Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

“Kinenwa kya Yehova Leza Wetu Kikekalanga Nyeke ne Nyeke”

“Kinenwa kya Yehova Leza Wetu Kikekalanga Nyeke ne Nyeke”

“Biyombo byuma, maluba afumba, ino kinenwa kya Yehova Leza wetu kikekalanga nyeke ne nyeke.”​—ISAYA 40:8.

ÑIMBO: 95, 97

1, 2. (a) Le būmi bwadi bwa kwikala namani shi kekwadipo Bible? (b) I bika biketukwasha tumwene mu Kinenwa kya Leza?

LELO būmi bobe bwadi bwa kwikala namani shi kekwadipo Bible? Kwadipo wa kuludikwa na madingi a tunangu difuku ne difuku. Kwadipo wa kuyuka bubine butala padi Leza, pa būmi, nansha ke myanda itala mafuku a kumeso. Kadi kwadipo wa kuyuka bintu byālongēle Yehova bantu myaka kunyuma.

2 Na bya dyese, batwe ketudipo mu ino ngikadilo. Yehova i mwitupe Kinenwa kyandi, Bible. Wālaile amba musapu udi’mo ukekala’ko nyeke. Mutumibwa Petelo wāpitulukile Isaya 40:8. Nansha uno vese byakatelelepo Bible mwine, ino wisambilanga pa musapu udi mu Bible. (Tanga 1 Petelo 1:24, 25.) Tubwanya kumwena bininge mu Bible shi tutanga’ye mu lwetu ludimi. Boba basenswe Kinenwa kya Leza bayukile kino. Mu bula bwa myaka tutwa na tutwa, bantu i bengile bininge pa kwalamuna Bible ne kuzambalaja’ye konso nansha byokwadi kukankajibwa kukomo ne bikoleja bikwabo. Yehova usakanga bantu bavule “bapande ne kwikala na buyuki bwinebwine bwa bubine.”​—1 Temote 2:3, 4.

3. I bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

3 Mu kino kishinte, tusa kwisambila’mo pa muswelo wikele’ko nyeke Kinenwa kya Leza mu ino myanda, (1) kwendelela kwa ndimi, (2) kwishinta kwa imbikalo, kwine kwalengeje kushinta kwa ndimi īsambwa na bavule, ne (3) kukankajibwa kwa bwalamuni bwa Bible. Le kwisambila pa ino myanda kusa kwitukwasha namani? Tusa kutamija mutyima wetu wa kufwija’ko pangala pa Bible ne Mulembi wandi.​—Mika 4:2; Loma 15:4.

KWENDELELA KWA NDIMI

4. (a) I muswelo’ka ushintanga ndimi mu bula bwa kitatyi? (b) Tubayuka namani amba Leza kasangelangapo’nka ludimi lumo? Ne kino kibakulengeja wiivwane namani?

4 Kitatyi pokyenda kipita, muneneno nao wikalanga wenda ushinta. Muneneno ne bishima bibwanya kwishila bininge na mobyadi binenenwa mafuku kunyuma. Padi ubavuluka’ko kimfwa kya mu ludimi lowisambanga. Ye mobyādi bikadile ne na ndimi ya kala. Kihebelu ne Kingidiki kisamba bantu dyalelo i kishile na Kihebelu ne Kingidiki kyālembelwe’mo Bible. Bantu bavule kebevwanijangapo Bible wālembelwe mu ndimi ya kala, o mwanda basakilwa bwalamuni. Bamo badi balanga’mba shi befunde Kihebelu ne Kingidiki kya kala, nabya bakevwanija Bible senene. Inoko kino kekyebakweshepo na mobadi balangila. * (Tala kunshi kwa dyani.) Tufwijanga’ko bininge mwanda Bible i mwalamunwe yense mutuntulu nansha kipindi mu ndimi isenselela ku 3000. I Yehova usakila bantu ba “mizo yonso ne bisaka ne ndimi” bamwene mu Kinenwa kyandi. (Tanga Kusokwelwa 14:6.) Na bubine, kino kitulengejanga twimone bu tudi pabwipi na Leza wetu wa buswe ne wampikwa mboloji.​—Bilongwa 10:34.

