Yehova—Leza Udi na Bukomo
Yehova—Leza Udi na Bukomo
“Pa bukatampe bwa bukomokomo bwandi, kabidi ne mwanda wa mu bukomokomo bwandi, nansha umo ubulwapo.”—ISAYA 40:26.
1, 2. (a) I nsulo’ka kutambanga bukomo botwingidijanga batwe bonso? (b) Shintulula kinenenwa amba Yehova yo Nsulo mine ya bukomo bonso.
BUKOMO i kintu kimwenwe na bantu bavule umbukata mwetu bu kya bitupu. Kifwa, ketutangapo mutyima ku bukomo bwa mudilo wa nshinga witupa kitōkeji ne kyanga, batwe tufwilanga’nka muneñenya wa kusomeka kingidilwa kyo-kyonso kyotudi nakyo kingila na mudilo wa nshinga. Poso enka ubaketeka, penepa ketuvuluka amba pakubulwa buno bukomo, bibundi bikatampe bya bantu kebingilapo. Mudilo muvule wa nshinga otwingidijanga bukile bukya, nsulo minemine ya bukomo bwao bwikulupije ntanda koutambanga i dyuba. * Sekonde ne sekonde, kino kyoto kisaluka mudilo kitelwa bu dyuba kyongejanga mantoni midiyo itano a nsasensase ya mudilo isesuka’ko, enka namino, ntanda imwangilwa kyanga kikwatakanya būmi budi’po.
2 Lelo buno bukomo bonso bwa dyuba butambile kwepi? I ani wāpungile ino nsulo ya bukomo budi mūlu? I Yehova Leza. Mitōto 74:16 wisambila padi aye amba: “Ubalongolola kitōkeji ne dyuba kumo.” Bine, Yehova byādi Nsulo ya būmi bonsololo, ye enka aye Nsulo ya bukomo bonsololo. (Mitōto 36:9) Eyo, ketwakipelulai bukomo bwandi nansha dimo. Yehova wituvuluja kupityila kudi mupolofeto Isaya amba tutale imbuo ya mūlu, kifwa dyuba ne ñenyenye, ne kulanguluka pa muswelo obyāikele’ko. “Tululai meso enu kūlu, mumone yewa wapangile bine bino’bi, yewa ulupula kibumbo kyabo pa mbadilo; wibeta bonso pa dijina pa dijina; pa bukatampe bwa bukomokomo bwandi, kabidi ne mwanda wa mu bukomokomo bwandi, nansha umo ubulwapo.”—Isaya 40:26; Yelemia 32:17.
3. I muswelo’ka otubwanya kumwena kamweno mu bilomboji bya bukomo bwa Yehova?
3 Yehova byadi wa bukomo buvulevule, tukulupilei amba, dyuba dikendelela na kwitupa nyeke kitōkeji ne kyanga bitusakila umbūmi. Inoko tufwaninwe kukulupila nakampata bukomo bwa Leza kutabuka bisakibwa byetu bya pa kitako. Mwanda kukūlwa kotukūdilwe ku bubi ne lufu, lukulupilo lwetu lwa būmi bwiya kumeso, ne kikulupiji kyetu mudi Yehova, abyo byonso bimanine pa muswelo waingidija bukomo bwandi. (Mitōto 28:6-9; Isaya 50:2) Mu Bible mudi bifwa bivulevule bilombola amba Yehova udi na bukomo bwa kupanga, bwa kukūla, bwa kupandija bantu bandi ne bwa konakanya balwana nandi.
Bukomo bwa Leza buyukena ku bipangwa
4. (a) Davida wātengelwe muswelo’ka pa kubandila diulu dyeñenya ñenyenye bufuku? (b) Imbuo ya mūlu ilombola namani mwikadile bukomo bwa Leza?
