Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Mumwenine Leza Butōki bwa mu Mwikadilo

Mumwenine Leza Butōki bwa mu Mwikadilo

Mumwenine Leza Butōki bwa mu Mwikadilo

“Ami ne Yehova Leza obe ukulombola kakumwenamo wakukukunkuja pa dishinda dyokōkeja kwenda.”​—ISAYA 48:17.

1, 2. (a) Bantu bavule badi na milangwe’ka itala pa kusambakena pamo? (b) Ino i mumweno’ka udi nao bene Kidishitu pa uno mwanda?

 DYALELO, mu bipindi bivule bya ntanda, mwiendelejo wa umbūmi ke mwanda utala muntu mwine. Bantu bamwene kusambakena pamo bu kilongwa kya kibutwila kya kwilombola bukena kyaba kyonso kyobasaka, amba ke kintupo kya kulonga’nka mu busongi kete, mhm. Mobalangila abo, shi bantu balongakana pakubulwa obasanshija nansha umo ke kibipo. Amba myanda ya mu mwikadilo ke ya kutyibilapo muntu nsambu, nakampata myanda itala buladi.

2 Ino boba bayukile Yehova badi na mumweno ungi mwishile. Basangelanga kulonda misoñanya ya mu Bisonekwa mwanda baswele Yehova, bakimba kumusangaja. Bayukile amba Yehova wibaswele, wibapa ne bwendeji mwanda wa kamweno kabo, bwendeji bulumbuluke, bwibapa nsangaji. (Isaya 48:17) Leza yo Nsulo ya būmi, nanshi i kyendele’mo balonde bulombodi bwandi butala pa mwa kwingidijija ngitu yabo, nakampata mu uno mwanda ukwatañene mpata na kusambulula būmi.

Kyabuntu Kitupele Umpangi wa Buswe

3. Bantu bavule mu Bipwilo bya Ki-kidishitu i bafundijibwe bika bitala pa kusambakena pamo, lelo bino bikwatañene na byobya bifundija Bible?

3 Bantu bamo ba mu Bipwilo bya Ki-kidishitu bafundijanga milangwe mishile na ya ntanda ya dyalelo, amba kusambakena pamo i mwiko, kintu kibi, ne amba “bubi bubajinji” bwālongelwe mu budimi bwa Edena i kongola kobāongwele Adama kudi Eva amba iya tusambakene pamo. Uno mulangwe i mwishile na binena Bisonekwa bya ku bukomo bwa mushipiditu. Bible utela ba mulume ne mukaji babajinji amba “mwana-mulume ne mukaji wandi.” (Ngalwilo 2:25) Kadi Leza wēbanene amba: “Butulai; mwivudijei, muyujei panopanshi.” (Ngalwilo 1:28) Kebibwanikapo Leza umo asoñanye ba Adama ne Eva kubutula bana, kadi aye umo ebape mfuto mwanda’po abalonda musoñanya waebapele.​—Mitōto 19:8.

4. Mwanda waka Leza wāpele bantu bukomo bwa kusambakena pamo?

4 Kintu kyotwayuka mu musoñanya wāpelwe bambutwile betu babajinji, obāpitulukīle’mo Noa ne bandi bana i kino: kitungo kikatampe kine kikadile’ko kusambakena pamo i kubutula bana. (Ngalwilo 9:1) Inoko Kinenwa kya Leza kilombola’mba bengidi bandi besonge kebafwaninwepo kusambakena pamo mwanda’tu’nka wa kubutula bana kete. Kusambakena pamo kupwijanga bilokoloko bya ngitu ne bya mu ñeni bya bene besongele, kadi yo nsulo ya nsangaji kobadi. O muswelo wabo wa kwilombola bukena bwa mushike.​—Ngalwilo 26:8, 9; Nkindi 5:18, 19; 1 Kodinda 7:3-5.

