Lukulupilo lwa Lusangukilo Ludi na Bukomo
Lukulupilo lwa Lusangukilo Ludi na Bukomo
“Ntela bintu byonso ke byakubudidilwamo bitupu, . . . na’mba, muyūke [Yesu Kidishitu] ne bukomo bwa kusanguka kwandi.”—FIDIPAI 3:8-10.
1, 2. (a) Mu myaka ya kunyuma, mwendeji umo wa kipwilo wāshintulwile amba lusangukilo i bika? (b) Lusangukilo lukekala’ko muswelo’ka?
KU NGALWILO kwa myaka ya 1890, majulunale ēsambīle pa mwisambo wa pa bula wānenwe na mwendeji wa kipwilo mu Brooklyn, New York, Amerika. Wānene amba lusangukilo i kukongakanibwa ne kujokeja monka’nka mikupa ne misunya yonso yādi ibundile umbidi wa muntu’wa, nansha shi wāfwile lwa mudilo, lwa kīka, lwa kudibwa na nyema nansha shi wāikele ke mboleo. Uno musapudi wānene amba mu difuku dimo dya nsaa 24, mu luvula mukafutuma fututu bikasala, maboko, maulu, minwe, bikupa, mijilo, ne bikoba bya midiyo ne midiyo ya bafwe. Bino bipindi byonso bikashilula kwikimba na bipindi bikwabo bya umbidi umo. Kupwa myuya ikatamba mūlu ne mu kalunganyembo keiya kutwela mu ino imbidi misanguke.
2 Lusangukilo lwa kukongakanya maatome mabajinji a umbidi kelwendele’mopo, ne kadi muntu kadipo na muya keufu. (Musapudi 9:5, 10; Ezekyele 18:4) Yehova, Leza wa lusangukilo, kasakilwapo kukongakanya pamo maatome onso mabajinji ādi abundile kala umbidi wa muntu. Ino ukapunga imbidi impya ya boba bakasanguka. I mupe Yesu Kidishitu wandi Mwana lupusa lwa kusangula bafwe, ne kwibapa kyepelo kya būmi bwa nyeke. (Yoano 5:26) O mwanda Yesu wānene amba: “Ami ndi lusangukilo ne būmi. Yewa ulombola lwitabijo mudi ami, nansha shi wafu, ukāya ku būmi.” (Yoano 11:25, 26, NW) Uno i mulao ukankamika mpata! Witupanga bukomo bwa kwikala Batumoni ba Yehova bakikōkeji, bōminina matompo ne kunekenya lufu.
3. Mwanda waka Polo wāsakile kubingija lusangukilo?
3 Lusangukilo kelukwatañenepo na lufundijo lunena amba bantu badi na muya keufu—mungya mumweno wa Platon, filozofe Mungidiki. Lelo byāikele namani kitatyi kyēsambile mutumibwa Polo na Bangidiki ba ntumbo pa Aleopakusa mu Atene amba Leza wāsangwile Yesu? Nsekununi inena’mba, “byo baivwene owa mwanda wa kusanguka mu lufu bamo bamo ke basepa kibengo.” (Bilongwa 17:29-34) Eyo, nansha byokwādi tufutululo namino, bantu bavule bāmwene Yesu Kidishitu musanguke bādi bakidi bōmi, kadi bādi baleta bukamoni amba i musanguke mu bafwe. Ino bafundiji ba bubela bēlungile ku kipwilo kya Kodinda bādi batuna lusangukilo. O mwanda Polo wāletele milangwe keipatanibwa ya kubingija luno lufundijo lwa bwine Kidishitu mu 1 Kodinda shapita 15. Kwifunda ino milangwe senene kulombola patōka bubinebine ne bukomo budi na lukulupilo lwa lusangukilo.
