‘Tunangu Tudi na Batūkanye’

“Lelo i kika kyaswele Yehova kodi, a? Poso’nka . . . kunanga [na butūkanye] na Leza obe.”—MIKA 6:8.

1, 2. Butūkanye i kika, ne i bwishile namani na mitatulo?

 MUTUMIBWA mutumbe wapele kwizunzula aye mwine. Mutyibi nkanka mwine Isalela wetela aye mwine bu mutyetye ku bonso ba mu njibo ya shandi. Muntu mukatakata wa kasha ne kashele wanena amba lupusa lonsololo keludipo mu makasa andi. Bano bantu bonso badi na butūkanye.

² Butūkanye i bwishile na mitatulo. Muntu mutūkanye kelangilangapo bu ye aye wa manwa, mulēme, ehe, ino i muntu wambulwa kwifwatakenya nansha kwizunzula. Muntu mutūkanye i muntu wiyukile mikalo yandi, ke wa mitatulopo, wa kwiyuja nansha wa kwilangila, mhm. Nanshi i muntu uyukile kulēmeka ne kukwata na kabango milangwe ya bakwabo ne mimweno yabo.

3. Tunangu tudi na ‘batūkanye’ mu buluji’ka?

³ Bible udi na bubinga panena’mba: ‘Tunangu tudi na batūkanye.’ (Nkindi 11:2) Muntu mutūkanye udi na tunangu mwanda wiendejanga musakila Leza, wepuka mushipiditu wa kwitatula utwalanga bantu ku kufwa bumvu. (Nkindi 8:13; 1 Petelo 5:5) Tunangu twa butūkanye i tumweke mu būmi bwa bengidi ba Leza bavule. Pano tubandaulei bifwa bisatu byotwatela mu musāngo umbajinji.

Polo ‘Mwingidi’ Kadi ‘Kalama’

4. I madyese’ka a pa bula ādi na Polo?

⁴ Polo wādi mwana-mulume mutumbe umbukata mwa bene Kidishitu babajinji, i bine, wādi na buluji bwa kutumbila. Mu bula bwa mwingilo wandi, wāendele lwendo lwa tununu ne tununu twa makilometele pa mema ne pa ntanda, wenda ushimika bipwilo bivulevule. Yehova nandi wāmwesela, wāmupa bimonwa ne kyabuntu kya kunena ndimi myeni. (1 Kodinda 14:18; 2 Kodinda 12:1-5) Wāmupa ne bukomo bwa mushipiditu bwa kusoneka mikanda 14 ibadilwa pano mu Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu. Kikokejika kunena patōkelela amba mingilo ya Polo yādi mipite ya batumibwa bakwabo bonso.—1 Kodinda 15:10.

5. I muswelo’ka wālombwele Polo amba wādi wimona na butūkanye ?

⁵ Bamo bakokeja kunena amba Polo wādi wianya ne kwitumbika pa lupusa lwaādi nalo mwanda wādi utangidile mwingilo wa bwine Kidishitu. Ke amopo, Polo wādi muntu mutūkanye. Wētelele aye mwine bu “mutyetyetyetye wa ku batumibwa,” “wampikwa kufwaninwa ne kutelwa bumutumibwa, mwanda nadi mpangapanga kipwilo kya Leza.” (1 Kodinda 15:9) Byaādi upangapanga pa kala bene Kidishitu, kāidilwepo amba shi upwene na Leza i pa mwanda wa buntu Bwandi, shi bitupu, kādipo wa kupebwa nansha madyese a pa bula mu mwingilo. (Yoano 6:44; Efisesa 2:8) O mwanda Polo kāmwenepo amba bintu bikatakata byaālongele mu mwingilo bibamuzunzula peulu pa bakwabo.—1 Kodinda 9:16.

6. Polo wālombwele namani mu mwikadilo wandi na bene Kodinda amba wādi na butūkanye?

 ⁶ Butūkanye bwa Polo bwādi bumweka patōka, nakampata mu mwikadilo wandi na bene Kodinda. Mobimwekela, bamo umbukata mwabo bādi batendela boba bobādi balanga amba bo batadi ba ntumbo, kifwa ba Apolosa, Kefasa ne Polo mwine. (1 Kodinda 1:11-15) Ino Polo kādipo wisakila kutendelwa na bene Kodinda nansha kumona luñanyañanya lwabo bu pa kwitumbikila. Mafuku aākebapempwile, kāendelepo na “mīsambo ya lushiñanya, senene, ehe, nansha ya ñeni.” Ino Polo wānene pa mwanda utala aye ne balunda nandi amba: “Muntu ēkale kwitufwatakanya bu-bengidi ba Kidishitu, bu-tulama twa bifībwe bya Leza.” *—1 Kodinda 2:1-5; 4:1.

