Mitatulo Ifikijanga Muntu ku Kufwa Bumvu
Mitatulo Ifikijanga Muntu ku Kufwa Bumvu
‘Lelo mitatulo ibaiya? Nankyo bumvu nabo busa kwiya; ino tunangu tudi na batūkanye.’—NKINDI 11:2.
1, 2. Mitatulo i bika, ne ifikijanga bantu ku byamalwa mu muswelo’ka?
MWINE LEVI wa makomwa-meso wafikija kibumbo ku kutombokela balupusa batongelwe na Yehova. Mwanā mulopwe wa kwilangila wakute kitumba kibi kya kuyata shandi bulopwe. Mulopwe wambulwa kitūkijetyima wafutulula patōkelela mbila ya mupolofeto wa Leza. Bano bene Isalela basatu beifwene mu kintu kimo: mitatulo.
2 Mitatulo i ngikadilo ya mutyima iletanga kyaka kikatampe ku bantu bonso. (Mitōto 19:13) Muntu wa mitatulo uloñanga bintu monso mwasakila pambulwa kupebwa lupusa. Divule kino kitwalanga ku byamalwa. Mitatulo ifikijanga balopwe ne imbikalo yabo ku kupona. (Yelemia 50:29, 31, 32; Danyele 5:20) I dikinga dipyanga’mo’nka ne bengidi bamobamo ba Yehova, dibatwala ku musala.
3. I ñeni’ka yotukokeja kuboila ku byaka bya mitatulo?
3 O mwanda Bible udi na bubinga panena’mba: ‘Lelo mitatulo ibaiya? Nankyo bumvu nabo busa kwiya; ino tunangu tudi na batūkanye.’ (Nkindi 11:2) Bible witupele bifwa bibingija luno lukindi. Shi tubandaule bifwa bimobimo tukamona kyaka kidi mu kutabuka mikalo itūdilwe. Shi ke pano, tutalei makomwa-meso, kwilangila ne kubulwa kitūkijetyima mobyāfikidije bantu basatu bētatwile, botutelele kungala’ku, ku kufwa bumvu.
Kola—Ntomboki wa Makomwa-Meso
4. (a) Kola wādi ani, ne i binkumenkume’ka byākabudilwepo kwimwena? (b) Mwenda myaka, i mwanda’ka wālengele Kola?
4 Kola wādi mwine Levi wa mu kisaka kya Kohata, mwanabo na ba Mosesa ne Alone wa shabo mukwabo. Bimweka bu wādi na dikōkeji kudi Yehova mu bula bwa myaka makumi mavule. Kola wādi na madyese a kubadilwa mu boba bānyongolwelwe mu kingelengele pa Kalunga Katyila, kadi padi nandi wāipaile na bakwabo bāipaile bene Isalela batōtele kyana kya ñombe ku lūlu lwa Shinai, mungya butyibi bwa Yehova. (Divilu 32:26) Mwenda mafuku, Kola wāikala ke kalenga byanzwe mu kutombokela ba Mosesa ne Alone, aye pamo ne bene Lubeni, ke ba Datani, Abilama ne Ona kadi, kutentekela’po ne bamfumu bene Isalela 250. * Kebanena ba Mosesa ne Alone amba: “Banwe’bo i kubapu banwe, nanshi ba kitango kyonsololo i kijila kyonsololo’tu, muntu ku muntu; kadi Yehova nandi udi mubukata mwakyo. Lelo penepo kadi i mwanda ka o mwizunzwila banwe bene pangala pa kipwilo kya Yehova, a?”—Umbadilo 16:1-3.
5, 6. (a) Mwanda waka Kola wātombokēle ba Mosesa ne Alone? (b) I kika kinenenwa amba Kola padi wāfutulwile kifuko kyandi mu mpango ya Leza?
