Ntanda Impya—Lelo Ukekala’mo?

“Kekudipo kitabukilepo ko badi, na kusepelela, ne kulonga biyampe mafuku onso a būmi bwabo. Ino kadi muntu ense adye ne kutoma, ne kusanswa biyampe bya mwingilo wandi, i kyabuntu kya Leza.”—MUSAPUDI 3:12, 13.

1. Mwanda waka tukulupile amba būmi bwa kumeso bukekala bulumbuluke?

 BANTU bavule balañanga’mba Leza Mwinē Bukomo Bonso i wa kasumalomo, wa kaninga-mpo. Ino kisonekwa kidi kūlu’ku bo bubinebine, ubwanya kwibutana mu kyandi Kinenwa kya ku bukomo bwa mushipiditu. Bukwatañene na bwandi bu “Leza wa nsangaji” ne kutūla kwaātūdile bambutwile betu babajinji mu paladisa pano panshi. (1 Temote 1:11, NW; Ngalwilo 2:7-9) Potukimba kwivwanija milao ya Leza ya mu mafuku a kumeso itala pa bantu bandi, ketukatulumukapo pa kuyuka amba kukekalanga ngikadilo ya būmi bwa nsangaji ya endaenda.

2. I bintu’ka bīya kumeso byotengele?

² Mu kishinte kishele kunyuma, twabandawile mu Bible misunsa isatu mituntulu itanwa’po mulao wa “madiulu mapya ne ntanda mipya.” (Isaya 65:17) Musunsa umo utelelwe uno mulao ukulupilwa utanwa mu Kusokwelwa 21:1. Mavese alonda’po etulombola mukekadila bintu kitatyi kikashinta Leza Mwinē Bukomo Bonso ngikadilo ya ntanda bukidi bonka ke milumbuluke. Ukapampula impolo ya bulanda lonsololo. Kutupu muntu ukafwa bununu, lwa misongo nansha lwa akishida. Kudila, kuyoyokota, ne bisansa byonso bikekala kutupu’byo. Bine, bukekala būmi bwa kutendelwa! Ino i kika kibwanya kwitukulupija  amba bino byonso bikafikidila, ne mu dyalelo dino, bidi na lupusa’ka potudi?

Buluji bwa Kukulupidila

3. Mwanda waka tukulupile mu milao ya Bible itala pa būmi bwa kumeso?

³ Ivwana’po munenena Kusokwelwa 21:5, BB. Utela bishima bya Leza, ushikete pa lupona lwandi momwa mūlu, unena’mba: “Talai, nalonga byonso ke bipya.” Uno mulao wa Leza i mulumbuluke kutabuka mabila onso a bwanapabo ela mizo, kutabuka mikanda yonso ya byepelo bya bantu isonekwa mu ano etu mafuku, nansha ke bintu byonso byabilwa na bantu mu būmi bwa kumeso. I binenwa byotufwaninwe kukulupila na mutyima umo, mwanda i binenwe na Yewa utelwa na Bible amba ‘kakokejapo kubepa.’ (Tetusa 1:2) Eyo, abe ubwanya kunena amba lekela’byo papo, kukulupila’tu mudi Leza kekubwanyapo kwitupeja būmi buyampe nankyo. Inoko ketudipo mwa kulekela’byo kunena. Tukidi na bintu bivule bya kwifunda pa būmi bwa kumeso.

4, 5. I bupolofeto’ka bwa mu Bible botubandawile kala bukokeja kuningija kikulupiji kyetu mu byobya bīya kumeso?

⁴ Languluka bidi bityetye pa byesambilwe mu kishinte kishele kunyuma, bya milao ya mu Bible ya madiulu mapya ne ntanda impya. Isaya wālaile ngikadilo impya ya uno muswelo, bupolofeto bwandi bwāfikidila pājokēle Bayuda mu ntanda yabo, bāshimika monka dipya mutōtelo wabine. (Ezela 1:1-3; 2:1, 2; 3:12, 13) Lelo ino yo yādi mfulo ya byonso byānene bupolofeto bwa Isaya? Mhm! Bintu byaālaile byādi bya kufikidila mu muswelo mukatampe mu myaka yādi ikīya kumeso. Mwanda waka tunena namino? Mwanda wa byotutanga mu 2 Petelo 3:13 ne mu Kusokwelwa 21:1-5. Bino bisonekwa bifunkilanga pa madiulu mapya ne ntanda mipya bitengele bene Kidishitu kumwena’mo biyampe pano pantanda ponsololo.