Bukamoni Bushikate bwa Kusanguka kwa Yesu
4. I bāni bēmwenine na meso lusangukilo lwa Yesu bātelelwe na Polo?
4 Tala mwāshilwidile Polo kuleta bubinga bwandi. (1 Kodinda 15:1-11) Bene Kodinda kebādipo mwa kubudilwa kūlameta pototo ku myanda miyampe ya lupandilo, poso boba bāitabije’yo kitabijeitabije kete. Kidishitu wāfwidile bubi bwetu, wājikwa, kupwa wāsanguka. I bine, Yesu musanguke wāmwekēle Kefasa (Petelo), kupwa ke “badikumi ne babidi.” (Yoano 20:19-23) Wāmonwa ne na bantu kintu kya 500, padi ye paāpene lubila’mba: ‘Endai mukalonge bana-babwanga.’ (Mateo 28:19, 20) Yakoba nandi wāmumona, mwāmumwenine batumibwa bakikōkeji bonso. (Bilongwa 1:6-11) Kupwa, kubwipi na Damakasa, Yesu wāmwekela Solo, “pamo ponka na [kudi muntu] umpulumuke”—bwa aye ke musangulwe kala ku būmi bwa ku mushipiditu. (Bilongwa 9:1-9) Bene Kodinda bāikele ke bene Kidishitu mwanda Polo wēbasapwidile myanda miyampe, nabo bāitabija’yo.
5. Le i milangwe’ka mīlonde iletele Polo isonekelwe mu 1 Kodinda 15:12-19?
5 Pano ivwana mwilondela milangwe iletele Polo. (1 Kodinda 15:12-19) Shi boba bemwenine na meso kusanguka kwa Kidishitu basapula’ko, i kika kinenenwa amba i kutupu lusangukilo? Shi Yesu kasangwilwepo mu bafwe, busapudi bwetu ne lwitabijo lwetu i bya bitupu, nabya twi bambepai basapula bya bubela padi Leza amba i musangule Kidishitu. Shi bafwe kebakasangulwapo, nankyo ‘tukidi mu bubi,’ ne boba bafwila mudi Kidishitu nabo abaoneka bitupu. Kadi shi “i umbuno būmi bonka bo tudi nabo pano [mo]tukulupile Kidishitu, nabya ku bantu bonso bafwilwa lusa bātwe twibatabukilemo kufwilwa lusa.”
6. (a) Polo wāitabije myanda’ka itala pa lusangukilo lwa Yesu? (b) ‘Walwana wa mfulo’ i ani, ne ukatukijibwa muswelo’ka?
6 Polo witabija amba Yesu i musanguke. (1 Kodinda 15:20-28) Kidishitu wāsangwilwe bu “kipa kibajinji” kya boba balāla tulo mu lufu, nanshi bantu bakwabo nabo banenwe kusangulwa. Lufu byolwātambile ku kubulwa kikōkeji kwa muntu umo, Adama, ne lusangukilo nalo lwiila ponka pa muntu umo—Yesu. Bantu bandi bakasangulwa mu kitatyi kya kwikala’po kwandi. Kidishitu “[ukatukija] bulopwe bonso, ne lupusa lonso, ne bukomo bonso” bulwa na bubikadi bwa Leza, aye papo mubikale bu Mulopwe kufika ne pakamunyantyija Yehova balwana nandi bonso munshi mwa maulu andi. ‘Walwana wa mfulo’—lufu lotupyene kudi Adama—lukatukijibwa kupityila ku kitapwa kya Yesu. Penepa Kidishitu ukajokeja Bulopwe kudi Leza wandi kadi Shandi, ne kumukōkela Aye “wakunekenya bintu byonso kudi aye, mwanda wa kunena’mba, Leza ēkale wa byonso ne umbyonsololo.”
Lelo Babatyijibwanga pa Bafwe?
7. I bāni ‘babatyijibwe na kitungo kya kwikala bafwe,’ ne kino kidi na buluji’ka kobadi?
7 Bakinkwa na lusangukilo abaipangulwa’mba: ‘Le bakalonga namani boba babatyijibwanga na kitungo kya kwikala bafwe?’ (1 Kodinda 15:29) Polo kādipo usaka kushintulula amba kudi bōmi babatyijibwanga pa mwanda wa bafwe, mwanda bana-babwanga ba Yesu bafwaninwe muntu ne muntu kwifunda, kwitabija, ebiya ke kubatyijibwa. (Mateo 28:19, 20; Bilongwa 2:41) Bene Kidishitu bashingwe-māni ‘babatyijibwanga na kitungo kya kwikala bafwe’ mwanda lwendo lwabo lwa umbūmi lwibatwalanga ku lufu ne ku lusangukilo. Lubatyijo lwa uno muswelo lwanzanga kitatyi kikunanga mushipiditu wa Leza lukulupilo lwa kwenda mūlu mobadi ne kupwa’lo kitatyi kyobasangulwa na būmi bwakubulwa kufwa bu mishipiditu momwa mūlu.—Loma 6:3-5; 8:16, 17; 1 Kodinda 6:14.
