Matundaile a Nsangaji Apeja Yehova Bulēme

Ba Welsh Ne Elthea Besongele Mu Soweto, Mu Afrika Wa Kunshi, Mu 1985. Kyaba Ne Kyaba Batalanga Mafoto Abo A Butundaile Pamo Na Zinzi Wabo Mwana Mwana-mukaji, Kadi Bavulukanga Dino Difuku Dya Nsangaji. Zinzi Uswele Kuyuka Betwa Baityilwe Ku Butundaile, Nakampata Usangelanga Mafoto A Inandi Pavwele Biyampe.

BUTUNDAILE bwashilwile na kishinte kya busongi mu njibo ya kikailo kya mwabo mu Soweto. Kupwa batuimba bene Kidishitu bankasampe baimba mitendelo kudi Yehova na mawi onso aná. Ebiya betwa bashilula kudya bidibwa, papo minjiki ya Bulopwe ivuma na diwi dibwanine. Kekwadipo malwa malobo, minjiki yombwa nteintei nansha maja. Ino betwa basangedile maloa a kyungwija, bafwija’ko ne ba mulume ne mukaji. Masobo onso aijije kubwipi kwa nsaa isatu kete. Raymond, mukulumpe mwine Kidishitu unena’mba: “Bo butundaile bumo kashā bonshele mvulukila’po bintu bivule bimpanga melu.”

Ba Welsh ne Elthea pobetundaile, badi bengidi ba kwisakila ku musambo wa mu Afrika wa Kunshi wa Batumoni ba Yehova. Besobela masobo abo a butundaile pa nsobelo. Kudi bene Kidishitu bamo bashiyanga mwingilo wabo wa kitatyi kyonso, bakatwela pa kaji ka ku ngitu mwanda wa kusokola lupeto lwa kusoba masobo a butundaile a pwilai kuno. Inoko, ba Welsh ne Elthea kebealakanyangapo pa muswelo obasobele abo masobo a butundaile pa nsobelo, mwanda ebapele muswelo wa kwendelela na kwingidila Leza bu bengidi ba kitatyi kyonso kufika’nka ne byobabutwile Zinzi.

Kikekala namani shi ba mulume ne mukaji abatonge kutūla minjiki ya bwine ntanda ne maja pa butundaile bwabo? Le bikapita namani shi abakute nkuku ya kuleta’po malwa nansha byele? Lelo shi basaka kusoba masobo makatakata, tukanena’po kika? I muswelo’ka obabwanya kulonga uno mwanda mukatampe wikale wa nsangaji ifwaninwe batōtyi ba Leza? Bino bipangujo bilomba kubandaulwa na katentekeji, mwanda Bible usoñanya’mba: “Shi kudya, shi kutoma, shi bika, shi bika, byonsololo, longelai’byo monka mu ntumbo ya Leza.”—1 Kodinda 10:31.

Twepukei Lupotopoto

Eyo, i kutupu usakanga butundaile bwikale buzobe. Ino kudi kyaka kya kuponena ku mutamba mukwabo wa lupotopoto lwa bituputupu. Ku matundaile mavule a bakubulwa kwikala Batumoni kupitanga bintu bipunikija Leza. Kifwa, kwikalanga malwa malobo, bantu batoma’o, bakolwa kolwē. Ino i bya kishoto pa kumona bino bintu bilongeka ne ku matundaile amoamo a bene Kidishitu.

Bible witudyumuna amba “byakutoma bikomo lo lupotopoto.” (Nkindi 20:1) Mu Kihebelu, kishima “lupotopoto” kishintulula “kulenga lungwe.” Shi malwa malobo alupulanga lungwe ku muntu umo, lelo kibumbo kya bantu bakolwe ke pepi! Kunena na bubine, i kipēla kufula’byo ku “bunkolwakolwa, ne lupotopoto, kadi [ne ku] bikwabo byonso bidi namino’bi,” bitelelwe mu Bible bu “mīngilo ya ngitu.” Muntu yense ulonga bino bilongwa pampikwa kwisāsa ukabulwa kupyana būmi bwa nyeke mu umbikalo wa Bulopwe bwa Leza.—Ngalatea 5:19-21.

