1, 2. (a) Le i bwino’ka bwa mvubu botufwaninwe kutamija, ne mwanda waka? (b) Le i bika byotusa kubandaula mu kino kishinte?

BATWE bonso tufwaninwe kwifunda mwa kubandawila myanda yotwivwana ne kwingidija’yo pa kufula ku milangwe ya bine. (Nkindi 3:21-23; 8:4, 5) Shi ketutadijepo, nabya mulangilo wetu ukanyengakanibwa na Satana ne ntanda yandi. (Efisesa 5:6; Kolose 2:8) O mwanda pa kufula ku milangwe ya bine, tufwaninwe kubandaula myanda yotwivwana. Nkindi 18:13 unena’mba: “Shi muntu ulondolola kumeso kwa kwivwana myanda, i bulembakane ne bumvu.”

² Mu kino kishinte, tusa kumona’mo bintu bibwanya kwitulengeja tukomenwe kubandaula myanda yotwivwana, twakomenwa ne kufula ku milangwe ya bine. Kadi tusa kubandaula’mo misoñanya ne bimfwa bya mu Bible bitufundija mwa kubandawila myanda yotwivwana.

3. Mwanda waka tufwaninwe kwingidija musoñanya wa mu Bible udi mu Nkindi 14:15? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

³ Dyalelo, twivwananga myanda kupityila ku bingidilwa bivule. Pa Entelenete, ku televijo, ne ku bisanji bikwabo. Kadi  tubwanya kutambula myanda kupityila ku misapu ya pa Entelenete, ya ku telefone, ne yotubangilwa na balunda. Bimweka’mba bantu besambulwilanga myanda kyaba kyonso. O mwanda tufwaninwe kutadija. Shako balunda netu babwanya kwikala na kukanina kuyampe, inoko kudi bantu bakwabo babwanya kuzambalaja myanda ya bubela ku kusaka nansha kunyengakanya’yo. Le i musoñanya’ka wa mu Bible ubwanya kwitukwasha tubandaule myanda yotwivwana? Nkindi 14:15 unena’mba: “Muntu mwendalale witabijanga binenwa byonso, ino mukosoke ulangulukilanga pa matabula onso.”

4. Le Fidipai 4:8, 9 witukwasha namani pa kutonga myanda ya kutanga, ne mwanda waka i biyampe kujingulula myanda ya bine? (Tala ne kapango “Bingidilwa Bityetye’tu Bitulombola Myanda ya Bine.”)

⁴ Pa kukwata butyibi buyampe, tusakilwa kujingulula myanda ya bine. O mwanda tufwaninwe kutadija pa kutonga bya kutanga. (Tanga Fidipai 4:8, 9.) Ketufwaninwepo kujimija kitatyi kyetu na kutala myanda pa mateba a Entelenete atatanwa nansha kutanga’po misapu izambalaja myanda ya amba-amba. I kya mvubu nakampata kwepuka mateba adi’po milangwe ya batupondo. Basakanga kuzozeja lwitabijo lwa bantu ba Leza ne kunyengakanya bubine. Myanda ya bubela itwalanga ku butyibi bubi. Kokididika nansha dimo amba myanda ya bubela keikekalapo na lupusa podi.​—1 Temote 6:20, 21.

5. Le i myanda’ka ya bubela yāivwene bene Isalela, ne yāikele na lupusa’ka pobadi?

⁵ Myanda ya bubela ibwanya kuleta musala. Mu mafuku a Mosesa, batubedibedi 12 bākabelele Ntanda ya Mulao. Abo pa kujoka, batubedibedi dikumi banena myanda ya bubela. (Umbadilo 13:25-33) Bāpityije’byo kipimo, penepo bantu ba Yehova bazakala ne kuzoza. (Umbadilo 14:1-4) Mwanda waka bantu bēivwene namino? Padi bālangile amba myanda’ya i ya bine mwanda ibanenwa na batubedibedi bavule. O mwanda bāpelele kuteja myanda ya bine itala Ntanda ya Mulao yānenenwe na batubedibedi babidi. (Umbadilo 14:6-10) Pa kyaba kya kubandaula myanda ne kukulupila mudi Yehova, abo bantu bātonga’ko pampikwa ñeni kukulupila myanda ya bubela.