5. I bika byalengeje bwalamuni bwa King James Version bwikale bwa mvubu?

5 Mwanda utala kushinta kwa muneneno wikalanga ne na lupusa pa malamuni a Bible. Bwalamuni bwadi bupēla kutanga pobwadi bukitambatamba, bubwanya kwikala ke bukomo kutanga mwenda mafuku. Kimfwa kimo bidi i kya bwalamuni bwa King James Version, bwalupwilwe dibajinji mu 1611. I Bible wa Angele wadi na bantu bavule. Bishima byaingidijibwe mu King James Version byaikele ne na lupusa pa ludimi lwa Angele. * (Tala kunshi kwa dyani.) Inoko, buno bwalamuni bwaingidije dijina Yehova misunsa mityetye kete. Pa bifuko bivule bya mu Bisonekwa bya Kihebelu bibajinjibajinji padi patanwa dijina dya Leza, buno bwalamuni bwapingakenyepo kishima “MFUMWETU” mu masomo makata. Mwenda mafuku malamuni makwabo aingidije kishima “MFUMWETU” mu masomo makata mu mavese amo a mu Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu. Mu uno muswelo, bwalamuni bwa King James Version bulombola’mba dijina dya Leza ditanwa ne mu Kipwanino Kipya.

6. Mwanda waka tufwijanga’ko pa Bushintuludi bwa Ntanda Mipya?

6 Palupwilwe dibajinji bwalamuni bwa King James Version, bishima bya Angele byadi bingidijibwe’mo byadi bivwanikwa senene mu mene mafuku’a. Ino kitatyi pa kupita’po, bishima bimo byaanza kumweka bu bya kala, kadi dyalelo ke bikomo kwibivwana. Ye mobikadile ne ku Mabible a kala a mu ndimi mikwabo. O mwanda tufwijanga’ko bininge pa kwikala na Bible wa Bisonekwa Bijila—Bushintuludi bwa Ntanda Mipya, mwine wingidije muneneno wa dyalelo. Buno bwalamuni bonso butuntulu nansha kipindi budi mu ndimi 150 ne kupita. Kino kishintulula’mba bantu bavule kujokoloka ntanda yonso pano babwanya kutanga buno bwalamuni mu lwabo ludimi. Muneneno wa dyalelo ne bishima bipēla bingidije buno bwalamuni i bilengeje musapu wa Leza utenge mityima yetu. (Ñimbo ya Mitōto 119:97) Inoko kintu kilengeje nakampata Bushintuludi bwa Ntanda Mipya bwikale bwa pa bula, i mwanda i bujokeje dijina dya Leza ponso poditanwa mu bilembwa bibajinjibajinji.

LUDIMI LWISAMBWA NA BANTU BAVULE

7, 8. (a) Mwanda waka Bayuda bavule bādi kebakomenwa kwivwana Bisonekwa bya Kihebelu mu myaka ya katwa ka busatu Yesu Kaile? (b) Le bwalamuni bwa Kingidiki bwa Septante i bwalamuni’ka?

7 Kyaba kimo, kwishinta kwa imbikalo mu ino ntanda kwāshintyile ne ndimi yādi īsambwa na bantu. Inoko Yehova wadi usaka bantu bekale na Bible mu ludimi lobabwanya kwivwana senene. Kimfwa, mikanda 39 mibajinji ya mu Bible yālembelwe na Bayuda, nansha bene Isalela. Abo bo babajinji “bāpelwe binenwa bikola bya Leza.” (Loma 3:1, 2) Dibajinji bālembele bidi ino mikanda mu Kihebelu ne mu Kialamia. Inoko mu myaka ya katwa ka busatu Yesu Kaile, Bayuda bavule kebādipo bakivwana Kihebelu. Mwanda waka? Alekizandele Mukatampe pa kunekenya kipindi kikatampe kya ntanda, Umbikalo wa Ngidiki wātāla konso. Mfulo mfulō, Kingidiki kyāikala ke ludimi lwisambwa na bantu bavule mu bifuko byādi biludikwa na Ngidiki, penepa bantu bavule bāshilula kwisamba Kingidiki pa kyaba kya kwisamba ndimi yabo. (Danyele 8:5-7, 20, 21) Enka ne Bayuda bavule, bādi kebakomenwa kwivwana Bible wa mu Kihebelu. Byāikala namani?

