Butangi bwa Bible—Bumwenwa’mo Kadi Busangaja

‘Ufwaninwe kutanga’mo dyuba ne bufuku bwine.’—YOSHUA 1:8.

1. I byabuyabuya’ka bimo bimwenwa mu butangi bo-bonso, nakampata mu butangi bwa Bible?

 BUTANGI bwa bintu biyampe i bwa kamweno. Montesquieu (Charles-Louis de Secondat), filozofe wa myanda ya kipolitike mwine Franse wāsonekele’mba: “Kondi ami, kwifunda bo bwanga bwine bukatampe bwa mpungiji ya umbūmi. Kekudipo njia intana ikoma kupwibwa na nsaa umo wa butangi.” Uno mwanda i wabine, nakampata pa mwanda utala butangi bwa Bible. Mulembi wa mitōto wānene ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Mukanda-wabijila wa Yehova i mubwanininye wa kwalwija muya; busapudi bwa Yehova i busumininwe budyumuna bendalale ke badyumuke. Bijila bya Yehova i byoloke, bitōkejanga mutyima.”—Mitōto 19:7, 8.

2. Mwanda waka Yehova wālamine Bible mu bula bwa nkongo na nkongo, ne usakanga bantu balonge bika?

² Yehova Leza, Mwine ulembeje Bible, i mumulame mu bula bwa tutwa twa myaka twaadi utambwa luma lukomo na balwana nandi, ba mitōtelo ne bene ntanda. Leza usakanga “bantu bonso kupanda, bafike ne pa kuyūkidija kwa [bu]binebine,” o mwanda utanga mutyima amba Kinenwa kyandi kisambakane ku bantu bonso. (1 Temote 2:4) Mungya kupikula, bekadi ba ntanda 80 pa katwa bakokeja kwivwana mwanda umo shi udi mu ndimi 100. Ino Bible mutuntulu udi’ko pano mu ndimi 370, ne bipindi bya Bisonekwa bikokeja kutangwa mu ndimi mikwabo 1 860, mikatampe ne mityetye. Yehova usakanga bantu batange Kinenwa kyandi. Wesela ne bengidi bandi bata mutyima ku Kinenwa kyandi, boba batanga’kyo difuku ne difuku.—Mitōto 1:1, 2.

Batadi Bafwaninwe Kutanga Bible

3, 4. Yehova wādi ulomba bika ku balopwe ba Isalela, ne i buluji’ka bunenenwa amba kino kidi na mvubu ne ku bakulumpe bene Kidishitu dyalelo?

³ Yehova wālombwele kumeso kwa kitatyi mobikekadila shi muzo wa Isalela ubakekala na mulopwe wa pano panshi, amba: “Kikekala enka nenki, pakashikata pa lupona lwa bulopwe bwandi, kadi ukelembela kitentwilo kya mukanda-wabijila uno’u mu mukanda, mu owa mukanda udi ku meso a [babitobo] bene Levi; ino ukekalanga pamo nandi, kadi ukatangamo nyeke mafuku onso a bumi bwandi; amba alombolwe kwakamwa Yehova Leza wandi, ne kulama myanda yonso ya uno mukanda-wabijila ne bino bitungo bino’bi kwibilonga; amba nabya mutyima wandi keuketatwilapo pa bāna babo, mhm, kadi amba kakapalukapo ku kijila, ku lundyo nansha ku lunkuso kwine.”—Kupituluka 17:18-20.

⁴ Tala pano buluji bwālombwedile Yehova boba bonso bakekala balopwe ba Isalela amba bafwaninwe kutanga mukanda wa bijila bya Leza difuku ne difuku: (1) “amba alombolwe kwakamwa Yehova Leza wandi, ne kulama myanda yonso ya uno mukanda-wabijila ne bino bitungo bino’bi kwibilonga”; (2) “amba nabya mutyima wandi keuketatwilapo pa bāna babo”; (3) “kadi amba kakapalukapo ku kijila, ku lundyo nansha ku lunkuso kwine.” Mwene batadi bene Kidishitu dyalelo nabo bafwaninwe kwakamwa Yehova, kukōkela ku bijila byandi, kuleka kwitatwila banababo, ne kuleka kusasuka mbila ya Yehova? Butangi bwa  Bible bwa difuku ne difuku bukidi na mvubu ne kobadi, monka mobwādi bwikadile nayo ku balopwe ba Isalela.

5. Kitango Kyendeji kyasonekēle panopano Makomite onso a Misambo myanda’ka itala pa butangi bwa Bible, ne mwanda waka i biyampe bakulumpe bonso bene Kidishitu balonde ano madingi?