4 Mutumibwa Polo wāshintulwile amba ‘bukomo bwa nyeke bwa Umpangi bumweka padi tō mu bintu byapangile.’ (Loma 1:20) Tutwa twa myaka kunyuma, Davida mulembi wa mitōto kadi mukumbi, kābudilwepo kubandila kyaba ne kyaba diulu dyeñenya ñenyenye bufuku, wimwena bukatampe bwa umbuo wa diulu ne ntanda ne bukomokomo bwa Mulongi wao. Wāsonekele amba: “Po nañanga madiulu obe, mīngilo ya minwe yobe, ne kweji ne ñenyenye, byo watūdile; lelo muntu nandi i waka, ōlañanga? Kadi mwana muntu ōpempula nandi le i waka?” (Mitōto 8:3, 4) Davida kādipo uyukile biyampe imbuo ya mūlu, ino wēmwene bu mutyetyetyetye pa kwidingakanya na Umpangi wa diulu ne ntanda. Dyalelo, bafundi ba imbuo abayuka bintu bivule bilombola mubaile umbuo wa diulu ne ntanda ne bukomo bwiukwete. Kifwa, betulombola amba sekonde ne sekonde, dyuba dyetu dilupulanga bukomo bwenzankene na kuladika kwa bombe wa TNT ulēma mantoni midiyala midiyo katwa. * Ino kapindi ka buno bukomo kafikanga pano panshi i katyutyu’tu, ako’ko kabwanine pa kukwatakanya būmi bonso budi pa umbuo wetu. Shi utale biyampe, dyuba ke luñenyenyepo lupityile bukomo ñenyenye yonso idi mūlu. Ñenyenye imo idyendyemunanga mu sekonde umo’tu kyanga kya bukomo budyendyemuna dyuba mu difuku dituntulu. Langa’po bidi bukomo budi na Yewa wāpangile ino imbuo yonso idi mu madiulu! Edihu wādi na bubinga pa kwela kabobo amba: “Ino mwendele Mwinebukomobonso, ketukōkejepo kumusokola; i mutabuke mu bukomokomo byamwiko’tu.”—Yoba 37:23.
5. I bukamoni’ka bwa bukomo bwa Yehova buyukena ku mingilo yandi?
5 Shi ‘tukimbe mingilo ya Leza’ na mwākimbile’yo Davida, tukamona bilomboji bya bukomo bwandi mu bintu byonso—mu luvula ne mu mantanki, mu mikungulo ne mu mapeni, mu milungu ya tulunga-lui ne mu ngulu mipuñame. (Mitōto 111:2; Yoba 26:12-14) Pakwabo kadi, monka mwāvulujibwe’kyo Yoba kudi Yehova, banyema nabo i bukamoni bwa bukomo Bwandi. Nyema umo i Behemote, witwa ne bu kyovwe. Yehova wālombwele Yoba amba: “Bukomo bwandi budi mu muongo wandi; . . . Bikupa byandi bidi pamo’nka bwa bibese bikomo bya mukuba.” (Yoba 40:15-18) Bukomo bulenga nzuba bwa bambó bwādi buyukene mu myaka isekunwinwe mu Bible, o mwanda Davida wālombele kunyongololwa mu “kyakanwa kya ntambo. Eyo i binebine, ne ku masengo a bambó.”—Mitōto 22:21; Yoba 39:9-11.
6. Ñombe welekejanga kika mu Bisonekwa, ne mwanda waka tunena namino? (Tala kunshi kwa dyani.)
6 Ñombe i mutelwe mu Bible bu kyelekejo kya bukomo bwa Yehova mwanda wa bukomo bwadi nabo. * Mungya mulombwela kimonwa kyāmwene mutumibwa Yoano, lupona lwa Yehova i lujokolokwe na bōmi baná, umo udi na mpala ifwene ya ñombe. (Kusokwelwa 4:6, 7) I kyabine, bukomo i imo ya mu ngikadilo mikatampe iná ya Yehova yobelekeje na bano bakelubi. Mikwabo ishele i buswe, tunangu ne boloke. Bukomo byobudi kipindi kikatampe kya bumuntu bwa Leza, nanshi kwibwivwanija senene ne kuyuka muswelo waingidija’bo kuketufwenya kubwipi nandi, kadi kuketukwasha twiule kifwa kyandi, tuyuke netu kwingidija senene bukomo bo-bonso botudi nabo.—Efisesa 5:1.
