‘Banwe Bonso mwi Bana na Bana’

“Kemukasakai kwitwa bu mufundiji mwanda mudi ne Mufundiji wenu umo enka, banwe [bonso] mwi bana na bana.”—MATEO 23:8, MB.

1. I mwanda’ka otufwaninwe kubandaula?

 “LELO i ani ufwaninwe kulēmekwa bininge kupita mukwabo, i mishonele’ni, i mwingidi wa ku Betele?” ye mwana-mukaji umo mwine Kidishitu wa mu ntanda ya Kutunduka wipangula na mutyima tō mishonele utambile mu Ostrali. Kyaadi usaka i kuyuka ufwaninwe kupebwa bulēme bukatampe, i mishonele utambile mu ntanda ingi’ni nansha i mwingidi wingila ku bilo ya musambo wa Sosiete mu yabo ntanda? Kino kipangujo kyaaipangwile na mutyima tō kilombola amba kwabo bantu bafwilanga bitenta, o mwanda kyatulumwije mishonele mpata. Kwipangula amba mukatampe i ani i kusaka’tu kujingulula bitenta bya bantu mobīlondela mu lupusa ne mu bukomo.

2. I muswelo’ka otufwaninwe kumona batōtyi netu?

² Uno mwanda keushilwilepo dyalelo. Bana-babwanga ba Yesu nabo bādi na lupata lwa zenzeka, lwa kusaka kuyuka i ani wādi mukatampe mobadi. (Mateo 20:20-24; Mako 9:33-37; Luka 22:24-27) Mwanda nabo bādi mu bukata bwa Bayuda ba mu myaka katwa imbajinji bādi bafwila bitenta. Yesu wādi muyuke kino, o mwanda wādingile bandi bana-babwanga’mba: “Kemukasakai kwitwa bu mufundiji mwanda mudi ne Mufundiji wenu umo enka, banwe [bonso] mwi bana na bana.” (Mateo 23:8, MB) Kitenta kya mu kipwilo kya bu “Mufundiji,” nansha bu “Labi,” “kipanga boba bapebwa’kyo mitatulo, kebēmone bu bakata, ino boba babudilwe’kyo kibapa makomwa-meso ne kwityepelwa; kadi buluji byakyo ne milangwe yokileta i bishile kulampe kwine na ‘kwityepeja kudi na Kidishitu,’” mo munenena Albert Barnes, mubandaudi wa Bible. I bine, bene Kidishitu kebetangapo batadi amba “A mukulumpe kansangwa nansha kamukaya,” na kwingidija  kishima “mukulumpe” bu kitenta kya lushiñanya. (Yoba 32:21, 22) Kadi bakulumpe balonda biyampe madingi a Yesu balēmekanga banabetu bonso pa kipwilo, pamo’nka na mulēmekela Yehova batōtyi bandi badikōkeji, Yesu Kidishitu nandi ulēmeka balondi bandi badikōkeji.

Kifwa kya Yehova ne kya Yesu

3. Yehova wālēmekele bipangwa byandi bya ku mushipiditu namani?

³ Yehova i “Mwinemukatakatamwine,” ino tamba’nka ku ngalwilo aye upanga bipangwa byandi bulēme na kwibitweja mu mingilo yandi. (Mitōto 83:18) Yehova, pa kupanga muntu mubajinji, wātwejeje wandi Mwana wa bunka mu mingilo, wāikala “sendwe mwine mukata.” (Nkindi 8:27-30; Ngalwilo 1:26) Kadi Yehova wāityile ne bamwikeulu bandi ba mūlu amba nabo bāye balombole mwa konakenya Ahaba, Mulopwe umbi, kitatyi kyaātyibile nsambu ya kumonakanya.—1 Balopwe 22:19-23.

4, 5. Yehova ulēmekele bantu, bipangwa byandi, namani?