⁵ Dyalelo bakulumpe bene Kidishitu badi na bivule bya kulonga, o mwanda kutanga Bible difuku ne difuku kwabo i bulwi. Kifwa, banabetu ba mu Kitango Kyendeji kya Batumoni ba Yehova ne ba mu Makomite a Misambo kujokoloka ntanda yonso i bana-balume bavudilwe mingilo. Ino mukanda watuminwe panopano na Kitango Kyendeji ku Makomite onso a Misambo wakokele milangwe pa mvubu ya kutanga Bible difuku ne difuku ne ya kwikala na bibidiji biyampe bya kwifunda. Uno mukanda unena’mba bino byo bikatamija buswe bwetu botuswele Yehova ne bubinebine, kadi “biketukwasha tulame lwitabijo lwetu, nsangaji ne kutakamana kwetu kutūla ne ku mfulo iketuletela ntumbo.” Bakulumpe bonso ba mu bipwilo bya Batumoni ba Yehova bafwaninwe nabo kulongela monka. Butangi bwa Bisonekwa bwa difuku ne difuku bo ‘bukebalongeja bya tunangu.’ (Yoshua 1:7, 8) Nakampata kobadi, butangi bwa Bible bo “b[u]mwenwamo pa kufundija, ne kukwasha, ne kudingila madingi, ne kulombola ñeni ya umboloke.”—2 Temote 3:16.

Kisakibwa ku Bankasa ne Batame

6. Mwanda waka Yoshua wātangile binenwa byonso bya bijila bya Yehova ku meso a bisaka bya Isalela ne a beni bonso pamo?

⁶ Mu myaka ya kala, muntu ne muntu kādipo na muvungo wandi wa Bisonekwa, o mwanda Bible wādi utangwa ku meso a kibumbo kyungwidile pamo. Kifwa pāpwile Yehova kwibapa bushindañani pa kibundi kya Ai, Yoshua wāungwijije bisaka bya Isalela pamo kumeso kwa Lūlu lwa Ebale ne Lūlu lwa Ngedizimi. Nsekununi inena’mba: “[Watanga na diwi ditunduke] myanda yonsololo ya kijila, dyese ne mafingo, mungya byonso bilembelwe mu mukanda wa kijila. Ino kekwadipo mwanda nansha umo wa yonso yasoñenye Mosesa kudi Yoshua waka[tangi]lepo ku meso a kipwilo kya Isalela, ne bana-bakaji ne twana, ne beni badi bananga umbukata mwabo.” (Yoshua 8:34, 35) Bankasa ne batame, bana ba kibundi ne beni, bonso bādi bafwaninwe kusoneka  mu ñeni ne mu mityima yabo mwiendelejo wādi ukokeja kwibapeja madyese na Yehova ne owa wādi ukokeja kwibafikija ku kupelwa na Aye. Ne butangi bwa Bible bwa kitatyi ne kitatyi nabo mo monka, buketukwasha byabinebine.

7, 8. (a) I bāni badi pamo bwa “beni” dyalelo, ne mwanda waka nabo bafwaninwe kutanga Bible difuku ne difuku? (b) “Twana” tudi umbukata mwa bantu ba Yehova tukokeja kulonda kifwa kya Yesu namani?

⁷ Dyalelo, bengidi ba Yehova midiyo ne midiyo badi pamo bwa “beni” ku mushipiditu. Mu mafuku a kunyuma badi na būmi bukwatañene na misoñanya ya ntanda, ino pano ke bashinte būmi bwabo. (Efisesa 4:22-24; Kolose 3:7, 8) O mwanda basakilwa kyaba kyonso kwivuluja misoñanya ya Yehova itala pa biyampe ne bibi. (Amose 5:14, 15) Butangi bwa difuku ne difuku bwa Kinenwa kya Leza bukebapa muswelo wakwivuluja’yo.—Bahebelu 4:12; Yakoba 1:25.

