1. Mwanda waka kebitutulumujangapo kumona bantu batunya kukulupila bantu bakwabo mu ino ntanda?

 BANTU mu ino ntanda ya Satana, kebayukilepo i ani obabwanya kukulupila. Batyumunwanga nyeke mutyima na bilonga bansunga, bantu ba politike, ne bendeji ba bipwilo. O mwanda batunyanga kukulupila balunda nabo, balondakani, enka ne bantu ba mu byabo bisaka. Kino kekifwaninwepo kwitutulumuja. Bible wālaile amba: “Mu mafuku a mfulo . . . , bantu bakekala . . . ba kubulwa lulamato, . . . bavubavuba, . . . ba kwaba bakwabo.” Ko kunena’mba, bantu badi ba kumwekeja bumuntu bwa leza wa ino ngikadilo ya bintu, mwine kabwanyapo kukulupilwa nansha dimo.​—2 Tm. 3:1-4; 2 Ko. 4:4.

2. (a) Le i ani otubwanya kukulupila bya binebine? (b) Le i bika bibwanya kwiipangula bamo?

² Inoko batwe bene Kidishitu tuyukile amba, tubwanya kukulupila Yehova bya binebine. (Yel. 17:7, 8) Tukulupile amba witusenswe, kadi ‘kakelapo’ nansha dimo balunda nandi. (Ñim. 9:10) Kadi tubwanya kukulupila Yesu Kidishitu, mwanda wāpēne būmi bwandi pa mwanda wetu. (1 Pe. 3:18) Ne kadi twi befunde kupityila ku byotwimwena mu būmi amba, Bible udi na madingi akulupilwa. (2 Tm. 3:16, 17) Tuyukile bya binebine amba, tubwanya kukulupila Yehova, Yesu, ne Bible. Ino bamo babwanya kwiipangula shi tubwanya kukulupila nyeke batutu ne bakaka mu kipwilo. Shi i amo, mwanda waka tubwanya kwibakulupila?

3. Le i dyese’ka dya kutendelwa dyotudi nadyo? (Mako 10:29, 30)

³ Yehova i mwitutonge twikale mu kisaka kyandi kya ntanda yonso kya batōtyi bandi. Fwatakanya’po bidi dino dyese dyotudi nadyo, ne byabuyabuya byotumwena’mo! (Tanga Mako 10:29, 30.) Ntanda yonso, tudi’ko na batutu ne bakaka botusenswe nabo Yehova, kadi balonga bukomo bwa kulonda misoñanya yandi mu bwabo būmi. Ludimi lotwisamba, bibidiji byetu, ne muswelo  wa kuvwala bibwanya kwishila, inoko twibasanswanga nansha shi o musunsa mubajinji kwimona nabo. Tusangelanga nakampata kwikala nabo pamo mwanda wa kutendela Tata wetu wa mūlu wa buswe ne kumutōta.​—Ñim. 133:1.

4. Mwanda waka tusakilwa batutu ne bakaka?

⁴ Pano po pene potusakilwa kwikala mu bumo na batutu ne bakaka. Kyaba kimo, betukwashanga’ko kusela biselwa byetu bilēma. (Loma 15:1; Ngt. 6:2) Kadi betukankamikanga twendelele nyeke kwingidila Yehova, ne kushala nyeke bakomo ku mushipiditu. (1 Ts. 5:11; Bah. 10:23-25) Langa’po bidi motwadi ba kwikadila shi kekwadipo bukwashi bwa batutu ne bakaka mu kipwilo, bwine bwitukwasha twimanije ku balwana netu batwe bonso​—ko kunena’mba Satana ne ntanda yandi mibi. Panopano ponka, Satana ne boba baendeja basa kutamba bengidi ba Leza bulwi. Fwatakanya’po bidi motusa kufwijija’ko pa kwikala pamo na batutu ne bakaka!