Mikalo Itūdile’ko Leza

5. I bijila’ka byājidikilwe bantu na Leza mu myanda ya kusambakena pamo?

5 Kusambakena pamo shako i kyabuntu kitupele Leza, ino kidi na mikalo. Mikalo imo idi ne ku besongele bene. (Efisesa 5:28-30; 1 Petelo 3:1, 7) Ku bantu bampikwa kwisonga kusambakena pamo i kijila. Pa uno mwanda Bible i munene’po patōkelela. Tutanga mu Bijila byāpene Leza ku muzo wa Isalela amba: “Kokalāla makoji, mhm.” (Divilu 20:14) Mwenda mafuku, Yesu nandi wātela “busekese” ne “makoji” umbukata mwa “byakukanina bibi bibi” bishiluka ku mutyima ne bisubija muntu. (Mako 7:21, 22) Mutumibwa Polo nandi, ku bukomo bwa mushipiditu, wādyumwine bene Kidishitu ba mu Kodinda amba: “Nyemai busekese.” (1 Kodinda 6:18MB) Kadi wāsoneka mu mukanda waātumīne Bahebelu amba: “Kusonga nako kulemekibwe ku bonsololo, ne butanda nabo bwikale senene, biyampe, tō; ino babusekese ne bampongoloki Leza ukebatyibilanga mambo abo.”—Bahebelu 13:4.

6. Kishima “busekese” kifunkila pa bintu’ka mu Bible?

6 Lelo kishima “busekese” kishintulula bika? Kitamba ku kishima kya Kingidiki por·neiʹa, kingidijibwanga dimodimo pa kusambakena pamo kwa bantu bakubulwa kwisonga. (1 Kodinda 6:9) Pakwabo napo, kifwa mu Mateo 5:32 ne mu Mateo 19:9, kidi na buluji bufunkila pa myanda mivule, kifwa pa makoji, busula-malwa, ne pa buladi bwa kulāla na banyema. Kudi milongelo mikwabo ya buladi iloñanga bantu bakubulwa kwisonga ibwanya nayo kutelwa bu por·neiʹa, kifwa kusambakena pamo mu kanwa ne ku matako nansha kwikaila pa bya meso (pa lubedi). Byonso bino i bintu bipelejibwe​—patōkelela nansha na kukumuna’ko​—mu Kinenwa kya Leza.​—Levi 20:10, 13, 15, 16; Loma 1:24, 26, 27, 32. *

Tumwenei mu Bijila bya Leza Bitala pa Mwikadilo

7. I kamweno’ka kotumwena mu kulama nyeke mwikadilo utōka?

7 Kulonda bwendeji bwa Yehova mu myanda ya kusambakena pamo kukokeja kwikala kukomo ku bantu bakubulwa kubwaninina. Maimonides, Filozofe Muyuda mutumbe, wa mu myaka tutwa 12, wāsonekele amba: “Ku byonso bijidikilwe mu Tola [Bijila bya Mosesa] kekudipo kintu kikomo kulama bwa kijila kya buladi bujidikilwe ne kusambakena pamo kubi.” Ino shi tukōkela ku bwendeji bwa Leza tukamwena’mo kamweno kakatampe. (Isaya 48:18) Kifwa, kukōkela mu myanda ya busekese kwitukiñanga ku mba isambuka ku buladi, imo keidipo ne na bwanga bwine bwa kundapa’yo, itwala’nka ku lufu. * Twi balamibwe ku memi a kwimita kumeso kwa kwisonga. Kadi kwingidija tunangu twa kwa Leza kwitupanga mutyima wa mundamunda utōka. Kwilama uno muswelo i kwipa kotwipa bulēme ne kwipeja’bo na bantu bakwabo, kifwa na balongo betu, bene petu, betu bana, ne na batutu ne bakaka pa kipwilo. Tukekala kadi na mumweno mufwaninwe ne muyampe pa myanda ya kusambakena pamo, mumweno uketwikadija na nsangaji mu busongi bwetu. Kaka umo mwine Kidishitu wāsonekele amba: “Bubinebine bwa mu Kinenwa kya Leza i bulami bupite bintu byonso. Ntengele kusongwa, ne shi nasongwe, nkalombola na mutyima umo mwana-mulume mwine Kidishitu otukesonga nandi amba nadi mwilame nyeke biyampe shē.”

