PA BUKATA bwa myaka ya 1930, ba tata ne mama​—James ne Jessie Sinclair​—bavilukidile mu Bronx, vile ya mu New York City. Muntu obeyukile nandi dibajinji i Willie Sneddon, nandi wadi mweni watambile mu Ekose. Pobetene dibajinji, bano bantu basatu bashilwile kwisambila pa myanda itala byabo bisaka. Padi pakidi myaka ibidi kumeso kwa amiwa kubutulwa.

Mama walombwele Willie amba kinondanonda’tu na kushilula kwa Divita Dikatampe, shandi ne tutu wandi bafwile pa mema petemene botyi obakatele nandi mu bombe pa Dijiba dya Kungala. Willie wanena’mba, “Shobe udi mu kibundu!” Willie wadi Kamoni wa Yehova, kadi buno bubine bwa mu Bible bwasense mama ku mutyima.

Byanenene Willie byalobeje mama, mwanda wadi uyukile amba shandi wadi muntu muyampe. Inoko Willie wamwipangwile amba, “Le ukasangala shi nakulombola’mba Yesu nandi wājikilwe mu kibundu?” Mama wavuluka nkulupilo ya kyabo kipwilo ya amba Yesu wājikilwe mu kibundu, kupwa mafuku asatu wāsanguka. Penepa kaeipangula’mba, ‘Shi kibundu i kifuko mudi mudilo ususulwa’mo bantu babi, mwanda waka Yesu nandi wājikilwe’mo?’ Ye mwashilwidile mama kusangela bubine. Washilula kupwila mu kipwilo kya mu Bronx ne kubatyijibwa mu 1940.

Mu kine kitatyi’kya, bambutwile bene Kidishitu kebadipo bakankamikwa bininge kwifunda Bible na babo bana. Ponadi nakifunda kwenda, tata ye wadi ushala nami padi penda mama ku kupwila ne mu mwingilo wa busapudi ku mfulo kwa yenga. Myaka mityetye pa kupita’po, ami ne tata twashilula kwenda ku kupwila pamo na mama. Mama wadi mupyasakane mu mwingilo wa kusapula myanda miyampe, kadi wadi wendeja bifundwa bya Bible bivule bya bantu basangela. Inoko, kudi kitatyi kimo kyaadi utyanga bifundwa byandi bya kubwipikubwipi, kaefunde nabyo byonso pamo. Nadi nkamutūla mu mwingilo wa busapudi shi abetupe konjé ku masomo. O mwanda, nayukile bintu bivule bitala pa Bible ne mwa kufundijija bantu byobya binena Bible.

I kya bulanda, mwanda nkyadipo nsangela bubine pa bwanuke. Nadi ndyukile amba bo bubine, ino nkyadipo nebukwete na mutyika.  Inoko, ami pa kubwanya myaka 12, naikala musapudi, kadi tamba pene’pa nadi kentambila mu busapudi kitatyi ne kitatyi. Ami mbwanya myaka 16, nepāna kudi Yehova ne kubatyijibwa mu mafuku 24 Kweji 7, 1954 ku kitango kyalongelwe mu Toronto, mu Kanada.

Banabetu bamo mu kipwilo kyetu badi ba mu kisaka kya Betele, bakwabo nabo baingile’ko mafuku kunyuma. Baikele na lupusa luyampe pondi. Bwino bwabo bwa kushintulula bubine bwa mu Bible bwadi buntulumuja. Nansha badimu ba ku masomo byobadi bansakila ñende ku Iniveleshite, inoko kitungo kyami kyadi kya kwenda ku Betele. Penepa, nadinga fomu wa kwenda ku Betele ku kitango kyalongelwe mu Toronto. Kupwa nadinga monka mu 1955 ku kitango kyalongelwe mu Yankee Stadium, mu New York City. Kepaijijepo, ami mbwanya myaka 17, baungita kukengila ku Betele ya mu Brooklyn mu mafuku 19 Kweji 9, 1955. Ami nonga mafuku abidi ku Betele, bauntuma kukengila ku mwingilo wa kulamika mabuku mu 117 Adams Street. Na pano kala nashilula kwingila ku mashini abungakanya bipindi bya mabuku bya mapaje 32 ku lwendo lumo, ne kwibituma ku mashini alamika mabuku.

