Lelo Mwikadilo Ulombwelwe mu Bible O Mulumbuluke?

“BANTU basakilwa ngikadilo ya kyalwilo ipa bantu bayo mutyima-ntenke ne buludiki.” Bino byo binenwa bya mulembi kadi mwisambi wa ku televijo mwine Alemanye, mupotolole mwingilo. Bine ye mobifwaninwe kwikadila. Mwanda pa kusaka bantu bekale bashikatyije, bamone ne ntundubuko, bafwaninwe kwikala na kyalwilo kikomo kya misoñanya yobetabije abo bonso, iyukanya kiyampe ne kibi, kyoloke ne kikondame. Kipangujo pano i kino: I misoñanya’ka milumbuluke ku bantu bonsololo pa kimo ne ku muntu ku muntu?

Shi mikadilo miyampe ilombwelwe mu Bible yo misoñanya itabijibwe, nabya ifwaninwe kukwasha bantu bekale na būmi bushikatyije, bwa nsangaji. Ko kunena’mba bantu bonso beilonda bakekala bantu bansangaji, bashikatyije senene. Lelo ye mokikadile? Tubandaulei byobya binena Bible pa myanda ibidi ya mvubu mpata: kwilama mu busongi ne kubulwa budimbidimbi mu būmi bwa difuku ne difuku.

Lamata Mwine Pobe

Umpangi wetu wāpangile Adama, kupwa wāmupa Eva ke mwikadi nandi. Bumo bwabo bo busongi bubajinji mu mānga yonso, kadi bwādi bwa kulādila nyeke. Leza wānene’mba: “Po pa mwanda’o mwana-mulume wakashila shandi ne inandi mwine, ukalamata kudi wandi mukaji.” Myaka 4 000 kupita’po, Yesu Kidishitu wājokela mu uno musoñanya wa busongi mwanda wa kuyukija balondi bandi bonsololo. Kupwa wāpeleja kusambakena pamo kwa bantu kebesongele.​—Ngalwilo 1:27, 28; 2:24; Mateo 5:27-30; 19:5.

Mungya kunena kwa Bible, mfungulo ibidi mikatampe ya busongi bwa nsangaji i buswe ne bulēme pa bukata bwa ba mulume ne mukaji. Mulume, mutwe wa kipango, unenwe kulombola mukajandi buswe bwampikwa kwisakila, na kumukimbila bintu bilumbuluke. Ufwaninwe kwikala nandi “monka mwendele ñeni,” “ne k[umu]sanshija mpika.” Mukaji nandi ufwaninwe ‘kulēmeka mulumyandi bulēme bukatampe.’ Wivwane ba mulume ne mukaji  balonde ino misoñanya, bakepuka bikoleja bivule bya mu busongi, pakwabo bakapwija’byo. Mulume ufwaninwe kulamata mukajandi, mukaji nandi mulumyandi.​—1 Petelo 3:1-7; Kolose 3:18, 19; Efisesa 5:22-33.

Lelo musoñanya wa mu Bible wa kwilamata na kikōkeji umo ne mukwabo uletanga nsangaji mu busongi? Eyo, uletanga’yo. Tala binenwa byanene bantu baipangwilwe mu Alemanye. Bebepangwile balombole myanda mikatampe ilumbululanga busongi. Kintu kibajinji kutela i kwilama kwa umo ne mukwabo. Mwene nobe witabije amba muntu usongele nansha usongelwe wikalanga na nsangaji mikatampe shi uyukile amba mwine pandi wilamine na kikōkeji?

Shi Myanda Ibalupuka le?

Bikekala namani shi ba mulume ne mukaji abepi myanda mikomokomo? Le shi buswe bwabo nabo bubatalala le? Le ke biyampepo kwilubula mu ngikadilo ya uno muswelo? Lelo kikekala monka na mvubu kulonda musoñanya wa mu Bible wa kwilamata umo ku mukwabo?

Balembi ba Bible bādi bayukile amba masongi onso ekalanga na makambakano atamba ku kubulwa kubwaninina. (1 Kodinda 7:28) Ino ba mulume ne mukaji balonda misoñanya ya mu mwikadilo ulombwelwe mu Bible batompanga kwilekela ne kupwija abo bonso pamo bikoleja byabo. Eyo, kwikalanga shako ne myanda imo​—kifwa ya makoji nansha ya kususulwa​—ikokeja kufikija mwine Kidishitu ku kulomba kukalañana nansha kwilubula. (Mateo 5:32; 19:9) Ino kwiyumbila kwilubula pambulwa buluji bukatampe nansha mwanda wa kukimba kwisonga na muntu mukwabo i kubi, mwanda i kushikanya mukwenu. Kadi kekupangapo muntu kushikatyija nansha nsangaji mu būmi. Ivwana kino kifwa.