8. Kwilama mu mwiendelejo wetu kukokeja namani kwendeleja mutōtelo utōka kumeso?

8 Shi twilame mu mwiendelejo wetu, tukafundula mfwatakani idi na bantu pa mutōtelo wabine ne kwibakoka nabo bāye batōte netu Leza. Mutumibwa Petelo wāsonekele amba: “Mwikadilo wenu wikale wakufwaninwa umbukata mwa baJentaila; amba, monka mo bemunenena pamo bwa balonga bibi, ino pa mingilo yenu milumbuluke yo bamona, batumbije Leza mu dyodya difuku dyakupempulwa.” (1 Petelo 2:12) Nansha shi boba kebengidilapo Yehova bapele kwitabija amba twilamine mu mwiendelejo wetu, tukulupile amba Tata wa mūlu kabudilwepo kumona, kwitabija ne kusangela bukomo botulonga mwanda wa kulonda bwendeji bwandi.​—Nkindi 27:11; Bahebelu 4:13.

9. Mwanda waka tufwaninwe kukulupila mu bwendeji bwa Leza nansha shi ketujingulwilepo biyampe buluji bwaletele’bo? Leta kifwa.

9 Lwitabijo mudi Leza lwimanine ne pa kukulupila’mba uyukile bintu bilumbuluke kotudi, nansha shi ketwivwanijepo buluji bonso bwaetuludikila mu dishinda kampanda. Tala kifwa kimo kya mu Bijila bya Mosesa. Kijila kimo kya mu kitūlo kya bashidika kyādi kinena’mba i biyampe kujika tuvwi panja pa nkambi. (Kupituluka 23:13, 14) Bene Isalela bādi padi beipangula kine kiletelwe buno bulombodi; bamo padi bālangile amba kekidipo na kamweno. Ino pano sianse ya bundapi i misokole amba kino kijila kyādi kilama nsulo ya mema ileke kuleta misongo, kadi kyādi kikinga bantu ku misongo isambulwa na bishi. Ne bijila bitala pa kusambakena pamo nabyo mo monka, kudi buluji bwa ku mushipiditu, bwa mu mushikatyilo na bantu, bwa mu malango, bwa ku ngitu, nansha ke bwa mu ñeni buletele’byo Leza amba kwikale’nka mu busongi kete. Shi ke pano, tubandaulei bifwa bityetye bya mu Bible bya boba bālamine mwikadilo wabo utōka.

Yosefa​—Wāeselwe pa Mwanda wa Mwikadilo Wandi

10. I ani wādi usaka Yosefa, nandi wālongele’po namani?

10 Nalanga kudipo mwa kubudilwa kuyuka kifwa kya mu Bible kya Yosefa, mwanā Yakoba. Wāmuninwe bupika aye ukidi na myaka 17, na Potifela muledi wa balami ba Felo mu Edipito. Yehova wāesele Yosefa kufika ne byāmupele Potifela buledi bwa njibo yandi yonso. Yosefa pa kubwanya myaka 20 ne bya pangala, wāikele ke “mutante mulumbuluke, wa mpala miyampe.” Mukaja Potifela wāmukomwa meso kamusake. Ino Yosefa wāmushintulwila patōkelela mwimanino wandi amba shi etabije, nankyo walubila mfumwandi, ino ke’nkapo mfumwandi kete, mhm, i ne “kupya mambo kudi Leza.” Mwanda waka Yosefa wālangile namino?​—Ngalwilo 39:1-9.

11, 12. Nansha byokekwādipo kijila kya Leza kisonekwe kipeleja busekese ne makoji, mwanda waka Yosefa wāikele kupela?