⁴ Yehova i Mfumu Mulopwe wa diulu ne ntanda. (Kupituluka 3:24) Kadipo kyasakila madingi a bantu. Ino tukokeja kunena amba witūkijanga mwanda wa kwibateja. Mulembi wa mitōto wāimbile amba: “Lelo i ani wifwene Yehova Leza wetu; udi ne lupona lwandi mūlu, wēpelula aye mwine pa kubandila bintu bidi mūlu ne bidi panopanshi? Utalulanga mulanda mu luvumbi.”—Mitōto 113:5-8.

⁵ Yehova, kumeso kwa kutukija Sodoma ne Ngomola, wātejeje bipangujo bya Abalahama, wāmuleka apwije kyaka kyandi kya kusaka boloke. (Ngalwilo 18:23-33) Yehova wādi kala uyukile byādi bisaka kulomba Abalahama, ino wāmwivwana bidi, wāitabija ne milangwe yandi.

6. Yehova byaādi ukwete Habakuka na bulēme kitatyi kyaāipangwile kipangujo, lelo byāfudile namani?

⁶ Yehova wāikele kwivwana ne Habakuka wāmwipangwile amba: “A Yehova, i ku mwaka ka o nkakwabija, nobe kwivwana mpika, a?” Lelo Yehova wāmwene kino kipangujo bu kapuni kapunikwa lupusa lwandi? Mhm, wāmwene amba bilomba Habakuka i byendele’mo, wāmusokwela ne mpango yandi ya kwita bene Kaladea bāye bafikidije butyibi bwandi. Wākulupija mupolofeto amba ‘buno butyibi bukafika pambulwa kubepa.’ (Habakuka 1:1, 2, 5, 6, 13, 14; 2:2, 3) Yehova wālēmekele mupolofeto Habakuka na kuta mutyima mpata ku byaādi usaka, wāmulondolola ne kumulondolola. Ponka’po mupolofeto wādi muvutakanibwe ñeni, wātōkwa pa mutyima ne kusangala, wātūla kikulupiji kyandi kyonso mudi Leza wa lupandilo lwandi. Kino i kilombolwe mu mukanda wa Habakuka waāsonekele ku bukomo bwa mushipiditu, ukitukankamika ne dyalelo twendelele nyeke na kutūla kikulupiji kyetu mudi Yehova.—Habakuka 3:18, 19.

7. I kika kinenenwa amba mwingilo wāpelwe Petelo pa Pentekosa wa mu 33 K.K. wādi mwingilo mukatampe mpata?

⁷ Kifwa kikwabo kya muntu wāpele bakwabo bulēme i Yesu Kidishitu. Wāsapwidile bandi bana-babwanga’mba “yewa wakuntuna ku meso a bantu nami nkamutuna ku meso a Tata.” (Mateo 10:32, 33) Ino bufuku bwaākwetwe, bandi bana-babwanga bonso bāmunyema, ne mutumibwa Petelo wāmutuna misunsa isatu mituntulu. (Mateo 26:34, 35, 69-75) Yesu kātadilepo’nka mumwekelo wa panja wa Petelo, ehe, ino wāmwene ne mwaātapilwe mu nkulwe ya mutyima wandi, ne kwisāsa kwandi kwa mushike. (Luka 22:61, 62) Mafuku 51 pa kupita’po, Kidishitu wākwata na bulēme uno mutumibwa wēsāshile, wāmutūla bu wa kwimanina bandi bana-babwanga 120 mu difuku dya Pentekosa, ne kwingidija lufungulo lubajinji pa “mfungulo ya bulopwe.” (Mateo 16:19; Bilongwa 2:14-40) Petelo wāpebwa  mukenga wa ‘kujoka kukakomeja banababo.’—Luka 22:31-33.

Kupa ba mu Kisaka Bulēme

8, 9. Mulume ukokeja kwiula Yehova ne Yesu namani pa kupa mukajandi bulēme?