8 Kintu kya myaka 250 kumeso kwa Yesu kubutulwa, mikanda itano mibajinji ya mu Bible yaālamwinwe mu Kingidiki. Mwenda mafuku, mikanda mikwabo ya Bisonekwa bya Kihebelu nayo yaālamunwa. Buno bwalamuni bwāyukene bu bwalamuni bwa Kingidiki bwa Septante. Bo bwalamuni bubajinji bwaālamwinwe ku Bisonekwa bya Kihebelu.

9. (a) Lelo bwalamuni bwa Septante ne malamuni makwabo mabajinji ākweshe namani bantu bādi batanga Kinenwa kya Leza? (b) Lelo i kipindi’ka kya mu Bisonekwa bya Kihebelu kyosenswe bininge?

9 Bible wa Septante wāpēleleje Bayuda bādi besamba Kingidiki batange Bisonekwa bya Kihebelu byalamunwe mu Kingidiki. Ubulwe’po kufwatakanya nsangaji yobāivwene pobādi kebabwanya kwivwana ne kutanga Kinenwa kya Leza mu lwabo ludimi? Bityebitye, bipindi bya Bible byaālamunwa ne mu ndimi mikwabo yādi isambwa na bantu bavule, pamo bwa Kine Shidea, Kigotike, ne Kilateni. Bantu byobādi kebabwanya kutanga ne kwivwanija Kinenwa kya Leza, bēkisenswe bininge. Kadi bādi ne na mavese obādi basenswe bininge, enka pamo bwa batwe dyalelo. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 119:162-165.) Bine, Kinenwa kya Leza kidi’ko nyeke nansha shi kudi kwishinta kwa imbikalo ne kwendelela kwa ndimi.

KUKANKAJIBWA KWA BWALAMUNI BWA BIBLE

10. Mu kitatyi kya John Wycliffe, mwanda waka bantu bavule kebadipo na mukenga wa kutanga Bible?

10 Mu bula bwa myaka, bambikavu bakomo batompele kukankaja bantu kutanga Bible. Inoko bana-balume bakaminwe Leza kebalekele’byopo kwingila mwanda wa bantu bonso bekale na Bible. Umo bidi mu bano i John Wycliffe, wadi ushikata mu Angeletele mu myaka ya katwa ka 14. Wadi ukulupile amba muntu yense ufwaninwe kwikala na mukenga wa kutanga Bible. Mu kine kitatyi’kya, bantu bavule ba mu Angeletele badi kebaivwene nansha dimo musapu wa mu Bible mu lwabo ludimi. Mabible adi makande bei, kadi adi alembwa ku makasa. O mwanda, bantu batyetye kete bo badi na Bible. Kadi, bantu bavule mu kine kitatyi’kya kebadipo batanga’ye. Boba badi benda ku kipwilo badi batangilwa Bible na diwi ditunduke mu Kilateni, ludimi lwadi lumweka bu lwa kala kadi kelwadipo lwivwanwa na bantu bampikwa kufunda. Lelo Yehova walongele namani pa kusaka’mba bantu bekale na Bible mu lwabo ludimi?​—Nkindi 2:1-5.

John Wycliffe ne bakwabo, badi basaka muntu ne muntu ekale na Kinenwa kya Leza. Lelo nobe ye byosaka? (Tala musango 11)

11. Lelo Bible wa Wycliffe waikele na lupusa’ka?

11 Mu 1382, John Wycliffe ne bantu bakwabo baalamwine Bible mu Angele. Bible wa Wycliffe waikele na bantu bavule ba mu kisumpi kitwa bu Lollards. Bano bantu badi basenswe Bible. Badi benda lwa pa nshi, batamba mu kyoki kibundi ke mu kikwabo mu Angeletele monso. Bantu ba mu kisumpi kya Lollards badi batangila bantu Bible ne kwibashila bipindi bimo bya Bible bilembwe ku makasa. Mwingilo wabo walengeje Bible ekale monka na bantu bavule.