“Yehova wa Bibumbo, Mwinemukomokomo”
7. Mwanda waka tukokeja kukulupila amba biyampe bikashinda bibi?
7 Mu Bisonekwa, Yehova utelwa bu “Leza Mwinebukomobonso.” Kino kitenta kituvuluja’mba ketufwaninwepo nansha dimo kusebula bukomo bwandi nansha kwalakana bukomo bwandi bwa kushinda balwana nandi. (Ngalwilo 17:1; Divilu 6:3) Ngikadilo imbi ya Satana ikokeja kumweka bu mimanije, ino ku meso a Yehova, “mizo idi pamo’nka bwa dino dya mema mu mulondo, itēlwa’nka bwa kaluvumbi ka mu kitompekejo-kyabulēmi.” (Isaya 40:15) Bine, kepadipo nansha kyalakanwa, na buno bukomo bwa Leza budi namino, biyampe bikashindanga bibi. Nansha byotudi mu kitatyi kyatumba bubi, tukokeja kusengwa, mwanda tuyukile amba “Yehova wa bibumbo, Mwinemukomokomo wa Isalela” ukafundula’ko bibi lonso.—Isaya 1:24; Mitōto 37:9, 10.
8. I bibumbo’ka bya mūlu byendejibwanga na Yehova, ne i kika kitulombola amba bidi na bukomo?
8 Kishima “Yehova wa bibumbo,” kitanwa misunsa 285 mu Bible, kituvulujanga bukomo bwa Leza. “Bibumbo” bitelelwe pano bifunkila pa bipangwa bya kumushipiditu byendejibwa na Yehova. (Mitōto 103:20, 21; 148:2) Mu bufuku bumo bonka, mwikeulu umo’tu wāipaile bashidika 185 000 bene Ashidia bāile kutamba Yelusalema. (2 Balopwe 19:35) Wivwane tuyukile biyampe bukomo bwa bibumbo bya Yehova bya mūlu, ketukatuyulwapo na balwana netu. Mupolofeto Edisha kātuyukilepo pobāmwelele mu lukalo kudi kibumbo kituntulu kyādi kimukimba, mwanda wādi umwene na meso a lwitabijo kibumbo kikatakata kya bakomo ba mūlu kyādi kya kumukwasha, ino mwingidi wandi kwikimona mpika.—2 Balopwe 6:15-17.
9. Mwanda waka tufwaninwe kukulupila pamo bwa Yesu mu bukomo bwa kukingwa na Leza?
9 Yesu nandi monka na monka, kitatyi kyāile kumukwata kibumbo kya bantu bādi baselele bipete ne mikombo mu budimi bwa Ngesemani, wādi uyukile amba bamwikeulu badi’ko ba kumukwasha. O mwanda wālombwele Petelo kwaluja kipete pokyādi, kupwa wāmunena amba shi wādi amba usaka kulwilwa, longa wāabije Shandi, wamupe “bamwikeulu bakukila kuvula mavita ne mavita dikumi ne abidi.” (Mateo 26:47, 52, 53) Shi netu twi bekulupije uno muswelo bibumbo bya mūlu bidi na Leza, i kukulupila kala kotukulupile amba Leza uketwela mu kyadi. Mutumibwa Polo wālembele amba: “Le penepo, mo tusaka kunenena i mwepi pa bino bintu? Shi Leza i wetu, nankyo uketulonga bubi i ani?”—Loma 8:31.
10. Yehova wingidijanga bukomo bwandi mwanda wa kukwasha bāni?
10 Tudi na bubinga bonso bwa kukulupidila mu kukingwa na Yehova. Mwanda wingidijanga nyeke bukomo bwandi biyampe ne kukwatañana na ngikadilo yandi mikwabo—boloke, tunangu ne buswe. (Yoba 37:23; Yelemia 10:12) Nansha bantu badi na bukomo byobasusula balanda ne bantu bafudilwe, bebapetela pa mitwe, ino Yehova aye “utalulanga mulanda mu luvumbi,” kadi i “mukomokomo wa kupandija.” (Mitōto 113:5-7; Isaya 63:1) I kyabine, ne Madia inandya Yesu, mwana-mukaji mutūkanye, mwityepeje, nandi wādi uyukile kino, amba “Mwine Mukomo” wingidijanga bukomo bwandi na mutyima tō, ukwasha boba bamutyina, wikija bakibengo ne kuzunzula betyepeje.—Luka 1:46-53.
