1. Le i ngikadilo’ka mikomo yātenwe’mo ba Yehoashe, Uzia, ne Yoshia?

 LANGA’PO bidi ubaikala mulopwe wa bantu ba Leza ukidi’tu nkasampe bininge! Lelo wadi wa kwingidija namani bukomo bobe ne lupusa? Bible witulombola bankasampe bavule bāikele balopwe ba Yuda. Kimfwa, Yehoashe wādi’tu na myaka 7, Uzia na myaka 16, ne Yoshia na myaka 8. Langa’po bidi mobēivwanine! Nansha byobyādi bikomo, abo bonso bēbakweshe kudi Yehova ne kudi bantu bakwabo banekenye bino bikoleja ne kulonga bintu biyampe mu bwabo būmi.

2. Mwanda waka tufwaninwe kuta mutyima ku kimfwa kya Yehoashe, Uzia, ne Yoshia?

² Batwe ketudipo balopwe, inoko tubwanya kuboila ñeni ya kamweno ku bano bantu basatu besambilwe’po mu Bible. Bākwete butyibi buyampe inoko kadi ne butyibi bubi. Kupityila ku bimfwa byabo, tusa kumona mwanda waka tufwaninwe kupwana na balunda bayampe, kwikala nyeke betyepeje, ne kwendelela kukimba Yehova.

3. Le Kitobo Mukatampe Yehoyada wākweshe namani Mulopwe Yehoashe akwate butyibi bwa tunangu?

³ Iula butyibi bwa tunangu bwa Yehoashe. Mulopwe Yehoashe paākidi nkasampe, wākwete butyibi bwa tunangu. Byakākidipo na shandi, wālondele bwendeji bwa Yehoyada, Kitobo Mukatampe wa kikōkeji. Uno kitobo wāfundije Yehoashe pamo’nka bwa wandi mwana. Pa kino, Yehoashe wākwete butyibi bwa tunangu bwa kutangidila butōtyi butōka ne kwingidila Yehova. Yehoashe wākwete’ko enka ne mpangiko ya kulongolola tempelo ya Yehova.—2 Bi. 24:​1, 2, 4, 13, 14.

4. Le tumwenanga namani mu kusanswa ne kukōkela bijila bya Yehova? (Nkindi 2:​1, 10-12)

 ⁴ Shi bakufundijanga mwanda wa usanswe Yehova ne kulonda misoñanya yandi mu bobe būmi, yuka’mba bakupānga kyabuntu kya bulēme. (Tanga Nkindi 2:​1, 10-12.) Bambutwile babwanya kukufundija mu miswelo mivule. Twisambilei’ko pa muswelo obakweshe kaka Katya kudi shandi amba akwate butyibi buyampe. Difuku dyonso padi pakamutūla shandi ku masomo, wadi wisambila nandi pa kisonekwa kya difuku. Kaka Katya unena’mba: “Ino mīsambo yadi inkwasha ndwe na makambakano onadi ntanwa nao mu bula bwa difuku.” Le ukalonga namani shi umona’mba buludiki bwa mu Bible bukupa bambutwile bobe bumweka bu bukubudija bwanapabo? Lelo i bika bikakukwasha wibakōkele? Kaka Anastasia uvuluka’mba bambutwile bandi badi betūdila’ko kitatyi kya kumushintulwila kine kyobadi batūdila’ko bijila. Unena’mba: “Kino kyankweshe ngivwanije amba, kebadipo batūla’ko bino bijila mwanda wa kulondelela kanda ne kanda kononga, ino i mwanda wa kunkinga mwanda basenswe.”

5. Le i muswelo’ka ubwanya kwiivwana bambutwile ne Yehova pa bilongwa byobe? (Nkindi 22:6; 23:​15, 24, 25)

⁵ Shi ulonde madingi a mu Bisonekwa obakupa, ukasangaja bambutwile. Kadi kya mvubu kutabuka, ukasangaja Leza ne kuningija kipwano kyopwene nandi. (Tanga Nkindi 22:6; 23:​15, 24, 25.) Mwene kino kibakupela’ko bubinga buyampe bwa kwiula kimfwa kya Yehoashe paākidi nkasampe?

