Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Kulēmeka Lupusa—Mwanda Waka Kwenda Kutyepa?

Kulēmeka Lupusa—Mwanda Waka Kwenda Kutyepa?

Kulēmeka Lupusa—Mwanda Waka Kwenda Kutyepa?

“Kafutululo ku lupusa lutūdilwe’ko, lwa mutōtelo ne lwa bwine ntanda, lwa mu kibundi ne lwa kipolitike, byokasambakana ntanda yonso, kabwanya difuku dimo kutelwa bu kinkumenkume kekyamwekele kashā mu myaka dikumi kunyuma.”

KE PAPITE myaka mivule tamba mu mwaka wa 1960 mwāshilwile ino myaka dikumi itelelwe na Hannah Arendt, mulembi wa mānga kadi filozofe. Dyalelo, kubulwa bulēme ku lupusa po pene kutapwile’nka lubilo, kwenda kukomena’ko.

Kifwa, lapolo walupwilwe panopano mu julunale umo wa Londoni (The Times) unena’mba: “Bambutwile bamo bapelanga badimu kwingidija lupusa lwabo pa babo bana, o mwanda shi badimu abatompa kupa babo bana mfuto, batompolanga.” Divule, pendanga bambutwile ku masomo shi babo bana abapebwa mfuto, kebendelangapo’nka kukazakaja badimu, i ne kukebatamba luma.

Julunale umo utela binenwa bya musedi wa myanda wa Kitango kya Muzo kya Badilekitele ba mu Beletanye amba: “Bantu banenanga amba ‘Ndi na mbila,’ pa kyaba kya kunena’mba ‘Ndi na kiselwa.’” Bambutwile bamo i bakomenwe kukuna mu babo bana bulēme buyampe bwa kulēmeka lupusa, kadi kebalemununangapo babo bana banuke—bapela nansha bantu bakwabo kwibalemununa. Bana balonda’nka “mbila” yabo bafulanga ku kufutulula lupusa lwa bambutwile ne lwa badimu bene, kino kyo kyabutula—“lukongo lupya lwambulwa kulēmeka lupusa, lwampikwa kuyuka senene kiyampe ne kibi,” mo musonekele Margarette Driscoll mulembi wa julunale.

Dipepala dimo (Time), mu kishinte kyadyo “Lukongo Lujimine,” kisambila pa kubulwa nsangaji kudi na bankasampe bavule mu Rusi na kutela byānene kaimba mutumbe wa minjiki ya bitele amba: “Lelo bine’byo bibwanika’po namani muntu mubutwilwe mu ino ntanda mwampikwa kintu kipwa myaka mivule, mutupu kyoloke, ekale mukulupile mu bakwabo?” Mikhail Topalov mwifundi wa mushikatyilo wa bantu wetwikile kiselwa kya kubingija uno mwikadilo, amba: “Bino bibudye bya bana ke bilembakanepo. Bimonanga bambutwile babyo babepelwa na Leta, bimona mobajimijija lupeto ne twaji twabo. Lelo abyo byo bibwanya kulēmeka lupusa namani?”

Kubulwa kikulupiji mu lupusa ke mwandapo utala’nka lukongo lwa bankasampe. Dyalelo bantu ba nkongo yonso kebakulupilepo mu lupusa lo-lonso, pakwabo bapunikile’lo. Lelo kino kishintulula amba kekukidipo lupusa nansha lumo lukokeja kukulupilwa? Lupusa lushintululwa bu “bukomo nansha lubila lwa kukontolola, lwa kutyiba mambo, nansha kukankaja bilongwa bilonga bakwabo,” lulupulanga bipa bilumbuluke shi lwingidijibwa biyampe molwendele. Bantu bonso ba mu kibundi ne ku muntu ku muntu bakokeja kumwena’mo kamweno. Kishinte kilonda’ko kikesambila pa buluji bunenenwa namino.