5 Mwanda waka Kola wātombokele kupwa kwa myaka mivule ya kikōkeji? Na bubine, bwendeji bwa Mosesa kebwādipo bwa kasusu, mwanda wādi “muntu mukōkele’tu, utabukile bantu bonsololo baikele panopanshi kikōkeji.” (Umbadilo 12:3) Ino bimweka amba Kola wādi na makomwa-meso pa ba Mosesa ne Alone, wāshikwa kitenta kyabo, ku mfulo byāmufikija ku kunena—bya bubela—amba balonga mobasakila, bezunzula abo bene pangala pa kipwilo.—Mitōto 106:16.
6 Mwanda mwine wādi na Kola umweka bu kādipo usangedile madyese andi mu mpango ya Leza. I bine, bene Levi ba mu kisaka kya Kohata kebādipo babitobo, inoko bādi bafundiji ba Bijila bya Leza. Kadi i abo bādi basela bipungwa ne bingidilwa bya tabenakulo shi kebenda. Uno kewādipo mwingilo wambulwa mvubu, mwanda bipungwa bijila byadi bitengwa enka na bantu batōka mu mwiendelejo wabo ne mu myanda ya butōtyi. (Isaya 52:11) O mwanda Mosesa pa kwitana na Kola, wādi na buluji bwa kumwipangwila amba, Lelo mwingilo omupelwe i kintu kityetye komudi pokemukimbe kadi mwingile ne mwingilo wa butobo? (Umbadilo 16:9, 10) Kola wākomenwe kuyuka amba kintu kya mvubu i kwingidila Yehova na kikōkeji mungya mpango yandi—ke kupebwapo kitenta nansha kyepelo kampanda kya bukelenge.—Mitōto 84:10.
7. (a) Mosesa wālongele kika pa Kola ne bandi bantu? (b) Butomboki bwa Kola bwāmufikije ku kyamalwa’ka?
7 Mosesa wāityile Kola ne bantu bandi, wēbanena amba kesha lubanga, tusa kukongakena pamo ku kipema kya kitango, na mvungu ne ensense. Kola ne bandi bantu kebādipo na kishima kya kusoka ensense, mwanda kebādipo babitobo. Shi betabije kusela mvungu ne ensense, nabya abalombola patōka amba bemwene bu badi na mbila ya kwingila bu babitobo—nansha byobasa kulanguluka pa uno mwanda bufuku bonso butuntulu. Abo pa kwenda’ko lubanga, Yehova wākalabala na bubinga. Bana ba Lubeni, “nshi [yāasama] mukanwa mwayo, ne kwibamininina” kubyu. Kola ne bakwabo bāshele’po bāsokwa fututu na mudilo wātambile kudi Leza. (Kupituluka 11:6; Umbadilo 16:16-35; 26:10) Mitatulo ya Kola yāmufikija ku kufwa bumvu bukatampe—bwa kupelwa na Leza!
Komena ‘Kilokoloko kya Kwabila’
8. ‘Kilokoloko kya kwabila’ kīyukanyanga namani umbukata mwa bene Kidishitu?
8 Ino nsekununi ya Kola i kidyumu kotudi. ‘Kilokoloko kya kwabila’ byokidi mu bantu bakubulwa kubwaninina, kikokeja kumweka’nka ne mu kipwilo kya bwine Kidishitu. (Yakoba 4:5) Kifwa, padi twabilanga bitenta. Pamo bwa Kola, tubwanya kukomwa-meso boba badi na madyese. Pakwabo tukokeja kwikala pamo bwa Deotefese mwine Kidishitu wa mu myaka katwa imbajinji. Wādi unenena bibi batumibwa bādi na lupusa, mwanda wādi usaka apebwe madyese. O mwanda Yoano wāsonekele amba Deotefese “usaka[nga] kwikala umbazinzi.”—3 Yoano 9, BB.
9. (a) I mumweno’ka wa madyese a pa kipwilo otufwaninwe kwepuka? (b) I mumweno’ka muyampe otufwaninwe kumona kifuko kyotudi’po mu mpango ya Leza?