Petelo * wamwene amba busongi bwandi kebwadipo bukidi buyampe mobwadi bwikadile dibajinji. Penepo washiya mukajandi ne kuvilukila kungi na Monika, uno lolo nandi wadi munyeme mulumyandi. Lelo baikala namani? Myeji mityetye kupita’po, Petelo washilula kutompola’mba kwikala na Monika “ke kunekenepo pamo na monadi nekilangila.” Mwanda waka? Mwanda mwikadi nandi mupya wadi na bilubo bya bu muntu mwadi mwikadile nabyo umbajinji. Butyibi bwa bukidibukidi ne bwa kwisakila bwa Petelo bwamufikija kubi, ku bufudile bwa lupeto. Ne kadi, bana ba Monika badi na njia mivule ku mityima pangala pa ngikadilo ya mu kisaka yashintyile na mu kukopa kwa diso.

Pamo’nka na mwikilombwela uno mwanda mumweke, shi busongi bubasunkanibwa na mantanki a kivula, kokilanga’mba kukila mu bwato ko kupwa myanda. Ino kushala mu bwato ne kulwa na kivula kipukuma, ko kunena’mba kulonda mwikadilo mulumbuluke ulombwelwe mu Bible, Kinenwa kya Leza, ko kukakwasha busongi bwenu buleke kulobela, ino kukebufikija mu kyēpa kya mema adi nyā. Kino kyo kyalongele ba Tomase ne Dorise.

Ba Tomase ne Dorise badi ke balāle myaka 30 ne kupita mu busongi, kupwa Tomase washilula kukolwa malwa. Pa kino, Dorise wabela kikona-mula, ko kutyiba batyiba abo bonso mbila ya kwilubula. Ino Dorise wakasekunwina’mo Kamoni umo wa Yehova. Kamoni wamulombola binena Bible pa busongi, wamukankamika aleke kwiyumbila kukalañana na mulumyandi, amba longai bidi bukomo bwa kupwija myanda. Dorise walongela monka. Mu myeji mityetye kete batyiba mbila ya kuleka kwilubula. Tamba papo ba Tomase ne Dorise baloñanga bukomo bwa kupwija makambakano abo. Kulonda madingi a mu Bible kwakomeja busongi bwabo, kwebapa ne kitatyi kya kupwija makambakano abo.

Kubulwa Budimbidimbi mu Bintu Byonso

Kwilamata na mwine pobe kulomba kwikala mupose mu ñeni ne mu buswe bwa kuswa misoñanya. Ino yo ngikadilo isakibwa ne pa kusaka kushala wampikwa budimbidimbi mu ino ntanda iyudile budimbidimbi. Bible unene myanda mivule itala pa kubulwa budimbidimbi. Mu myaka katwa imbajinji, mutumibwa Polo wātumīne bene Kidishitu ba mu Yudea mukanda’mba: ‘Tusakanga kwiendeja pampikwa budimbidimbi umbintu byonso.’ (Bahebelu 13:18) Lelo kino kishintulula namani?

Muntu wakubulwa budimbidimbi i muntu wabinebine, wampikwa manyengenyenge. Ulongela bakwabo bintu na boloke​—ulonda buluji, ulēmekwa bulēme, wampikwa bubela nansha bongojani. Kadi muntu wa uno muswelo i muntu wa bululame, kadimbepo muntu nandi. Bine bantu bakubulwa budimbidimbi i bantu bakulupilwa, besumbidilwa, bashinsakanya ngikadilo miyampe ne kipwano mu bakwabo.

Lelo bantu bakubulwa budimbidimbi badi na nsangaji? Eyo, badi nayo, kadi badi na buluji bwa kwikadila nayo. Mwanda, nansha byokudi kudimba  ne kutyiba milomo kuvule pi na pi​—kekubulwe padi pa mwanda wa ino ngikadilo​—bantu bakubulwa budimbidimbi batendelwanga na bakwabo. Mungya bwipangudi bwāipangwilwe bankasampe, kubulwa budimbidimbi yo ngikadilo milumbuluke yatelelwe na bantu 70 pa katwa. Kadi, twikale banuke nansha batame, kubulwa budimbidimbi i kintu kibajinji kyotusakanga ku boba botukimba amba bekale balunda netu.

Kristina wafundile kwiba aye ukidi na myaka 12. Mwenda myaka waikala ke katyomona wabinebine. Ushintulula’mba: “Mafuku amo nadi njoka ku njibo na mfalanga 5 000 ya bene Alemanye ku makasa.” Ino Kristina wadi wakwatwakwatwa, kadi wadi nyeke mu kyaka kya kukutwa mu buloko. Kupwa Batumoni ba Yehova bamushintulwila milangwe ya Bible pa mwanda utala budimbidimbi, ponka’po misoñanya ya mu mwikadilo idi mu Bible yamusangaja. Washilula kulonda ano madingi anena’mba: “Wakwiba nandi ēbuleke bwivi bwandi.”​—Efisesa 4:28.