⁸ Mu bantu ba Yehova mudi ne “twana” tuvule, ko kunena’mba bana bafundijibwe misoñanya ya Yehova na bambutwile babo, ino bakisakilwa kwitabija abo bene boloke bwa kiswa-mutyima kyandi. (Loma 12:1, 2) Le babwanya kwitabija’bo namani? Eyo, babitobo ne bakulumpe bene Isalela bāsoñanibwe amba: “Ukatanga uno mukanda-wabijila uno’u ku meso a Isalela ense, mu matwi abo. Ukabungakanya bidi bantu’ba, bana-balume ne bana-bakaji ne twana’twa, ne mweni obe udi munda mwa bipango byobe, amba bevwane, kadi amba balombolwe, ne kwakamwa Yehova Leza wenu, ne kutentekela kulonga binenwa byonso bya uno mukanda-wabijila uno’u; kadi amba bāna babo kebayukilepo bevwane ne kulombolwa kwakamwa Yehova Leza wenu.” (Kupituluka 31:11-13) Yesu, muntu wātamine munshi mwa Bijila, wālombwele kala mutyima wa kusaka kwivwanija bijila bya Shandi, aye papo na myaka 12. (Luka 2:41-49) Mwenda mafuku wāikala na kibidiji kya kuteja ne kutanga Bisonekwa mu shinakoka. (Luka 4:16; Bilongwa 15:21) Ne bankasampe ba dyalelo nabo mo monka, i biyampe beule kifwa kya Yesu kya kutanga Kinenwa kya Leza difuku ne difuku ne kya kutanwa nyeke ku kupwila kobatanga ne kwifunda Bible.

Butangi bwa Bible—Kintu kya Kutangidija Kumeso

9. (a) Mwanda waka tufwaninwe kuyuka kutonga byotutanga? (b) Mulupudi umbajinji wa dino dipepala wānene bika pangala pa mabuku etukwasha pa kwifunda Bible?

⁹ Solomone Mulopwe wa tunangu wāsonekele amba: “Pakwabo napo udingilwe; kulemba mikanda kutupu mfulo, kadi kutangatanga nyeke ko kukōkeja ngitu.” (Musapudi 12:12) Ko kunena’mba kutanga mabuku mavule alupulwa dyalelo kekukokejangapo’nka ngitu kete, mhm, ino kuletanga ne kyaka mu ñeni. O mwanda i biyampe kuyuka kutonga. Ne kadi pa butangi bwetu bwa mabuku otwifunda nao Bible, tufwaninwe kutentekela’po ne butangi bwa Bible mwine. Mulupudi umbajinji wa dino dipepala wāsonekēle batangi badyo amba: “Kemwakilwai’ko amba Bible kyo Kinyemeno kine, nansha Leza byaetupele mabuku mavule a kwitukwasha i a ‘kwitukwasha’tu,’ ke a kupingakenapo pa Bible, mhm.” * Nanshi, tufwaninwe kutanga mabuku esambila pa Bible koku tutanga ne Bible mwine.

10. “Umpika wabinebine ne wamanwa” witukomanga namani mvubu ya butangi bwa Bible?

¹⁰ “Umpika wabinebine ne wamanwa” uyukile biyampe mvubu ya kutanga Bible, o mwanda ke myaka mivule utandika’nka kutandika butangi bwa Bible mu mpangiko ya Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike mu kipwilo ne kipwilo. (Mateo  24:45, NW) Mpangiko ya butangi bwa Bible ilondwa pano i ya kupwa kutanga Bible yense mutuntulu mu myaka isamba-ibidi. Ino mpangiko idi na kamweno ku bonso, nakampata ku boba bapya kebatangile kasha Bible yense mutuntulu. Boba bafundanga ku masomo a bamishonele a Ngileade, ne ku Masomo a Bufundiji bwa Mingilo, ne batwela mu kisaka kya Betele balombwanga kutanga Bible yense mutuntulu mu mwaka umo. Eyo, nansha shi ulonda mpangiko’ka, ikale ya bunka bobe nansha ya mu kisaka, ke mwandapo, kisakwa i kulama’yo na kutangidija butangi bwa Bible kumeso.

Bibidiji Byobe bya Kutanga Bilombola Bika?

11. I muswelo’ka otufwaninwe kudya difuku ne difuku binenwa bya Yehova, ne mwanda waka?

¹¹ Shi ukolelwanga pa kulama mpangiko yobe ya butangi bwa Bible, nabya i kiyampe wiipangule amba: ‘Le bibidiji byami bya kutanga nansha bya kutala televijo bidi na lupusa’ka pa butangi bwami bwa Kinenwa kya Yehova?’ Vuluka byāsonekele Mosesa—ne Yesu nandi wāpituluka’mo—amba “muntu nanshi kakamwenapo būmi mu mikate yonka, mhm, poso mu myanda yonso ītamba mu kyakanwa kya Mwine Leza.” (Mateo 4:4; Kupituluka 8:3) Monka motudilanga mikate, nshima, nansha bidibwa bikwabo difuku ne difuku mu būmi bwetu amba twikale na bukomo bwa ngitu, mo monka motufwaninwe kutambwila milangwe ya Yehova mobukila mobukila mwa kwikadila bakomo ku mushipiditu. Bine, tukokeja kutambula milangwe ya Leza difuku ne difuku na kutanga Bisonekwa.