9 Eyo, ke kibipo shi mwana-mulume mwine Kidishitu ukimba kwikala na madyese pa kipwilo. Nansha ke Polo wākankamikile’kyo. (1 Temote 3:1) Inoko ketufwaninwepo kumona kwikala na madyese a mingilo bu kuvwala mpete ya bukelenge, pamo bwa batwe bapebwa mindayi itembaulwanga na bantu amba ko kukanda kitenta. Vuluka, Yesu wānene amba: “Yewa usaka kwikala mukatampe mwenu, nabya ēmwingidile mīngilo. Kadi yewa usaka kwikala mukatampe mubukata mwenu, nanshi ēkale umpika wenu.” (Mateo 20:26, 27) Nanshi ke biyampepo kukomwa-meso boba badi na madyese makatampe, pamo bwa batwe banena amba, mvubu ku meso a Leza imanine pa “ludingo” lotudi’po mu bulongolodi. Yesu wānene amba: “Bānwe bonso mudi bāna na bāna.” (Mateo 23:8) I amo, wikale musapudi, pania, mubatyijibwe panopano, nansha mulāle myaka mivule kasha ulama bululame—batwe bonso bengidila Yehova na muya wetu onso tudi na kifuko kya mvubu mu mpango yandi. (Luka 10:27; 12:6, 7; Ngalatea 3:28; Bahebelu 6:10) I dyese dikatampe kwingila kakasa kakasa pamo na midiyo ya bantu bekankila kulonda ano madingi a Bible anena’mba: “Vwalai bumvubumvu, bwa kwīngidila bānwe bene na bene.”—1 Petelo 5:5.
Abisalome—Ndalandala Wilangila
10. Abisalome wādi ani, ne i muswelo’ka waāsakile kukokela kwadi bantu bādi bāya kutyibilwa mambo na mulopwe?
10 Mwikadila wa Abisalome mwana wa busatu wa Mulopwe Davida witufundija kibipīle kwilangila. Uno ndalandala wākutyile nkuku ya kusaka kukokela kwadi bantu bādi bāya kutyibilwa mambo na mulopwe. Dibajinji, wādi utopeka Davida amba katelepo mutyima ku yabo myanda. Kupwa wāsaba mwanda mwine waādi ufile, wāsokola’o patōka. Kanena na diwi dya mulenga, amba: “Yo! shi natongelwe bu-mutyibi wa ntanda, longa muntu ense udi ne mambo, nansha mwanda, aye ko ndi, nankyo namutyibila monka molokele biyampe!” Nkuku ya bunwanwa bwa Abisalome keyādipo na kafuku. Bible unena’mba: “Pafwena muntu kumwimuna kēvukwila, ponkapo waolola kuboko kwandi wamuyata wamwimuna pa kyakanwa. Kadi i enka namino’u mwalongele Abisalome ku Isalela, enselele wiya kudi mulopwe kwimuka.” Ino byāfula namani? “Abisalome waalamuna mityima ya bantu ba Isalela.”—2 Samwele 15:1-6.
11. I muswelo’ka wāsakile Abisalome kuyata bulopwe bwa Davida?
11 Abisalome wādi musumininwe kuyata shandi bulopwe. Myaka itano kunyuma, wāipaije Amenone mwana mukulu wa Davida, mwanda wa kumulubwila kinongo kya kulāla kwaālēle na mwanabo Tamala ku bukomo. (2 Samwele 13:28, 29) Inoko, Abisalome wādi na milangwe ingi pa mwanda utala lupona, padi wālangile amba shi naipaya Amenone kubapu ke kutupu wa kulwila nami bulopwe. * Mu bino byonso, Abisalome wālongele kyaādi usaka kitatyi pokyābwene. Wāeleja lubila mu ntanda yonso amba wabikala bulopwe.—2 Samwele 15:10.