Ami pa kupwa kweji umo ku uno mwingilo, bauntuma ku Mwingilo wa Mapepala, mwanda nadi ndyukile kulemba ku mashini. Mu kine kitatyi’kya, batutu ne bakaka badi balemba maadelese pa tumalata tupapalale a bantu bapya badi belembeja mwanda wa kutambula kitatyi ne kitatyi dipepala dya Kiteba kya Mulami ne Réveillez-vous ! Myeji mityetye pa kupita’po nakengila ku Mwingilo wa Kutuma Mabuku. Klaus Jensen, mutadi wa uno mwingilo, waunena shi ngitabija ñanze kwenda na shofele wadi utunda makalato a mabuku mu motoka mukatampe ne kukeatūla ku byabu kobatumanga bintu mu bifuko palapala. Kadi kwadi ne mifuko ya mapepala  adi akatūlwa ku bilo ya poshita, adi akutumina bipwilo bya mu États-Unis monso. Tutu Jensen wanenene amba kaji ka ngitu kakankwasha ngikale na bukomo bwa ngitu buyampe. Nadi ndema makilo 57 kete kadi nadi mutyemutye. Ino ñendo ya kwenda ku byabu ne ku bilo ya poshita yaunkomeje mu ngitu. Na bubine tutu Jensen wadi unsakila biyampe!

Mwingilo wa Mapepala wadi utuma mapepala adi alombwa na bipwilo. O mwanda najingulwile ndimi ya mapepala otwadi tutampa mu Brooklyn ne kwiatuma mu bipindi palapala bya pano pa ntanda. Kashā nadi nkyaivwene ndimi mivule pa ino, inoko nasangele pa kuyuka’mba mapepala a mu ndimi tununu ne tununu atumwanga mu bifuko bya kulampe. Nkyadipo nanga’mba nkekala na dyese dya kupempula’ko bifuko bivule mu mafuku a kumeso.

Mu 1961, bauntuma kukengila mu Bilo ya Kulama Lupeto munshi mwa buludiki bwa Grant Suiter. Myaka ibidi pa kupita’po, naitwa kukengila mu bilo ya Nathan Knorr, mwine wadi utangidile mwingilo wetu wa ntanda yonso. Waunsapwila’mba tutu umo wadi wingila mu yandi bilo waityilwe kukafunda Masomo a Mwingilo wa Bulopwe mu bula bwa kweji umo, ne amba shi abapu, aye usa kukengila ku Mwingilo Utala Myanda ya Busapudi. Baunenene kumupingakana pa mwingilo waadi wingila kadi twadi twingila pamo na Don Adams. Kadi na bya dyese, Don ye watambwile fomu yami ya kwenda ku Betele yonadingile ku kitango kya mu 1955. Batutu bakwabo babidi badi bengila kala mu ino bilo, i ba Wallen ne Charles Molohan. Batwe bonso buná twaingidile pamo mu bula bwa myaka 50. I dyese’po kashā kwingila na bano bana-balume ba kikōkeji kadi batame ku mushipiditu!​—Ñimbo ya Mitōto. 133:1.

Kushilwila mu 1970, napelwe mwingilo wa kukapempula mabilo a musambo abala-anga a Sosiete ya Watch Tower mu mayenga  matyetye mwaka ne mwaka nansha kupwa kwa myaka ibidi, bwine bwadi bwitwa bu bupempudi bwa zone. Mu buno bupempudi mwadi mubadilwa ne kupempula kisaka kya Betele, bamishonele ba ntanda yonso, kwibakankamika ku mushipiditu, ne kubandaula madoshé a bilo ya musambo. Bine nadi na nsangaji ya kwitana na banabetu bamo bafundile mu kalasa kabajinji ka Masomo a Ngileade, kadi badi bakingila na kikōkeji mu ntanda-bene! Naikele na dyese ne nsangaji pa kupempula matanda 90 ne kupita.

Bonso ba mu kisaka kya Betele ya mu Brooklyn badi batumwe mu bipwilo palapala bya mu New York City. Amiwa nadi mutumwe mu kipwilo kya mu Bronx. Kipwilo kibajinji kya mu ino vile kyabaile bininge kupwa kyaabanibwa pabidi. Kipwilo kibajinji kyadi kitwa bu Upper Bronx, mwine monadi mpwila.