7. I muswelo’ka wālombwele Polo amba wādi na butūkanye nansha ke pa kupāna madingi?

⁷ Polo wādi mutūkanye nansha ke pa kupāna madingi masumininwe ne buludiki pene. Wādi wisāshila balunda nandi bene Kidishitu “pa lusa ne lusa lwa Leza” ne ‘pangala pa buswe’ pa kyaba kya kwisamba na lupusa lwandi lwa butumibwa. (Loma 12:1, 2; Filemone 8, 9) Mwanda waka Polo wādi ulonga namino? Mwanda wādi wimwene bu ‘mwingidi’ wingila pamo na banababo, kādipo wimwene bu ‘mfumwandya lwitabijo lwabo.’ (2 Kodinda 1:24) I bine, butūkanye bwa Polo bwālengeje bamuswe byamwiko mu bipwilo bya bwine Kidishitu bya mu myaka katwa imbajinji.—Bilongwa 20:36-38.

Twikalei Batūkanye mu Mumweno Wetu wa Madyese

8, 9. (a) Mwanda waka tufwaninwe kwimona na butūkanye? (b) I muswelo’ka ukokeja boba badi na madyese kamukaya kwikala batūkanye?

⁸ Polo wāshidile bene Kidishitu ba dyalelo kifwa kilumbuluke. Muntu yense udi umbukata mwetu, nansha shi upelwe madyese’ka, kafwaninwepo kwimona bu mukatampe kupita bakwabo. Polo wāsonekele amba: “Shi muntu afwatakanye’mba: Ami ne muntu byamalwa; aye muntu bitupu, nabya wisepa aye mwine.” (Ngalatea 6:3) Mwanda waka wānene namino?  Mwanda bantu “bonso i bapye-mambo, bakadikile pa ntumbo ya Leza.” (Loma 3:23; 5:12) I bine, kekudipo widilwe amba batwe bonso twi bapyane bubi ne lufu kwa Adama. Madyese a pa bula keazunzulangapo muntu peulu pa ngikadilo yetu ya bubi. (Musapudi 9:2) Mokyādi kikadile kudi Polo, ne ku batwe bonso i monka, i pa buntu kete potupwanine na Leza, ke pa mingilopo yotwingila mungya madyese kampanda otupelwe.—Loma 3:12, 24.

⁹ Byotwayuka kino, muntu mutūkanye kakeyujapo pangala pa madyese andi nansha kwianya pangala pa byalongele. (1 Kodinda 4:7) Kitatyi kyapāna madingi nansha buludiki, ukapāna’byo pamo bwa mwingidi nabo—ke bwa mfumwabopo. I bine, shi muntu upelwe kyabuntu kampanda, i kibi kusaka kutendelwa na balunda nandi betabije nansha kumona byalonga bu pandi pa kwitumbikila. (Nkindi 25:27; Mateo 6:2-4) Kutendelwa kulumbuluke i kokwa kukutendela bantu abo bene—ke kwa kwisakilapo. Nansha shi abetutendela, mitendelo keifwaninwepo kwitufikija ku kwilangila bipitepite.—Nkindi 27:2; Loma 12:3.

10. Shintulula muswelo ukokeja kwikala bamobamo “bampeta mu kwitabija” nansha byobabwanya kumweka ku meso bitupu bu bambulwa ntumbo.

¹⁰ Wivwane tudi na madyese kampanda otupelwe, butūkanye buketukwasha twepuke kutembaula myanda itutala, bibwanya kupa bakwabo milangwe amba shi kipwilo kyenda biyampe i pangala pa bukomo ne bwino bwetu. Kifwa, tukokeja kwikala na kyabuntu kya kuyuka bininge kufundija. (Efisesa 4:11, 12) Na butūkanye bonso, tuyukei amba bintu bimobimo bikatampe byotuboilanga’po ñeni ku kupwila kwa pa kipwilo ke byobyapo binenwanga ku lukala. Mwene nobe ukankamikwanga pa kumona kifwa mbutwile ulela bana kasuku wiya nabo aye mwine ku Njibo ya Bulopwe mafuku onso? Nansha pomonanga muntu wa njia wiya nyeke ku kupwila nansha byajondwa mutyima bukile bukya na milangwe ya kwimona bu wakubulwa kufwaninwa? Pakwabo nkasampe wendelela biyampe ku mushipiditu nansha byakamba na lupusa lubi ku masomo ne mu bifuko bikwabo? (Mitōto 84:10) Bantu ba uno muswelo kebekalangapo’nka bantu ba ntumbo. Matompo a lwitabijo obalwa nao pavule keayukanangapo ku bakwabo. Inoko abo bekalanga “bampeta mu kwitabija” pamo’nka bwa boba bamweka bu bo ba ntumbo. (Yakoba 2:5) Mu bino byonso, kikōkeji kyo kintu kitusokwela kwitabijibwa na Yehova.—Mateo 10:22; 1 Kodinda 4:2.

