1. Le i bika byotufwaninwe kuyuka pa batutu bankasampe?

A BATUTU bankasampe, mudi na bivule bya kulonga mu kipwilo. Bavule momudi badi na bukomo bininge. (Nki. 20:29) Bine, mukwashanga’ko kipwilo kyenu bya binebine. Padi mutengēle kitatyi kyobakemutonga bu bengidi ba mingilo. Inoko padi mumwene amba bantu bakwabo bakimumwene bu banuke bininge, ne amba kemudipo na bwino bwa kupebwa mingilo mikatampe. Nansha byomukidi padi bankasampe, kudi bintu byomubwanya kulonga dyalelo pa kusaka’mba bantu ba mu kipwilo kyenu bemukulupile ne kwimulēmeka.

2. Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

² Mu kino kishinte tusa kwisambila pa būmi bwa Mulopwe Davida. Kadi tusa kwisambila bityetye pa bintu bimo bya mu būmi bwa Asa ne Yehoshafata​—balopwe babidi ba Yuda. Kadi tusa kwisambila ne pa makambakano ēkondele na bano bantu basatu, pa mobālongele, ne pa ñeni ibwanya kuboila batutu bankasampe ku bimfwa byabo.

3. Le i muswelo’ka umo ubwanya bankasampe kukwasha’ko banunu mu kipwilo?

³ Paādi mwanuke, Davida wāikele na bwino bwādi bumonwa na bantu bakwabo bu bwa mvubu. Na bubine, wādi muntu mutame ku mushipiditu, kadi wātamije bwino bwandi bwa buimba, ne kwingidija buno bwino mwanda wa kukwasha  Solo, mulopwe mutongwe na Leza. (1 Sa. 16:16, 23) A bankasampe, lelo nenu mudi na bwino bubwanya kumwena’mo bantu bakwabo mu kipwilo? Bavule mu bukata mwenu badi nabo. Kimfwa, mubwanya kumona’mba banunu bamo basangelanga kwibalombola muswelo wa kwingidija biyampe matabulete abo ne bingidilwa bikwabo bya busendwe, mwanda wa kwifunda pa kasuku ne mwanda wa kupwila. Byomuyukile bino bingidilwa, mubwanya kukwasha’ko bininge bano banunu.

4. Pamo bwa Davida, le batutu bankasampe bafwaninwe kwikala na ngikadila’ka? (Tala kifwatulo pa kibalu.)

⁴ Mu būmi bwandi bwa bukile-bukya, Davida wēlombwele bu muntu ubwanya kusela biselwa kadi ukulupilwa. Kimfwa, paākidi nkasampe wādi ulama na bukankamane mikōko ya shandi. Uno wādi mwingilo wa kyaka. Davida wāshintulwidile mulopwe Solo mwenda mafuku amba: “Mwingidi obe wadi mukumbi wa luombe lwa shandi, ino ntambo waiya, kupwa ke uluse, abo bonso bakwata mukōko mu luombe. Natambile namulonda namukupila, nakūla mukōko mu kyakanwa kyandi.” (1 Sa. 17:34, 35) Davida wāmwene bu udi na kiselwa kya kulela biyampe mikōko, ebiya wēilwila na bukankamane. Batutu bankasampe babwanya kwiula Davida, na kwingila mwingilo obebapa na bukankamane.

5. Mungya Ñimbo ya Mitōto 25:14, le i kintu’ka kya mvubu kutabuka kibwanya kulonga batutu bankasampe?

⁵ Nkasampe Davida wāpwene na Yehova kipwano kya mpwaninine. Kino kipwano kyādi na mvubu kutabuka bukankamane bwa Davida, nansha bwino bwandi bwa komba kyombanwa kya myonji. Yehova kādipo’tu Leza wa Davida kete, ino wādi mulunda nandi​—mulunda nandi wa pa mutyima. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 25:14.) A batutu bankasampe, kintu kya mvubu kutabuka kyomubwanya kulonga i kuningija kipwano kyomupwene na Shenu wa mūlu, kadi kino kikalengeja bemupe madyese.