⁸ Balume bambutwile baloñanga biyampe pa kwiula Yehova ne Yesu Kidishitu pobengidijanga lupusa lwibapele Leza. Petelo wādyumwine amba: “Bānwe balume nenu mo monka, ikalai ne bakaji benu monka mwendele ñeni, ne kwibalemeka buleme bakaji, byo badi bwa kintu kya bukomo butyetye, [kya bwana-bukaji].” (1 Petelo 3:7) Langa bidi shi ukenda masani a bulongo, wiamwene’tu amba keadipo na bukomo bwa nguvu ya mityi. Mwene ukeakenda ne mutyima utele konka? Ne mulume nandi mo monka, ufwaninwe kwivwana milangwe ya mukaji pa kutyiba mbila mu myanda ya kisaka, kulonga namino ko kwiula Yehova. Vuluka amba Yehova wālangulukile na Abalahama mu bula bwa kitatyi kampanda. Ino mulume byadi wakubulwa kubwaninina, kakokejapo kwivwanija myanda yonso senene. Nanshi i kipite buya alēmeke mukajandi na kuta mutyima ku milangwe yandi, le ke amopo?

⁹ Mu matanda mutyinwa bininge lupusa lwa bana-balume, mulume ufwaninwe kulama mu ñeni amba mukajandi ukokeja kulwa na kino kijika pa kusaka kumusapwila bidi ku mutyima wandi. Ino iulai muswelo wādi wikele Yesu Kidishitu pano panshi na bandi bana-babwanga, bantu ba mu kabumbo ka mukajandi wa mu myaka ya kumeso. Wādi mwibaswe mpata, mute mutyima ne ku bintu byādi bibakomena kulonga ku ngitu ne ku mushipiditu, pakwabo ne abo kebanene ne kunena kwine. (Mako 6:31; Yoano 16:12, 13; Efisesa 5:28-30) Kadi witūdile’ko kitatyi kya kubandaula bintu bikulongela mukajobe ne byalongela kisaka, mufwije’ko na binenwa ne na bilongwa. Yehova ne Yesu basangelanga boba bebakōkele, bebafwija’ko ne kwibesela. (1 Balopwe 3:10-14; Yoba 42:12-15; Mako 12:41-44; Yoano 12:3-8) Mwana-mukaji mwine Kidishitu wa Kutunduka ulombola mwaikadile mulumyandi kitatyi kyaālamukile ke Kamoni wa Yehova, amba: “Mulumyami wadi utangila nyeke kumeso, ku matabula asatu nansha aná, unshila kusela bintu byonso. Pano unselejanga’ko bitunga, umfwija’ko ne kumfwija pangala pa byononga kwinjibo!” Kufwija’ko obe mukaji na mutyima umo amba wafwa’ko kukamukwasha mpata nandi emone amba udi na mvubu.—Nkindi 31:28.

10, 11. Bambutwile bakokeja kuboila ñeni’ka ku kifwa kilumbuluke kya Yehova na muzo wa Isalela mutomboke?

¹⁰ Bambutwile bafwaninwe kwiula kifwa kya Leza mu mwikadilo wabo na babo bana, nakampata pa kwibatopeka. ‘Yehova wādi nyeke udyumuna Isalela ne Yuda’ amba lekai mashinda enu mabi, ino abo “baumija nshingo yabo.” (2 Balopwe 17:13-15) Bene Isalela bādi kadi “bamushiñanya ku byakanwa byabo, ne kumubepela ku ludimi lwabo.” Bambutwile bavule bakokeja nabo kumona babo bana balonga uno muswelo. Bene Isalela bādi “bamutompa Leza,” bamufītyija mutyima ne kumusanshija. Ino Yehova, pa kandi “kanye, webalekele bubi bwabo, ne kwibonakanya mpika.”—Mitōto 78:36-41.