12. Shintulula mitatulo ya Abisalome moyāmufikijije ku kufwa bumvu.
12 Mafuku matyetye, Abisalome wānekenya, ke-pantu “kitumba kyādi kikomo; mwanda bantu [bādi] ke benda bavula byamwiko kudi Abisalome.” Penepo Mulopwe Davida wānyema mwanda wa kupandija būmi bwandi. (2 Samwele 15:12-17) Ino kepāijijepo, bulopwe bwa Abisalome bwāpwa, Yoabe wāmwipaya byamalwa, wāmwela mu kīna kikatampe, wāungwija’po ne mabwe. Langa’po bidi—mwana-mulume wādi ufwila bulopwe wātunya kujīkwa nansha mu kibundu kiyampe! * Mitatulo yāfikija Abisalome ku kufwa bumvu bwabinebine.—2 Samwele 18:9-17.
Wijibe ku Kusaka Kwilangila
13. Mushipiditu wa kwilangila ukokeja kwala miji mu mutyima wa mwine Kidishitu namani?
13 Kusaka kubikala kwa Abisalome ne kupona kwandi i kidyumu kotudi. Mu ino ntanda mwambulwa kafuku motudi dyalelo, bantu bebidile kubembeleja bakulumpe bebendeja, bakimba kwiswija kobadi mwanda wa kwimwekeja, pakwabo mwanda wa kutambula madyese nansha bitenta kampanda. Ino koku beanya ku boba badi munshi mwabo, na kikulupiji amba basa kwikala ku wabo mutamba, ke babo ba kwibanenena mayampe. Shi ketutadije, mushipiditu wa kwilangila ukokeja kwala miji mu mityima yetu. I byabine, kino kyo kyāfikile bamo mu myaka katwa imbajinji, kyālengeja ne batumibwa kuleta bidyumu bisumininwe ku bantu ba uno muswelo.—Ngalatea 4:17; 3 Yoano 9, 10.
14. Mwanda waka i biyampe kwepuka mushipiditu wa kwilangila ne kwitumbika?
14 Yehova kasakangapo kumona mu bulongolodi bwandi bantu bakuta nkuku mikatakata ya “kwi[ki]mbila ntumbo.” (Nkindi 25:27) I kyabine, Bible udyumuna’mba: “Yehova ukaketanga milomo yonso ya lushiñanya, ne ludimi lwa kwisamba bintu bikatakata lwine kumo.” (Mitōto 12:3) Abisalome wādi na milomo ya lushiñanya. Wādi unena bintu bikatakata bya kubembeleja boba baādi usaka bekale ku mutamba wandi—byonso’bya wādi ulongela’nka kusaka kupebwa kitenta. Ino batwe twi ba dyese pa kubadilwa mu kisaka kya bana na bana bapelwe na Polo ano madingi: “Kemukīlonga, nansha kimo, kya bingojila, nansha kya ntumbo ya bitubitupu, mhm, ino ku mutyima wa bumvubumvu bonso [mwi]kale kulemeka bakwabo pakatampe pene.”—Fidipai 2:3.
Solo—Mulopwe Wambulwa Kitūkijetyima
15. Kyaba kimo Solo wēlombwele namani amba i muntu mutūkanye?
15 Kitatyi kimo Solo, wāikele mwenda mafuku ke mulopwe wa Isalela, wādi muntu mutūkanye. Ivwana kifwa kya mwanda wāmutene paādi ukidi nkasampe. Samwele, mupolofeto wa Leza, wēsambile mayampe padi Solo, nandi wālondolola na kwityepeja’mba: “Lelo ke ne mwine Benjemanipo kadi, wa kisaka kipite butyetye bisaka bya Isalela’ni? Kabidi difu dyetu le kedipityilepo butyetye ku mafu onsololo a kisaka kya Benjamani’ni, a?”—1 Samwele 9:21.