6. Le bantu bamo bādi na milangwe’ka mibi padi Davida?

⁶ Davida wādi unenwe kunekenya milangwe mibi yādi na bantu bakwabo pādi. Kimfwa, Davida paāsakile kukalwa na Ngodiata, Mulopwe Solo wālongele bukomo bwa kumukankaja amba: “Ukidi’tu mwanuke.” (1 Sa. 17:31-33) Dibajinji, enka ne mwanabo  na Davida wāmunenene amba kabwanyapo kusela biselwa. (1 Sa. 17:26-30) Inoko, Yehova kādipo umwene Davida bu mwanuke nansha bu muntu kabwanyapo kusela biselwa. Wādi uyukile uno nkasampe biyampe. Davida byaādi ukulupile amba, Yehova mulunda nandi ukamupa bukomo, wāipaile Ngodiata.​—1 Sa. 17:45, 48-51.

7. Le i ñeni’ka yobwanya kuboila ku myanda imo yātene Davida?

⁷ Le i ñeni’ka yobwanya kuboila ku myanda yātene Davida? I ya amba, tufwaninwe kwikala na kitūkijetyima. Bilombanga kitatyi pa kusaka’mba boba bakuyukile bu mwanuke, bashilule kukumona bu muntu mutame. Inoko kulupila’mba Yehova katalengapo’nka mumwekelo obe wa mpala. Ukuyukile biyampe kadi uyukile ne byobwanya kulonga. (1 Sa. 16:7) Nanshi ningija kipwano kyopwene na Leza. Davida wāningije kyandi na kubandila bintu bipangile Yehova. Davida wālangulukīle bininge pa bine byādi bimufundija bino bintu padi Umpangi. (Ñim. 8:3, 4; 139:14; Loma 1:20) Kintu kikwabo kyomubwanya kulonga i kulomba Yehova emupe bukomo. Kimfwa, le bakwenu ba ku masomo bakuzawilanga mwanda’po’tu wi Kamoni wa Yehova? Shi i amo, nabya lomba Yehova akukwashe unekenye kino kikoleja. Kadi londa madingi a kamweno otana mu Kinenwa kyandi ne mu mabuku ne mavideo etu esambila pa Bible. Ponso pomona Yehova ukukwasha unekenye bikoleja, ukamukulupila bininge. Ne kadi bantu bakwabo pobamona amba ukulupile mudi Yehova, nabo bakakukulupila.

8-9. Le i bika byākweshe Davida akungile na kitūkijetyima kufika ne byawāikele bu mulopwe, ne i ñeni’ka ibwanya kuboila batutu bankasampe ku kimfwa kyandi?

⁸ Tulangulukilei pa kikoleja kikwabo kyātene Davida. Pa kupwa’tu kushingwa māni bu mulopwe, Davida wādi unenwe kwilaija myaka mivule kumeso kwa kubikikwa bu mulopwe wa Yuda. (1 Sa. 16:13; 2 Sa. 2:3, 4) Lelo i bika byāmukweshe elaije na kitūkijetyima mu kino kitatyi? Pa kyaba kya kutyumukwa mutyima, Davida wātele mutyima ku bintu byaādi ubwanya kulonga. Kimfwa, paādi unyemakana mu ntanda ya bene Fidishitia, Davida wākwatakenye mukenga wa kulwa na balwana na Isalela. Pa kulonga namino, wākingile mikalo ya ntanda ya Yuda.​—1 Sa. 27:1-12.

⁹ Le batutu bankasampe babwanya kuboila ñeni’ka ku kimfwa kya Davida? Ingidijai mikenga yomudi nayo ya kwingidila banabenu. Langulukilai pa mwanda watene tutu Ricardo. * Paadi na myaka dikumi ne musubu wadi usaka kwingila bu pania wa lonso. Inoko wadi kabwenye bisakibwa. Pa kyaba kya kwibileka nansha kujingwa mutyima, Ricardo wadi kasapula bininge. Unena’mba: “Shi mvuluke, mona’mba na bubine byadi binomba bidi kwendelela bininge. Nata mutyima ku kujokela bantu basangela ne ku kuteakanya biyampe kujokela’mo. Ebiya nashilula ne kwendeja kifundwa kyami kibajinji. Ami pa kwikala na bwino bwa kusapula, moyo waumpwa.” Pano Ricardo i pania wa lonso kadi mwingidi wa mingilo wingila biyampe.

