Myanda ya ba pa tubalwe baná imweka bu mikomo kwivwana kadi ilenga moyo, inoko ayo keidipo nankyo. Mwanda waka? Mwanda Bible ne myanda ilongeka mu mānga ya dyalelo bitukwasha tujingulule biyampe nshintulwilo ya umo ne umo utentamine pa kabalwe. Kadi nansha shi batentamine’po belekeja bipupo bya pano pa ntanda, inoko ikokeja kwikala ne bu myanda miyampe kodi ne ku kyobe kisaka. Namani? Dibajinji bidi, tubandaulei nshintulwilo ya umo ne umo utentamine pa kabalwe ne kabalwe.

Kimonwa kishilula amba: “Namwene, na’mba ntale! kabalwe katōka tō; ne yewa wadi utentamine’po wadi na buta bwa miketo; wapebwa ne kilukwa, penepo kaenda wenda unekenya ne kuvuija bushindañani bwandi.”​—Kusokwelwa 6:2.

Lelo utentamine pa kabalwe katōka tō i ani? Myanda ya kumuyukila’po itanwa enka mu uno mukanda wa mu Bible wa Kusokwelwa, mwine utēlele monka yewa utentamine pa kano kabalwe bu “Kinenwa kya Leza.” (Kusokwelwa 19:11-13) Kitenta Kinenwa, kitelelwanga Yesu Kidishitu, mwanda wingilanga bu musedi wa myanda wa Leza (Yoano 1:1, 14) Kadi witwanga bu “Mulopwe wa balopwe ne Mfumwandya bamfumu” kadi utelwanga ne bu “Mukōkele kadi wa Bine.” (Kusokwelwa 19:16) Na bubine, udi na lupusa lwa kwikala bu kalāla mulopwe, kadi kakengidijapo nansha dimo lupusa lwandi mu muswelo mubi. Pano’ko, bipangujo i bino.

Lelo i ani upele Yesu lupusa lwa kunekenya? (Kusokwelwa 6:2) Mupolofeto Danyele wāpelwe kimonwa mwaāmwene Meshiasa wiifwene na “mwana muntu,” wāpebwa “bufumu, ne ntumbo, ne bulopwe” ke na ungipo, ino i na “Kafulamoba,” ke Yehova Leza kadi. * (Danyele 7:13, 14) Byadi Leza Mwinē Bukomo Bonso, o mwanda i mupe Yesu bukomo ne lupusa lwa kubikala ne kutyiba mambo. Kabalwe katōka tō i kilomboji kifike’po kya bulwi bwa boloke bwendejibwa na Mwana Leza, o mwanda divule Bisonekwa bingidijanga musombelo utōka pa kwisambila pa boloke.​—Kusokwelwa 3:4; 7:9, 13, 14.

Le ba pa tubalwe bashilwile kwenda kitatyi’ka? Yuka amba Yesu, utentamine pa kabalwe kabajinji, washilwile kwenda paatambwile kilukwa kya bulopwe. (Kusokwelwa 6:2) Le i kitatyi’ka kyabikikilwe Yesu bu Mulopwe momwa mūlu? Kepaājokēlepo mūlu kinondanonda na lufu lwandi. Bible ulombola amba kitatyi kya kwilaija kyāshilwile tamba kala. (Bahebelu 10:12, 13) Yesu wāshintulwidile balondi bandi mukafudila kitatyi kya kwilaija ne kya kushilula bubikadi bwandi mūlu. Wānenene amba kitatyi kyakashilula kubikala, ngikadilo ya ino ntanda ikabipa kutabuka. Kwadi kwa kwikala mavita, bimpengele bya nzala, ne bipupo bya misongo. (Mateo 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Adyo Divita I dya Ntanda dishilula’tu mu 1914, byamwekele patōka amba bantu abatwela mu ino ngikadilo, mu kitatyi kya makambakano a pano pa ntanda kitelwa na Bible bu “mafuku a mfulo.”​—2 Temote 3:1-5.