⁵ Monka motwadi tubanenena kala, Bible wingidije misunsa iná kishima “madiulu mapya ne ntanda mipya.” Pano tubapu kubandaula’ko misunsa isatu, tubafika ku mvuyo itukankamika. Eyo, Bible i mulaye amba Leza ukatalula’ko bidi bibi ne bintu byonso bilengeja masusu, ebiya penepa kaleta byabuyabuya ku bantu mu yandi ngikadilo ya bintu mipya yalaile.

6. I bika bilailwe mu bupolofeto bwa buná butelele “madiulu mapya ne ntanda mipya”?

⁶ Tubandaulei pano musunsa washala’ko wa kino kishima “madiulu mapya ne ntanda mipya,” mu Isaya 66:22-24, mutangwa’mba: ‘Ino monka mwendele madiulu mapya ne ntanda mipya, byonkapanga ami, mobikekadila ku meso ami; i Yehova unena; ye monka mukekadila ne lukunwa lwenu ne dijina dyenu. E biyampe kikafika nenki, pa kweji katenta pa kweji katenta, kadi ne mu sabado mu sabado, ngitu yo-yonso ikāya kutōta ku meso ami; i Yehova unena. Ino pano kadi bakatamba ne kutala ngitu mifwe ya bantu bajilula padi ami; mwanda mavinyu abo keakafwangapo, nansha mudilo wabo kubulwapo mpika; kabidi bakekalanga ke nzuzu ku ngitu yonsololo.’

7. I kika kinenenwa amba Isaya 66:22-24 ukafikidila mu mafuku āya kumeso?

⁷ Buno bupolofeto bwāfikidile pa Bayuda bājokele kukashikata mu yabo ntanda, ino bwādi bwa kufikidila dikwabo. Kuno kufikidila kwādi kwa kwikala’ko myaka mivule kupwa kwa kusonekwa kwa mukanda wa bubidi wa Petelo ne mukanda wa Kusokwelwa, mwanda isambilanga pa ‘diulu dipya ne ntanda mipya.’ Tutengele kufikidila kukatampe ne kwa lonso mu ngikadilo impya ya bintu. Ivwana ngikadilo imoimo yotukokeja kutengela kukasangala’mo.

8, 9. (a) Bantu ba Leza bakashala ‘bemene kasha bemana’ mu buluji’ka? (b) I bika bisaka kunena bupolofeto pobunena’mba bengidi ba Yehova bakatōta “pa kweji katenta pa kweji katenta, kadi ne mu sabado mu sabado”?

⁸ Kusokwelwa 21:4 ulombola amba lufu kelukekala’kopo dikwabo. Isaya 66 nandi unena byonka. Tutale vese 22, unena’mba Yehova uyukile amba “madiulu mapya ne ntanda mipya” ke bya lupitopo, bya mafuku abala-anga, mhm. I kyabine, ne bantu bandi nabo bakekala’ko nyeke; ‘bemene kasha bemana’ ku meso andi. Kintu kilombola amba byonso bino bikafikidila i byobya byapwa kala Leza kulongela bantu bandi batongwe. Bene Kidishitu babine bapangwapañwanga byamalwa, na mwididi wa kusaka kwibakubija. (Yoano 16:2; Bilongwa 8:1) Nansha ke balwana  bakomokomo, kifwa Mulopwe mwine Loma Néron ne Adolf Hitler, kebābwenyepo kukubija bantu badikōkeji bonso ba Yehova, baselele dijina dyandi. Yehova ulamanga kipwilo kya batongwe bandi, ne kadi tukulupile amba ukendelela nyeke na kwikilama kimane kasha kimana.

