kino ke kya kutulumukapo, mwanda Kinenwa kya Leza kyālaile tamba kala’mba kubulwa kwīfula i bubinga bumo bulombola’mba tudi “mu mafuku a mfulo.”​—2 Temote 3:1-3.

3. Mwanda waka tusakilwa kwīfula?

³ Mwanda waka tusakilwa kwīfula? Kudi bubinga bubidi bukatampe. Bubajinji, bantu bēfula mu malango ne mu mwiivwanino wabo, divule batyepejanga’ko makambakano. Kadi  bapēlelwanga kwikala mu kipwano kiyampe na bantu bakwabo, kwepuka bukalabale, kuzumbija mutyima, nansha kutyumukwa’o. Bwa bubidi, pa kwikala nyeke balunda na Leza, tusakilwa kukomena matompo ne kwīfula ku bilokoloko bibi. Kino kyo kyākomenwe kulonga ba Adama ne Eva. (Ngalwilo 3:6) Pamo bwa abo, bantu bavule dyalelo batanwanga na makambakano makomo pa mwanda wa kubulwa kwīfula.

4. I bika bifwaninwe kukankamika muntu ye-yense ulwa na kwīfula ku bilokoloko byandi bibi?

⁴ Yehova uyukile amba twi ba kubulwa kubwaninina ne amba ke kitupēlelangapo kwikala na kwīfula. Inoko usakanga kwitukwasha tukomene bilokoloko byetu bibi. (1 Balopwe 8:46-50) Byadi Mulunda wa buswe, ukankamikanga na kanye boba babwanya kumona kyaba kimo’mba i bikomo kwīfula mu mwiivwanino ne ku bilokoloko byabo. Mu kino kishinte, tusa kubandaula’mo ñeni yotuboila ku kimfwa kya Yehova kya kwīfula. Kadi tusa kwisambila’mo ne pa bimfwa bya mu Bible biyampe ne bibi, ne kubandaula’mo madingi a kamweno abwanya kwitukwasha.

5, 6. Yehova i mulete kimfwa’ka mu mwanda utala kwīfula?

⁵ Yehova udi na kwīfula kubwaninine mwanda i mubwaninine mu miswelo yonso. (Kupituluka 32:4) Inoko, batwe twi bampikwa kubwaninina. Nansha nankyo, tusakilwa kubandaula kimfwa kyandi kya kwīfula pa kusaka’mba tumwiule senene. Kino kiketukwasha tuyuke mwa kulongela bintu mu muswelo muyampe shi kubalongeka bintu bibwanya kwitulobeja. Lelo i mu myanda’ka imoimo mulombweje Yehova kwīfula?

⁶ Langulukila pa byālongele Yehova kitatyi kyāmutombokēle Satana mu Edena. Na bubine, matope a Dyabola āsanshije bengidi bonso ba Leza ba kikōkeji ba momwa mūlu, kwibakwatyija bulobo ne kumona’byo Dyabola bule. Padi nobe wiivwananga uno muswelo pomona masusu onso alengeje Satana. Inoko, Yehova wāikele na kwīfula. Wālongele bintu mu muswelo moloke. Yehova wāijije pa kufuna bulobo kadi wātongele kupwija butomboki bwa Satana mu muswelo mwendele’mo. (Divilu 34:6; Yoba 2:2-6) Mwanda waka? Yehova wālekele kitatyi kipite’po mwanda kasakengapo muntu nansha umo oneke, ino “usaka bonso bafikile pa kwisāsa.”​—2 Petelo 3:9.