8. Bene Kidishitu bafwaninwe kukulupila bika nansha shi Satana ne bengidi bandi bakimba kwibepaya?
8 Monka mulombwedile’kyo Polo, lukulupilo lwa lusangukilo lupanga bene Kidishitu bukomo bwa kwimanija mu byaka bya lufu byobatana difuku ne difuku pobengila mwingilo wa kusapula Bulopwe. (1 Kodinda 15:30, 31) Bayukile amba Yehova ukebasangula nansha shi waleka Satana ne bengidi bandi bebepaya. Enka Leza ye ubwanya konakanya myuya yabo, būmi bwabo, mu Ngehena, kyelekejo kya konakanibwa kwa lonso.—Luka 12:5.
Tufwaninwe Kutadija
9. Shi tusaka lukulupilo lwa lusangukilo lwitupe bukomo mu būmi bwetu, i bika byotufwaninwe kwepuka?
9 Lukulupilo lwa lusangukilo lwākankamikile Polo. Paādi mu Efisesa, balwana nandi padi bāmwelele mu kizuilo amba alwe na banyema. (1 Kodinda 15:32) Shi byādi namino, nankyo wānyongolwelwe’mo, mwāikele kunyongolwelwa Danyele mu bantambo. (Danyele 6:16-22; Bahebelu 11:32, 33) Polo wādi ukulupile mu lusangukilo, o mwanda kāikelepo pamo bwa batupondo ba mu Yuda ba mu mafuku a Isaya. Bādi banena’mba: “Tudye tutome, mwanda dyakesha tukafwanga.” (Isaya 22:13) Shi tusaka lukulupilo lwa lusangukilo lwikale kwitupa bukomo mu būmi bwetu, na mwāpēlelwe’bo Polo, tufwaninwe nanshi kwepuka bantu badi na mushipiditu umbi wa uno muswelo. Polo udyumuna’mba: “Kemukyongolwai; kwinangila kubi kuboleja miswelo milumbuluke.” (1 Kodinda 15:33) Eyo, uno musoñanya udi na mvubu mu bintu bivulevule bya umbūmi.
10. I muswelo otukokeja kwikala nyeke na lukulupilo lūmi shē mu lusangukilo?
10 Polo wānene boba bādi balakana lusangukilo, amba: “Langukilai ku boloke, ne kupya mambo mpika, ke-mwi-bantu bamo bamo kemudipo na [buyuki bwa] Leza; nanena namino mwanda wa kwimufwija bumvu.” (1 Kodinda 15:34) Mu kino “kitatyi kya ku mfulo,” tufwaninwe kulonga bintu bikwatañene na buyuki bwabinebine bwa Leza ne Kidishitu. (Danyele 12:4, NW; Yoano 17:3) Namino lukulupilo lwetu lwa lusangukilo lukekala nyeke lūmi shē.
Le I Kusangulwa na Umbidi’ka?
11. Polo wāelekeje namani lusangukilo lwa bene Kidishitu bashingwe-māni?
11 Polo wāshilwile na kwipangula bipangujo bimobimo. (1 Kodinda 15:35-41) Dimodimo muntu wādi ukokeja kwalakana pa myanda ya lusangukilo na kwipangula’mba: “Lelo bafu basangulwa namani? bakāya ne muswelo wa ngitu ka?” Polo wālombwele amba museke ukunwanga panshi ubadikilanga bidi wafwa mwa kulupwila’o mutombo. Ne muntu mubutulwe ku mushipiditu nandi mo monka, ufwaninwe bidi kufwa. Mutyi ushipukanga ku museke wikalanga na ngitu ingi impya, ne umbidi musanguke wa mwine Kidishitu mushingwe-māni nao’nka nabya, i mwishile na ngitu ya misunya, ya bu muntu. Nansha byasangulwa na būmi bwaādi nabo kumeso kwa kufwa, inoko umbidi wandi i ungi, wa ku mushipiditu, ubwanya kwikala mūlu. Inoko, boba bakasangulwa mwanda wa kwikala pano panshi bakasangulwa na imbidi ya bu muntu.