6. Mwanda waka ketufwaninwepo kutulumuka shi tubaivwana myanda mibi inenenwa bantu ba Yehova?

⁶ Tufwaninwe nakampata kutadija shi tubaivwana myanda inenenwa bantu ba Yehova. Vuluka’mba Satana walwana netu witwanga bu “yewa usambilanga banabetu.” (Kusokwelwa 12:10) Yesu wādyumwine amba balwana netu baketunenena “bintu bibibibi bya bubela bya miswelo yonso.” (Mateo 5:11) Shi tute mutyima ku kino kidyumu, nabya ketukatyumukwapo mutyima shi tubaivwana myanda mibi inenenwa bantu ba Yehova.

7. Le i bika byotufwaninwe kwiipangula kumeso kwa kutumina bantu musapu pa Entelenete nansha ku telefone?

⁷ Lelo usenswe kutumina balunda nobe misapu pa Entelenete ne ku telefone? Shi ubaivwana myanda isangaja mu julunale nansha kwimwena’yo, le wimonanga pamo bwa muneni wa ku bisanji usaka kuzambalaja’yo ponka na ponka? Kumeso kwa kutuma musapu pa Entelenete nansha ku telefone, wiipangule amba: ‘Le nkulupile amba ino myanda i ya bine? Le bine njingulwile myanda yonso?’ Shi bitupu, ubwanya kuzambalaja myanda ya bubela. Nanshi shi ubatatana myanda’ya, nabya kokatumina’yo bakwenu. Bula’yo!

8. Le i bika byalongele balwana netu mu matanda amo, ne i muswelo’ka otubwanya kwibalunga’ko kuboko batwe papo kuyuka mpika?

⁸ Kudi bubinga bukwabo bulombola’mba kutundulwila bakwetu misapu pa Entelenete  nansha ku telefone pampikwa kulanga i kyaka. Mu matanda amo, mwingilo wetu i mukankajibwe nansha kwimikwa. Balwana netu ba mu ano matanda babwanya kukwata nkuku ya kuzambalaja myanda ya bubela mwanda wa kwituzakaja nansha kwitulengeja tuleke kwikulupila batwe bene na bene. Langulukila pa byobya byalongekele mu Inio Sovietike wa kala. Bampulushi ba mu bufyafya, badi bayukene bu ba KGB, bazambaleje myanda ya bubela’mba banabetu bamo bakulupilwe baabile bantu ba Yehova. * (Tala kunshi kwa dyani.) I kya bulanda, mwanda banabetu bavule baitabije ino myanda ya bubela ne kutamba mu bulongolodi bwa Yehova. Mwenda mafuku bavule bajoka, inoko bakwabo batunya kujoka. Balekele ino myanda ya bubela ityumune lwitabijo lwabo. (1 Temote 1:19) Le i muswelo’ka otubwanya kwepuka ano makambakano? Leka kuzambalaja myanda mibi nansha myanda itatanwa. Kokitabija myanda yo-yonso yoivwana. Ino, bandaula’yo bidi shi i ya bine.

9. Le i bika bikwabo bibwanya kulengeja tukomenwe kuyuka bubinebine bwa myanda?

⁹ Kyaba kimo twivwananga myanda kipindi. Myanda imo keiletangapo bubinga bonso. Kino kibwanya kulengeja tukomenwe kufula ku milangwe ya bine. Ketufwaninwepo kukulupila nansha dimo myanda iyukene kipindi! Le i bika byotubwanya kulonga pa kuleka kongolwa na myanda ya uno muswelo?​—Efisesa 4:14.

10. Mwanda waka bene Isalela bamo bādi kebasake kukalwa na banababo, ne i bika byēbakweshe baleke kukalwa nabo?

¹⁰ Tubwanya kuboila ñeni ku byobya byātene bene Isalela bādi bashikata bukila bwa kushika kwa Munonga wa Yodano mu mafuku a Yoshua. (Yoshua 22:9-34) Bāivwene amba bene Isalela badi bukila bwa kutunduka kwa Yodano abaūbaka kisōkelo kikatampe kubwipi na munonga. Bāivwene myanda kipindi, ke yonsopo. Ne kino kyālengeje bene Isalela ba bukila bwa kushika balange amba banababo ba bukila bwa kutunduka abatombokela Yehova, o mwanda bākwete butyibi bwa kukebatamba  divita. (Tanga Yoshua 22:9-12.) Inoko kumeso kwa kukebatamba, bene Isalela ba bukila bwa kushika bātumine bana-balume bakayukidije bidi myanda’ya. Le i bika byājingulwile bano bana-balume? Bene Isalela ba bukila bwa kutunduka kebāūbakilepo kisōkelo mwanda wa kulambwila’po bitapwa ku baleza ba bubela. Bēkyūbakile bu kivulukilo kya kuyukija bantu bonso amba batōtanga Yehova. Bine bene Isalela bāsangele pa kuleka bidi kukatamba banababo, ino betūdila’ko kitatyi kya kukayukidija myanda.