Yehova usokwelanga bengidi bandi bukomo bwandi
11. I bilomboji’ka bya bukomo bwa Leza byēmwenine bene Isalela mu mwaka wa 1513 K.K.K.?
11 Yehova ke mulombole misunsa mivule bukomo bwandi ku bengidi bandi. Kifwa ku Lūlu lwa Shinai mu 1513 K.K.K. Mu mwine mwaka’o, bene Isalela bādi kala ke bemwene bilomboji bya bukomo bwa Leza. Mpupo dikumi ileta musala yādi kala ke misokwele patōka bukomokomo bwa kuboko kwa Yehova pa bileza bya bene Edipito byambulwa bukomo. Kinondanonda na ponka’pa, bukamoni bukwabo bwa bukomo bwa Leza bwāmweka pa kwabuka Kalunga Katyila mu kingelengele ne konakanibwa kwa kibumbo kya Felo. Myeji isatu yālondele’po, Yehova wāita bene Isalela kwiya munshi mwa Lūlu lwa Shinai bekale bu ‘kilēme kyandi umbukata mwa bantu bonsololo.’ Abo nabo ku wabo mutamba bālaya’mba: “Kyonso kyanena Yehova tukalonga’kyo.” (Divilu 19:5, 8) Penepo Yehova wēbapa kilomboji kimweke patōka kya bukomo bwandi. Lūlu lwa Shinai lwāfituka mwishi fututu ne kutetema byamwiko’tu umbukata mwa mikungulo ne mapeni ne diwi dikatampe dya kimpungidi. Bantu papo bemene kulampe bazakala. Ino Mosesa wēbanena amba kino kyobemwena kifwaninwe kwibafundija kwakamwa Leza, kuno kwakamwa nako kukebatonona bakōkele Yehova wa bukomo bonso, Leza umo kete wabine.—Divilu 19:16-19; 20:18-20.
12, 13. I myanda’ka yāfikije Ediya ku kushiya mwingilo wandi, ino Yehova wāmukomeje muswelo’ka?
12 Kupwa kwa myaka tutwa, mu mafuku a Ediya, ku Lūlu lwa Shinai kwāmweka kilomboji kikwabo kya bukomo bwa Leza. Mupolofeto wēmwenine kala mwingidilanga bukomo bwa Leza. Mu bula bwa myaka isatu ne kipindi, Leza ‘wāshityile madiulu’ mwanda wa bupondo bwa muzo wa Isalela. (2 Bilongwa 7:13) Mu mafuku onso āikele’ko mulanga, binkombe byādi bidisha Ediya ku kamunonga ka Kedite, kupwa tubukula ne tumāni twa mwana-mukaji wa kishala twāvudijibwa mu kingelengele mwanda wa amone bidibwa. Yehova wāpa kadi Ediya bukomo bwa kusangula mwana mwana-mulume wa lolo wa kishala. Ku mfulo, mu ditompo dya kuyukila’po Leza wabine ku Lūlu lwa Kalamela, mudilo wātamba mūlu wāloteja kitapwa kya Ediya. (1 Balopwe 17:4-24; 18:36-40) Ino kepāijijepo, Ediya wākwatwa moyo, wāpungila pa kuyuka amba Yezebele ukimba kumwipaya. (1 Balopwe 19:1-4) Wānyema mu ntanda’ya, kālanga amba mwingilo wandi wa bu mupolofeto ubapu. Yehova wāmukankamika, wāmukomeja ne kumukomeja na kumupa biyampe shē kilomboji kyandi kya bukomo bwa bu Leza.