Mu Kingidiki kya pa kala, “lupotopoto” i lungwe lwa bankasampe bakolwe benda mu kipito benda bemba, baja, ne komba byombanwa. Wivwane malwa malobo atomibwa pa butundaile pamo bwa mema, minjiki yombwa nteintei, baji  koku bavinga matolo, kudi kyaka kya kwalamuna ano masobo ke lupotopoto lwabinebine. Mu lukutukutu lwa uno muswelo, boba bakōkekōke kebakejepo kuponena mu byongo bya kulonga mingilo mikwabo ya ngitu, kifwa “busekese, ne kujilula kwa bijila, ne byakulondalonda bya mutyima umbi, [nansha kuponena mu] bukalabale.” I bika bifwaninwe kulongwa mwanda wa kwepuka ino mingilo ya ngitu ileke kona nsangaji ya butundaile bwa bene Kidishitu? Kumeso kwa kulondolola kino kipangujo, tubandaulei bidi kyokya kinena Bible pa butundaile bumo.

Butundaile Bwātenwe’ko Yesu

Yesu ne bandi bana-babwanga bāityilwe ku butundaile mu Kena mu Ngadilea. Bāitabija lwito, Yesu wālonga’ko ne kintu kyābwejeje nsangaji ku ano masobo. Vinyu pa kutyepa, Yesu wālonga kingelengele, wālupula’ko vinyu mivule kadi minengele kutabuka. Yāshele kupwa kwa butundaile keyābudilwepo kukwasha ku bisakibwa bya musoñañani wa mutyima wa kufwija’ko pamo ne kisaka kyandi.—Yoano 2:3-11.

Kudi ñeni kampanda yotukokeja kuboila pa buno butundaile bwātenwe’ko Yesu. Dibajinji, Yesu ne bandi bana-babwanga kebāketwelelepo abo bene mu masobo a busongi pakubulwa kwendelwa. Bible unena patōkelela amba bāityilwe’ko. (Yoano 2:1, 2) Mu byelekejo bibidi bya masobo a busongi namo monka na monka, Yesu wānene upituluka’mo amba kwādi ne betwa mwanda bāityilwe’ko.—Mateo 22:2-4, 8, 9; Luka 14:8-10.

Mu matanda amo mudi kibidiji kya muntu ye-yense mu kibundi kwenda ku masobo a butundaile nansha shi i mwitwe nansha shi ketyilwepo. Inoko, kino kikokeja kuleta makambakano a lupeto. Ba musoñañani ne musongwa balanda bakokeja kuponena mu nkongole mwanda wa kusokola bidibwa ne bitomibwa bya kupa kibumbo kekibadika. Ino wivwane ba mulume ne mukaji bene Kidishitu abatonge kafetyi katyetye ka betwa babala-banga, balunda nabo bene Kidishitu kebetyilwe bafwaninwe kwibevwana ne kwibalēmeka. Mwana-mulume umo wasongele mu Cape Town, mu Afrika wa Kunshi, uvuluka amba waityile bantu 200 ku butundaile bwandi. Amba batale, ke bantu 600, lubilo lonka bidibwa byasakana. Mu bano beidile pakubulwa kwitwa mwadi ne motoka muyule bantu mā baile kunanga mu Cape Town mu mwine yenga wa butundaile’wa. Shofele wa uno motoka muyule banangi wadi ubutulwa na musongwa musuku wa kya nyuma, ukulupile amba kwenda na bano bantu bonso pakubulwa kulomba kishima ku musoñañani nansha musongwa ke kibipo!