11 Kunena na bubine, butyibi bwa Yosefa kebwādipo bwimanine pa moyo wa kutyina kuyukwa na bantu. Kisaka kyandi kyādi kulampe, shandi mwine wādi ufwatakanya’mba i mufwe. Nansha shi Yosefa wālongele makoji, kisaka kyandi kekyādipo kya kuyuka’o. Kadi buno bubi kebwādipo padi bwa kuyukana kudi Potifela ne bengidi bandi bana-balume, mwanda kudi ne bitatyi byokebādipo batanwa ku njibo. (Ngalwilo 39:11) Ino Yosefa wāyukile amba mwiendelejo wa uno muswelo kewādipo wa kufyama ku meso a Leza.

12 Yosefa wālangulukile pa bintu bitala padi Yehova byaādi uyukile. Kabudilwepo kuyuka byānene Yehova mu budimi bwa Edena amba: “Po pa mwanda’o mwana-mulume wakashila shandi ne inandi mwine, ukalamata kudi wandi mukaji, ino abo bonso babidi ke ngitu imo yonka.” (Ngalwilo 2:24) Kadi mobimwekela Yosefa wādi uyukile byānene Yehova kudi mulopwe mwine Fidishitia wādi usaka Sala nkambulula wandi. Yehova wāmunene amba: “Monapo bidi, kodi mufwe, mwanda wa mwana-mukaji o wayete, aye i mukaja bene. . . . Ino ami nami nakukankaja abe kumpya mambo, po pa mwanda o nkikulekele na’mba umutenge.” (Ngalwilo 20:3, 6) Mumweno wa Yehova pa mwanda utala busongi wādi mumweke patōka nansha bijila byobyādi kebyasonekelwe. Mwikadilo muyampe wa Yosefa, ne mutyima wandi wa kusaka kusangaja Yehova, byāmufikije ku kupela kulonga makoji.

13. Mobimwekela, mwanda waka Yosefa kādipo ubwanya kwepuka mukaja Potifela?

13 Inoko, mukaja Potifela kākōkelepo, wādi umuzenza “mo bukila mo bukila” amba lāla nami. Mwanda waka Yosefa kādipo mwa kumwepukila? Bine byādi bikomo, mwanda aye wādi umpika, wādi unenwe’nka kwingila mingilo imupelwe. Befundi ba bintu bya kishiyekulu baleta’po mulangwe amba mobo a mu Edipito ādi alomba bidi kupita mu pitapita kumeso kwa kukafika mu bibīko bya bintu. O mwanda kyādi kikomo kudi Yosefa kwepuka kwimona na mukaja Potifela.​—Ngalwilo 39:10.

14. (a) I bika byātene Yosefa pa kupwa kunyema mukaja Potifela? (b) Yehova wāesele Yosefa namani pangala pa kikōkeji kyandi?

14 Difuku dimo bāshele mu njibo bubidi bwabo. Mukaja Potifela wākwata Yosefa amba: “Tulāle.” Ino aye wānyema. Mukaja Potifela pa kumona’mba wapele, mutyima wāmusansa, wābepela Yosefa amba wādi ukimba kulāla nami ku bukomo. Penepo byāfula kwepi? Lelo Yehova wāmupadile mpalo ponka na ponka pangala pa bululame bwandi? Mhm. Yosefa wākutyilwe mu nkano, wāelwa mu kifungo. (Ngalwilo 39:12-20; Mitōto 105:18) Ino Yehova wāmwene ano mankufi, ku mfulo wāzunzula Yosefa, wāmutambija mu kifungo ne kumutūla mu njibo ya mulopwe. Wāmwikadija ke muntu wa bubidi mu Edipito monso, wāmwesela monka na kumupa mukaji ne bana. (Ngalwilo 41:14, 15, 39-45, 50-52) Kadi nsekununi ya bululame bwa Yosefa yāsonekelwe pano kepadi myaka 3 500 mwanda wa tamba penepa bengidi ba Leza babandaule’yo. Bine, kulamata ku bijila bya Leza byoloke i dyese dikatampe! Ne dyalelo nadyo mo monka, ketukokejapo padi kumona ponka na ponka kamweno kadi mu kulama bululame mu mwikadilo wetu, ino tukulupilei amba Yehova kabudilwepo kumona byotulonga, kadi uketwesela pa kitatyi kitungwe.​—2 Bilongwa 16:9.