12. Bino bishima bibidi, “ngitu ya mūlu” ne “ngitu ya pano panshi,” bidi na buluji’ka?
12 Polo wānene amba ngitu ya muntu i mishile na ya banyema. Nansha ke ngitu ya banyema nayo i mishileshile mungya miswelo yabo. (Ngalwilo 1:20-25) “Ngitu ya mūlu” ya bipangwa bya ku mushipiditu idi na ntumbo mishile na ya “ngitu ya pano panshi” ya misunya. Ne kadi dyuba, kweji, ne ñenyenye nabyo i bishile mu ntumbo. O mwanda bashingwe-māni basanguke badi na ntumbo mipite bukata.
13. Kukwatañana na 1 Kodinda 15:42-44, i bika bikunwa ne i bika bisangulwa?
13 Polo wātelele kuno kwishila kwa bintu, kupwa wābweja’ko amba: “Ne kusanguka kwa bafu nako mo monka.” (1 Kodinda 15:42-44) Kadi amba: “Kyakuninwe kibole, kyansagulwa ke kyampikwa kubola.” Polo wādi padi usaka kwisambila pa kabumbo konso ka bashingwe-māni. Kakunwanga na bubole bwa lufu, kasangulwa ke kakubulwa kubola, kampikwa bubi. Nansha byokekalēmekelwepo na ino ntanda, ino kakasangulwa na būmi bwa mūlu, kakasokolwanga pamo na Kidishitu mu ntumbo. (Bilongwa 5:41; Kolose 3:4) Kyakuninwe mu “ngitu ya bu-muntu” pa kufwa, kyasangulwa mu “ngitu ya bu-mushipiditu.” Eyo, bikekala namino ku bene Kidishitu babutulwe ku mushipiditu, ino tukulupile amba bantu bakwabo bakasangwilwa kwikala na būmi pano panshi.
14. Polo wāshiyañenye Kidishitu na Adama namani?
14 Kupwa Polo ushiyañanya Kidishitu na Adama. (1 Kodinda 15:45-49) Amba Adama, muntu umbajinji, ‘wāikele ke muya mūmi.’ (Ngalwilo 2:7) Ino “Adama wēfulako”—Yesu—“i mushipiditu wa kupana būmi.” Wāpēne būmi bwandi bu kitapwa kya kinkūlwa, kya kukūla dibajinji balondi bandi bashingwe-māni. (Mako 10:45) Abo i bantu, badi na “kifwa kya wapanopanshi,” ino pa kusangulwa’bo bekala mwikadile Adama wa mfulo. Eyo, kitapwa kya Yesu kiletanga byabuyabuya ku bantu bonso bakikōkeji, ne boba bakasangulwa pano panshi bene.—1 Yoano 2:1, 2.
15. Mwanda waka bene Kidishitu bashingwe-māni kebasangulwangapo na ngitu ya misunya, ne basangulwanga namani mu bula bwa kwikala’po kwa Yesu?
15 Pafwanga bene Kidishitu bashingwe-māni, kebasangukangapo na ngitu ya misunya. (1 Kodinda 15:50-53) Ngitu ya bubole, ya misunya ne mashi, keikokejapo kupyana kubulwa kubola ne Bulopwe bwa mūlu. O mwanda bashingwe-māni ba dyalelo kebalālangapo kitatyi kilampe mu lufu. Mu ino myaka ya kwikala’po kwa Yesu, ‘bālamunwanga, bukidibukidi bonka, na mu kukopa kwa dīso,’ ponso pobavuyanga na kikōkeji lwendo lwabo lwa pano panshi. Basangulwanga ponka na ponka bapebwa būmi bwa ku mushipiditu, bwa ntumbo ne kubulwa kubola. Kumeso kotwenda’ku, kibalwa kyonso kya “mutundaile” wa mūlu wa Kidishitu kikabwana bantu 144 000.—Kusokwelwa 14:1; 19:7-9; 21:9; 1 Tesalonika 4:15-17.
Bushindañani Bwashindwa Lufu!