Mulondi wabine wa Yesu kakeendelapo nabya kukadya bidibwa ne kukatoma bitomibwa bisobelwe betwa ku fetyi ya butundaile yaketyilwe, poso i kinenwe amba fetyi i ya yense usakile. Boba bakimba kwenda ku masobo okebetyilwe bafwaninwe kwiipangula amba, ‘Lelo kukatanwa kwami ku buno butundaile mwene kusa kulombola amba nkidipo na buswe ku betundaila? Le mbulwe kulonga bintu byambulwa kwendela’mo bibwanya kukavutakanya nsangaji ya ano masobo?’ Pa kyaba kya kufītwa mutyima amba nkityilwepo, mwine Kidishitu ulangila bakwabo ukatuma padi musapu wa kufwija’ko ba mulume ne mukaji betundaila ne kulomba Yehova ebesele madyese. Pakwabo ukokeja kutuma kyabuntu kya kwibakwasha ne kubweja nsangaji ya butundaile bwabo mu dine difuku’dya.—Musapudi 7:9; Efisesa 4:28.

I ani Mwinē Kiselwa?

Mu bipindi bivule bya Afrika, i babutule batame bo bemaninanga kusoba masobo a butundaile. Ba mulume ne mukaji bafwijanga’ko pa kino, mwanda kibatentulanga kiselwa kya mukōlo. Ne kadi kibatentulanga kiselwa kya kwitwika byonso bikokeja kulupuka pa ano masobo. Inoko, kumeso kwa kwitabija bukwashi bo-bonso bwa babutule bebasakila biyampe, i kiyampe ba mulume ne mukaji bekale kutadija shi binebine bintu byonso byobasaka bikalēmekibwa.

I kutupu palombola amba Yesu Mwanā Leza “wa kutūka mūlu” wēombele kyadi kya kusaka kwimanina myanda ya butundaile bwa mu Kena. (Yoano 6:41) Ino, nsekununi ya mu Bible itulombola amba i muntu ungi ye wātongelwe bu “mutangidiji wa masobo.” (Yoano 2:8, MB) Uno mukelenge, nandi wādi unenwe kulonga mwāmulombwedile mutwe wa kisaka kipya, ke musoñañani kadi.—Yoano 2:9, 10.

Babutule bene Kidishitu banenwe kulēmeka  mutwe wa kisaka kipya upelwe bumutwe na Leza. (Kolose 3:18-20) Ye aye mwinē kiselwa kya byonso bilongeka pa butundaile bwandi. Mo kyendele, musoñañani ufwaninwe kwikala muntu wa mutyima unekena, ukokeja ne kwitabija milangwe ya musongwa, ya bambutwile bandi, ne ya bako. Ekale babutule basaka’nka kulongolola bintu mu muswelo upelele ba mulume ne mukaji, bano batundaile bakapela bukwashi bwabo mu biyampe ne kwisobela masobo abo a butundaile pa nsobelo. Namino, kekudipo kibi kikalongeka kikashiya ba mulume ne mukaji na milangwe yobakashala beteneka’ko. Kifwa, ku butundaile bumo bwa bene Kidishitu mu Afrika, mubutule umo waimanine masobo onso wālongele kintu kimo kya kutōta bankambo babo bafwile!

Kyaba kimo besongele bakokeja kwenda ku kifuko kyabo ao masobo a butundaile keapwile. Shi bidi namino, musoñañani ufwaninwe kushila banabetu bemanine masobo kiselwa kya kutadija, mwanda kisakwa i bintu byonso bikale kulongwa mungya misoñanya ya mu Bible, ne masobo ekale kupwa pa kitatyi kifwaninwe.