12, 13. (a) Mutumibwa Petelo welekeje namani kwabila kotufwaninwe kwabila Kinenwa kya Leza? (b) Polo wingidije namani kyelekejo kya mabele kishile na kya Petelo?

¹² Shi tusepelela Bible, ‘pampikwa kumumona pamo bwa mwanda wa bantu, ino pamo bwa mwanda wa Leza,’ tukekala nandi kyumwa pamo bwa mwana wa lukeke udidila mabele a inandi. (1 Tesalonika 2:13) Mutumibwa Petelo ye wādingakenye namino pa kusoneka’mba: “Bwa twana-twalukeke tupya tukidi tutyila, mwikale kwabila mabele malumbuluke a [kinenwa], amba mutamine konka ku lupandilo. Shi kadi umbatompa’mba, Mfumwetu i walusalusa.” (1 Petelo 2:2, 3) I amo, shi bine ketudi batompe ne kwimwena batwe bene amba “Mfumwetu i walusalusa,” nabya ketudipo mwa kubudilwa kwabila butangi bwa Bible.

¹³ Ino tuyukei amba mu kino kisonekwa Petelo kengidijepo mabele mu buluji bumo na bwingidije’o mutumibwa Polo. Mwanda mabele byo bidibwa byonso bya mwana wa lukeke utyila. Nanshi kyelekejo kya Petelo kilombola’mba Kinenwa kya Leza kidi na byonso bitusakila mwa ‘kutamina konka ku lupandilo.’ Ino Polo aye wingidije mabele mwanda wa kulombola bibidiji bibi bya kwifita nzala bidi na bamo bētela bu batame ku mushipiditu. Wāsoneka mu mukanda waātumīne bene Kidishitu Bahebelu amba: “Pano po kimufwaninwe mwikale bafundiji, ino mukisaka ungi ēmufundije dikwabo bya umbukasampe bya ngalwilo ya binenwa bya Leza; kadi umbālamuka pamo bwa boba basaka mabele, bidibwa bikomokomo mpika. Ke-muntu yewa wakutomejibwa mabele, shi ani, shi ani, kayūkilepo biyampe, mwendele ñeni ya mwanda wa boloke; mwanda i kāna-kalukeke. Ino bidibwa bikomokomo i bya boba ke bapwe kutama; ke boba kadi badi ne byakwivwana nabyo byabo bībidile kala bya kuyūkidila ne b[i]lumbuluke ne bibi, mwanda wa kwivwanaivwana.” (Bahebelu 5:12-14) Kutanga Bible na katentekeji kukatamija bya kwivwana nabyo byetu ne kulangula ndyoko yetu ku bintu bya ku mushipiditu.

Mwa Kutangila Bible

14, 15. (a) Mwine ulembeje Bible witupele madyese’ka? (b) I muswelo’ka otukokeja kumwena mu tunangu twa kwa Leza? (Leta bifwa.)

¹⁴ Butangi bwa Bible bumwenwa’mo kamweno bushilulanga na milombelo, ke na kutangapo, mhm. Milombelo i madyese makatampe mpata. Kidi pamo bwa abe usaka kwifunda kishinte kya myanda ya mushike mu dibuku kampanda, ino kumeso kwa kushilula, ubaite bidi mulembi wadyo amba āye akwivwanije myanda yosaka kutanga’mo. Bine, kulonga namino kukakuletela kamweno kakatampe mpata! Ne Yehova, Mwine ulembeje Bible, nandi ukupele ano madyese. Mwanetu umo wa mu kitango kyendeji kya mu myaka katwa imbajinji wātumīne banababo mukanda’mba: “Shi kudi umo wa mwenu wakubulwa [tunangu], nankyo alombe kudi Leza,  kyaba bulale, wakubulwa ne mitoto mīne; nabya kikamupebwanga; nanshi alombe ne kwitabija ponka, kulangalanga mpika.” (Yakoba 1:5, 6) Kitango Kyendeji kya mu ano mafuku nakyo kitukomanga’nka kwitukoma amba tushilule butangi bwa Bible na milombelo.

