1-2. Le i kutenkana’ka kwa kyelekejo kwālailwe kulongeka mu ano etu mafuku?

“MU MAMINITE’TU abala-anga, mamangajini ne mobo a kala ashilwile kupona.” “Kwadi luzakalo konsokonso . . . Bantu bavule banena’mba kuno kutenkana kwalongele kintu kya minite ibidi. Ino ami namwene bu kwalongele kitatyi kilampe bininge.” Bino i binenwa byanenene bantu bamo bapandile ku kutenkana kwa ntanda kwalongekele mu Nepale mu 2015. Shi nobe wemwenine uno mwanda uvutakanya ñeni, kwadipo wa kwiwilwa.

² Inoko batwe tudi mu kitatyi kine kyotwimwena kutenkana kwishileshile, ke kutenkanapo kwa kibundi kimo nansha ntanda imo. Ino i kwa mizo yonso, kadi i kwa mu makumi a myaka. Kuno kutenkana kwālailwe na mupolofeto Hakai. Wālembele amba, “Yehova wa bibumbo wanena namino amba, ‘kadi monka—kubashala kakitatyi katyetye’tu—nkatenkanya madiulu ne ntanda ne dijiba ne nshi myūmu.’”​—Hak. 2:6.

3. Le kuno kutenkana kwa kyelekejo i kwishile namani na kutenkana kwa ntanda kotumonanga’ku?

³ Kutenkana kutelele Hakai i kwishile na kutenkana kwa ntanda kotumonanga’ku, kwine kuletanga’nka bonakani. Ino ako kuletanga bintu biyampe. Yehova aye mwine witusapwila’mba: “Katenkanyanga mizo yonso, kadi bintu bya bulēme bya mu mizo yonso bikatwela mu ino njibo; nkayuja’mo ntumbo.” (Hak. 2:7) Le buno bupolofeto bwādi bushintulula bika ku bantu bādi’ko mu kitatyi kya Hakai? Ne bushintulula bika kotudi dyalelo? Tusa kulondolola bino bipangujo ne kumona muswelo  otubwanya kukwasha ku mwingilo wa kutenkanya mizo dyalelo.

4. Mwanda waka Yehova wātumine mupolofeto Hakai ku bantu bandi?

⁴ Yehova wāpele mupolofeto Hakai mwingilo mukatampe. Langulukila pa bintu byalongekele kumeso. Padi Hakai wādi mu bantu bātambile mu bumisungi mu Babiloni mu 537 Yesu kaile, bākajokela mu Yelusalema. Abo’tu pa kufika mu Yelusalema, bano batōtyi ba kikōkeji baala kyalwilo kya njibo ya Yehova nansha tempelo. (Eza. 3:8, 10) Ino ne kwija mpika, kwālongeka mwanda wa bulanda. Bātyumukwa mutyima, bāleka’byo kūbaka pa mwanda wa bantu bādi bebalwa. (Eza. 4:4; Hak. 1:1, 2) Ebiya mu 520 Yesu kaile, Yehova wāpa Hakai mwingilo wa kukwasha Bayuda bapyasakane monka ne kwibakankamika bapwe tempelo. *​—Eza. 6:14, 15.

5. Le i kika kinenenwa’mba musapu wa Hakai wādi ufwaninwe kukulupija bantu ba Leza?

⁵ Musapu wa Hakai wādi na kitungo kya kuningija lwitabijo lwa Bayuda mudi Yehova. Mupolofeto wāsapwidile na bukankamane Bayuda batyumukwe mutyima amba: “‘Mwikomejei, banwe bantu bonso ba mu ino ntanda,’ i Yehova unena, ‘kadi ingilai. Mwanda ami ngidi nenu,’ i Yehova wa bibumbo unena.” (Hak. 2:4) Kishima “Yehova wa bibumbo” kikulupija’po kashā. Yehova udi na kibumbo kitampe kya bamwikeulu ba bulwi baendeja, o mwanda Bayuda bādi bafwaninwe kumukulupila pa kunekenya.

6. Le i bika byādi bya kulupuka ku kutenkana kwālaile Hakai?

⁶ Yehova wāpele Hakai bukomo bwa kusapula musapu wa kutenkana kwa kyelekejo kwa mizo yonso. Kino kimonwa kyākulupije bano bōbaki batyumukwe mutyima’mba Yehova wādi wa kutenkanya Peleshia, umbikalo mukatampe wa ntanda wādi mutādile mizo mivule mu mene mafuku’a. Le i bika byādi bya kulupuka ku kuno kutenkana? Dibajinji, bantu ba Leza bādi ba kupwa kūbaka tempelo. Kupwa, enka ne bantu kebādipo Bayuda bādi ba kutōta Yehova pamo nabo mu ino tempelo myubakululwe. Bine, uno wādi musapu ukankamika ku bantu ba Leza!​—Zek. 8:9.