⁹ Ne boba bakikōkeji kudi Leza ba mu ntanda mipya, kisaka kya batōtyi babine bakekala mu ntanda impya, nabo bakekala bemanije nyeke abo bonso mwa kimo, wa pandi wa pandi, mwanda bakendelela na kutōta Umpangi wa bintu byonsololo butōtyi butōka. Buno butōtyi kebukekalapo bwa na dimodimo, kadi ke bwa butōtetōtepo. Bijila bya Leza byāpelwe bene Isalela kupityila kudi Mosesa byādi bilombola bintu kampanda bya kulonga mu butōtyi ku kweji ne kweji, kifwa ku kweji katenta, ne ku yenga ne yenga, kifwa mu dya Sabado. (Levi 24:5-9; Umbadilo 10:10; 28:9, 10; 2 Bilongwa 2:4) Nanshi butōtyi bunena Isaya 66:23 i butōtyi bwa kitatyi ne kitatyi, bwaendaenda, bwa kutōta Leza yenga ne yenga, kweji ne kweji. Kutuna amba Leza kadi’kopo ne buzazangi bwa mitōtelo kebikekala’kopo. ‘Ngitu yonso ikāya kutōta ku meso’ a Yehova.

10. Mwanda waka ukulupile amba mu ntanda impya kemukekalapo babi ba kwiyonakanya?

¹⁰ Isaya 66:24 witukulupija amba ndoe ne boloke bikekala mu ntanda mipya kebikekalapo na kintu kya kwibivutakanya nansha kimo. Mwanda babi badi bona’byo bakekala kutupu’bo. Vuluka 2 Petelo 3:7, ulaile bisa kufika amba “difuku dya kidye kya konakanya bantu bakubulwa bwine-Leza” adi dīya. Bantu bakonakanibwa i boba bakubulwa bwine Leza. Bakubulwa mwanda kebakatengwapo na kibi nansha kimo, kebikekalapo pamo bwa mu mavita a bantu mobepaya basivile bavule kupita basola. Mutyibi Mukatampe witukulupija amba difuku dyandi dikekala dya konakanya boba bakubulwa bwine Leza.

11. I bika bilombola Isaya bikafikila yewa yense uvundamina Leza ne mutōtelo wandi?

¹¹ Boloke bakapanda bakemwena amba kinenwa kya Leza kya bupolofeto kinenanga byabine. Vese 24 ulaya amba “ngitu mifwe ya bantu bajilula” bijila bya Yehova kyo kikekala kilomboji kya kuyukila’po butyibi bwandi. Muneneno wa kyelekejo wingidije Isaya umweka bu utapa. Ino ao ulombolanga myanda moyādi ipityila. Panja pa nsakwa ya Yelusalema wa kala pādi kyala mwādi mwelwa bityakuku, kyaba kimokimo bādi bela’mo ne imbidi mifwe ya tupondo yādi imonwa bu keifwaninwepo kujīkwa mu kibundu kya dyangi. * Mu kyala’mwa, mavinyu ne mudilo byo byādi bitukija bityakuku ne imbidi mifwe’ya. Isaya ukokela milangwe pa kino kyelekejo kilombola mukekadila butyibi bwa Yehova pa boba bajilula.

 Bintu Byalaile

12. Isaya uletele bilomboji’ka bikwabo bilombola mukekadila būmi mu ntanda impya?

¹² Kusokwelwa 21:4 witulombola bintu bimobimo kebikekalapo mu ngikadilo impya ikāya’ko. Penepo i bika bikekala’mo? Le būmi bukekala muswelo’ka? Lelo tukokeja kwikala na mulangwe kampanda ukulupilwa wa mobukekadila? Eyo, tukokeja kwikala nao! Isaya shapita 65 ulombola mu binenwa bya bupolofeto ngikadilo yotukasangala’mo shi twitabijibwe na Yehova kukekala mu madiulu mapya ne ntanda mipya bitelelwe pano, byakapanga bya lonso. Boba bakeselwa madyese a kupebwa kīkalo kya nyeke mu ntanda mipya kebakanunupapo kadi kebakafupo. Isaya 65:20 witukulupija’mba: “Kekukekalapo kana-kalukeke ka mafuku matyetye, nansha mununu wampikwa kufikija mafuku andi; mwanda mwana ukafwa pa myaka katwa, ino ulonga bubi wa myaka katwa ukafingwa ku mafingo.”