Kuteakanya na katentekeji ne bujalale

Mobimwekela, ku butundaile kwākatenwe Yesu kwādi bidibwa bivule shē, mwanda Bible wibutela amba ādi masobo a butundaile. Kadi kwādi ne malwa mavule, monka motwadi tubamwena kala. Eyo, ne minjiki miyampe yādi konka pamo ne maja a bulēme, mwanda mo mwādi mulongelwa nyeke pa masobo a Bayuda. Yesu wālombwele kino mu kyelekejo kyandi kiyukilwe pi na pi kya mwana wa kisūpa. Tata mpeta wa mu lukindi wādi na nsangaji mpata pa kujoka kwa mwanandi wēsashile, o mwanda wānene amba: “Tudye, tusangale.” Mungya kunena kwa Yesu, ku ano masobo kwādi ne bādi “bomba bya komba, bazya.”—Luka 15:23, 25, BB.

Inoko kintu kimo, Bible katelelepo patōkelela shi kwādi minjiki ne luja ku butundaile bwa mu Kena. Kadi kuja kekutelelwepo pa matundaile asekunwinwe mu Bible. Nanshi bimweka amba, mu bengidi bakikōkeji ba Leza ba mu bitatyi byāsonekelwe Bible, luja lwādi lujibwa mu byaba mu byaba, kewādipo mwanda mukatampe mu matundaile. Lelo netu twabulwa’po kuboila ñeni ku uno mwanda?

Ku matundaile mavule a bene Kidishitu mu Afrika, binanda bingila na mudilo wa nshinga bingidijibwanga’ko. Bamo batūla minjiki na diwi bisampusampu dibudija ne betwa kwitēleka byobesamba. Kyaba kimo, nansha bidibwa bityepe, ino maja ao keatyepangapo, ekalanga divule apita ne pa njilo. Pa kyaba kya kwikala masobo a butundaile, ekalanga ke pa kabepelo ka kujīla maja. Pakwabo kadi, minjiki yombwa bisampusampu ikokanga batulenga byanzwe ne beni kebetyilwe.

Nsekununi ya Bible keimaninepo bininge pa minjiki nansha pa maja, mwene kino kikokeja kuludika ba mulume ne mukaji basaka butundaile bwabo bupeje Yehova bulēme? Ino bankasampe bene Kidishitu bamo ba mu matanda a kunshi kwa Afrika badi batongwa kukatwalañana ku matundaile etundailwe mafuku a kunyuma, mu kwilongolola kwabo kwa mwa kukajila pa matundaile, bajimije nsaa mivulevule kobadi befunda kwitola maja. Myeji ne myeji badi bajimija kitatyi kivule mu uno muswelo. Ino bene Kidishitu banenwe ‘kukūla kitatyi’ kya kulonga ‘bintu bya mvubu mikatampe kutabuka,’ kifwa mwingilo wa kusapula myanda miyampe, kwifunda kwa kasuku, ne kutanwa ku kupwila kwa bwine Kidishitu.—Efisesa 5:16; Fidipai 1:10.

Shi tutale buvule bwa vinyu yāletelwe na Yesu, tusa kumona amba ku butundaile bwa mu Kena kwādi kibumbo kya bantu bavule. Ino tubwanya kukulupila amba kekyāikelepo kibumbo kya kavutakanya, kadi betwa kebākolelwepo malwa na mokyādi kilongelwa ku matundaile amo a Bayuda. (Yoano 2:10) Mwanda waka tunena namino? Mwanda Mfumwetu Yesu Kidishitu wādi umbukata mwa bākatenwe’ko. Mu bano bonso, kemwādipo muntu nansha umo wādi ubwanya kupita Yesu ku kuta mutyima ku kukōkela ku lubila lwa  Leza lutala pa kisense kibi, lunena’mba: “Kokekalapo umbukata mwa batomatoma vinyu.”—Nkindi 23:20.