5. Mwanda waka bamo bakomenwanga kukulupila batutu ne bakaka?

⁵ Inoko, bamo bakomenwanga kukulupila batutu ne bakaka, mwanda padi batuninye kulama myanda mifyame yobebalombwele, nansha mwanda batuninye kufikidija bintu byobalaile kulonga. Nansha padi mu kipwilo, kudi muntu wanenene nansha kulonga bintu byebasense bininge. Ino myanda yonso ibwanya kulengeja muntu akomenwe kukulupila bakwabo. Ino le pene’po, i bika bibwanya kwitukwasha tukulupile batutu ne bakaka?

6. Le buswe bubwanya kwitukwasha namani tukulupile bakwetu? (1 Bene Kodinda 13:4-8)

⁶ Shi tusenswe bakwetu, twibakulupilanga. Mukanda wa 1 Bene Kodinda shapita 13 ulombola bintu bivule biloñanga buswe, bine bibwanya kwitukwasha tukulupile bakwetu ne kwaluja kikulupiji kyetu mobadi. (Tanga 1 Kodinda 13:4-8.) Kimfwa, vese 4  unena’mba: “Buswe budi na kitūkijetyima ne kanye.” Yehova witutūkijijanga mutyime enka ne kitatyi kyotulonga bubi. Nanshi netu tufwaninwe kutūkijija banabetu mutyima, kitatyi kyobanena nansha kulonga bintu bitulobeja nansha bitusanshija. Vese 5 ubweja’ko amba: “[Buswe] kebukelwangapo bulobo. Kebubalangapo bibi bilongelwe.” Ketukasakepo nansha dimo ‘kubala bibi bilongelwe,’ na kubala bilubo bitulubila batutu ne bakaka. Musapudi 7:9 unena’mba ketufwaninwepo ‘kupēlakana kuloba.’ Bine, i biyampe mpata kulonda binenwa bidi mu Bene Efisesa 4:26 bya amba: “Kemwakashikijai dyuba mwikele’nka na bulobo”!

7. Le misoñanya idi mu Mateo 7:1-5, iketukwasha namani tukulupile bakwetu?

⁷ Kintu kikwabo kibwanya kwitukwasha tukulupile batutu ne bakaka, i kwibamona mwibamwena Yehova. Leza wibasenswe, kadi kendelelangapo kubala bilubo byabo. Netu ketufwaninwepo kwibibala. (Ñim. 130:3) Pa kyaba kya kuta mutyima pa bilubo byabo, tufwaninwe kulonga bukomo bwa kumona ngikadila yabo miyampe, ne bintu biyampe byobabwanya kulonga. (Tanga Mateo 7:1-5.) Twitabijanga’mba nabo basakanga kulonga biyampe, ne amba kebasakengapo kwitusanshija. Mwanda buswe “bwitabijanga byonso.” (1 Ko. 13:7) Inoko ke kunenapo amba Yehova usakanga tukulupile bakwetu bupofu, aa; ino usaka twibakulupile mwanda i belombole amba i bakulupilwa. *

8. Le ubwanya namani kukulupila batutu ne bakaka?

⁸ Monka mobikadilanga pa kulēmekwa, ne pa kukulupilwa napo bilombanga muntu elombole bu ukulupilwa, kadi kino kilombanga kitatyi. Le ubwanya namani kukulupila batutu ne bakaka? Wibayuke senene. Wisambe nabo ku kupwila. Kadi kwata’ko mpangiko ya kusapula nabo. Wibatūkijije mutyima, wibape mukenga wa kulombola’mba i bantu bakulupilwa. Ku ngalwilo ubwanya kutonga myanda ikutala yobwanya kusapwila muntu omukyanza kwiyuka nandi. Shi ubamuyuka biyampe, ukapēlelwa padi kumusapwila mowiivwanina. (Luka 16:10) Ino le ukalonga namani shi tutu nansha kaka wakutyumuna mutyima? Kokapēlakana kutyiba bulunda bukidibukidi, tūkija bidi mutyima. Kadi kokaleka bilongwa bya batyetye bikulengeje uleke kukulupila batutu ne bakaka bonso. O mwanda tusa kubandaula’ko kimfwa kya bengidi ba Yehova bavule ba kikōkeji, bāendelele kukulupila bakwabo nansha bantu bamo byobēbatyumwine mutyima.