11. (a) Lelo Mefibosheta wālongēlwe bukondame muswelo’ka? (b) Lelo Davida wādi wa kulongela Mefibosheta bintu na boloke muswelo’ka?

¹¹ Kyaba kimo bibwanya kwitusansa shi bantu abetuzambaleja myanda mudi bubinebine bwa kipindi. Kino kyo kyātene ne Mefibosheta. Mulopwe Davida wāmupele ntanda yonso yādi ya nkambo wandi Solo. (2 Samwele 9:6, 7) Ino mwenda mafuku Davida wāivwana myanda mibi padi Mefibosheta. Kābandawilepo bidi shi myanda’ya i ya bine, ino wāyata kala bintu byonso bya Mefibosheta. (2 Samwele 16:1-4) Inoko Davida pa kwisamba nandi, Davida wājingulula’mba walongele kilubo. Penepa waālwija Mefibosheta bintu bimobimo. (2 Samwele 19:24-29) Shi Davida wētūdile’ko kitatyi kya kubandaula myanda pa kyaba kya kulonga bintu bukidibukidi, longa Mefibosheta kāsusukilepo na buno bukondame nansha dimo.

12, 13. (a) Lelo Yesu wālongele namani pāmunenēne bantu myanda ya bubela? (b) Le i bika byotubwanya kulonga shi muntu wetunenena myanda ya bubela?

¹² Le i bika byobwanya kulonga shi muntu wakuzambaleja myanda ya bubela? Kino kyātene ne ba Yesu ne Yoano Mubatyiji. (Tanga Mateo 11:18, 19.) Le Yesu wālongele’po namani? Kājimijepo kitatyi ne bukomo bwandi mwanda wa kukulupija bantu amba myanda’ya i ya bubela. Inoko, wākankamikile bantu babandaule bubinga. Wādi wibasakila bate mutyima ku byaādi ulonga ne byaādi ufundija. Yesu wānenene amba: “Tunangu tumonwanga bu toloke na mingilo yato.”​—Mateo 11:19, kunshi kwa dyani.

¹³ Tubwanya kuboila ñeni mikatampe ku kimfwa kya Yesu. Kyaba kimo bantu babwanya kwitunenena myanda mibi nansha ya kafutululo, ne kino kibwanya kwitulengeja twivwane moyo amba bumuntu bwetu bubwanya koneka. Inoko mwiendelejo wetu ubwanya kulombola mwine motwikadile. Enka na motwekimwena kupityila ku kimfwa kya Yesu, mwiendelejo wetu muyampe ubwanya kubepulula myanda mibi yotunenenwa’ya.

14, 15. Mwanda waka ketufwaninwepo kwisumbidila ñeni ya batwe bene?

¹⁴ Tubamone amba bibwanya kwikala bikomo kuyuka myanda ya bine. Kintu kikwabo kikambakanya i kubulwa kubwaninina kwetu. Padi ketudi bengidile Yehova mu myaka mivule, kadi ketudi na bwino mu myanda kampanda. Pakwabo banabetu i betulēmeke pa muswelo otupwijanga myanda senene. Le kino kibwanya kwituletela makambakano?

¹⁵ En-en. Mwanda tubwanya kushilula kwisumbidila ñeni ya batwe bene. Tubwanya kuleka mwiivwanino ne masakila etu bitādile mulangilo wetu. Tubwanya kwanza kwikulupila’mba twivwanijanga myanda nansha shi ketuyukilepo myanda yonso. Kino i kyaka kikatampe! Bible witudyumuna patōkelela’mba ketufwaninwepo kwisumbidila ñeni ya batwe bene.​—Nkindi 3:5, 6; 28:26.