13. Isaya 65:20 witukulupija namani amba bantu ba Leza bakekala na mutyima-ntenke?

¹³ Pāfikidile kino dibajinji pa bantu ba ku muzo wa Isaya, bana ba ku kyadi ba mu ntanda’ya bādi biyampe. Kekwādipo kadi balwana bādi bāya kwipaya nansha kusela bana bakyamwa nansha kutapa bantu bakidi bankasampe, na mwāidile bene Babiloni. (2 Bilongwa 36:17, 20) Ne mu ngikadilo impya namo i enka nabya, bantu bakekala biyampe, na mutyima-ntenke, basepelela būmi bwabo biyampe shē. Muntu usaka kutombokela Leza kakalekwapo kwikala mūmi. Leza ukamufundula. Le shi muntu utongele kulonga bubi udi na myaka katwa, nandi bikamupityila namani? Ukafwa pamo bwa “mwana” mutyetye, kakalekwapo na būmi bwaendaenda, i kijila.—1 Temote 1:19, 20; 2 Temote 2:16-19.

14, 15. Byowayuka kala munenena Isaya 65:21, 22, i bintu’ka byotengele kukalonga?

¹⁴ Isaya kemaninepo bininge pa kushintulula muswelo ukafundulwa’ko muntu ulonga bubi ku kusaka kwandi, ino walombola ngikadilo ikekala mu ntanda impya. Wimone bwa abe’wa udi mu ino ngikadilo. Bintu byokokeja kubadikila kwela’ko milafwe i bintu bipitanga mu kyenu kipango. Ye byonka bitela Isaya mu vese 21 ne 22, amba: “Bakōbaka mobo ne kwikala monka; kadi bakadima madimi a mañanza ne kudya bipa byayo. Kebakōbakapo amba ungi ekalemo, ehe; kadi kebakadimapo amba ungi adyeko, ehe; mwanda mwendele mafuku a mityi a monka mukekadila mafuku a bantu bami, ne batongwe bami bakalēpejeja biyampe mingilo ya makasa abo.”

¹⁵ Shi kasha kwaūbakile njibo nansha kwadimine budimi, yuka’mba bupolofeto bwa Isaya bukulombola amba kufunda kukutengele. Mwene usangela kufundijibwa na bobaki bapotolwele’byo, pakwabo ne kwelwa’ko kuboko na balondakani nobe? Isaya kalombwelepo shi njibo yobe ikekala na madidisha makatampe adi na mpashila (kidimbo) yobwanya kupengulula kotale milemba ya dyuba dya bushipo nansha makalashi okokeja kutadila’po kushinta kwa bushipo ne buyo. Le musaka wa njibo yobe ukeutenga mu muswelo ukokeja kupunguluka’po mema a mvula ne mashika makamankate’ni, nansha ukōbaka mupatalale mungya lupepo lwa kokashikata—pamo bwa mutengelwanga misaka  imo mu Moyen-Orient—pomukokeja kwikongela pamo na kisaka kyobe kemudi bidibwa nansha kwisamba mīsambo?—Kupituluka 22:8; Nehemia 8:16.

16. I kika kyotunenena amba ntanda impya ikekala nyeke kīkalo kya maloa?

¹⁶ Kintu kya mvubu kutabuka ke kuyukapo bitupu ino myanda kamo ne kamo, ehe, i kuyuka’mba ukekala na kīkalo kyobe. Pobe potelelwa—kebikekalapo bwa dyalelo, dyokokeja kwipeneneka na lūbako, ino ushala kulāla’mo mwine ungi. Isaya 65:21 unena kadi amba ukadima mityi ne kudya’ko bipa byayo. I bine, kunena namino i kwipipija mwanda ulombola mobikekadila. Ukaloelelwa mu buninge bobe, mu bipa bya mingilo yokaputumina’mo. I amo, ukaloelelwa bino mu mafuku a būmi bobe bonso—“monka mwendele mafuku a mityi.” Kino i kikwatañane byabinebine na muswelo obilombwelwe, amba bintu “byonso ke bipya”!—Mitōto 92:12-14.