¹¹ Kadi Yehova wādi uzenza bene Isalela’mba: “Pano namino iyai [tolole myanda] pamo . . . Nansha byabubi byenu bidi’nka bwa bityididila pya, bikatōka to-o bwa mpemba; nansha bikele bityila bikundakane, bikekala’nka bwa butonge to-o.” (Isaya 1:18) Yehova kādipo na kibi kyaālongele, ino wāityile muzo umutombokēle wiye bolole nandi myanda pamo. Uno i mwikadilo mulumbuluke ufwaninwe kwiula bambutwile pobadingila babo bana! Shi kudi mwanda, shikata nabo, wivwana milangwe yabo, ulanguluka nabo pa buluji bobafwaninwe kushintyila, kulonga namino ko kwibakwata na bulēme.

12. (a) Mwanda waka ke biyampepo kulēmeka bana pakatampe Yehova’ko patyetye? (b) I bika bifwaninwe kulonga shi tusaka kupa betu bana bulēmantu kitatyi kyotwibadingila?

¹² Eyo, kudi ne kyaba kimo kifwaninwe kudingila bana madingi a kwibakoma. Mu kine kyaba’ki, ke biyampepo bambutwile bekale bwa Edi, wādi ‘ulēmekele bandi bana bana-balume pakatampe, Yehova’ko patyetye.’ (1 Samwele 2:29) Ino bana bafwaninwe kumona amba balemununwanga na buswe. Bafwaninwe kujingulula amba babo bambutwile bebaswele. Polo udingila bashabana’mba: “Kemukibasomba bāna benu ku  bukalabale; mwibatamijei biyampe monka mu madingi, ne mu lufundijo lwa Mfumwetu.” (Efisesa 6:4) I bine tata i mupebwe lupusa lwa bu shabana, ino nandi ufwaninwe kupa bana bulēme na kuleka kwibakalabaja na bulobo bwandi bupitepite. Eyo, kuta mutyima ku kulēmeka bana kulombanga bambutwile kitatyi ne bukomo, ino ku mfulo, kafwila-midimo kadi’ko.

13. Bible uletele milangwe’ka pa mwanda utala banunu mu kisaka?

¹³ Kulēmeka ba mu kisaka kekwimaninepo enka pa kukwata mukaji ne bana na bulēme. Lukindi lwa Bajapone lunena’mba: “Shi kodi mununu, kōkela bobe bana.” Kikimba kunena luno lukindi i kino, bambutwile banunu kebafwaninwepo kukila mikalo shi kebengidija lupusa lwa bumbutwile pa babo bana batame, ino bafwaninwe kwivwana byobanena. Bisonekwa binena shabyo amba bambutwile bafwaninwe kulēmeka babo bana na kwibevwana, ino bana nabo kebafwaninwepo kubulwa bulēme ku banunu ba mu kisaka kyabo. Nkindi 23:22 unena’mba: “Kokafutulula inobe padi mununu.” Mulopwe Solomone wālondele luno lukindi pa kulēmeka inandi kitatyi kyaāile kumulombola mwanda. Solomone wāsoñanya batūdile inandi Bafesheba lupona ku lundyo lwandi, mwa kwivwanina kyasaka kumulombola.—1 Balopwe 2:19, 20.

14. I muswelo’ka otukokeja kulēmeka banunu mu kipwilo?

¹⁴ Ne mu kisaka kyetu kikatampe kya ku mushipiditu namo mo monka, tufwaninwe ‘kubadikila’ kupāna bulēme ku boba ke banunu mu kipwilo. (Loma 12:10) Pakwabo babwanya kwityepelwa mwanda kebakiloñangapo bivule na mobadi balongela mafuku kunyuma. (Musapudi 12:1-7) Kamoni umo mununu mushingwe-māni walombwele kwityepelwa kwandi paādi ke wa mu butanda na bonka mu kyundapilo, amba: “Nkibwanyapo kwilaija’nka kwilaija namino, kiyampe’ko mfwe njokele ku mingilo.” Kulēmeka banunu ba uno muswelo ne kwibafwija’ko senene kukokeja kwibakwasha. Bene Isalela bāsoñanibwe amba: “Ukamutalukila wa mvwi ku mutwe ne kukafwa kipala mpala ya mununu.” (Levi 19:32) Fwa banunu kipala, nabo bemone amba bakidi bantu ba mvubu, banibwa. ‘Kwibatalukila’ kukokeja kushintulula kushikata nabo, wibevwana bakusekunwina byobalongele mu myaka yonso ya kunyuma. Kino kikapeja banunu bulēme ne kupeteja būmi bwabo bwa ku mushipiditu.