9. (a) Le Hana wāendelele namani kukulupila mpangiko yādi itūdile’ko Yehova nansha babitobo bamo byobālongele bilubo? (b) Le kimfwa kya Hana kikukwasha namani mu mwanda utala kukulupila mpangiko itūdile’ko Yehova? (Tala kifwatulo.)

⁹ Le kodi mutyumukwe mutyima pa mwanda wa bintu bilongele tutu udi na madyese? Shi i amo, nabya usa kumwena mu kubandaula kimfwa kya Hana. Mu kine kitatyi’kya, Edi Kitobo Mukatampe ye wādi wimanine butōtyi bwa Yehova mu Isalela. Inoko kisaka kyandi kekyādipo kileta kimfwa kiyampe. Bandi bana bana-balume bādi bengila bu babitobo, bādi balonga kyaba kyonso bintu bya bumvu ne busekese; ino shabo kādipo’tu ulonga bukomo busumininwe mwanda wa kwibalemununa. Inoko, Yehova kātalwilepo ponka na ponka Edi pa mingilo yandi. Nansha nankyo, Hana wāendelele kukwatakanya mpangiko yādi itūdile’ko Leza. Kālekelepo kwenda ku kipema kitatyi kyādi kingila’ko Edi bu kitobo mukatampe. Edi paāmwene Hana mutyumukwe mutyima bininge, aye wāfula kala ku mulangwe wa bubela’mba i  mukolwe. Wāfutulula uno mwana-mukaji wādi mutyumukwe mutyima, pampikwa nansha kukimba kuyukidija myanda. (1 Sa. 1:12-16) Nansha nankyo, Hana wāpikile mpiko amba shi abutule mwana, ukamuleta engile ku kipema, kwine kwaādi ufwaninwe kukwatakanibwa na Edi. (1 Sa. 1:11) Lelo bana ba Edi bādi bafwaninwe kulemununwa? I amo, Yehova wāfudile enka ne ku kwibapa mfuto pa kitatyi kifwaninwe. (1 Sa. 4:17) Ino Leza wāpa Hana mwana mwana-mulume, Samwele.​—1 Sa. 1:17-20.

10. Le Mulopwe Davida wāendelele namani kukulupila bantu bakwabo nansha bamo byobāmutyumwine mutyima?

¹⁰ Le ke bakutyumune mutyima kudi mulunda nobe wa pa mutyima? Shi i amo, tala kimfwa kya Mulopwe Davida. Mulunda nandi umo wādi witwa bu Ahitofele. Inoko Abisalome mwanā Davida paādi ukimba kuyata shandi bulopwe, Ahitofele wēlunga na Abisalome mu butomboki. Ye uno byāsense bininge Davida pa kujimija bukwashi bwa wandi mwana, ne bwa muntu waādi umona bu mulunda nandi! Ino nansha nankyo, Davida kālekelepo kino kimulengeje aleke kukulupila bantu bakwabo. Wāendelele kukulupila Hushai mulunda nandi mukwabo wa lulamato, mwine wāpelele kukelunga nabo mu buno butomboki. Bine, Davida wādi na bubinga buyampe bwa kumukulupila. Hushai wēlombwele bu mulunda nandi muyampe, wātūla enka ne būmi bwandi mu kyaka mwanda wa kukwasha Davida.​—2 Sa. 17:1-16.