17. I mulao’ka ukankamika nakampata bambutwile?

¹⁷ Shi wi mbutwile, nankyo bino binenwa kebidipo mwa kubudilwa kukutenga ku mutyima: “Kebakengilapo bitupubitupu, nansha kubutulapo babimona malwa; mwanda i lukunwa lwa badyese ba Yehova, ne bukunge bwabo pamo nabo. Ino pano kadi kikafika enka nenki, abo po kebaityile, ami naitaba kala; kabidi po bakisamba ami nkevwana.” (Isaya 65:23, 24) Mwene uyukile mupepelanga mutyima pangala pa ‘kubutula kubutulwanga bimonya-malwa’? Kekudipo ne kyotukambakena na kutela musululu onso wa bimyanda bya bana bijonda bambutwile ne bantu bakwabo mityima. Pa kino, batwe bonso tumonanga bambutwile bavule baputumina’nka mu twaji twabo, mu mingilo yabo nansha mu makayo abo, ino kushikata na babo bana kwibakomene. Kudi Yehova bidi muswelo ungi, witukulupija amba ukevwana ne kwitulondolola ku bisakibwa byetu, pakwabo ne batwe bene ketwamulombele’byo.

18. Mwanda waka utengele kukakaya na banyema mu ntanda impya?

¹⁸ Polanga mokashikatyila mu ntanda impya, tala mukekadila bintu mulombwela’byo patōka kinenwa kya Leza kya bupolofeto: “Mpumpi ne kana-kamukōko bakadya pamo, ntambo nandi ukadya biyombo’nka bwa ñombe; kadi luvumbi lo lukekalanga bidībwa bya nyoka. Ebiyampe kebakesanshijapo, nansha kōnapo kwine mpika, mu lūlu lwami lonso lukola; i Yehova unena.” (Isaya 65:25) Bafwatudi bavule ke batompe kufwatula ino ngikadilo, ino bino byotwatanga ke kifwatulopo bitupu kilupwilwe na bafwatudi balongela’mo. I ngikadilo ikekala’ko binebine. Ndoe ikabikala mu bantu, ne ndoe ya bantu na banyema nayo enka nabya. Dyalelo befundi bavule ba bintu byumi ne boba basenswe banyema bapityijanga myaka mivule ya būmi bwabo mu kwifunda misaka mityetye’tu ya banyema, pakwabo i kapindi’tu ka musaka umo. Ino abe  tompa’po kulanga bintu bya miswelo ne miswelo byotukefunda pa banyema pobakekala kebakityinapo bantu. Papo ukafwena byoni ne tubipangwa tutyetyetyetye twa mu dito nansha twa mu byano—webifwena kobandila, wifunda’byo, ukaya nabyo monso mosakila. (Yoba 12:7-9) Ukakaya nabyo, pakubulwa kibi kikulonga bantu nansha banyema. Mo munenene Yehova, amba: “Kebakesanshijapo, nansha kōnapo kwine mpika, mu lūlu lwami lonso lukola; i Yehova unena.” Bine, kukekala kushinta kukatampe kwa bintu byotumona ne bitufikila dyalelo!

19, 20. Mwanda waka tunena amba bantu ba Leza i beshile kulampe na bantu bavule dyalelo?

¹⁹ Ku ngalwilo twamwene amba bantu, nansha byobakalakala pi na pi na myaka kanunu mipya ya kwabo, kebakokejapo kulaija bintu bikafika kumeso pampikwa kwitupa. Kino kibapanga moyo, kibavutakanya ñeni ne kwibashiya bambulwa kikulupiji. Panopano ponka Peter Emberley, dilekitele wa ku inivelesite ya mu Kanada, wasonekele amba: “[Batame] bavule pano bekonda na bino bipangujo bikatampe bya umbūmi. Le ndi ani? Ne kyonkambakena kine i kika? I bupyani’ka bonsaka kupyanika lukongo lulonda’ko? Baputuma kibishi mu myaka ya bu kitumbafumu bwabo, bafwila kufikila pa bukelenge, pa būmi buluji.”