Yoba Wasamba ‘Kipwano na Meso Andi’

15. ‘Kipwano kyāsambile Yoba na meso andi’ i kipwano’ka?

15 Muntu mukwabo wālamine bululame i Yoba. Mu matompo āmuponeneje Dyabola, Yoba wādi kaebate mu būmi bwandi, wāitabija’nka ne kupebwa mfuto mikatampe shi binebine kudi pajilwile kijila, kifwa, kijila kya Yehova kitala pa kusambakena pamo. Yoba wānena’mba: “Nasamba kipwano ne meso ami; lelo penepo nkatala nkungakaji namani?” (Yoba 31:1) Na bino binenwa, Yoba wādi usaka kulombola kusumininwa kwaādi usumininwe kulama bululame ku meso a Leza, na kwepuka nansha’tu kwela diso dya kwabila mwana-mukaji. Kunena na bubine, Yoba wādi umona bana-bakaji difuku ne difuku, pakwabo wibakwasha’ko ne kwibakwasha. Ino kādipo utamija mutyima wa kulangidija mwana-mukaji kampanda bu mukaji. Yoba, kumeso kwa kutanwa na matompo, wādi mpeta wa byandi, mutabuke “bukatampe bwa bāna ba kutunduka’ba bonso.” (Yoba 1:3) Ino i kutupu difuku dyaāingidije bupeta bwandi bu kyambo kya kukoka nakyo bana-bakaji bangi. I kimweke patōka’mba kādipo uzaula na bansongwakaji mizaulo ileta milangwe ya busekese.

16. (a) I kika kinenenwa’mba Yoba i kifwa kilumbuluke ku bene Kidishitu besongele? (b) Mwikadilo wa bana-balume ba mu mafuku a Malaki i mwishile namani na wa Yoba, ne kidi namani pa mwikadilo wa dyalelo?

16 Bine, mu nsangaji ne mu malwa, Yoba wālamine bululame mu mwikadilo wandi. Ne Yehova wāmwene kino ne kumwesela wāmwesela bikatampe. (Yoba 1:10; 42:12) Bine, Yoba i kifwa kilumbuluke ku bene Kidishitu bana-balume ne bana-bakaji besongele! Ke kya kutulumukapo shi Yehova wāmuswele mpata! Ino mwikadilo wa bavule dyalelo wiifwene bikatampe na owa wāikele’ko mu mafuku a Malaki. Uno mupolofeto kāsangedilepo muswelo wādi unyema balume bavule bakaji babo, divule mwanda wa kusonga bana-bakaji banuke. Madabahu a Yehova ādi ayula impolo ya bakaji balumbe, o mwanda Leza wātopekele boba bādi balonga bya “bupupakane” padi bakaji babo.​—Malaki 2:13-16.