11. Le mwingidi umo wa Nabalu wālombwele namani amba wādi ukulupile Abikele?

¹¹ Tubandaulei’ko ne kimfwa kya mwingidi umo wa Nabalu. Davida ne bengidi bandi, bākingile biyampe bengidi ba mwine Isalela umo witwa bu Nabalu. Kitatyi kampanda pa kupita’po, Davida wālomba Nabalu mpeta ape’ko bantu bandi byakudya byo-byonso byaādi ubwanya kwibapa. Ino Nabalu pa kupela kwibapa bintu byobāmulombele, Davida wākalabala bininge, wākwata butyibi bwa kukepaya bana-balume bonso ba mu njibo ya Nabalu. Inoko mwingidi umo wākasapwila’mo Abikele, mukaja Nabalu. Uno mwingidi byaādi wa mu yandi njibo, wāyukile amba Abikele ubwanya kumupandija. Pa kyaba kya kunyema, aye wākulupile amba Abikele ubwanya kupwija uno mwanda. Wākulupile namino  mwanda Abikele wādi uyukene bu mwana-mukaji wa tunangu. Bintu byālongekele pa kupwa kumusapwila’mo, byālombwele amba uno mwingidi wādi na bubinga bwa kumukulupila. Abikele wālongele bintu na bukankamane, wānekenya Davida aleke kufikidija byaādi usaka kulonga. (1 Sa. 25:2-35) Wākulupile amba Davida ukalonga bintu na bujalale.

12. Le Yesu wālombwele namani amba wādi ukulupile bandi bana ba bwanga nansha byobādi balonga bilubo?

¹² Yesu wādi ukulupile bandi bana ba bwanga nansha byobādi balonga bilubo. (Yoa. 15:15, 16) Ba Yakoba ne Yoano pobālombele Yesu ebape kifuko kya pa bula mu Bulopwe, Yesu kēbatatenepo amba bengidilanga Yehova na kukanina kubi, kadi kēbapelelepo bu batumibwa. (Mako 10:35-40) Mwenda mafuku mu bufuku bobākwete Yesu, bandi bana ba bwanga bonso bāmushile. (Mat. 26:56) Nansha nankyo, Yesu wāendelele kwibakulupila. Wādi uyukile biyampe kubulwa kubwaninina kwabo; ino “webasenswe’nka ne ku mfulo.” (Yoa. 13:1) Yesu pa kusanguka, wāpele enka ne batumibwa bandi 11 ba kikōkeji, kiselwa kikatampe kya kutangidila mwingilo wa kulonga bana ba bwanga ne kulela mikōko yandi milēme. (Mat. 28:19, 20; Yoa. 21:15-17) Bine wādi na bubinga buyampe bwa kukulupila bano bana-balume ba kubulwa kubwaninina. Abo bonso bāingile uno mwingilo na kikōkeji enka ne byobāfwile. Na bubine Hana, Davida, mwingidi wa Nabalu, Abikele, ne Yesu, i bashiye kimfwa kiyampe kya kukulupila bantu ba kubulwa kubwaninina.

13. Le i bika bibwanya kwitulengeja tukomenwe kukulupila bakwetu?

¹³ Le kodi mukulupile tutu kampanda wamusapwila ne myanda mifyame, ino kitatyi pa kupita’po wajingulula’mba wasapwidile’mo bantu bakwabo? Kino kibwanya kukutyumuna mutyima. Kimfwa, kaka wakasapwila mukulumpe mwanda kampanda umutala. Ino difuku dilonda’po, mukaja mukulumpe waite kaka’wa mwanda wa kumukankamika, bilombola patōka’mba uyukile myanda yaakasapwidile mukulumpe kufula. Uno kaka kebimukomena bininge kukulupila uno mukulumpe. Inoko walonga kintu kiyampe, wakalombe bukwashi. Wasapwila’mo mukulumpe mukwabo, nandi wamukwasha aluje kikulupiji mu bakulumpe.

14. I bika byakweshe tutu umo aluje kikulupiji kyandi mu bakwabo?

¹⁴ Tutu umo watyumukilwe mutyima mu bula bwa kitatyi kilampe pa bakulumpe babidi, bene baamwene amba ke bantupo babwanya kukulupila. Inoko, washilula kulangulukila pa byanenene tutu umo waadi ulēmekele bininge. Tutu’wa wanenene binenwa’tu bityetye inoko bidi na buluji, bya amba: “Satana ye walwana netu, ke batutupo ne bakaka.” Uno tutu walangulukila’po bininge ne milombelo ponka, wabwanya kulonga ndoe na bano bakulumpe babidi.