16. Mu kino kimfwa, le i bika byalongekele ku leshitola, ne i bika byafwatakenye Tom?

¹⁶ Kimfwa, langa’po bidi difuku dimo kyolwa mukulumpe umo wa bwino witwa bu Tom waenda ku leshitola, wamone’ko  John, nandi i mukulumpe, bashikete na mwana-mukaji ku meza. Bamweka bu basangale. Tom webamone basepa ne kwipamba bīpa. Mutyima ubamufīta, kaeipangula’mba: ‘Le ba John abelubula na wandi mukaji’ni? Le babo bana bikebekadila namani?’ Mafuku kunyuma, Tom wadi kemumone monka myanda iifwene na ino. Shi wadi amba abe ye Tom, le wadi wa kwiivwana namani?

17. Mu kino kimfwa, le i bika byajingulwile Tom kitatyi pa kupita’po, ne i ñeni’ka yotuboila’ko?

¹⁷ Ino ilaija’po bidi. Nansha Tom byaalanga’mba John watomboka wandi mukaji, le i mujingulule myanda yonso? Ku kyolwa Tom pa kwita John ku telefone, wajingulula’mba mwana-mukaji’wa i mwanabo na John utambile kulampe. John ne mwanabo kebadipo bakimonanga mu bula bwa myaka mivule. Byaadi’tu wa kulonga mansá matyetye kete, John wadi na mukenga wa kwitana nandi’nka mu leshitola’mwa badye nandi bidibwa. Wandi mukaji kadipo na kyaba kya kwenda nandi. Bine Tom wasangala pa kuyuka’mba kasapwidilepo muntu nansha umo byobya byaadi ufwatakanya! Le i ñeni’ka yotuboila ku uno mwanda? Nansha shi ketudi bengidile Yehova mu bula bwa kitatyi kilampe namani, tufwaninwe kubandaula bidi myanda pa kusaka’mba tufule ku milangwe ya bine.

18. Le i bika bibwanya kwitulengeja twitabije myanda mibi inenenwa mwanetu?

¹⁸ Kadi bibwanya kukoma kubandaula myanda senene shi myanda’ya i itala mwanetu oketwiivwanangapo nandi biyampe. Shi tulangulukila’nka pa kubulwa kwiivwanika kwetu, nabya tukekala na mfwatakani padi mwanetu. Kadi, shi tubaivwana myanda mibi imutala, tukekala na mutyima wa kwitabija’yo, nansha shi i kutupu bubinga bulombola’mba i ya bine. Le i ñeni’ka yotuboila’ko? Shi tutamije milangwe mibi pa banabetu, kino kiketulengeja tufule ku milangwe ya bubela yampikwa kwimanina pa bubinga bupotoloke. (1 Temote 6:4, 5) Ketufwaninwepo kuleka milangwe mibi pamo bwa kwabila ne mukao bitame mu mutyima wetu. Ketwakilwai’ko nansha dimo amba Yehova witusakilanga tusanswe banabetu ne kwibalekela na mutyima umo.—Tanga Kolose 3:12-14.

19, 20. (a) Le i misoñanya’ka ya mu Bible iketukwasha tubandaule myanda senene? (b) Le i bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

¹⁹ Dyalelo, i bikomo bininge kusokola myanda ya bine ne kwiibandaula senene. Mwanda waka? Mwanda myanda mivule idi na bubinebine bwa kipindi, kadi twi bampikwa kubwaninina. Le i bika bibwanya kwitukwasha? I misoñanya idi mu Kinenwa kya Leza! Kimfwa, musoñanya umo bidi witusapwila’mba i bulembakane shi tulondolola kumeso kwa kwivwana myanda. (Nkindi 18:13) Musoñanya mukwabo nao witukwasha’mba ketufwaninwepo kwitabija myanda yo-yonso yotwivwana pampikwa kwiibandaula shi i ya bine. (Nkindi 14:15) Kadi nansha shi ketudi bengidile Yehova mu bula bwa kitatyi kilampe namani, ketufwaninwepo kwisumbidila ñeni ya batwe bene. (Nkindi 3:5, 6) Misoñanya ya mu Bible iketukinga shi tubandaula bidi myanda pa kufula ku milangwe ya bine ne kukwata butyibi bwa tunangu.

²⁰ Kadi kudi bubinga bukwabo bubwanya kwitulengeja tukomenwe kuyuka bubinebine bwa myanda. Batwe bantu, twikalanga na bukidi bwa kutyiba mambo mungya byobya byotumona. Mu kishinte kilonda’ko, tukesambila’mo pa miswelo yotubwanya kuponena mu kino kilubo ne kwifunda mwa kwikyepukila.