6. Le i madingi’ka āshilwile kuteja Yehoashe, ne i bika byālupukile’ko? (2 Bilongwa bya Mafuku 24:​17, 18)

⁶ Boila ñeni ku butyibi bubi bwākwete Yehoashe. Pāfwile Yehoyada, Yehoashe wāpwene na balunda babi. (Tanga 2 Bilongwa bya Mafuku 24:​17, 18.) Wātejeje madingi a bamfumu Bayuda bene kebādipo basenswe Yehova. Tukulupile bu nobe witabije amba Yehoashe kādipo ufwaninwe kupwana na bano balunda babi. (Nki. 1:10) Inoko aye wātejeje madingi a bano bantu. Kadi Zekadia mwanā mankaja Yehoashe paāsakile kumulemununa, Yehoashe wāmwipaya. (2 Bi. 24:​20, 21; Mat. 23:35) Bine kyādi kilongwa kibi mpata kadi kya kubulwa ñeni! Yehoashe wāshilwile būmi bwandi biyampe, inoko kya bulanda wāikala kapondo kadi ntapañani. Ku mfulo, bengidi bandi bāmwipaya. (2 Bi. 24:​22-25) Bine, būmi bwandi bwādi bwa kwikala muswelo mukwabo shi wāendelele kuteja Yehova ne boba bamusenswe! Lelo i ñeni’ka yobwanya kuboila ku kino kimfwa?

7. Le i bāni bofwaninwe kupwana nabo? (Tala ne kifwatulo.)

 ⁷ Ñeni imo bidi yotubwanya kuboila ku butyibi bubi bwa Yehoashe i ya amba, tunenwe kupwana na balunda bakekala na lupusa luyampe potudi—ko kunena’mba balunda basenswe Yehova ne basaka kumusangaja. Ketunenwepo enka kupwana na bantu ba yetu myaka. Vuluka’mba, Yehoashe wādi mwanuke bininge kudi mulunda nandi Yehoyada. Pa mwanda utala balunda botonga kupwana nabo, wiipangule amba: ‘Le bankwashanga nkomeje lwitabijo lwami mudi Yehova? Lelo bankankamikanga nonde misoñanya ya Leza mu bwami būmi? Lelo besambilanga padi Yehova ne pa bubine bwandi bulēme? Lelo balēmekele misoñanya ya Leza? Le banombolanga’tu enka bintu byonsaka kwivwana’ni, nansha bekalanga na bukankamane bwa kundemununa shi nkesāsuka?’ (Nki. 27:​5, 6, 17) Na bubine, shi balunda nobe kebasenswepo Yehova, kufwaninwepo kupwana nabo. Inoko shi basenswe Yehova, wibalamate—bakakukwasha!—Nki. 13:20.

8. Le i bika byotufwaninwe kulangulukila’po shi twingidijanga malezo a mīsambo?

⁸ Malezo a mīsambo abwanya kwikala bu muswelo muyampe wa kwendelela kwisamba na ba mu kisaka ne balunda. Inoko, bantu bavule bengidijanga uno muswelo wa kwisamba mwanda wa kutulumuna bakwabo, na kutūla’po mafoto ne mavideo alombola byobapotele nansha byobalongele. Nanshi shi wingidijanga malezo a mīsambo, wiipangule amba: ‘Lelo neengidijanga mwanda wa kukimba kutulumuja bantu bakwabo? Le kitungo kyami i kya kūbaka bantu bakwabo’ni nansha i kya kukimba kwianya? Lelo ndekanga bantu bengidija malezo a mīsambo bekale na lupusa lubi pa mulangilo wami, muneneno wami, ne bilongwa byami?’ Tutu Nathan Knorr, waingile mu Kitango Kyendeji, waletele madingi a amba: “Kokakimba kusangaja bantu. Ukafula ku kuleka kusangaja muntu nansha umo. Sangaja Yehova, nabya ukasangaja boba bonso bamusenswe.”

9. Le Yehova wākweshe Uzia alonge bika? (2 Bilongwa bya Mafuku 26:​1-5)

⁹ Iula butyibi buyampe bwa Uzia. Mulopwe Uzia paākidi nkasampe, wādi mwityepeje. Wēfundile “kutyina Leza wa bine.” Kadi mu bula bwa myaka 68 yaālēle, Yehova wāmwesele’mo mu bula bwa myaka mivule. (Tanga 2 Bilongwa bya Mafuku 26:​1-5.) Uzia wānekenye balwana bavule ba muzo ne kukinga senene Yelusalema. (2 Bi. 26:​1-5) Bine, Uzia wāsangele bininge pa bintu byonso byaābwenye kulonga na bukwashi bwa Leza.—Mus. 3:​12, 13.

10. Le i bika byāfikīle Uzia?

¹⁰ Boila ñeni ku butyibi bubi bwa Uzia. Mulopwe Uzia wāingidijibwe mu mwanda utala kulombola bantu bakwabo bya kulonga. Le kino kyāmulengeje alange amba ubwanya kulonga kintu kyonso kyaādi usaka? Difuku dimo, Uzia wākwete butyibi bwa kutwela mu tempelo ya Yehova ne kukimba na mitatulo kusōka ensense pa kisōkelo, kintu kine kekyādipo kinenwe balopwe kulonga. (2 Bi. 26:​16-18) Kitobo Mukatampe Azadia wātompa kumulemununa, inoko Uzia wākalabala. Kya bulanda, Uzia wābudilwe kikōkeji kudi Yehova ne kupebwa mfuto ya makopo. (2 Bi. 26:​19-21) Bine, būmi bwandi bwādi bwa kwikala muswelo mukwabo shi wāshele nyeke mwityepeje!