‘Badikilai Kupa Bakwenu Bulēme’

15. Bakulumpe bakalonga bika pa kusaka kupa ba mu kipwilo bulēme?

¹⁵ Bantu bonso ba pa kipwilo batamanga shi bakulumpe baleta kifwa kilumbuluke. (1 Petelo 5:2, 3) Bakulumpe ba kilelo, nansha byobadi na mingilo mivule, betalukilanga kufwena bankasampe, mitwe ya bisaka, bainabana balela bana kasuku, bakaji basonge, ne banunu, mu malwa ne mu ndoe. Bakulumpe batejanga byobya bibalombola ba pa kipwilo ne kwibafwija’ko pa byonso byobalonga. Mukulumpe utadija, ufwija’ko tutu nansha kaka pa byonso byalonga, wiulanga Yehova utendelanga bipangwa byandi bya pano panshi.

16. I kika kinenenwa amba bakulumpe bafwaninwe kulēmekwa mulēmekelwa banabetu bonso pa kipwilo?

¹⁶ Bakulumpe beula Yehova i bifwa bilumbuluke mu kwingidija madingi a Polo, wānene amba: “Mu lusa lwa bubwana bwenu, mwikale kwifwila lusa lonka bānwe bene, ne mukwilemeka namo kadi, umo [abadikile kulēmeka] mukwabo.” (Loma 12:10) Kino kikokeja kukomena bakulumpe bashikete mu matanda mufwila bantu bitenta. Kifwa mu ntanda imo ya Kutunduka, kishima “mwanetu” kidi na bishima bibidi, kimo kya bulēme kikwabo kiitanga bantu bonso. Kutūla ne mu mafuku a kunyuma’a, kipwilo kyonso kyadi kīta bakulumpe ne batame pa kipwilo  na kishima kya bulēme, ino bonso bashele bebeta na kishima kiitanga bantu bonso. Ino pano bakankamikilwe kwingidija ponso kishima kiitanga bantu bonso mwanda Yesu wānene balondi bandi amba, “banwe [bonso] mwi bana na bana.” (Mateo 23:8, MB) Eyo, mu matanda makwabo kemudipo kwishiyañanya ku bishima, ino batwe bonso tufwaninwe kwepuka milangwe ya bantu ya kusaka kwisansanya na bitenta.—Yakoba 2:4.

17. (a) Mwanda waka bakulumpe bafwaninwe kwikala bantu balumbwa? (b) Bakulumpe bakokeja kwiula Yehova namani mu mwikadilo wabo na banabetu ba pa kipwilo?

¹⁷ Eyo, Polo witukankamika amba bakulumpe bafwaninwe “kulemekibwa bikatampe,” inoko i banabetu mwikadile banabetu bonso. (1 Temote 5:17, MB) Batwe bonso ‘tufwenanga ne bukankamane ku lupona lwa buntu’ lwa Mfumu Mulopwe wa diulu ne ntanda, penepo kyotukatyinina kufwena bakulumpe beula Yehova i kika? (Bahebelu 4:16; Efisesa 5:1) Batadi bakokeja kwibandaula shi balumbwanga, na kutala misunsa ibafwena banabetu kulomba madingi nansha kwibapa’ko milangwe kampanda. Boilai ñeni kudi Yehova, na kutala muswelo wātwejanga bakwabo mu mpango yandi. Wibakwatanga na bulēme na kwibapa biselwa bya mingilo. Nansha shi milangwe yaleta Kamoni kampanda imweka bu mikomo kulonda, bakulumpe bafwaninwe kutendela kuta kwaebata mutyima. Vuluka mwāivwanine Yehova bipangujo bya luzenzo bya Abalahama ne kwabija kwāabije Habakuka.