13 Ediya mu muta mwaādi ufyeme, wāmona bintu bisatu bya bukomo bwingidijanga Yehova: luvula lukatampe byamwiko, kintenshi, ne mudilo. Ino Yehova pa kwisamba na Ediya, wēsambile nandi na “diwi dya misongwe senene.” Wāmupela’ko mingilo mikwabo ya kwingila, wāmusapwila amba mu ntanda’ya mukidi batōtyi bakikōkeji 7 000 ba Yehova. (1 Balopwe 19:9-18) Shi netu tubaikala kupungila, pamo bwa Ediya, pangala pa kubulwa kulupula bipa bilumbuluke mu mwingilo, tulombei Yehova etupe ‘bukomo butabukile pa botwikalanga nabo nyeke’—buketukankamika twendelele na kusapula myanda miyampe pampikwa kuleka’byo.—2 Kodinda 4:7.
Bukomo bwa Yehova bwitukulupija amba ukafikidijanga milao yandi
14. Dijina dya Yehova ditusokwelanga bika, ne bukomo bwandi bukwatañene nadyo namani?
14 Bukomo bwa Yehova bukwatañene kadi ne na dijina dyandi ne na kuvuijibwa kwa kiswa-mutyima kyandi. Dijina Yehova, dyandi dya kasuku, dishintulula’mba “Yewa Wikadija ke” ditusokwela patōkelela amba aye wikalanga Mufikidiji wa milao. I kutupu muntu nansha kintu shi kika shi kika kibwanya kukalakanya Leza ku kufikidija milao yandi, nansha bifwatakanya batufutululo amba ikatunya. Monka mwānenene’kyo Yesu difuku dimo ku batumibwa bandi, “kudi Leza byonso i bipele tu!”—Mateo 19:26, MB.
15. Ba Abalahama ne Sala bāvulujibwe namani amba i kutupu kintu kikomene Yehova?
15 Tulete kifwa, Yehova wālaile Abalahama ne Sala amba lutundu lwabo lukekala ke muzo mukatampe. Ino myaka ipwa ipunguluka, kubutula’bo mwana mpika. Abo bonso bādi ke banunu pēbalombwele Yehova amba uno mulao ukafikidila, o mwanda Sala wāsepele ne kusepa. Kwivwana kwādi mwikeulu amba: “Lelo kikomene Yehova i kika le?” (Ngalwilo 12:1-3; 17:4-8; 18:10-14) Palāla myaka tutwa tuná, Mosesa wākongela lutundu lwa Abalahama pamo mu Musanza wa Moabu—papo ke muzo mukatampe—wēbavuluja amba Leza wāfikidija mulao wandi. Mosesa wānena’mba: “Mwanda [Yehova] aye wasanshilwe bashobe, e pātongele lukunwa lwabo lwibalonda, kadi wemulupwije, ne aye mwine ponka, ne bukomo bwandi, mu Edipito’mwa; kupangamo mizo ku meso obe ikutabukile bukata ne bukomokomo bwine, kukutweja ne kukupa ntanda yabo ke ya kupyana ne kupyanununa, ke yobe ya kishi moikele ne dyalelo dino’di.”—Kupituluka 4:37, 38.
16. Mwanda waka Basadusea bāponene mu kilubo pa kutuna lukulupilo lwa lusangukilo lwa bafwe?
16 Tutwa twa myaka pa kupita’po, Yesu wātopeka Basadusea bādi bapela kwitabija kukulupila mu lusangukilo. I kika kyobādi bapelela kwitabija kukulupila mu mulao wa Leza wa kusangula bafwile? Yesu wēbalombwele amba: “Mubatūpe ponka pa mwanda wa kubulwa kuyūka bilembwa, ne bukomo bwa Leza.” (Mateo 22:29) Bisonekwa bitukulupija’mba ‘bonso badi mu bibundu bivulukwa bakevwana diwi dya Mwana muntu ne kukatamba bakatamba’mo.’ (Yoano 5:27-29) Shi tuyukile munenena Bible pa lusangukilo, kikulupiji kyetu mu bukomo bwa Leza kiketunekenya amba bafwile bakasangulwa. I kyabine, Leza ukapwa “kumininina lufu nyeke; . . . mwanda Yehova wanena’kyo.”—Isaya 25:8.