7. Le i ñeni’ka yotuboila ku kimfwa kya Yehova?

⁷ Kimfwa kya Yehova kitufundija’mba tufwaninwe kulanguluka na katentekeji kumeso kwa kwisamba ne kwepuka kulonga bintu na kansontomokela. O mwanda shi kokwata butyibi bwa mvubu, witūdile’ko kitatyi kya kulangulukila’po bidi. Lomba tunangu pa kunena ne kulonga bintu senene. (Ñimbo ya Mitōto 141:3) Kitatyi kyotulobele nansha kyotufītyilwe, i kipēla kulonga bintu pampikwa kwīfula. O mwanda bantu bavule bealakanyanga pa bintu byobanenene nansha byobalongele pampikwa kulanga!—Nkindi 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) I kwepi kotukatana bimfwa biyampe bya kwīfula? (b) Le i kika kyākweshe Yosefa akomene ditompo kitatyi kyādi kisaka mukaja Potifela kulāla nandi? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

⁸ Lelo i bimfwa’ka bya mu Bible bilombola mvubu ya kwīfula? Kimfwa kimo bidi kyobwanya kulangulukila’po i kya Yosefa mwanā Yakoba. Wākomēne ditompo paādi wingila mu njibo ya Potifela, mukulu wa balami ba Felo. Mukaja Potifela  waābīle Yosefa ne kumuningila misunsa mivule alāle nandi, mwanda Yosefa wādi “mutante mulumbuluke.” Lelo i kika kyākweshe Yosefa akomene dino ditompo? Padi wētūdile’ko bidi kitatyi kya kulangulukila pa byobya byādi bya kulupuka’ko shi walāla nandi. Ku mfulo, aye umukwata mu bisandi, ponka’po Yosefa wamunyema. Kamunena’mba: “Lelo nkalonga namani ne buno bubi bukatampe byamwiko namino? Mbulwe kupya mambo kudi Leza mwine’ni?”​—Ngalwilo 39:6, 9; tanga Nkindi 1:10.

9. I muswelo’ka obwanya kwiteakanya pa kukomena matompo?

⁹ I ñeni’ka yotuboila ku kimfwa kya Yosefa? Shi tubatanwa na ditompo dya kujilula bijila bya Leza, tufwaninwe kwidikomena. Kumeso kwa kwikala Batumoni ba Yehova, bamo balwile pa kuleka mudīlo-mpata, mutomeno-mpata, kutoma mfwanka, kutoma dyamba, busekese, nansha bibidiji bikwabo. Nansha ke pa kupwa kubatyijibwa, kyaba kimo babwanya kutompibwa mwanda wa kulonga bino bintu. Shi kino kibakufikila, kunkumana ne kulangulukila pa mukonekela kipwano kyobe na Yehova shi unekenibwe na ditompo’dya. Ubwanya kulonga bukomo bwa kujingulula ngikadilo ibwanya kukutūla pa ditompo ne kukwata butyibi bwa mwa kwiyepukila. (Ñimbo ya Mitōto 26:4, 5; Nkindi 22:3) Shi ubatanwa na ditompo, lomba Yehova akupe tunangu ne kwīfula amba ukomene’dyo.

10, 11. (a) I bika bitananga bankasampe bavule ku masomo? (b) I bika bibwanya kukwasha bankasampe bene Kidishitu bakomene ditompo dya kujilula bijila bya Leza?

¹⁰ Byobya byātene Yosefa bitananga ne bankasampe bene Kidishitu bavule dyalelo. Kimfwa kimo bidi i kya kaka witwa bu Kim. Divule bakwabo ba ku masomo badi beanya’mba baloñanga busekese ku mfulo kwa yenga ne yenga. Inoko Kim kadipo na bya kunena pa uno mwanda. Unena’mba kwishila na bakwabo kwamulengeje kyaba kimo emone bu “musūlwe ne kwimona bu udi bunka,” kadi bakwabo ba ku masomo badi bamumona’mba i kivila mwanda kaloñangapo busekese. Na bubine Kim walongele bya tunangu. Wadi uyukile amba ditompo dya kulonga busekese dimwekanga bu dikomo bininge ku bankasampe. (2 Temote 2:22) Bana ba masomo bakwabo badi bavudile kumwipangula shi ukidi mujike. Kino kyamupele mukenga wa kwibashintulwila kine kyapelela kulonga busekese. Twitembanga bankasampe bene Kidishitu basumininwe kukomena kuningilwa na bakwabo mwanda wa kulonga busekese, kadi Yehova nandi wibetembanga!