Pa bukata bwa myaka ya 1960, kisaka kimo kya Batumoni ba mu Latvia, bayukile bubine pobakidi kunshi kwa Bronx, bavilukidile mu mwaba wa kyetu kipwilo. Livija, wabo mwana mubajinji mwana-mukaji, washilula kwingila bu pania wa lonso aye upwa’tu masomo a sekondele. Myeji mityetye pa kupita’po, wetuma ku kengidila ku Massachusetts, kwine kwadi kusakilwa basapudi ba Bulopwe bavule. Naanza kumulembela mapya atala kipwilo, nandi kaunembela, unombola mwendekela mwingilo mu Boston.

Myaka mityetye pa kupita’po, Livija watongwa bu pania wa pa bula. Byaadi usaka kulonga bivule mu mwingilo wa Yehova, o mwanda wadingile fomu wa kwenda ku Betele, kupwa waitwa mu 1971. Byadi pamo’nka na Yehova webiteakenye! Mu mafuku 27 Kweji 10, 1973, twesonga, kadi twaikele na dyese dya kunenenwa mwisambo wa butundaile na Tutu Knorr. Nkindi 18:22 unena’mba: “Yewa utana mukaji, shi ani, shi ani, watana kilumbuluke, ne kutambula kiyampe kudi Yehova.” Ami ne Livija twaingidile pamo ku Betele mu bula bwa myaka 40 ne kupita. Kadi pano tukyendelela na kukwatakanya kipwilo enka mu mwaba wa Bronx.

Kwingidila pamo na Tutu Knorr kwadi kumpa nsangaji. Wadi wingila bininge pa mwanda wa bubine kadi wadi utele mpata bamishonele ba ntanda yonso mutyima. Bamishonele bavule bo badi Batumoni babajinji mu matanda mobadi batumwa. Kyaundetele bulanda pabelele Tutu Knorr dyaya mu 1976. Paadi kakomenwa ne kubūka palēle, waunenene kumutangila bilembwa byadi bya kutampwa. Waunenene ne kwita’po Frederick Franz mwanda wa nandi aye evwane butangi’bwa. Mwenda mafuku najingulwile amba Tutu Franz byaadi kakimonepo biyampe, o mwanda Tutu Knorr wadi umutangila kitatyi ne kitatyi bilembwa bya kutampwa.

Tutu Knorr wafwile mu 1977, inoko bonso badi bamuyukile ne badi bamusenswe basengelwe mwanda wavuile lwendo lwandi lwa pano panshi na kikōkeji. (Kusokwelwa 2:10) Kupwa, Tutu Franz watangidila mwingilo wetu.

 Mu kine kitatyi’kya, nadi ñingila bu mulembi wa Milton Henschel, mwine waingile pamo na Tutu Knorr mu makumi a myaka. Tutu Henschel waunsapwila’mba, pano mwingilo wami mukatampe ku Betele ke wa kukwasha Tutu Franz ponso pasakilwa bukwashi. Nadi mutangila kitatyi ne kitatyi bilembwa kumeso kwa kwibitampa. Tutu Franz wadi na luté lwa kutendelwa ne na bwino butulumuja bwa kukwatyila byonso byadi bimutangilwa. I bisangaja’po kashā pa kumukwasha uno muswelo kufika ne byaavuile lwendo lwandi lwa pano panshi mu Kweji 12, 1992!

Myaka 61 yonapityije ku Betele yaendele bukidibukidi bonka. Bami bambutwile bonso bafwile na kikōkeji kudi Yehova, kadi ntengele kukebatundaila pobakasangwilwa mu ntanda milumbuluke. (Yoano 5:28, 29) I kutupu kintu nansha kimo mu ino ngikadilo ya bintu kibwanya kudingakanibwa na dyese dya kwingidila pamo na bana-balume ne bana-bakaji ba kikōkeji mwanda wa kukwasha bantu ba Leza ba ntanda yonso. Ami ne Livija tubwanya kunena na bubine amba, myaka yonso yotupityije mu mwingilo wa kitatyi kyonso, ‘nsangaji ya Yehova yadi bukomo bwetu.’​—Nehemia 8:10.

I kutupu muntu nansha umo udi na mvubu kupita bakwabo mu bulongolodi bwa Yehova, ne pa kwendelela kumeso kwa mwingilo wa bubine bwa Bulopwe. Nadi na nsangaji ne dyese dya kwingidila pamo na batutu ne bakaka bavule bakulupilwa kadi ba kikōkeji mu bula bwa myaka mivule. Bashingwe māni bavule bonaingile nabo, kebakidi’kopo pano pa ntanda. Inoko mfwijanga’ko pa kwingidila pamo mu mwingilo wa Yehova na bano bantu ba kikōkeji kadi batame ku mushipiditu.