16. Mungya kunena kwa Polo ne bapolofeto ba kala, i kika kikafikila lufu lotupyene kudi Adama kipya-mambo?
16 Polo usapula na kininga amba lufu lukaminwa kubyu ne kolwaya. (1 Kodinda 15:54-57) Kibole ne kya lufu pokikavwala kubulwa kubola ne kubulwa kufwa, bino binenwa bikafikidila, amba: “Lufu lubaminwa kubyu” lonsololo. “Abe lufu, bushindañani bobe budi kwepi le? Lelo abe lufu lunonga lobe lubi kwepi?” (Isaya 25:8; Hosea 13:14) Lunonga lwa lufu i bubi, bukomo bwa bubi i mukanda wa Bijila wādi utyibila banonga-bibi nsambu ya lufu. Ino, pa mwanda wa kitapwa ne kusanguka kwa Yesu, lufu lotupyene kudi Adama kipya-mambo kelukekalapo na bushindañani dikwabo.—Loma 5:12; 6:23.
17. Binenwa bidi mu 1 Kodinda 15:58 bingidijibwanga namani dyalelo?
17 Polo unena’mba: “Penepo kadi, bānwe bāna betu, bakuswedibwa, kankamanai, ne kujina kwine mpika, muvudilwe pakatampe pene, mafuku onso nyeke, monka mu mīngilo ya Mfumwetu, pa mwanda o mwayūka’mba, kuputumina kwa mu mīngilo yenu kekudipo kwa bitubitupu mudi Mfumwetu, ehe.” (1 Kodinda 15:58) Bino binenwa bingidijibwanga pa bashingwe-māni bashele’ko dyalelo ne pa “mikōko mikwabo” ya Yesu, nansha shi bafwa mu ano mafuku a mfulo. (Yoano 10:16) Kuputuma kobaputuma bu basapudi ba Bulopwe ke kwa bituputupupo, mwanda lusangukilo lwibatengele. Byotudi bengidi ba Yehova, tuputuminei mu mwingilo wa Mfumwetu, koku tutengele difuku dyotukela nsadi amba: “Abe lufu, bushindañani bobe budi kwepi le?”
Lukulupilo lwa Lusangukilo Lubafikidila!
18. Lukulupilo lwa Polo mu lusangukilo lwādi lukomo namani?
18 Bintu binene Polo mu 1 Kodinda shapita 15 bilombola patōka amba lukulupilo lwa lusangukilo lwādi na bukomo mu būmi bwandi. Wādi muyuke na kusumininwa amba Yesu i musanguke mu bafwe, ne amba bantu bakwabo nabo bakanyongololwa mu kibundu. Lelo nobe udi na kikulupiji kikomo uno muswelo? Polo wāmwene bintu bya kamweno kandi bu “bintya,” wāsaka ‘kubudidilwa bintu byonsololo’ mwanda wa ‘kuyuka Kidishitu ne bukomo bwa kusanguka kwandi.’ Uno mutumibwa wādi mwitabije kufwa mwāfwidile Kidishitu, inoko aye na lukulupilo lwa kusangulwa pa ‘lusangukilo lwa ñanjilo,’ lutelwa ne bu “kusanguka kubajinji,” lusangulwa balondi 144 000 bashingwe-māni ba Yesu. Eyo, basangulwanga mwanda wa kwikala na būmi bwa ku mushipiditu momwa mūlu. Inoko “bafu bakwabo basheleshelepo” bakasangwilwa kwikala pano pa ntanda.—Fidipai 3:8-11; Kusokwelwa 7:4; 20:5, 6.
19, 20. (a) I bantu’ka bātelelwe mu Bible bakasangwilwa kwikala na būmi pano pa ntanda? (b) I bāni botengele kukamona pobakasangulwa?
19 Lukulupilo lwa lusangukilo pano lufikidilanga na ntumbo yonso ku bashingwe-māni bafwa na kikōkeji kyabo. (Loma 8:18; 1 Tesalonika 4:15-18; Kusokwelwa 2:10) Boba bakapanda ku “malwa makatakata” nabo bakamona kufikidila kwa lukulupilo lwabo lwa lusangukilo pano pa ntanda, bakemwena “kalunga ka mema kalubula bafu badi monka; ne lufu ne Kalunganyembo nabo balubula bafu badi monka.” (Kusokwelwa 7:9, 13, 14; 20:13) Mu bano bakasangwilwa kwikala na būmi bwa pano panshi mukekala ne Yoba, muntu wāfwidilwe bana, bana-balume basamba-babidi ne bana-bakaji basatu. Langa’po bidi mwakasangela pakebatundaila—nabo bakasepelela pa kwimona na banababo bakwabo bana-balume basamba babidi ne bana-bakaji basatu bapopoke!—Yoba 1:1, 2, 18, 19; 42:12-15.