11. Le i bika bibwanya kwitukwasha tushale nyeke betyepeje? (Tala ne kifwatulo.)

¹¹ Uzia paāikele mukomo, wāidilwe’ko amba Yehova ye wāmupele bukomo ne bintu byonso byaādi nabyo. Le i ñeni’ka yotuboila’ko? Tufwaninwe kuvuluka’mba Yehova ye witupānga bintu byonso biyampe byotudi nabyo, kubadila’mo ne madyese a mu mwingilo wandi. Pa kyaba kya kwianinya bintu byotulonga, tufwaninwe  kutumbija Yehova. b (1 Ko. 4:7) Tufwaninwe kwitabija na kwityepeja amba twi bantu ba kubulwa kubwaninina kadi tusakilwa bulemununi. Tutu umo wa kintu kya myaka 60 walembele amba: “Ne mwifunde kuleka kuloba nansha kutyumukwa mutyima kitatyi kimona bantu bakwabo bilubo kondi. Kitatyi kyobandemununa pa bilubo bya kubulwa tunangu byononga kyaba kimo, noñanga bukomo bwa kwilumbulula ne kwendelela kwingidila Yehova.” Bubine i amba tukekala na būmi bwa nsangaji shi tutyina Yehova, ne kwikala na mumweno wa kwityepeja potudi.—Nki. 22:4.

12. Le Yoshia paākidi nkasampe wākimbile namani Yehova? (2 Bilongwa bya Mafuku 34:​1-3)

¹² Iula butyibi buyampe bwa Yoshia. Yoshia wādi na myaka 16 paāshilwile kukimba Yehova. Wāsakile kwifunda kuyuka Yehova ne kulonga kiswa-mutyima kyandi. Inoko, būmi kebwādipo bupēla kudi uno mulopwe nkasampe. Wādi unenwe kwimanina butōtyi butōka mu kitatyi kyādi kitōta bantu bavule baleza ba bubela. Ino na bubine wābwenye’byo! Yoshia wāshilwile kufundula butōtyi bwa bubela mu muzo papo kabwenye nansha myaka 20.—Tanga 2 Bilongwa bya Mafuku 34:​1-3.

13. Le būmi bobe bukekala namani shi wipāne kudi Yehova?

¹³ Nansha shi ukidi nkasampe bininge, ubwanya kwiula Yoshia na kukimba Yehova ne kwifunda kusangela ngikadila yandi. Kulonga namino kukakulengeja wipāne kwadi. Le kwipāna kobe kwadi kukakukwasha namani mu bobe būmi? Luke, paabatyijibwe na myaka 14, wanenene amba: “Tamba pano, nkatangidija kumeso mu bwami būmi kwingidila Yehova ne kulonga bukomo bwa kumusangaja.” (Mako 12:30) Bine shi nobe usakanga kwipāna kudi Yehova, kulupila’mba ukamwena’mo madyese!

14. Leta bimfwa bilombola muswelo wiulanga bankasampe bamo Mulopwe Yoshia.

¹⁴ Le i makambakano’ka obwanya kwikonda nao poingidila Yehova mu bunkasampe? Johan wabatyijibwe na myaka 12, unena’mba bakwabo ba ku masomo badi bamuningila atome  mfwanka ya kizungu (cigarettes électroniques). Pa kumona bukomo bwa kukomena kuno kuningilwa, Johan wavulukile amba ino mfwanka ikona bukomo bwandi bwa ngitu ne kipwano kyandi na Yehova. Rachel wabatyijibwe na myaka 14, ushintulula byamukweshe alwe na bikoleja bya ku masomo. Unena’mba: “Noñanga bukomo bwa kukimba’ko bintu bimvuluja myanda ya mu Bible ne itala Yehova. Kimfwa, potufunda myanda ya mu mānga imvulujanga nsekununi ya mu Bible nansha bupolofeto. Nansha kyaba kimo ponesamba na muntu kampanda ku masomo, nangulukilanga pa kisonekwa kyombwanya kumusapwila.” Bikoleja byowikonda nabyo bibwanya kwishila na byēkondele na Mulopwe Yoshia, inoko ubwanya kwikala na tunangu ne na lulamato pamo bwa aye. Kukomena bikoleja pokidi nkasampe kukuteakanyanga mwa kukalwila na bikoleja mu mafuku a kumeso.