¹¹ Kadi mu Bible mudi ne bimfwa bya bantu bānekenibwe na ditompo dya kulonga busekese. Bible ulombola bipa bibi bikalupuka’ko shi ketudipo na kwīfula. Shi udi mu ngikadilo na yadi’mo Kim, nabya langulukila pa nkasampe wampikwa ñeni utelelwe mu Nkindi shapita 7. Kadi, langulukila pa kimfwa kya Amenone ne pa bipa bibi byālupukile ku mwiendelejo wandi. (2 Samwele 13:1, 2, 10-15, 28-32) Bambutwile bakokeja kukwasha babo bana bekale na kwīfula ne tunangu na kwisambila pa bino bimfwa mu butōtyi bwa kisaka.

12. (a) Lelo Yosefa wāikele namani na kwīfula pa bamwanabo? (b) I mu myanda’ka motufwaninwe kwikala na kwīfula?

¹² Kadi Yosefa i mushiye kimfwa kiyampe kya kwīfula mu mwanda mukwabo. Kino i kitatyi kyāile bamwanabo mu Edipito kupota bidibwa. Pa kusaka kuyuka bine byobādi balanga, Yosefa kēsokwelepo amba i mwanabo. Kadi paāivwene kinku bininge, wāshile banababo wākadidila kufula. (Ngalwilo 43:30, 31; 45:1) Shi tutu nansha kaka walonga  kintu kikulobeja, kwiula kimfwa kya Yosefa kya kwīfula kukakukwasha uleke kunena nansha kulonga kintu kyokealakanya shi pabapite kitatyi. (Nkindi 16:32; 17:27) Padi kudi muntu mupangwe obutulwa nandi. Shi bidi namino, nankyo ufwaninwe kwīfula na kuleka kwitana nandi pokebidipo na mvubu. Kino kibwanya kumweka bu kikomo. Inoko kikakupēlela shi uvuluke amba wiulanga kimfwa kya Yehova ne kulonga bintu byakusoñenye kulonga.

13. I ñeni’ka yotubwanya kuboila ku myanda yātene Mulopwe Davida?

¹³ Kadi tubwanya ne kuboila ñeni ku kimfwa kya Mulopwe Davida. Kitatyi kyāmusombele ba Solo ne Shimei, Davida kālobelepo nansha kukimba kulwa nabo. (1 Samwele 26:9-11; 2 Samwele 16:5-10) Inoko, kitatyi kimo Davida wābudilwe kwīfula. Tubayuka kino kupityila ku byotutanga pa bubi bwandi na Bafesheba ne pa byaālongele pa mwanda wa makomwa-meso a Nabalu. (1 Samwele 25:10-13; 2 Samwele 11:2-4) Tubwanya kuboila ñeni mikatampe kudi Davida. Mibajinji, batadi ba mu bantu ba Leza basakilwa nakampata kwīfula kutyina’mba bakengidija lupusa lwabo bibi. Ya bubidi, kekwakikala muntu nansha umo wa kwikulupila bipitepite, na kulanga’mba kabwanyapo kupona shi watompibwa.​—1 Kodinda 10:12.

14. I mwanda’ka watene tutu umo, ne mwanda waka bidi na mvubu kulonga na mwaalongele shi tubatanwa na mwanda wiifwene na uno?

¹⁴ I bika byobwanya kulonga pa kutamija kwīfula? Tala byatene Luigi. Motoka umo ubakonge kunyuma kwa wandi motoka. Enka shofele wakoñañana’wa washilula kufunina Luigi ne kukimba kumukupila. Ino Luigi aye walomba Yehova amukwashe ekale na kwīfula ne kutompa kutūkija mutyima wa shofele’wa. Ino aye kutupu umufunina’nka kumufunina. Penepa Luigi walemba mukanda wa mwalongekelanga akishida, kupwa wataluka’po wamushiya ukifuna. Yenga umo pa kupita’po, Luigi wakajokela mwana-mukaji umo waasapwidile. Nanshi shofele’wa ye wandi mulume! Shofele’wa wafwa bumvu, kamulombe lusa. Wasaka kukemona na kompani yapotele’ko Luigi mukanda wa kwikinga ku maakishida mwanda wa balongolwele Luigi motoka bukidibukidi. Shofele’wa waitabija kutanwa pobesamba myanda ya mu Bible na wandi mukaji, kadi webisangedile. Pa kino, Luigi wajingulwile mvubu ya kwīfula palongekele akishida ne mwadi mwa kubipila myanda shi nandi wakalabele.​—Tanga 2 Kodinda 6:3, 4.