16. Solo wālongele kika kilombola amba kādipo na kitūkijetyima?
16 Mwenda mafuku, Solo wājimija butūkanye bwandi. Kitatyi kyobētambile divita na bene Fidishitia, wēkokele ku Ngilengale, kwaādi wilaija Samwele wa kwiya kwela bitapwa kudi Leza. Solo pa kumona amba Samwele kafikilepo pa kitatyi kitungwe, na mwididi wa mitatulo, wāsoka aye mwine bitapwa. Aye upwa’tu, Samwele nandi ufika. Wāmwipangula’mba: “Lelo kyolonga i kika, a?” Solo amba: “Nadi namone na’mba bantu bapalankana ko ndi, kadi na’mba abe kukiile mu mafuku matungwe, mhm; . . . penepa neningija’tu ami mwine, ne kwela kyakwela kisokwe’kya.”—1 Samwele 13:8-12.
17. (a) Mu kumona ku meso bitupu, bilongwa bya Solo bimweka namani amba i byendele’mo? (b) Mwanda waka Yehova wātopekele Solo pangala pa kubulwa kwaābudilwe kitūkijetyima?
17 Bilongwa bya Solo bimweka ku meso bitupu bu byendele’mo. Bantu ba Leza bāmwene amba “abakolejibwa,” “badi ne tusua,” penepa luzakalo lwēbakwata pa kyēbatene. (1 Samwele 13:6, 7) I bine, ke kibipo kukwata ñeni ya kulonga bintu shi mubatanwa mu ngikadilo imbi. * Ino kokelwa’ko kino, Yehova utañanga mityima, umona kukanina kwetu kwa mundamunda. (1 Samwele 16:7) O mwanda wāmwene bintu kampanda byāfikije Solo ku kulonga uno muswelo nansha byokebilembelwepo mu Bible patōkelela. Kifwa, Yehova padi wāmwene amba kubulwa kitūkijetyima kwa Solo kwādi’tu kutamba ku kwitatula. Pakwabo Solo wākalabele amba aye—mulopwe mutuntulu wa Isalela enselele—kadipo ne kyailaijija mupolofeto mununu, ulonga bintu na lukoko! Mu bino byonso, Solo wāmwene amba kwija kwa Samwele bo bubinga bwa aye kulongela bintu monso mwasakila, ne kufutulula mbila yāmupelwe patōkelela. Ino byāfula kwepi? Samwele kātendelepo ñeni yākwete Solo. Ino wāmutopeka’mba: “Bulopwe bobe kebukaladilamopo, mhm; . . . mwanda abe kwalaminepo kyākusoñenye Yehova.” (1 Samwele 13:13, 14) Pano napo, mitatulo yāfikija muntu ku kufwa bumvu.
Wilame ku Kubulwa Kitūkijetyima
18, 19. (a) Lombola kubulwa kitūkijetyima mokubwanya kutonwena mwingidi wa Leza ku kulonga bintu na mitatulo. (b) I bika byotufwaninwe kuvuluka pa mwanda utala mwingidila kipwilo kya bwine Kidishitu?
18 Ino nsekununi ya mitatulo ya Solo isonekelwe mu Kinenwa kya Leza amba netu tuboile’po ñeni. (1 Kodinda 10:11) I kipēla kufityijibwa mutyima na kubulwa kubwaninina kwa banabetu. Tubwanya padi kubulwa kitūkijetyima pamo bwa Solo, ketulanga amba pa kusaka myanda ikale biyampe, tufwaninwe kukwata’yo batwe bene mu makasa. Langa kifwa shi tutu kampanda udi na bwino bupite bwa bakwabo mu myanda itala bulongolodi. Ufikanga pa kitatyi, uyukile mwingidilo wa panopano wa bulongolodi, udi na kyabuntu kya kwisamba ne kufundija. Koku umona amba banababo kebayukilepo kulonga bintu mwalongelanga aye mu kamwanda ne kamwanda, kebadipo nansha kubwipi na mwalangila. Lelo buno i bubinga bwa kubudilwa kitūkijetyima? Lelo udi na buluji bwa kunenena banababo mabi, amba shi bine kadipo ami uloñanga bukomo, longa kekudipo kalongwa pa kipwilo, ne kipwilo kine longa kilumbakana’tu? Bine, kunena namino i mitatulo!