7. Le i mwingilo’ka utenkanya ntanda otwingila dyalelo? Shintulula.

⁷ Le bupolofeto bwa Hakai bushintulula bika kotudi dyalelo? Pano kadi Yehova utenkanyanga mizo yonso, kadi tukwashanga ku uno mwingilo. Langulukila pa uno mwanda: Mu 1914, Yehova wabikikile Yesu Kidishitu bu Mulopwe wa Bulopwe bwandi bwa mūlu. (Ñim. 2:6) Kushimikwa kwa buno Bulopwe wadi mwanda mubi ku bendeji ba ino ntanda. Ko kunena’mba “bitatyi bitungwe bya mizo”—bitatyi bine kebyadi’kopo mulopwe wimanine Yehova—byapwile nansha kufula. (Luka 21:24) Pa kino, tamba mu 1919 bantu ba Yehova basapwilanga bantu amba lukulupilo lumo kete ku muzo wa muntu i Bulopwe bwa Leza. Kusapula ino “myanda miyampe ya Bulopwe” kutenkanyanga ntanda yonso.​—Mat. 24:14.

8. Mungya Ñimbo ya Mitōto 2:1-3, le mizo mivule iloñanga namani ku musapu otusapula?

⁸ Le bantu betabanga namani ku uno musapu? Bavule beupelanga. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 2:1-3.) Mizo i milobe bulobo. Ipelanga kwitabija Mulopwe mutongwe na Yehova. Keimonengapo musapu wa Bulopwe otusapula bu “myanda miyampe.” Maludiki amo  i makankaje’nka ne mwingilo wa busapudi! Nansha balopwe bavule ba ino mizo byobanena’mba bengidilanga Leza, kebasakengapo kuleka lupusa lwabo. Monka mwālongele balopwe ba mu mafuku a Yesu, balopwe ba dyalelo balwanga na Mushingwe Māni wa Yehova, na kutamba’dyo balondi bandi ba kikōkeji.​—Bil. 4:25-28.

9. Le Yehova uloñanga namani kitatyi kipela mizo musapu?

⁹ Le Yehova uloñanga namani kitatyi kipela mizo musapu? Kisonekwa kya Ñimbo ya Mitōto 2:10-12 kilondolola’mba: “Shi ke pano, banwe balopwe, jingululai myanda; banwe batyibi ba ntanda nenu itabijai kōlolwa. Ingidilai Yehova na moyo, kadi sangalai ne luzakalo ponka. Lēmekai mwana, kutyina’mba Leza wakafītwa, nabya mukafwila mwishinda, mwanda bulobo bwandi bwakanga bukidibukidi. Ba nsangaji i boba bonso banyemena kwadi.” Yehova i mupe na kanye bano balwana mukenga wa kushinta. Bakidi na kitatyi kya kushinta milangwe yabo ne kwitabija Bulopwe bwa Yehova. Inoko kitatyi kibatyepa. Tudi mu “mafuku a mfulo” a ino ngikadilo ya bintu. (2 Tm. 3:1; Isa. 61:2) Pano po pene bantu basakilwa kuyuka bubine ne kukwata butyibi buyampe.

10. Le bantu badi ba kwitaba biyampe namani ku mwingilo wa kutenkana utelelwe mu Hakai 2:7-9?

¹⁰ Bantu bamo betabanga biyampe ku kutenkana kwa kyelekejo kwālaile Hakai. Witusapwila’mba pa mwanda wa kutenkana, “bintu bya bulēme [bantu ba mityima myoloke] bya mu mizo yonso [bikāya]” kutōta Yehova. * (Tanga Hakai 2:7-9.) Ba Isaya ne Mika, nabo bālaile bintu bya uno muswelo bya kulongeka “mu mafuku a mfulo.”​—Isa. 2:2-4; Mika 4:1, 2, kunshi kwa dyani.

11. Le i bika byalongele tutu umo pawaivwene musunsa mubajinji musapu wa Bulopwe?

¹¹ Tutalei musapu utenkanya ntanda mowakwashishe tutu Ken, wingilanga ku kité kya ntanda yonso. Ukivulukanga kitatyi kyawaivwene  dibajinji musapu wa Bulopwe pano ke padi kintu kya myaka 40. Ken unena’mba: “Ponaivwene dibajinji bubine budi mu Kinenwa kya Leza, nasangele pa kuyuka’mba tudi mu mafuku a mfulo a ino ngikadilo ya bintu. Naivwanije amba pa kwitabijibwa na Leza ne kukamona būmi bwa nyeke, nkifwaninwepo kwikala wa ino ntanda, kadi mfwaninwe kwikala ku mutamba wa Yehova. Nalombela kudi Yehova ne kulonga’po kintu bukidibukidi. Naleka kukwatakanya ino ntanda, naitabija kukingwa na Bulopwe bwa Leza bwine kebubwanyapo kutenkanibwa.”