15, 16. Le kwifunda Bible kubwanya kukukwasha namani abe ne kyobe kisaka mutamije kwīfula?

¹⁵ Kwifunda Bible senene kitatyi ne kitatyi kubwanya kukwasha bene Kidishitu batamije kwīfula. Vuluka, Leza wāsoñenye Yoshua amba: “Penepo uno mukanda-wabijila uno’u kadi keukasonsolokapo mu kyakanwa kyobe, mhm, ino nanshi ukafwatakanyanga’mo dyuba ne bufuku bwine, amba utentekele kulonga mwendele byonso bilembelwemo, mwanda nabya ukalongeja dishinda dyobe ke dilumbuluka, kadi nabya ukamona dyese.” (Yoshua 1:8) Ino le kwifunda Bible kubwanya kukukwasha namani utamije kwīfula?

¹⁶ Tubefunde amba mu Bible mudi bimfwa bilombola muswelo otubwanya kumwena mu kwīfula ne bibi bibwanya kwitutana shi ketudipo nako. Yehova wālembeje bino bimfwa na kitungo kampanda. (Loma 15:4) Nanshi i biyampe tutange’byo, twifunde’byo, ne kulangulukila’po na mushike. Kadi longa bukomo  bwa kwivwanija muswelo obikutala abe ne kisaka kyobe. Lomba Yehova akukwashe wingidije madingi a mu Kinenwa kyandi. Shi ubamone amba kudi pantu posakilwa kwīfula, itabija. Kupwa lombela pa mwanda’wa, ne kulonga bukomo bwa kwilumbulula. (Yakoba 1:5) Longa bukimbi mu mabuku etu pa kutana madingi a kamweno abwanya kukukwasha.

17. I mu miswelo’ka mubwanya bambutwile kukwasha babo bana batamije kwīfula?

¹⁷ Lelo i muswelo’ka obwanya kukwasha bobe bana batamije kwīfula? Bambutwile bayukile amba bana kebabutulwangapo na ino ngikadila. O mwanda bafwaninwe kufundija babo bana ngikadila miyampe kupityila ku kyabo kimfwa. (Efisesa 6:4) Shi ubamone amba bobe bana kebadipo na kwīfula, nabya wibandaule shi uletanga kimfwa kiyampe mu uno mwanda. Ubwanya kwibashila kimfwa kiyampe na kutambila mu busapudi kitatyi ne kitatyi, kutanwa kukupwila, ne na kulonga butōtyi bwa kisaka. Kadi kokakwatwa bumvu kupelela bobe bana kulonga kintu kampanda shi i byendele’mo! Ne Yehova nandi wātūdīle’ko ba Adama ne Eva mikalo. Ino mikalo yādi ya kwibakwasha befunde kulēmeka lupusa lwa Yehova. Mu muswelo umo onka, bambutwile nabo shi badingila babo bana ne kwibashila kimfwa kiyampe, nabya kino kikakwasha bana bekale na kwīfula. Kulēmeka lupusa lwa Leza ne misoñanya yandi byo bintu bya mvubu mpata byofwaninwe kufundija bobe bana.​—Tanga Nkindi 1:5, 7, 8.

18. Mwanda waka tufwaninwe kutonga balunda na tunangu?

¹⁸ Ekale wi mbutwile nansha kwaikele’bo, batwe bonso tufwaninwe kutonga balunda na tunangu. Shi balunda nobe basenswe Yehova, nabya bakakukwasha witungile bitungo bilumbuluke ne kwepuka makambakano. (Nkindi 13:20) Kimfwa kyabo kiyampe kya kwīfula kikakukwasha wibeule. Ne kutatana kwine mpika, mwiendelejo obe muyampe nao ukebakankamika. Kwikala na kwīfula kuketukwasha twitabijibwe na Leza, twikale na nsangaji mu būmi, ne kwilongela bintu biyampe na banabetu.