19 Na bubine, i bika bilungile kipwilo kya bwine Kidishitu umbumo? Lelo i bwino’ni, i kupotolola bintu’ni, i buyuki buvulevule? Eyo, bino bintu bipēlejanga shabyo mingilo ya pa kipwilo. (1 Kodinda 14:40; Fidipai 3:16; 2 Petelo 3:18) Inoko Yesu wānene amba balondi bandi bakayukena dibajinji ku buswe bobeswele. (Yoano 13:35) O mwanda bakulumpe ba kilelo, nansha shi ke banunu, bayukile amba kipwilo ke kajipo, kasakilwa bashayuka ba kaninga-mpo; ino i bantu babundile luombe lufwaninwe kulelwa na kanye. (Isaya 32:1, 2; 40:11) Mitatulo ya kufutulula misoñanya ya namino divule ibutulanga mfika. Ino ndudi ya bwine Leza ayo iletanga ndoe.—1 Kodinda 14:33; Ngalatea 6:16.
20. I bika byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?
20 Nsekununi ya mu Bible ya ba Kola, Abisalome ne Solo ilombola patōka amba mitatulo ifikijanga muntu ku kufwa bumvu, pamo na munenena Nkindi 11:2. Inoko, uno vese umo yenka ubweja’ko amba: ‘Tunangu tudi na batūkanye.’ Butūkanye bwine i kika? Ne i bifwa’ka bya mu Bible bibwanya kwitwivwanija ino ngikadilo, ne i muswelo’ka otukokeja kwikala na butūkanye dyalelo? Bino bipangujo bikabandaulwa mu kishinte kilonda’ko.
[Kunshi kwa dyani]
^ Byādi Lubeni ye umbedi wa Yakoba, kekubulwe padi bana ba ku lutundu lwandi bāongwelwe na Kola mu butomboki, bāikele kwela Mosesa—wa ku lutundu lwa Levi—mwenji amba kyaikadile na lupusa lwa kwibaludika i kika.
^ Kileabe, mwana wa bubidi wa Davida, katelelwepo dikwabo kunyuma kwa kubutulwa’ye. Padi wāfwile kumeso kwa Abisalome kutomboka.
^ Mu myaka isekunwinwe mu Bible, kujīka umbidi wa ufwile kyādi kilongwa kya bulēme bukatampe. Kubulwa kibundu kyādi kishoto, kadi pavule pene kyādi kilombola kubulwa kwitabijibwa na Leza.—Yelemia 25:32, 33.
^ Kifwa, Finease wākwete ñeni ya kukadikija kyamalwa kyāipaile bene Isalela tununu makumi ne makumi, Davida nandi wāsoñanya bana-balume bādi na nzala amba adye nabo mikate milombolwe yādi mu “njibo ya Leza.” Pa abo bonso bubidi kepadipo wātopekelwe na Leza amba wetatula.—Mateo 12:2-4; Umbadilo 25:7-9; 1 Samwele 21:1-6.
Lelo Ukivulukile?
• Mitatulo i bika?
• Makomwa-meso āfikije Kola ku mitatulo namani?
• I ñeni’ka yotwaboila ku nsekununi ya Abisalome, muntu wādi wilangila?
• Tukokeja kwepuka namani mushipiditu wa kubulwa kitūkijetyima wādi na Solo?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kifwatulo pa paje 24]
Solo wābudilwe kitūkijetyima, wālonga bintu na mitatulo