10. Le difuku dimo, Davida wālongele bika kumeso kwa kukwata butyibi bukatampe?

¹⁰ Tulangulukilei bidi pa mwanda mukwabo wātene Davida. Aye ne bantu bandi pobādi banyemakana, bāshile bisaka byabo baenda kukalwa. Bano bana-balume pobādi  patupu’bo, balwana nabo bāiya kwibatamba ku mobo abo basela ne bisaka byabo bu misungi. Davida wādi ukokeja kulanga’mba byadi muntu wa bulwi wa bwino, ubwanya kuleta manwa mayampe mwanda wa kukūla bantu bāselelwe bu misungi. Ino Davida wālombele Yehova amuludike. Davida wāipangula Yehova kupityila kudi kitobo Abiatala amba: “Le nkalonde kino kibumbo kya bañonaona?” Yehova wālombola Davida akebalonde ne kumukulupija’mba usa kwibakūla. (1 Sa. 30:7-10) Le i ñeni’ka yobwanya kuboila ku uno mwanda?

11. Le i bika byobwanya kulonga kumeso kwa kukwata butyibi?

¹¹ Kumeso kwa kukwata butyibi lomba madingi. Ipangula bambutwile bobe. Ubwanya ne kusokola madingi mayampe na kwisamba na bakulumpe ba bwino. Yehova ukulupile bano bana-balume batongwe kadi nobe ubwanya kwibakulupila. Yehova wibamwene bu “byabuntu” ku kipwilo. (Ef. 4:8) Ukamwena’mo shi wiula lwitabijo lwabo ne kwivwana madingi a tunangu obakupa. Pano twisambilei pa ñeni yotubwanya kuboila kudi Mulopwe Asa.

12. Le Asa wādi na ngikadila’ka paāshilwile kubikala?

¹² Mulopwe Asa pākidi nkasampe, wādi mwityepeje kadi mukankamane. Kimfwa, paāpingakenine shandi Abija, wāshilwile kutalula butōtyi bwa bilezaleza. Kadi “wasapwila Yuda akimbe Yehova Leza wa bakulutuba babo kadi alame Bijila ne mbila.” (2 Bi. 14:1-7) Ne kadi Zela mwine Efiopya paātambile Yuda bulwi na basola 1 000 000, Asa wālongele bintu na tunangu wālomba Yehova amukwashe amba: “A Yehova, boba bokwasha bekale bangi nansha ba kubulwa bukomo, kobe ke mwandapo. Witukwashe, a Yehova Leza wetu, mwanda tukwikulupīle.” Bino binenwa biyampe bilombola’mba, Asa wādi ukulupile bininge amba Yehova udi na bukomo bwa kumukūla aye ne bantu bandi. Asa wākulupile mudi shandi wa mūlu, “ebiya Yehova wanekenya bene Efiopya.”​—2 Bi. 14:8-12.

13. Le i bika byāfikīle Asa mwenda mafuku, ne mwanda waka?

¹³ Bine, kukabulwepo kwitabija’mba kulwa na basola 1 000 000 kyādi kikoleja kikatampe, kadi ye kikoleja kyānekenye Asa.  Inoko i kya bulanda, mwanda Asa paātenwe na kikoleja kityetye’tu, kālombelepo Yehova amukwashe. Ino pa kuzakajibwa na Baasha mulopwe mubi wa Isalela, Asa wākalombele bukwashi kudi mulopwe wa Shidea. Buno butyibi bwāmuletēle musala! Yehova wālombola Asa kupityila kudi mupolofeto Hanani amba: “Byowakulupile mudi mulopwe wa Shidea ino kwakulupilepo mudi Yehova Leza obe, kibumbo kya divita kya mulopwe wa Shidea kibapande mu kuboko kobe.” Bine, tamba pene’pa Asa wādi ke enka wa mavita. (2 Bi. 16:7, 9; 1 Ba. 15:32) Le i ñeni’ka yotuboila’ko?

14. Le i muswelo’ka obwanya kukulupila mudi Yehova, ne mungya 1 Temote 4:12, ukekala muntu wa muswelo’ka shi umukulupile?

¹⁴ Ikala nyeke mwityepeje kadi kulupila nyeke mudi Yehova. Powabatyijibwe, walombwele lwitabijo lukatampe ne kikulupiji mudi Yehova. Kadi Yehova nandi wakupele na nsangaji dyese dya kwikala mu kyandi kisaka. Kintu kyofwaninwe kulonga pano i kukulupila nyeke mudi Yehova. Shako bibwanya kumweka bu bipēla kukulupila mudi Yehova kitatyi kyofwaninwe kukwata butyibi bukatampe. Ino le mu butyibi bukwabo namo le? Bine, i biyampe ukulupile mudi Yehova kitatyi kyokwata butyibi, kubadila’mo ne butyibi butala kwipwija mukose, kwitabija kaji ka ntanda ne kwitungila bitungo mu būmi. Kokakulupila mu tunangu twa abe mwine. Ino kimba misoñanya ya mu Bible ikwatañene na ngikadilo yodi’mo, ebiya wiilonde. (Nki. 3:5, 6) Shi ulonge namino, ukasangaja Yehova kadi bantu ba mu kyenu kipwilo bakakulēmeka.​—Tanga 1 Temote 4:12.