Ngideoni—Muntu “Mutabuke Butyetye” mu Njibo ya Shandi

11. Ngideoni wālongele kika kilombola amba wādi na butūkanye paādi wisamba na mwikeulu wa Leza?

¹¹ Ngideoni nsongwalume mupose wa mu kisaka kya Manase, wāikele’ko mu myaka ya makambakano mu mānga ya Isalela. Bantu ba Leza bāsuswilwe na bene Midyana myaka isamba-ibidi mituntulu. Ino papo kitatyi kyābwana kya Yehova kunyongolola bantu bandi. Ebiya mwikeulu wāmwekela Ngideoni, kamunena’mba: “Yehova udi nobe, abe mwana-mulume mukomokomo kalāla.” Ngideoni wādi muntu mutūkanye, kāsakilepo kusepelela ntumbo ya kutumbikwa mu kitulumukila uno muswelo. Ino wānena’tu mwikeulu na bulēme amba: “E! Mfumwami, shi Yehova udi netu, na[n]kyo le mwanda ka kino kyonso kino’ki kibetuponena, a?” Mwikeulu wālombola Ngideoni myanda patōka, amba: “Enda bidi na buno bukomokomo bōdi nabo, upandije Isalela ku kuboko kwa Midyana.” Lelo Ngideoni wānena’po kika? Pa kyaba kya kumona kuno kutumwa bu mukenga wa kwitūla bu kalala mu muzo, ino aye wālondolola’tu amba: “A! Mfumwami, nkapandija Isalela namani le? Talapo bidi, difu dyetu i ditabuke bulanda muno mu Manase, ne ami mwine ne mutabuke butyetye  mu njibo ya tata kadi.” Bine buno bwādi butūkanye bwabinebine!—Batyibi 6:11-15.

12. I muswelo’ka wēlombwele Ngideoni bu wa manwa mu kwingila mwingilo wāmupelwe?

¹² Yehova wātompele Ngideoni kumeso kwa kumutuma ku bulwi. Namani? Wānene Ngideoni atūte madabahu a Bala āshimikile shandi ne kutyiba kipanda kikola kyādi kīmene buteya nao. Uno mwingilo wāmupelwe wādi ulomba kininga, ino Ngideoni wēwingila na butūkanye ne na manwa. Pa kyaba kya kwingila’o ku meso a bantu bonso amba etumbije, aye wāingila’o mu mfindi ya bufuku mwanda wa kupela kwimwekeja ku bantu. Kadi Ngideoni wāingile mwingilo wandi na budyumuku. Wāsela bengidi dikumi—kepabulwe padi bamo bādi bamulama nzamu, bakwabo nabo koku bamukwasha’ko ku kutūta madabahu ne kipanda kikola. * Mu bino byonso, Yehova wāesele Ngideoni, wāingila biyampe mwingilo wāmupelwe, mwenda mafuku, Leza wāmwingidija kadi pa kukūla Isalela ku bene Midyana.—Batyibi 6:25-27.

Longa Bintu na Butūkanye ne na Manwa

13, 14. (a) Shi tubapebwa madyese a mingilo, i muswelo’ka otukokeja kulonga ulombola amba tudi na butūkanye? (b) Tutu A. H. Macmillan washile namani kifwa kilumbuluke kya butūkanye?