Mwanda waka tumona’mba ngikadilo yendanga ibipila’ko tamba Yesu ubikikwa mu 1914? Mwanda mu kino kitatyi, Yesu washilwile kuludika momwa mūlu, ke pano pa ntandapo. Kwatambile divita mūlu, Mulopwe mupya Yesu utelwa ne bu Mikele waela Satana ne bandemona bandi pano pa ntanda. (Kusokwelwa 12:7-9, 12) Byaaelelwe pano pa ntanda, Satana udi na bulobo bukatampe mwanda uyukile amba i mubadilwe mafuku. I bine, kepakapitepo kyaba kilampe kumeso kwa Leza kutalula Satana pano pa ntanda. (Mateo 6:10) Shi ke pano, tubandaulei mwitukwashisha ba pa tubalwe basatu bashala’ba tuyuke amba na bubine tudi mu bitatyi bya makambakano bya “mafuku a mfulo.” Abo i beshile na yewa utentamine pa kabalwe kabajinji, mwine ufunkila pa muntu, ino bano ba pa tubalwe basatu belekeja ngikadilo yonso ikonda na muzo wa muntu.

“Ebiya kwatamba kabalwe kakwabo, katyila pyā bwa mudilo; ne yewa wadi utentamine’po wapebwa lupusa lwa kutalula ndoe pano pa ntanda amba bantu betape abo bene na bene; bamupa ne kipete kikatampe.”​—Kusokwelwa 6:4.

Yewa utentamine pa kano kabalwe welekeja mavita. Yuka amba i mutalule’ko ndoe, ke mu matandapo amoamo, ino i pano pa ntanda ponso. Mwaka wa 1914, ye mwaka mubajinji mu mānga walupukile’mo divita dya ntanda yonso. Kupwa palondele divita dya bubidi dya ntanda, dine dyaletele musala mukatampe. Bantu bamo bafwatakanya amba kibalwa kya bantu bafwile ku mavita tamba mu 1914 i bantu midiyo 100 ne kupita! Kadi bantu bakwabo bavule basusulwanga bya malwa.

Lelo kuvula kwa mavita kulombola’mba tudi mu kitatyi’ka? Dyalelo bantu bamweka bu badi na bukomo bwa kukubija bantu bonso. Enka ne malongolodi etemba bu aletanga ndoe, kimfya Bumo bwa Mizo, keabwanyapo kukalakanya yewa utentemine pa kabalwe katyila pyā bwa mudilo.

“Namwene, na’mba ntale! kabalwe kafīta fututu; ne yewa wadi utentamine’po wadi na kipimo kya bulēmi mu dikasa dyandi. Penepo naivwana pamo bwa diwi umbukata mwa bipangwa byūmi biná, amba: ‘Kilo kimo kya ñano ku ndenadi imo, makilo asatu a mebele a buluba nao ku ndenadi imo; kadi kokilonga māni a mpafu ne vinyu mine kibi.’”​—Kusokwelwa 6:5, 6.

Yewa utentamine pa kano kabalwe welekeja bimpengele bya nzala. Kino kilombola’mba bidibwa byadi bya kusakana bininge mwanda kilo kimo kya ñano kyadi kya kupotwa na ndenadi imo, mfutwa yādi ipebwa muntu ku difuku mu myaka katwa kabajinji! (Mateo 20:2) Kadi kino kityele kyādi kibwanya kupota bilo bisatu bya mebele a buluba, miseke yādi imweka bu mipitwe’ko na ñano. Le boba bādi na bisaka bikatampe bādi ba kwibidisha namani? Bantu bādyumwinwe kulea bidibwa enka ne byakudya bya pa difuku byādi na mvubu mu kine kitatyi’kya, kimfwa māni a mpafu ne vinyu.

Tamba mu 1914, lelo twi bamone bubinga bulombola amba yewa utentamine pa kabalwe kafīta fututu udi mu lwendo? I amo! Kintu kya bantu midiyo 70 i bafwe ku bimpengele bya nzala mu bula bwa myaka ya katwa ka 20. Muntu umo wa lupusa ufwatakanya’mba “bantu midiyo 805​—ko kunena amba umo pa bantu kitema mu bekadi ba ntanda yonso​—bakwetwe misongo ya nzala mu 2012-2014.” Lapolo mikwabo inena’mba: “Bimpengele bya nzala bipayanga bantu bavule mwaka ne mwaka kutabuka sida, malaria, ne kikofolo kya mushinga.” Nansha bantu bavule byobalonga bukomo bwa kupwija nzala, ako’ko kabalwe kafīta fututu kakidi mu lwendo.