12. Le tempelo ya ku mushipiditu ya Yehova iyulanga ntumbo namani mu ano mafuku a mfulo?

¹² I kimweke patōka’mba, Yehova weselanga bantu bandi. Mu ano mafuku a mfulo, twi bemwene kuvula kwenda kuvudila’ko bantu bamutōta. Mu 1914 twadi’tu tununu tutyetye kete. Pano kudi tununu mwānda ne kupita twa bantu batōta Leza na kininga, kadi bantu tununu ne tununu batanwanga netu pamo ku Kivulukilo mwaka ne mwaka. Mu uno muswelo, mu bipango bya pano panshi bya tempelo ya ku mushipiditu ya Yehova—ko kunena’mba mpangiko yandi ya mutōtelo utōka—i muyule “bintu bya bulēme bya mu mizo yonso.” Dijina dya Yehova ditumbijibwanga na kushinta kushinta bano bantu kitatyi kyobavwala bumuntu bupya.​—Ef. 4:22-24.

13. Le bino bintu bisangaja bifikidijanga bupolofeto’ka bukwabo? (Tala kifwatulo pa kibalu.)

¹³ Bino bintu bisangaja bifikidijanga bupolofeto bukwabo, kimfwa bobwa budi mu Isaya shapita 60. Vese wa 22 wa uno shapita unena’mba: “Mutyetyetyetye ukalamuka ke kanunu kadi mutyetye ke muzo mukomokomo. Ami mwine, Yehova, nkapēlakanya’kyo mu kitatyi kyakyo.” Kudi bintu biyampe bilongeka pa mwanda wa bantu bavule bashilula kwingidila Yehova. Bino “bintu bya bulēme” bīyanga na bwino bwishileshile ne mutyima wa kusapula “myanda miyampe ya Bulopwe.” Mu uno muswelo, monka mwānenene’kyo Isaya, bantu ba Yehova babwanya kwingidija “mabele a mizo.” (Isa. 60:5, 16) Na bukwashi bwa bano bana-balume ne bana-bakaji balēme, mwingilo wa busapudi wingilwanga mu matanda 240, kadi mabuku alupulwanga mu ndimi 1 000 ne kupita.

14. Le i butyibi’ka bufwaninwe kukwata bantu tamba’nka pano?

¹⁴ Mu kino kitatyi kya ku mfulo, kutenkanibwa kwa mizo kulengejanga bantu bakwate butyibi. Le bakakwatakanya Bulopwe bwa Leza’ni, nansha bakakulupila mu maludiki a ino ntanda? Buno i butyibi bufwaninwe kukwata bantu bonso. Nansha bantu ba Yehova byobakōkelanga bijila bya umbikalo wa ntanda obashikete’mo, ino kebekujangapo mu myanda ya politike ya ino ntanda. (Loma 13:1-7) Abo bayukile amba makambakano a muzo wa muntu akapwijibwa’nka na Bulopwe bwa Leza. Buno Bulopwe ke bwa ino ntandapo.​—Yoa. 18:36, 37.

15. Le mukanda wa Kusokwelwa ulombola’mba kikōkeji kya bantu ba Leza kikatompibwa namani?

¹⁵ Mukanda wa Kusokwelwa wisambila pa kutompibwa kwa kikōkeji kya bantu ba Leza mu mafuku a mfulo. Kuno kutompibwa kukendelela kwituletela bulwi ne kupangwapangwa. Maludiki a ino ntanda akasaka twiatōte kadi akapangapanga boba bapela kwiakwatakanya. (Kus. 13:12, 15) Akaningila “bantu bonso—batyetye ne bakatampe, bampeta ne balanda, banapabo ne bapika—amba bafwaninwe kutūlwa kayukeno pa kuboko kwabo kwa lundyo nansha pa mpala yabo.” (Kus. 13:16) Bapika ba pa kala bādi na kayukeno ka lonso kalombola mwine wibamunine bupika. Muswelo umo onka, bantu ba mu ano etu mafuku bakasaka bantu bonso bekale na kayukeno pa kuboko kwabo nansha pa mpala yabo. Milangwe yabo ne bilongwa byabo bikalombola’mba badi mu maludiki a ntanda ne amba beakwatakenye.