¹³ Kudi ñeni mivule yotubwanya kuboila ku butūkanye bwa Ngideoni. Kifwa, tuloñanga namani potupebwanga madyese a mwingilo? Lelo tulañanga dibajinji ku kitenta nansha ku ntumbo isaka kwitutumbika bantu’ni? Nansha tubandaulanga na butūkanye ne mu milombelo shi tukokeja kubwanya byonso bilombwa mu mwingilo witupelwe? Tutu A. H. Macmillan, wafwile mu 1966, i mushiye kifwa kiyampe pa uno mwanda. C. T. Russell, mwimaniji umbajinji wa Sosiete Watch Tower, wāipangwile difuku dimo Tutu  Macmillan mwalangila pa muntu wa kushala na mingilo mu kitatyi kyaikala patupu. Mu mīsambo yabo, Tutu Macmillan kāikelepo kwizunzula, nansha byaādi na buluji bufwaninwe kwizunzwila. Ku mfulo, Tutu Russell wānena Tutu Macmillan amba bandaula uno mwanda shi ubwanya kwitabija kushala na uno mwingilo. Tutu Macmillan wāsoneka mwenda myaka amba: “Nākunkamana’po nkū, nālanga’po bininge, na kusumininwa kwabinebine, nalombela’po ne kulombela kitatyi kilampe kumeso kwa kulondolola, ku mfulo nāmunena amba nkasepelela kulonga mungya pafudile bukomo bwami mwanda wa kumukwasha’ko.”

¹⁴ Kepāijijepo, Tutu Russell wāfwa, wāshiya bilo ya bwimaniji bwa Sosiete Watch Tower yakubulwa mwimaniji. Tutu Macmillan ye wāshele’po mu lwendo lwa mfulo lwa busapudi lwa Tutu Russell, penepa tutu umo wāmunena’mba: “A Tutu Mac, udi na dyese dya kushadidila’po’tu. Abe ye wadi mpingakani wa pa bula wa Tutu Russell kyaba kyaaendele, kadi wetulombwele batwe bonso kulonga bintu monka monenena abe’wa. Le kadi, pano waenda lonso, kakijokapo. Bimweka amba abe ye usa kwendeleja mwingilo.” Tutu Macmillan wāmulondolola’mba: “A mwanetu, wao ke muswelopo ufwaninwe kumona uno mwanda. Uno i mwingilo wa Mfumwetu, kyepelo kyo-kyonso kyopebwa mu bulongolodi bwa Mfumwetu ye akyo kimwene Mfumwetu bu kikufwaninwe kukupa abe; ami momwenine nkidipo mwinē kako kaji.” Tutu Macmillan wātonga muntu mukwabo pa kino kyepelo. Wādi mutūkanye pamo bwa Ngideoni—uno o mumweno otufwaninwe kwikala nao ne batwe.

15. I miswelo’ka imoimo miyampe yotukokeja kwingidija’mo kusansanya kitatyi kyotusapwila bakwetu musapu?

¹⁵ Netu tufwaninwe kwikala batūkanye mu muswelo otwingila mwingilo witupelwe. Ngideoni wādi ulonga bintu na manwa, pampikwa kukalabaja bakinkwa nandi bya bituputupu. Ne batwe netu mo monka, mu wetu mwingilo wa busapudi, tufwaninwe kwikala batūkanye kadi ba manwa, mu byotusapwila bakwetu. I bine, tudi mu bulwi bwa ku mushipiditu, tufwila kutūta “bishimikwa bīne bya bukomo” ne “kufwatakanya konso.” (2 Kodinda 10:4, 5) Ino ketufwaninwepo kupēlula bakwetu na binenwa nansha kwibapa bubinga bwa kufutulwila musapu wetu. Tufwaninwe kulēmeka milangwe yabo, kwisambila bininge pa bintu byotwitabije batwe bonso, ne kukokela milangwe ku bintu bilumbuluke biselele musapu wetu.—Bilongwa 22:1-3; 1 Kodinda 9:22; Kusokwelwa 21:4.

Yesu—Kifwa kya Butūkanye Kipite kya Bantu Bonso

16. Yesu wādi ulonga bika bilombola amba wādi wimona na butūkanye?

¹⁶ Kifwa kilumbuluke nakampata kya butūkanye i kya Yesu Kidishitu. * Yesu kādipo wikaka kulombola amba bintu bimo kebidipo mu lwandi lupusa, nansha byaādi upwene mpata na Shandi. (Yoano 1:14) Kifwa, pāile inandya ba Yakoba ne Yoano kulomba amba bandi bana babidi bashikate kubwipi na Yesu mu bulopwe bwandi, Yesu wānene amba: “Kushikata ku lundyo lwami, ne ku lunkuso lwami, byobya kebidipo byami kupana’byo.” (Mateo 20:20-23) Kyaba kikwabo wāitabija patōkelela’mba: “Amiwa nkiyūkilepo kwilongela kya ami mwine, nansha kimo . . . Mwanda amiwa nkisakile kiswa-mutyima wami, mhm, poso kyonka kiswa-mutyima wa Tata wantumine.”—Yoano 5:30; 14:28; Fidipai 2:5, 6.