12. Lelo bendeji ba bipwilo badi bamona namani Wycliffe ne mwingilo wandi?

12 Bendeji ba bipwilo bashikilwe Wycliffe, Bible wandi, ne bantu badi bamulonda bene. Badi bapangapanga kisumpi kya Lollards ne konakanya Mabible onso a Wycliffe konso kobeatana. Nansha Wycliffe byaadi ke mufwe, bendeji ba bipwilo badi bamwita bu ntomboki, nansha walwana na Kipwilo. Bafudile’nka ne kukajula mikupa yandi ne kwiisōka, kupwa buto’bwa bakebumwanga mu munonga wa Swift. Nansha nankyo, bantu bavule badi na kyumwa kya kutanga ne kwivwanija Kinenwa kya Leza, kadi nansha ke Kipwilo kine kekyabwenyepo kwibakankaja. Mu bula bwa myaka tutwa yalondele’po, bantu ba mu Bulaya ne mu bipindi bikwabo bya pano pa ntanda bashilula kwalamuna Bible ne kumutampa mu ndimi ivwana bantu bavule.

“UKULOMBOLA KAKUMWENAMO”

13. Le i bika byotubwanya kukulupila? Ne kino kikomejanga namani lwitabijo lwetu?

13 Bible i musonekejibwe na mushipiditu wa Leza. Inoko kino kekishintululapo amba boba baingile mwingilo wa bwalamuni bwa septante, Bible wa Wycliffe, King James Version, nansha malamuni a Mabible makwabo bapungulwidilwe mushipiditu na Leza. Inoko, potubandaula muswelo wadi ulupulwa ano malamuni, i kimweke patōka’nka na mwālaile’kyo Yehova, Kinenwa kyandi kidi’ko nyeke. Ne kino kikomejanga lwitabijo lwetu amba kintu kyonso kilaile Yehova kikafikidila.​—Yoshua 23:14.

14. Lelo byotwefunda pa mwanda utala Bible bitukwasha namani tutamije buswe botuswele Leza?

14 Potubandaula muswelo wakingile Yehova Kinenwa kyandi, lwitabijo lwetu nalo lukomenanga’ko kadi buswe botumuswele nabo butaminanga’ko bininge. * (Tala kunshi kwa dyani.) Mwanda waka Yehova wētupele Bible ne kulaya’mba ukamukinga? I mwanda witusenswe, kadi usakanga kwitufundija mwanda wa kamweno ketu. (Tanga Isaya 48:17, 18.) Bine kino kitutononanga tumusanswe ne kumukōkela.​—1 Yoano 4:19; 5:3.

15. Lelo i bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

15 Tusenswe bya binebine Kinenwa kya Leza, ino le i muswelo’ka otubwanya kumwena bininge mu butangi bwetu bwa Bible bwa pa kasuku? Le i muswelo’ka otubwanya kukwasha bantu botutana mu mwingilo wa busapudi basangele Bible? Lelo i muswelo’ka ubwanya kulombola boba bafundija mu kipwilo amba bufundiji bwabo bwimanine pa Kinenwa kya Leza? Tukesambila pa bino bipangujo mu kishinte kilonda’ko.

^ mus. 4 Tala kishinte, Faut-il apprendre l’hébreu et le grec ? mu Kiteba kya Mulami kya 1 Kweji 11, 2009, mu Falanse.

^ mus. 5 Kudi bishima bivule bya Angele biyukene senene biselelwe ku bwalamuni bwa King James Version, kimfwa “wakonkamana wandi mutwe kakupila meso andi panshi,” “kikoba kya meno ami,” ne “Pungulwilai mityima yenu.”—Umbadilo 22:31; Yoba 19:20; Ñimbo ya Mitōto 62:8.

^ mus. 14 Tala kapango “ Iya Wimwene!