“Namwene, na’mba ntale! kabalwe katōkoloka; ne yewa wadi utentamine’po wadi witwa bu Lufu. Kadi Kibundu kyadi kimulonda pabwipi. Penepo bapebwa lupusa pa kipindi kimo kya pa bipindi biná bya ntanda, lwa kwipaya na kipete kilampe ne na kimpengele kya nzala ne kipupo kileta lufu ne banyema ba ntanda ba pano panshi.”​—Kusokwelwa 6:8.

Yewa utentamine pa kabalwe ka buná welekeja lufu lwa ku bipupo bya misongo. Kupwa’tu kwa 1914, kipupo kya manzamba kyalupukile mu Eshipanye kyaipaile bantu midiyo ne midiyo. Kadi bimweka amba bantu midiyo 500 bakwetwe na kino kipupo, ne mu bano bantu, muntu 1 pa 3 ye wapandile!

Inoko kipupo kya manzamba kyalupukile mu Eshipanye yadi’tu ñanjilo. Bashayuka balanga amba bantu midiyo tutwa na tutwa i bafwe ku misongo ya mbalanga mu bula bwa myaka katwa ka 20. Bantu bavule bafwanga ku misongo ya sida, kikofolo kya mushinga ne malaria nansha byendelele kiñanga.

Bilupukile ku bino byonso i enka lufu​—ekale mavita, bimpengele bya nzala nansha ke bipupo bya misongo bine. Kibundu kekikutangapo kadi kekipanangapo lukulupilo.

Bino bitatyi bya makambakano bisa kufula panopano ponka. Vuluka kino amba: Yesu wadi “wenda unekenya” mu 1914, waela Satana pano pa ntanda, inoko Yesu kavuijepo bushindañani bwandi. (Kusokwelwa 6:2; 12:9, 12) Panopano ponka, pa Amakedona, Yesu usa kutalula’ko lupusa lwa Satana ne konakanya bantu bonso bakwatakanya Dyabola. (Kusokwelwa 20:1-3) Yesu kasapo’tu enka kwimika boba batentamine pa tubalwe tusatu ino usa kutalula’ko ne makambakano onso alupukile ku lwendo lwabo. Muswelo’ka? Bandaula bilaile Bible.

Pa kyaba kya mavita, kukekala ndoe konso konso. Yehova usa kutukija “mavita ne ku mfulo ya ntanda; utyumunanga buta, ne mukobe nao watempula’o bipindi bibidi.” (Ñimbo ya Mitōto 46:9) Bantu basenswe ndoe, “bakēsangaja mu bungi bwa ndoe.”​—Ñimbo ya Mitōto 37:11.

Pa kyaba kya bimpengele bya nzala, kukekalanga byakudya bivule. “Kukēkalanga bungibungi bwa mebele panopantanda peulu pa ngulu.”​—Ñimbo ya Mitōto 72:16.

Pa kyaba kya bipupo bya misongo ne lufu, bantu bonso bakekala na bukomo bwa ngitu bubwaninine ne na būmi bwa nyeke. Leza “ukapampulanga impolo yonso ku meso abo, ne lufu kelukekala’kopo dikwabo, nansha madilo nansha miyoa nansha misanshi mine keikekala’kopo monka.”​—Kusokwelwa 21:4.

Yesu paadi pano pa ntanda waletele ntompejo ya mukekadila būmi mu buludiki bwandi. Wādi ukankamika bantu balonge ndoe, wādisha bantu bavule mu kingelengele, wāundapa babela, enka ne kusangula bafwe ke bōmi monka.​—Mateo 12:15; 14:19-21; 26:52; Yoano 11:43, 44.

Batumoni ba Yehova badi na nsangaji ya kukulomboja mu Bible obe muswelo obwanya kwikala mwiteakanye kufika ne kitatyi kisa kwimana bano ba pa tubalwe. Le witabije kwifundila’ko myanda mikwabo?