17. I muswelo’ka wālombwele Yesu butūkanye mu kipwano kyandi na bakwabo?

¹⁷ Yesu wādi utabukile bantu bakubulwa kubwaninina mu bintu byonso, kadi wādi na lupusa lupite lwa bantu bonso, lobāmupele kudi Shandi Yehova. Inoko, Yesu wādi muntu mutūkanye mu kipwano kyandi na balondi bandi. Kādipo wibangadika ngitu na kwilombola amba ye udi na buyuki. Wādi na kanye, utengwa ku mutyima, ulangila bisakibwa byabo ne kwitūla pa kyabo kyaba. (Mateo 15:32; 26:40, 41; Mako 6:31) I bine, Yesu kādipo na bya kukonkotolakonkotola tubilubo nansha byaādi mubwaninine. Kādipo uningila bandi bana-babwanga bipite pa byobakokeja kulonga, nansha kwibatwika biselwa byobakomenwa kusela. (Yoano 16:12) O mwanda bantu bavule bādi banyemena kwadi pa kumona  muswelo waādi wibatūkija mityima!—Mateo 11:29.

Twiulei Kifwa kya Yesu kya Butūkanye

18, 19. I muswelo’ka otukokeja kwiula butūkanye bwa Yesu (a) mu muswelo otwimwene batwe bene, ne (b) mu muswelo otulongela bakwetu bintu?

¹⁸ Shi muntu mukatakata wa kasha ne kashele wādi na butūkanye namino, lelo batwe ke pepi? Divule bantu bakubulwa kubwaninina bekakanga kwitabija amba kebadipo na lupusa lonso. Inoko bene Kidishitu beula Yesu bafwaninwe kwikala batūkanye. Kebadipo na mitatulo ya kupela kupāna biselwa ku boba babwenye bisakibwa; nansha kwikala na kibengo kya kupela kwitabija buludiki butamba ku boba badi na lupusa lwa kuludika. Kwikala na mushipiditu wa kwingidila pamo ko kwibakwashanga balonge bintu byonso mu kipwilo “monka mo byendele biyampe ne mo bīkadile.”—1 Kodinda 14:40.

¹⁹ Butūkanye buketwikadija na mutyima unekena mu bintu byotusaka bakwabo balonge, ne kuta mutyima ku bisakibwa byabo. (Fidipai 4:5) Tukokeja kwikala na busendwe nansha na bukomo kampanda bubudilwe bakwetu. Ino wivwane tudi batūkanye, ketukasakepo bakwabo balonge bintu enka na motusakila. Nanshi byotuyukile kala amba umo ne umo udi na mikalo yandi, twikalei na butūkanye bwa kulekela bakwetu kutupatupa kwabo. Petelo wāsonekele amba: “Kupita byonso lamai buswe bukatampe pa bukata bwenu, ku mwanda buswe buputa milwi na milwi ya bubi.”—1 Petelo 4:8, BB.

20. I bika byotubwanya kulonga mwanda wa kunekenya kilokoloko kya kulēmenena ku kubulwa butūkanye?

²⁰ Monka motwafundila’kyo, tunangu tudi na batūkanye. Lelo kikekala namani shi ubamone amba ulēmenene’nka ku kubulwa butūkanye ne ku kwitatula? Kokazoza. Londa kifwa kya Davida wālombēle amba: “Bankankaje ami umpika obe ne ku byakibengo; kokibileka bimbīkale bulopwe.” (Mitōto 19:13) Shi twiule lwitabijo lwa bantu bakwabo, kifwa ba Polo, Ngideoni, ne—nakampata—Yesu Kidishitu, tukemwena batwe bene bubinebine bwa bino bishima binena amba: ‘Tunangu tudi na batūkanye.’—Nkindi 11:2.

[Kunshi kwa dyani]

Lelo Ukivulukile?

• Butūkanye i kika?

• Tukokeja kwiula namani butūkanye bwa Polo?

• I ñeni’ka itala pa butūkanye yotukokeja kuboila ku kifwa kya Ngideoni?

• Yesu wāshile namani kifwa kya butūkanye kitabukile kya bantu bonso?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 27]

Butūkanye bwa Polo bwālengeje bene Kidishitu bengidi nandi bamuswe byamwiko

[Kifwatulo pa paje 29]

Ngideoni wālongele kiswa-mutyima kya Leza na manwa

[Kifwatulo pa paje 31]

Yesu, Mwanā Leza, udi na butūkanye mu byonso byalonga