17. I mu difuku’ka dīya kumeso mukasakila bantu kukulupila mudi Yehova mu muswelo wa pa bula?
17 Panopano ponka, kudi kitatyi kikasakila muntu ne muntu kukulupila mu muswelo wa pa bula mu bukomo bwa Leza bwa kupandija bantu. Satana Dyabola usa kutamba bantu ba Leza, bakamweka pamo bwa bakubulwa kukingwa. (Ezekyele 38:14-16) Papo ye pakalombola Leza bukomo bwandi bukatampe pa kuketupandija, ebiya bantu bonso po pobakamuyuka amba i Yehova. (Ezekyele 38:21-23) Nanshi kino kyo kitatyi kya kūshimatyija lwitabijo ne kikulupiji kyetu mudi Leza Mwinē Bukomo Bonso, kutyina’mba twakatelententa pakafika kitatyi kya byamalwa.
18. (a) I byabuyabuya’ka byotumwena mu kulanguluka pa bukomo bwa Yehova? (b) I mwanda’ka ukabandaulwa mu kishinte kilonda’ko?
18 Na bubine kudi buluji buvule botufwaninwe kulangulukila pa bukomo bwa Yehova. Ponso potubandila mingilo yandi, tukatononwa tutendele Umpangi wetu Mukatampe na mutyima wa kwityepeja, ne kumufwija’ko pa bukomo bwandi bwaingidija biyampe shē na tunangu ne buswe. Ketukazakalapo balwana shi tukulupile mudi Yehova wa bibumbo. Lwitabijo lwetu mu milao yandi kelukatelententapo. Vuluka kadi amba twāpangilwe mu kyelekejo kya Leza. Nanshi netu tudi na bukomo—eyo, mu ludingo kampanda. Lelo i muswelo’ka otukokeja kwiula Umpangi wetu mu myanda itala kwingidija bukomo bwetu? Kino kyo kyotukabandaula mu kishinte kilonda’ko.
[Kunshi kwa dyani]
^ Mungya mulangila bantu, ino nsasensase idi munshi mwa panshi yalamukanga ke pitolo, pakwabo ke makala—aletanga kipindi kikatampe kya bukomo bwa mudilo wa nshinga—bukomo bwayo butambanga ku dyuba.
^ Ino mabombe a nyukilia, matabuke onso ku bukomo, ke matompwe na bantu, pa kuladika, adi na bukomo bwenzankene na mantoni midiyo 57 ya TNT.
^ Mobimwekela, mbó utelelwe mu Bible i ñombe wa ntanda (Kilatini urus). Myaka tununu tubidi kunyuma, bano banyema bādi batanwa mu Gaule (Franse wa dyalelo), ne Jules César ulombola mobādi bekadile amba: “Divule, bano ba uri bādi bepele, bapitwe’ko na banzovu bukata, ino shi wibatale kipangila kyabo, musombelo ne muswelo wabo, i bañombe’tu. Bukomo bwabo bwādi bukatampe, ne lubilo nalo monka: kekudi obādi kebepaya shi abamumone, ekale muntu, ekale nyema, i kwipaya bitupu.”
Le Ubwanya Kulondolola Bino Bipangujo?
• Bupangi bulombola namani bukomo bwa Yehova?
• I bibumbo’ka bingidijanga Yehova pa kukwatakanya bantu bandi?
• Lelo i byaba’ka bimobimo byālombwele Yehova bukomo bwandi?
• I kintu’ka kikulupilwa kyotuyukile kilombola amba Yehova kakabulwepo kufikidija milao yandi?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Bifwatulo pa paje 20]
‘Tululai meso enu mūlu mumone. Le i ani wāpangile bine bino’bi?’
[Kutambile Kifwatulo]
Foto mikwatwe na Malin, © IAC/RGO 1991
[Bifwatulo pa paje 23]
Kulanguluka pa bilomboji bya bukomo bwa Yehova kūshimatyijanga lwitabijo mu milao yandi