¹⁵ Tunangu i kuyuka kwingidija buyuki biyampe mu myanda ya umbūmi. O mwanda kumeso kwa kupūtula Bible obe, lomba bidi Yehova akuyukije myanda ya mu butangi bobe yofwaninwe kwingidija mu bobe būmi. Kupwa dingakanya bintu bipya byowefunda na byokodi kala muyuke. Kwatañanya’byo na “kyelekejo kya myanda mikomo” yowayukila’ko. (2 Temote 1:13) Languluka pa myanda yātene bengidi ba Yehova ba pa kala, wiipangule kyowādi ukokeja kulonga’po shi kwadi amba i abe wāfikilwe na mine myanda’ya.—Ngalwilo 39:7-9; Danyele 3:3-6, 16-18; Bilongwa 4:18-20.

16. I madingi’ka mayampe obetupele mwanda wa butangi bwetu bwa Bible bwikale bwa kamweno ne bwa mvubu?

¹⁶ Kokitanga na kwipangila kupwa mashapita mavulevule. Tūkija mutyima. Jadika milangwe mu byotanga. Shi kudi mwanda kansangwa wakukomena kwivwana, kimba mu mavese a kunyemena’ko, shi Bible obe udi nao. Ino shi kepatōkelepo biyampe, soneka’o mwa kukakimbila mu mabuku kitatyi kikwabo. Potanga, tūla tuyukeno nansha kutentula mavese okimba kuvuluka kyaba kikwabo. Ubwanya kubweja mavese ne tumyanda tobe kufula kwa paje. Shi kudi mavese omona’mba ubwanya kukengidija’o mu mwingilo wa busapudi nansha wa bufundiji, nabya soneka bishima bya mvubu bidi’mo, kupwa wibitale mu nondelo ya bishima bya Bible bidi ku mfulo kwa Bible obe. *

Sangela Butangi bwa Bible

17. Mwanda waka tufwaninwe kusangela butangi bwa Bible?

¹⁷ Mulembi wa mitōto wēsambīle pa muntu wa nsangaji amba “mutyima wandi i umutōkele mu mukanda-wabijila wa Yehova; E monka mw[atanga na diwi ditūke] dyuba ne bufuku.” (Mitōto 1:2) I bine, ketufwaninwepo kumona butangi bwetu bwa Bible bwa difuku ne difuku bu kibidiji bitupu, ino tufwaninwe kwibumona bu nsangaji yabinebine. Pa kusaka kwibuloelelwa, tunenwe bidi kuyuka mvubu ya bintu byotwifunda’mo. Solomone Mulopwe wa tunangu wāsonekele amba: “Keye wansangaji yewa muntu umona [tunangu], . . . tushinda twa[t]o tonso i twa ndoe. I mutyi wa būmi kudi boba bebikwata, kabidi i byansangaji ku enselele wibyuminina.” (Nkindi 3:13, 17, 18) Bukomo bulongwa mwanda wa kwikala na tunangu budi na mvubu, mwanda tushinda twato i tushinda twa maloa, ndoe, nsangaji, ne ku mfulo būmi.

18. Pa butangi bwetu bwa Bible tufwaninwe kutentekela’po ne kintu’ka kya mvubu, ne i bika byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?

¹⁸ Eyo, butangi bwa Bible bo bumwenwa’mo kadi busangaja. Ino lelo i enka’tu kutanga kubapu? Bantu ba mu Bipwilo bya Ki-kidishitu nabo batañanga Bible mu bula bwa myaka, “balombolwanga ñeni nyeke na nyeke, nanshi ne kufikapo pa kuyūkidija [bubinebine] mpika.” (2 Temote 3:7) Nanshi shi tusaka butangi bwetu bwa Bible bupe bipa, tufwaninwe kutanga na milangwe ya amba buyuki bonso botutambula’mo tukebwingidija mu būmi bwetu ne mu mwingilo wetu wa kusapula ne kufundija. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Kino kilomba kwielela’ko ne kwikala na manwa mayampe pa kwifunda, bino nabyo biletanga nsangaji ne mpalo, pamo na motusa kwikimwena mu kishinte kilonda’ko.

[Kunshi kwa dyani]

Kupituluka’mo na Bipangujo

• I madingi’ka āpelwe balopwe ba Isalela engidijibwa ne ku batadi dyalelo, ne mwanda waka?

• I bāni badi pamo bwa “beni” ne bwa “twana” dyalelo, ne mwanda waka bafwaninwe kutanga Bible difuku ne difuku?

• “Umpika wabinebine ne wamanwa” i mwitukwashe namani tutange Bible kitatyi ne kitatyi?

• I muswelo’ka otukokeja kumwena kamweno ne nsangaji mu butangi bwetu bwa Bible?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 18]

Yesu wādi na kibidiji kya kutanga Bisonekwa mu shinakoka

[Kifwatulo pa paje 19]

Nakampata bakulumpe bo bene bafwaninwe kutanga Bible difuku ne difuku