Mwenda mafuku Kristina waleka kwiba, wabatyijibwa ke Kamoni wa Yehova. Walonga bukomo bwa kwikala wambulwa budimbidimbi mu bintu byonso, mwanda wa Batumoni banenanga bakoma bininge pa ino ngikadilo ne pa ngikadilo mikwabo ya bwine Kidishitu. O mwanda lapolo wa mu dipepala dimo (Lausitzer Rundschau) unena’mba: “Bishima bisambila pa mwikadilo, kifwa kubulwa budimbidimbi, kwibeja mu bintu, ne buswe bwa kuswa muntu netu i bintu bikwetwe na mutyika mu lwitabijo lwa Batumoni.” Lelo Kristina unena bika pangala pa kwalamuna kwaalamwine būmi bwandi? Unena’mba: “Pano ndi na nsangaji mpata mwanda naleka bwivi. Nami nemone bu muntu udi na mvubu mu kibundi.”

Kibundi Kyonso Kimwenanga’mo

Bantu balamete bene pabo na kikōkeji, bakubulwa budimbidimbi, badi na nsangaji mikatampe, ino kebadipo’nka na nsangaji kete, mhm, badi ne na kamweno mu kibundi. Bakulumpe ba twaji basakanga bengidi bengila pakubulwa kwiba. Batwe bonso tusakanga kwikala na balondakani bakulupilwa, ne kupota bintu mu mangajini a nsunga moloke. Mwene tulēmekanga bakata ba kipolitike, bampulushi, ne bazuji bashikilwe kutyiba milomo? Kibundi kimwenanga kamweno kakatampe mu bana ba kibundi bampikwa budimbidimbi, bamwene ino ngikadilo bu kijila, beilonda ponso, ke’nkapo popa pobamona amba po payampe, mhm.

Pakwabo kadi, balume ne bakaji belamine kyo kyalwilo kya bisaka bishikatyije. Bantu bavule betabijanga byanene muntu umo wa kipolitike mu Bulaya, amba: “Ne dyalelo dino, kisaka [kya besongele] kikishele nyeke kīkalo kya mvubu mpata kileta mutyima-ntenke ne buluji mu bantu.” Bine, kisaka kya ndoe kyo kīkalo kimwena’mo batame ne bana bene mukenga mulumbuluke wa kutūkija mityima yabo senene. Nanshi boba belama mu busongi bwabo bo bantu bakwasha kibundi kikale kishikatyije.

Langa’po bidi, shi kwadi amba i kutupu muntu obanyemene kudi mwine pandi, kutupu bidye bya bakimba kwilubula, nansha myanda ya kufwila kulela bana, mwene umo ne umo wadi wa kumwena’mo kamweno kakatampe? Ulanga namani shi kwadi amba i kutupu batutyomona, bangivi ba mu mangajini, bantu ba manyengenyenge, balupusa batyibwa milomo, nansha befundi ba sianse ba budimbañani? Lelo kulanga namino i kilotwa bitupu? Mhm, ke kilotwapo ku boba batele binebine mutyima ku Bible ne ku myanda yanena pa mafuku āya kumeso. Kinenwa kya Leza kilaile amba Bulopwe bwa Yehova buludikwa na Meshiasa busa kufundula imbikalo yonso ya bantu pano pa ntanda. Mu bwine Bulopwe’bo bekadi bonso bakafundijibwa kulonda misoñanya ya mu mwikadilo ilombwelwe mu Bible. Bine, “boloke bakapyananga ntanda, ne kwikala monka nyeke.”​—Mitōto 37:29.

Mwikadilo Ulombwelwe mu Bible O Mulumbuluke

Bantu midiyo ne midiyo babandaulanga Bisonekwa Bikola bafulanga ku kuyuka’mba madingi a mu Bible i malupuke ku tunangu twa Leza tupityile kulampe kwine milangwe ya bantu. Bano bantu bayukile amba Bible i dibuku dikulupilwa, dya mvubu mu būmi bwetu mu ino ntanda ya dyalelo. Bayukile amba kulonda madingi a mu Kinenwa kya Leza kudi na kamweno kakatampe kobadi.

O mwanda bano bantu balamine madingi a mu Bible anena’mba: “Kulupila mudi Yehova ne mutyima obe onsololo, kadi kokalemēnenapo pa kwivwanija kwa abe mwine; mu mashinda obe onso muyuke, kadi aye ukōlolanga tushinda tobe.” (Nkindi 3:5, 6) Kulama kobalama ano madingi kulumbululanga būmi bwabo. Kadi boba bobashikete nabo nabo bamwenanga’mo kamweno. Badi na kikulupiji kikomo mu “bumi . . . bwa kumeso,” pakalonda bantu bonso mwikadilo ulombwelwe mu Bible.​—1 Temote 4:8, MB.

[Kunshi kwa dyani]