15. Mwanda waka kyaba kimo bibwanya kulomba kitatyi pa kukulupila monka bakwetu? Leta kimfwa.

¹⁵ Lelo wajimije madyese? Uno mwanda ubwanya kusansa. Ba Grete ne mama wandi, badi Batumoni ba kikōkeji mu buludiki bwa Nazi mu Alemanye, mu myaka ya 1930 kitatyi kyakankajibwe mwingilo wetu. Grete waikele na dyese dya kulembela batutu ne bakaka makopi a Kiteba kya Mulami ku mashini. Inoko banabetu pa kuyuka’mba shandya kaka Grete ulwanga na bubine, bamuyata dino dyese. Batyinine amba shandi ubwanya kukasapwila boba betulwa myanda itala kipwilo. Uno ke mwandapo’tu umo kete waadi ufwaninwe kūminina. Pa Divita dya Bubidi dya Ntanda, batutu kebadipo bapa kaka Grete ne mama wandi mapepala, kadi badi bapela ne kwibaneneja pobetana nabo mwishinda. Bine byamusense bininge! Grete unena’mba, byalombele kitatyi pa kufwila bano banabetu lusa ne kwibakulupila  monka. Inoko mwenda mafuku, wamwene amba Yehova ke mwibafwile lusa, nandi ufwaninwe kwibafwila’lo. *

16. Mwanda waka tufwaninwe kulonga bukomo bwetu bonso mwanda wa kukulupila batutu ne bakaka?

¹⁶ Shi nobe watenwe na mwanda na uno utyumuna mutyima, longa bukomo bwa kukulupila monka bakwenu. Shako bibwanya kulomba kitatyi, inoko ukamwena’mo shi ulonge bukomo. Tulete kimfwa, shi ketudi batanwe na mwanda wa kwelelwa sumu mu byakudya, tubwanya kwanza kutadija bininge bintu byotudya. Inoko byakudya bimo bibi, kebibwanyapo kwitulengeja tuleke kudya byakudya. Netu ketufwaninwepo kuleka mwanda umo mubi witutene, witulengeje tuleke kukulupila batutu ne bakaka bonso, bene botuyukile amba babutwilwe ba kubulwa kubwaninina. Shi twaluje kikulupiji kyetu mobadi, tukekala na nsangaji, kadi tukabwanya biyampe kuta mutyima pa byotubwanya kulonga mwanda wa kulengeja kwikale kwikulupila mu kyetu kipwilo.

17. Mwanda waka kwikulupila na banabetu i kwa mvubu mpata, ne i bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

¹⁷ I bikomo bininge kwikulupila mu ino ntanda ya Satana, inoko batwe tufwaninwe kukulupila batutu ne bakaka mwanda twibasenswe, kadi nabo betusenswe. Kuno kwikulupila kwituletelanga nsangaji ne bumo botudi nabo pano, kadi kuketukinga mu bitatyi bya makambakano mu mafuku āya kumeso. Le i bika byofwaninwe kulonga shi kudi muntu wakutyumwine mutyima, pano kukimukulupilepo? Longa bukomo bwa kushiya myanda mu makasa a Yehova, ingidija misoñanya ya mu Bible, ningija buswe bosenswe batutu ne bakaka, kadi boila ñeni ku bimfwa bya mu Bible. Bine tubwanya kukomena milangwe ya kutyumukwa mutyima, ne kukulupila monka bakwetu. Shi tulonge namino, tukekala na balunda bavule ‘balamata bininge kupita bamwanetu.’ (Nki. 18:24) Inoko shi tubakulupila banabetu, nabo bafwaninwe kwitukulupila. O mwanda mu kishinte kilonda’ko, tukesambila’mo pa byotubwanya kulonga pa kusaka’mba batutu ne bakaka betukulupile.