15. Le i bika byākweshe Yoshia engidile Yehova na kikōkeji? (2 Bilongwa bya Mafuku 34:​14, 18-21)

¹⁵ Mulopwe Yoshia paādi kadi na myaka 26, wāshilwile mwingilo wa kulongolola tempelo. Pobādi bengila uno mwingilo, bāsokwele “mukanda wa Bijila bya Yehova byaletelwe kupityila kudi Mosesa.” Pātejeje mulopwe kutangwa kwao, wālongele’po kintu kiponka na ponka mwanda wa kukōkela byādi bilembelwe’mo. (Tanga 2 Bilongwa bya Mafuku 34:​14, 18-21.) Ubulwepo nobe kutanga Bible kitatyi ne kitatyi? Shi wielelanga’ko kutanga Bible, le butangi bobe budi namani? Lelo ulembanga’ko mavese kampanda abwanya kukukwasha? Luke otwesambilanga’po ku ngalwilo, ulembanga myanda imusangaja yasokola. Kulonga namino kukakukwasha uvuluke mavese a mu Bible nansha ñeni kampanda yoboile’ko. Shi uyukile’ko myanda mivule mu Bible ne kwiisanswa, po pene ukasaka kwingidila Yehova. Kadi pamo bwa Mulopwe Yoshia, bikakutonona ulonge bintu bikwatañene na Kinenwa kya Leza.

16. Mwanda waka Yoshia wālogele kilubo kikatampe, ne i ñeni’ka yotuboila’ko?

¹⁶ Boila ñeni ku butyibi bubi bwa Yoshia. Yoshia paādi na myaka 39, wākwete butyibi  bubi bwine bwāmwipaije. Wēkulupile aye mwine pa kyaba kya kulomba Yehova amuludike. (2 Bi. 35:​20-25) Kudi ñeni yotubwanya kuboila’ko. Nansha shi ketudi batame namani nansha twifundanga Bible pano kepadi myaka mivule, tufwaninwe kwendelela kukimba Yehova. Ko kunena’mba kumulomba kitatyi ne kitatyi etuludike, kwifunda Kinenwa kyandi, ne kuteja madingi a bene Kidishitu batame. Shi tulonge namino, ketukalongapo bilubo bikatampe kadi po pene tukekala na nsangaji.—Yak. 1:25.

17. Lelo i ñeni’ka yotuboila ku bano balopwe basatu ba Yuda?

¹⁷ Bunkasampe i kitatyi kiyampe kya kulonga bintu bivule. Nsekununi ya Yehoashe, Uzia, ne Yoshia ilombola’mba bankasampe babwanya kukwata butyibi bwa tunangu ne kwikala na būmi busangaja Yehova. Na bubine, bano bankasampe bālongele bilubo byēbaletēle makambakano makomo. Inoko, shi wiule bintu biyampe byobālongele ne kwepuka bintu bibi byobālongele, ubwanya kwikala na būmi bwa nsangaji.

18. Lelo i bimfwa’ka bya mu Bisonekwa bilombola’mba ubwanya kwikala na būmi bwa nsangaji? (Tala ne kifwatulo.)

¹⁸ Mu Bisonekwa mudi nsekununi ya bankasampe bakwabo bāpwene na Yehova, bāitabijibwa nandi, ne kwikala na būmi bwa nsangaji. Mu bano’ba mubadilwa ne Davida. Paākidi nkasampe, wātongele kupwana na Yehova ne mwenda mafuku wāikala mulopwe wa lulamato. Shako, kitatyi kimo wālongele bilubo, inoko Leza wāmumwene bu muntu wa kikōkeji. (1 Ba. 3:6; 9:​4, 5; 14:8) Shi wifunde myanda ya Davida, kimfwa kyandi kikakukankamika wingidile Yehova na kikōkeji. Nansha kadi ubwanya kwitungila kitungo kya kwifunda myanda ya Mako nansha ya Temote. Ukamona’mba bāingidile Yehova tamba ku bunkasampe ne kwilongela dijina diyampe kumeso a Leza; kino kyēbaletēle nsangaji mu būmi.

19. Le i būmi bwa muswelo’ka bobwanya kwikala nabo?

¹⁹ Muswelo oingidija būmi bobe dyalelo ubwanya kulombola mobukekadila mu mafuku a kumeso. Shi ukulupile mudi Yehova pa kyaba kya kukulupila ñeni ya abe mwine, nabya ukakuludika ukwate butyibi bwa tunangu. (Nki. 20:24) Kino kikakulengeja wikale na būmi bwa nsangaji. Vuluka’mba, Yehova ukwete na bulēme bintu byomulongela. Mwene kwingidila Tata wetu wa mūlu wa buswe o muswelo muyampe wa kwingidija būmi bobe?