20 I dyese dikatampe pa kukamona ba Abalahama ne Sala, ba Isake ne Lebeka—eyo, ne bakwabo’po bavule bene, kubadila’mo ne “bapolofeto bonso”—pobakasangulwa pano pa ntanda! (Luka 13:28) Mu bano bapolofeto mudi bidi Danyele, wālailwe amba ukasanguka mu buludiki bwa Meshiasa. Kepadi kintu kya myaka 2 500 yalāla Danyele mu kibundu, ino na bukomo bwa lusangukilo, usa ‘kwimana kutambula kipindi kyandi’ kya kwikala umo wa mu “bāna ba mulopwe panopanshi ponsololo.” (Danyele 12:13, BB; Mitōto 45:16) Langa’po nsangaji yokekala nayo pa kutundaila bantu bakikōkeji ba pa kala, ino ke enkapo bano kete, mhm, i ne shobe, inobe, bobe bana bana-balume ne bana-bakaji ne balongo bakwabo bapitwilwe na lufu, walwana netu!
21. Mwanda waka tufwaninwe kupelakana kulongela bakwetu biyampe?
21 Padi balunda ne baswe betu bamobamo ke balāle myaka makumi ne makumi mu mwingilo wa Leza, pano ke banunu. Myaka yenda ivula, bikambija bya umbūmi nabyo byenda bibakomena kunekenya. Bine, twibalombolei buswe bwetu na kupelakana kwibakwasha! Nabya, nansha shi lufu lubebatana, ketukatompolapo amba yō, nkikidi amba nebakweshe’ko. (Musapudi 9:11; 12:1-7; 1 Temote 5:3, 8) Tukulupilei amba Yehova kakelwapo biyampe byotulongela bakwetu, bekale banunu nansha mu ngikadilo yo-yonso. Polo ulembele amba: “Monka mo twakamwena mwakulongela, tulonge biyampe ku bakwetu bonso, ino ku boba badi mu kipango kya kwitabija bo bene.”—Ngalatea 6:10; Bahebelu 6:10.
22. Tufwaninwe kusumininwa kulonga bika kufika ne bikafikidila lukulupilo lwetu lwa lusangukilo?
22 Yehova i “Shandya byalusa, Leza wa kanye ka kusenga konso.” (2 Kodinda 1:3, 4) Kinenwa kyandi kituseñanga ne kwitukwasha netu tusenge bakwetu na lukulupilo lukomo lwa lusangukilo. Twikalei na lwitabijo mu lusangukilo pamo na lwādi nalo Polo, enka ne bikafikidila luno lukulupilo lwa kusangulwa kwa bafwe pano pa ntanda. Nakampata twiulei Yesu, wēmwenine kufikidila kwa lukulupilo lwandi mu bukomo bwa Leza bwa kumusangula. Boba badi mu bibundu bivulukwa kebasa kwivwana diwi dya Kidishitu ne kutamba batambe’mo. Uno mwanda wituseñanga, witupa nsangaji. Ino kupityidila, tufwijei’ko Yehova witupele bushindañani bwashindwa lufu kupityila kudi Mfumwetu Yesu Kidishitu!
Ukalondolola’po Bika?
• I bantu’ka bāmwene lusangukilo lwa Yesu bātelelwe na Polo mu bukamoni bwandi?
• ‘Walwana wa mfulo’ i ani, ne ukavutakanibwa muswelo’ka?
• Pa mwanda utala bene Kidishitu bashingwe-māni, i bika bikunwa ne i bika bisangulwa?
• I bantu’ka batelelwe mu Bible botengele kukemona nabo pobakasangulwa pano pa ntanda?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kifwatulo pa paje 16]
Mutumibwa Polo wābingije lusangukilo na bukomo bonso
[Bifwatulo pa paje 20]
Lusangukilo lwa Yoba ne kisaka kyandi, ne lwa bantu bakwabo lukaleta nsangaji mivule mpata!