18. Bakulumpe bakokeja kwiula Yehova namani pobasendulula boba basakilwa bukwashi?

¹⁸ Eyo, balunda netu bamobamo bene Kidishitu basakilwanga kusendululwa. (Ngalatea 6:1) Inoko badi ba mvubu ku meso a Yehova, nabo bafwaninwe kupebwa bulēme. Kamoni umo wanene amba: “Shi muntu umpa madingi umpa’o na bulēme, nkikolelwangapo pa kumufwena.” Bantu bavule balondanga madingi shi bebadingila’o bya bulēme. Eyo, padi kikalomba kitatyi kilampe, inoko kuteja boba basāsuka mu dishinda kukebapa mutyima wa kulonda bukidibukidi madingi onso mayampe. Lama mu ñeni muswelo wādi ulanguluka Yehova na bene Isalela misunsa ne misunsa na kanye. (2 Bilongwa 36:15; Tetusa 3:2) Madingi apānwa na kulangila bakwenu ne kwitūla pa kyabo kyaba ateñanga mityima ya boba basakilwa bukwashi.—Nkindi 17:17; Fidipai 2:2, 3; 1 Petelo 3:8.

19. Tufwaninwe kumona namani bantu bakubulwa kwikala bene Kidishitu?

¹⁹ Kupa bakwetu bulēme i kulēmeka ne boba basaka kwikala banabetu ku mushipiditu mu mafuku āya kumeso. Bano bantu babwanya kwikala na lukoko lwa kwitabija musapu wetu potwibasapwila’o, ino tufwaninwe kwibatūkijija mutyima ne kwibalēmeka mwanda nabo i bantu. Yehova “kasakilepo’mba, nansha umo ōneke, mhm, poso’mba, bonsololo bafikile pa kwalamuka pa mutyima.” (2 Petelo 3:9) Tubulwe’po kulonda milangwe ya Yehova pa uno mwanda? Tukokeja kusebela busapudi dishinda shi twikankila’ko kwikala biyampe na bantu bonso. Eyo, kudi shako bulunda bumobumo buleta kyaka ku mushipiditu botufwaninwe kwepuka. (1 Kodinda 15:33) Inoko tukekala na “mutyima muyampe,” ne kuleka kufutulula boba bakubulwa kwitabija motwitabijije batwe.—Bilongwa 27:3.

20. Kifwa kya Yehova ne kya Yesu Kidishitu bifwaninwe kwitutonwena ku kulonga bika?

²⁰ Yehova ne Yesu Kidishitu bamwene umo ne umo wa motudi amba ufwaninwe kupebwa bulēme. Netu tuvulukei nyeke muswelo obakwete bantu na bulēme ne kwibeula na kubadikila kupa bakwetu bulēme. Ketwakīlwai bino bishima byānene Mfumwetu Yesu Kidishitu amba: “Banwe [bonso] mwi bana na bana.”—Mateo 23:8, MB.

Usa Kulondolola Namani?

• Lelo ufwaninwe kumona batōtyi nobe namani?

• Kifwa kya Yehova ne kya Yesu bikutonona namani uyuke kulēmeka bakwenu?

• Balume ne bambutwile bakokeja kulēmeka bakwabo namani?

• Kumona kumonanga bakulumpe balunda nabo bene Kidishitu bu banababo kwibekadijanga bantu ba bilongwa’ka?

[Bipangujo bya Kifundwa]

 [Kifwatulo pa paje 16]

Lēmeka mukajobe na binenwa bya kumutendela

[Kifwatulo pa paje 16]

Shi wivwananga milangwe ya bobe bana, nankyo wi mwibakwate na bulēme

[Kifwatulo pa paje 16]

Kwata banabenu pa kipwilo na bulēme