²⁰ Ubaivwana mwanda wiipangwilanga bantu bavule namino. Bakimba nsangaji ya umbūmi mu makayo a kwipwija mukose ne mu mazua pala pala alangula masenda mu ngitu, ino kuyuka bikāya kumeso mpika. O mwanda kobadi, būmi kebudipo na nshintulwilo, i bukutakane, kebudipo na buluji bwinebwine. Pano shiyañanya būmi bobe na bwa bano bantu mungya bino bintu byotwabandaula. Ubayuka amba mu madiulu mapya ne ntanda mipya bilailwe na Yehova, tukēla meso koku ne koku ketunena mundamunda amba, ‘Bine, Leza walonga bintu byonso ke bipya!’ Bine, tukaloelelwa’mo mpata kashā!

21. I kintu’ka kitanwa mu Isaya 65:25 ne mu Isaya 11:9?

²¹ Kulanga kwikala mu ntanda impya ya Leza ke kwisakilapo bikatakata batwe bene. I Leza mwine ye witwita, wituzenza tumutōte na bubinebine tamba’nka pano, tubwanye bisakibwa mwa kukamwena būmi popa ‘pakekala kwisanshija ne kōna ke kutupu’byo mu lūlu lwandi lukola monso.’ (Isaya 65:25) Lelo nobe uyukile amba Isaya wānene kala bishima bya muswelo umo onka dibajinji, wātweja’mo ne kintu kimo kikatampe kyotubwanya kukamwena’mo būmi mu ntanda impya? Isaya 11:9 unena’mba: “Kebakasanshijapo, nansha kōna kwine, monsomonso mu lūlu lwami lwa bu-ujila; mwanda panopanshi pakayula [“buyuki bwa Yehova,” NW] Leza’nka bwa mema ayuja kalunga-kamema.”

22. Bubandaudi bwetu botwabandaula bupolofeto buná bwa Bible bwitutonona tusumininwe kulonga bika?

²² “Buyuki bwa Yehova.” Eyo, pakalonga Leza bintu byonso ke bipya, bekadi ba pano panshi beselwe bakekala na buyuki bwabinebine bwa kumuyuka aye ne kiswa-mutyima kyandi. Kino kikalomba bintu bivule, ke kwifundapo banyema kete, mhm. I ne Kinenwa kyandi kya ku bukomo bwa mushipiditu. Kifwa, langa muvudīle bintu byotwamona pa kubandaula bupolofeto buná’tu bidi butelelwe’mo “madiulu mapya ne ntanda mipya.” (Isaya 65:17; 66:22; 2 Petelo 3:13; Kusokwelwa 21:1) Udi na bubinga bwa kutangila Bible difuku ne difuku. Lelo mo molongelanga kala? Shi kuloñangapo namino, le i bika byokokeja kusendulula umone kutanga difuku ne difuku bintu kampanda binena Leza? Usa kumona amba pa kyaba kya kutengela bitupu ntanda impya ya nsangaji, ukabadikila kala kwikala na nsangaji tamba’nka pano, pamo na munenena mulembi wa mitōto.—Mitōto 1:1, 2.

[Kunshi kwa dyani]

Usa Kulondolola Namani?

• I kika kyotunenena amba Isaya 66:22-24 i mulombole bintu bikāya kumeso?

• I bintu’ka byotengele mu byobya bitelelwe mu bupolofeto bwa Isaya 66:22-24 ne Isaya 65:20-25?

• I buluji’ka bodi nabo bwa kukulupidila mu mafuku akāya kumeso?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 15]

Ba Isaya, Petelo ne Yoano bābadikile kulombola mukekadila “madiulu mapya ne ntanda mipya.”