Inoko shi ba mulume ne mukaji abasake kutūla malwa nansha byele pa butundaile bwabo, bafwaninwe kutūla’ko ne batuseya ba kutadija byabinebine muswelo utomibwa’byo. Shi basaka kwikale ne minjiki, bafwaninwe kutonga ñimbo miyampe ne mifwaninwe, ne muntu wa kwimanina kukandija ne kutūkija diwi. Betwa kebafwaninwepo kutalwa bitupu balonga monso mobasakila, batenteka minjiki yalakanwa, nansha kukandija diwi dya minjiki. Nansha shi kudi maja, afwaninwe kujibwa bya bulēmantu, pa njilo. Ekale balongo bakubulwa kwitabija ne bene Kidishitu bakubulwa kupya ku mushipiditu kebavinga matolo mabi alangula bilokoloko, musoñañani ufwaninwe kushinta minjiki’ya nansha kulekeja maja na manwa. Shi bitupu, butundaile bukālamuka ke lupotopoto, ne kya kukukaja.—Loma 14:21.

Bene Kidishitu bavule betundaila bapelanga kutūla minjiki ne malwa pa matundaile abo mwanda wa kyaka kidi mu mijilo imo ya panopano, mu minjiki ya bityabutyabu, ne mu mutomeno-mpata wa malwa. Bakwabo bafutululwanga pa kino, ino abo bo bafwaninwe kutendelwa pangala pa kusaka kobasaka kwepuka kintu kyo-kyonso kikokeja kutukija dijina dikola dya Leza. Ku mutamba mukwabo, basoñañani bamo batūlanga minjiki miyampe, ne kitatyi kya kuja, ne malwa abwa pa ngabilo. Mu bino byonso, musoñañani ye udi na kiselwa kya kutonga byobya bikalongeka pa butundaile bwandi.

Mu Afrika, bamo bakubulwa kupya ku mushipiditu bafutululanga matundaile a bulēmantu a bene Kidishitu, amba ekalanga mazobe pamo bwa ku lufu. Uno ke mumwenopo mujalale. Mingilo ya ngitu ya uno muswelo ikokeja kuleta nsangaji ya kitatyi kityetye, ino yashiya bene Kidishitu na mutyima wa mundamunda muvutakane, itukija ne dijina dya Leza. (Loma 2:24) Ne kadi, mushipiditu sandu wa Leza o uletanga nsangaji yabinebine. (Ngalatea 5:22) Balume ne bakaji bene Kidishitu bavule betembanga pa kuvuluka difuku dyabo dya butundaile, amba kyadi kitatyi kya nsangaji, kepaikelepo ‘kya kukukaja.’—2 Kodinda 6:3.

Ba Welsh ne Elthea bakivulukanga ne pano mayampe ebanenenanga babo balongo bakubulwa kwitabija batenwe ku butundaile bwabo. Umo wanene amba: “Lungwe lwa matundaile etundailwa ano mafuku lubetukokeja. Ino pano shapo tubatanwa ku butundaile bwishile na makwabo, bulumbuluke kadi bwakubulwa kabi.”

Kintu kikatampe ku matundaile a bwine Kidishitu i nsangaji ne bulēmantu bikalanga bipeja Yehova Leza, Mushiludi wa busongi, bulēme.

[Kapango/Kifwatulo pa paje 32]

PA KUTADILA MASOBO A BUTUNDAILE

• Shi ubape mulongo wakubulwa kwitabija kishima kya kwisamba, lelo ukulupile binebine amba kakatweja’mopo bisela kampanda bya bwine ntanda?

• Shi kukombwa minjiki, lelo utongele enka ñimbo mifwaninwe?

• Le minjiki yobe bakomba’yo na diwi dibwane?

• Shi kudi maja, lelo akajibwa na bulēmantu?

• Malwa nao, le akabwa pa ngabilo?

• Lelo boba bapelwe kukaba malwa i bantu bakulupilwe?

• Le utungile ne kitatyi kifwaninwe kya kupwa masobo a butundaile?

• Lelo boba bemanine masobo bakekala’po kufika ne ku mfulo kwao kasha batūla’ko ndudi?