16. Mwanda waka i biyampe tukōkele Yehova bininge tamba’nka pano?

¹⁶ Lelo tuketabija kano kayukeno ka kyelekejo ne kukwatakanya maludiki a politike? Boba bapela kayukeno bakatanwa na makambakano ne kwikala mu kyaka. Mukanda wa Kusokwelwa ubweja’ko amba: “I kutupu ubwanya kupota nansha kupoteja poso yewa udi na kayukeno.” (Kus. 13:17) Inoko bantu ba Leza bayukile byobya bikalonga Leza pa boba badi na kayukeno katelelwe mu Kusokwelwa 14:9, 10. Pa kyaba kya kwikala na kano kayukeno, ino abo bakalemba pa kuboko kwabo amba, “Wa bene wa Yehova.” (Isa. 44:5) Kino kyo kitatyi kya kutala shi twi bakōkele Yehova bininge. Shi twi bamukōkele, Yehova ukanena na nsangaji amba twi bandi!

17. Le i bika byotufwaninwe kuvuluka pa mwanda utala kitūkijetyima kya Yehova?

¹⁷ Yehova i mulombole kitūkijetyima bininge mu ano mafuku a mfulo. Kasakilepo nansha muntu umo oneke. (2 Pe. 3:9) I mupe bantu bonso mukenga wa kwisāsa ne kukwata butyibi buyampe. Inoko kitūkijetyima kyandi kidi na mfulo. Boba bapela uno mukenga waebapele, bakemwena byobya byēmwenine Felo mu mafuku a Mosesa. Yehova wānenene Felo amba: “Panenwa pano, nadi wa kōlola kuboko kwami nakukupila abe ne bantu bobe na kipupo kya kyonakanya, longa kodi mujimine pa ntanda. Ino i pa mwanda wa kino’ki kyonkulekele’ko: kukulombola bukomo bwami ne mwanda wa dijina dyami disapulwe pa ntanda ponso.” (Div. 9:15, 16) Mizo yonso ikayuka mwenda mafuku amba Yehova i Leza umo kete wa bine. (Ezk. 38:23) Le kino kikalongeka namani?

18. (a) Le i kutenkanibwa’ka kukwabo kutelelwe mu Hakai 2:6, 20-22? (b) Le twayukile namani amba binenwa bya Hakai bikafikidila mwenda mafuku?

¹⁸ Myaka tutwa na tutwa kupwa’tu kwa lufu lwa Hakai, bāpele Polo bukomo bwa mushipiditu wālemba’mba binenwe bidi mu Hakai 2: 6, 20-22 byadi bya kufikidila mwenda mafuku. (Tanga.) Polo wālembele amba: “Pano walaa amba: ‘Nkatenkanya kadi monka, ke’nkapo ntanda kete, ino i ne diulu dine kumo.’ Kino kinenwa ‘kadi monka,’ kilombola kutalulwa kwa bintu bitenkanibwa, bintu bilongelwe, pa kusaka’mba bintu byampikwa kutenkanibwa bishale nyeke.” (Bah. 12:26, 27) Kwishila na kutenkanibwa kutelelwe mu Hakai 2:7, kuno kutenkanibwa kukonakanya lonso boba bonso, pamo bwa Felo, bapela kwitabija Yehova bu mulopwe muyampe.

19. Le i bika kebikatenkanibwapo, ne tubayuka kino namani?

¹⁹ Le i bika kebikatenkanibwapo nansha kutalulwa’ko? Polo wābwejeje’ko amba: “Byotudi ba kutambula Bulopwe kebukokejapo kutenkanibwa, twendelelei nyeke kutambula kanye ka ku buntu bitupu, kotwingidila nako Leza mingilo ikola yaitabija na kutyina Leza ne nzuba ponka.” (Bah. 12:28) Bine, kitatyi kikapwa kuno kutenkanibwa kukatampe kwa mfulo, kukashala’nka Bulopwe bwa Leza. Abo bukashala bwimene nyeke!​—Ñim. 110:5, 6; Dan. 2:44.

20. Le i butyibi’ka bufwaninwe kukwata bantu, ne tubwanya kwibakwasha namani?

²⁰ I kutupu kitatyi kya kujimija! Bantu bafwaninwe kutonga: Le bakendelela kwikala na būmi na bwa mu ino ntanda, butwala ku konakanibwa’ni, nansha bakalonga bukomo bwa kulonga kiswa-mutyima kya Leza mu būmi bwabo, kintu kitwala ku būmi bwa nyeke? (Bah. 12:25) Kupityila ku mwingilo wetu wa busapudi, tubwanya kukwasha bantu bakwate butyibi buyampe mu uno mwanda. Tukwashei bantu bavule bakwate butyibi bwa kukwatakanya Bulopwe bwa Leza. Kadi tuvulukei binenwa bya Mfumwetu Yesu bya amba: “Ino myanda miyampe ya Bulopwe ikasapulwa pa ntanda yonso ikelwe na bantu mwanda wa bukamoni ku mizo yonso, ebiya mfulo keiya.”​—Mat. 24:14.