15. Le i bilubo’ka byālongele mulopwe Yehoshafata bisonekelwe mu 2 Bilongwa bya Mafuku 18:1-3; 19:2?

¹⁵ Na bubine, wi muntu wampikwa kubwaninina pamo bwa batwe bonso, kadi kyaba kimo ubwanya kulonga bilubo. Inoko kino kekifwaninwepo kukukankaja uleke kwikankila’ko kwingidila Yehova. Langulukila pa kimfwa kya mulopwe Yehoshafata. Wādi na ngikadila miyampe mivule. Paādi nkasampe, “wakimbile Leza wa shandi ne kulonda mbila yandi.” Kadi wātumine bamfumu bende mu bibundi byonso bya Yuda bakafundije  bantu myanda ya Yehova. (2 Bi. 17:4, 7) Inoko, nansha byaādi na mutyima wa kulonga byoloke, kyaba kimo Yehoshafata wākwete butyibi bubi. Ebiya mukendi umo wa Yehova wadingila Yehoshafata pa mwanda wa buno butyibi. (Tanga 2 Bilongwa bya Mafuku 18:1-3; 19:2.) Le i ñeni’ka yobwanya kuboila ku ino nsekununi?

16. Le i ñeni’ka yobwanya kuboila ku myanda ya Rajeev?

¹⁶ Itabija madingi ne kwiengidija. Padi pamo bwa bankasampe bavule, ukomenwanga kuyuka bintu bya kutangidija kumeso mu būmi bobe. Nabya kokatyumukwa mutyima. Langulukila pa mwanda wa tutu nkasampe witwa bu Rajeev. Usekununa myaka yandi ya pa bunkasampe amba: “Mu ino myaka, kyaba kimo nadi nkomenwa kuyuka bya kulonga. Pamo bwa bankasampe bakwabo bavule, nadi nsenswe makayo ne kwisangaja kupita’ko kwenda ku kupwila ne mu busapudi.” Le i bika byakweshe Rajeev? Mukulumpe umo wa buswe wamudingile. Rajeev unena’mba: “Waunkweshe nangulukile pa musoñanya udi mu 1 Temote 4:8.” Rajeev waitabije madingi, ebiya wabandaula bintu byatangidije kumeso mu būmi bwandi. Unena’mba: “Nakwete butyibi bwa kutangidija kumeso bitungo bya ku mushipiditu.” Le byafula kwepi? Rajeev ushintulula’mba: “Myaka mityetye na pobaundingile, nabwanya bisakibwa bya kwingila bu mwingidi wa mingilo.”

17. Le bantu batame bamonanga namani bankasampe bengidila Yehova?

¹⁷ Bantu batame bemusangelanga bininge banwe bankasampe bengidila Yehova pamo nabo “kipuji na kipuji.” (Zef. 3:9) Basenswe bupyasakane, bukomo, ne bukankamane bomwingila nabo mwingilo obemupa. Bine, i bemutōkelwe mutyima.​—1 Yo. 2:14.

18. Monka mokilombwedilwe mu Nkindi 27:11, le Yehova umonanga namani bankasampe bamwingidila?

¹⁸ A batutu bankasampe, kemwakelwai nansha dimo amba Yehova wimusenswe ne kwimukulupila. Aye wālaile amba mu mafuku a mfulo, kukekala kibumbo kya bankasampe bakepāna abo bene ne mutyima tō. (Ñim. 110:1-3) Aye uyukile amba mumusenswe ne amba musakanga kumwingidila mwendele bukomo bwenu. Nanshi tūkijijai bakwenu mutyima ne kwitūkijija mutyima banwe bene. Shi mubalonga bilubo, itabijai kufundijibwa ne kulemununwa kadi monai amba i Yehova wimulemununa. (Bah. 12:6). Ingilai na bukankamane mingilo yo-yonso yobemupa. Kadi kintu kya mvubu i kino, mu bintu byonso byomulonga lengejai Shenu wa mūlu emwitembe.​—Tanga Nkindi 27:11.