Nsongwakaji Mujike

17. Mwine Shulama wādi pamo bwa “budimi bwa maluba busawe” lusao mu buluji’ka?

17 Muntu wa busatu wālamine bululame i nsongwakaji mwine Shulama. Uno nkasampe mupopoke bāikele kumuswa kudi mukumbi, ino ke enkapo kudi mukumbi kete, i ne kudi Solomone, mulopwe mpeta wa Isalela. Mu lusango lonso luyampe lusekunwinwe mu Lwimbo lwa Ñimbo ya Solomone, mwine Shulama wāshele nyeke mujike, kino kyālengeje bantu bakwabo bamupe bulēme. Solomone wāsonekele luno lusango ku bukomo bwa mushipiditu, nansha byobāmupelele kudi uno lolo. Mukumbi obādi baswele kudi mwine Shulama nandi wāmupele bulēme pangala pa kwilama kwandi. Kyaba kimo wāmulangile, kamudingakanya na “budimi bwa maluba busawe” lusao. (Lwimbo lwa Ñimbo 4:12) Mu Isalela wa kala, madimi malumbuluke ādi na bikunanwa biyampe pala pala, maluba a mwenye, ne mityi mikatampe. Madimi a uno muswelo ādi asailwa lusao nansha lubumbu lutwelelwa’nka pa kibelo kifungwa na loko. (Isaya 5:5) Ku meso a mukumbi, mwikadilo utōka ne wa buswe wa mwine Shulama wādi pamo bwa buno budimi buneñene. Wādi mujike wabinebine. Bine, bukena bwandi bonso bwādi bubikīlwe’nka mulume ukamusonga kete.

18. Nsekununi ya ba Yosefa, Yoba ne mwine Shulama ituvuluja bika?

18 Mwine Shulama i kifwa kilumbuluke mpata kya bululame bwa mu mwikadilo ku bene Kidishitu bana-bakaji ba dyalelo. Yehova wāmwene, ne kutendela wātendela buya bwa bilongwa byandi, wāmwesela monka mwāesedile ba Yosefa ne Yoba. Bilongwa byabo bya bululame i bisonekwe mu Kinenwa kya Leza mwanda wa tuboile’ko ñeni. Eyo, bukomo botulonga mwanda wa kulama bululame dyalelo kebusonekwangapo mu Bible, ino Yehova udi na “mukanda wa kivulukilo” walemba’mo boba bonso balonga kiswa-mutyima kyandi. Bine ketwakilwai’ko amba Yehova ‘utanga mutyima’ ne kuloelelwa ponso potulonga bukomo bwa kushala nyeke batōka mu mwikadilo wetu.​—Malaki 3:16.

19. (a) I muswelo’ka otufwaninwe kumona butōki bwa mu mwikadilo wetu? (b) I bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

19 Tudi na nsangaji pa kukōkela Umpangi wetu wa buswe, nansha byotupunikwa na boba bampikwa lwitabijo. Tulamine mwikadilo wanibwa, mwikadilo wa bwine Leza. I kintu kyotufwaninwe kwitemba, kyotufwaninwe kukwata na makasa abidi. Wivwane twikale batōka mu mwikadilo wetu, tukaloelelwa mu madyese a Leza ne kukalama nyeke lukulupilo lwa kukeselwa madyese a endaenda mu mafuku āya kumeso. Ino i muswelo’ka otukokeja kushala batōka mu mwikadilo wetu mu bilongwa byotulonga? Kishinte kilonda’ko kikesambila pa kino kipangujo kya kamweno.

[Kunshi kwa dyani]

^ Tala Kiteba kya Mulami kya mafuku 15 Kweji 6, 1983, paje 29-31, Falanse.

^ I kya bulanda, mwanda kudi ngikadilo ifikijanga mwine Kidishitu wambulwa mwanda ku kupebwa luba na mwine pandi wambulwa kwitabija, upela bwendeji bwa Leza.

Lelo Ukokeja Kushintulula?

• Lelo Bible ufundijanga bika pa mwanda utala kusambakena pamo?

• Kishima “busekese” kifunkilanga pa bintu’ka mu Bible?

• I kamweno’ka kotumwena mu kushala nyeke batōka mu mwikadilo?

• Mwanda waka ba Yosefa, Yoba ne nsongwakaji mwine Shulama i bifwa bilumbuluke ku bene Kidishitu ba dyalelo?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 21]

Yosefa wānyemene makoji

[Kifwatulo pa paje 22]

Nsongwakaji mwine Shulama wādi bwa “budimi bwa maluba busawe” lusao

[Kifwatulo pa paje 23]

Yoba wāsambile ‘kipwano na meso andi’