Bible—Musanshibwe Kadi Mupelwe

“Ami nsaka’tu mikanda ya mu Bible yonso ikale kwalamunwa mu ndimi yonsololo,” mo mwāsonekele Didier Érasme, ulangilwa bu mufundi mwine Holande wa mu myaka tutwa 16.

KINTU kyādi kisaka mpata Érasme i muntu yense ekale kutanga ne kwivwana Bisonekwa. Ino balwana na Bible bāpelele na bukalabale bonso uno mulangwe. Mu kine kitatyi’kyo, mu Bulaya kemwādipo musomonwa kushikata muntu ye-yense usaka nansha bityetye’tu kuyuka bidi mu Bible. Mu Angeletele, kidye kibandaula myanda ya bantu kyāelele lubila amba “bonso batanga Bisonekwa mu Angele bakajimija ntanda, kīkalo, bintu, ne būmi, . . . ne kadi, shi abafwilwa lusa ino abo kasha bōmija nshingo ne kujokela ku kilongwa kyabo, bafwaninwe bidi kuyeyekwa mwanda abaaba mulopwe, kupwa ke kwibasoka mwanda abatune Leza.”

Mu Bulaya mwine, Kīmu kya Kasusu kya Katolika kyādi kilondalonda pampikwa lusa tutangotango twa boba “batunine lwitabijo,” kifwa ba Vaudois ba mu Franse, bebatunga katyi ka sokasoka ka kwibapangapanga mwanda wa kibidiji kyabo kya kusapula na “maevanjile ne mikanda mikwabo ya mu bisonekwa bikola, . . . mwanda kusapula ne kulombola bisonekwa bikola patōka [kwādi] kukankajibwe ku balondi ba mu kipwilo.” Bana-balume ne bana-bakaji kebabadika bāsuswilwe byamalwa, bāipaibwa mwanda wa buswe bobādi baswele Bible. Kupituluka’tu mu Lulombelo lwa Mfumwetu nansha mu Mbila Dikumi, nansha kukimba kufundija’byo bana, kwādi kwikokela masusu a mwiko.

 Kuno kwipāna mu Kinenwa kya Leza uno muswelo kwāshele nyeke mu mityima ya bañenda bātambile mu Angeletele bakabikala bantu ku Amerika wa Kungala. Pa kala mu Amerika, “kutanga ne mutōtelo byādi bikwatañane pamo mbū, byāikala bu kyalwilo kya muzo wa bantu bebidile Bible,” mo munenena dibuku dimo (A History of Private Life​—Passions of the Renaissance). O mwanda busapudi bwālupwilwe mu Boston mu 1767 bwādi busoñanya’mba: “Kankamana mu kutanga bisonekwa bikola. Lubanga ne lubanga, kyolwa ne kyolwa ufwaninwe kutanga shapita umo mu Bible obe.”

Kukwatañana na Kisumpi kya Bukimbi kya Barna mu Ventura, mu Kaliforni, kudi kintu kya bene Amerika 90 pa katwa badi na Mabible asatu ku muntu. Ino bubandaudi bwa panopano bulombola amba, nansha Bible byalēmekelwe’mo namino, “kushikatyila kumutanga, kwifunda ne kwingidija’ye . . . ke kwidibwe ilwē.” Bavule badi’nka na buyuki bwa kūlukūlu bwa myanda idi’mo kubapu. Mulembi wa julunale umo wanene amba: “Mulangwe wa amba [Bible] ukibwanya kukwasha mu makambakano ne mu bintu bikalakala nabyo bantu mu ano mafuku ke musakane.”

Mulangilo Usambakene mu Bantu

Bantu bavule balanga amba bakokeja kwisebela dishinda dyabo umbūmi na lūku lwa abo bene ne na kipwano kya bantu na bantu kete. Bamwene Bible bu dibuku didi pamo na mabuku onso esambila pa myanda ya Leza ne pa nsekununi ya bintu byāfikile bantu umbūmi, ne amba ke dibukupo didi’mo myanda mimweke ne bubinebine.

Lelo penepo bantu bavule bapwijanga namani myanda ibakoleja umbūmi? Balumbakananga ku mushipiditu, pampikwa misoñanya ne buludiki bushikate bwa mu ñeni ne bwa mu myanda ya butōtyi bobemanine’po. Badi pamo bwa byombo byambulwa imbindo, bikele “kusunkanibwa, ne kupūlulwa ku bivula byonso bya lufundijo, [na] budyumuku bwa bantu bwa buzazangi.”​—Efisesa 4:14.

Shi ke pano, tufwaninwe kwiipangula’mba, Lelo Bible i dibuku’tu dya myanda ya Leza mwikadile mabuku makwabo? Lelo binebine i Kinenwa kya Leza kidi’mo myanda ya kamweno ne ya mvubu umbūmi? (2 Temote 3:16, 17) Lelo Bible i dibuku dyotufwaninwe kubandaula? Kishinte kilonda’ko kikesambila pa bino bipangujo.

[Kifwatulo pa paje 3]

Didier Érasme

[Kutambile Kifwatulo]

Kitambile mu dibuku Deutsche Kulturgeschichte

[Kifwatulo pa paje 4]

Ba Vaudois bātungilwe katyi ka sokasoka ka kupangwapangwa mwanda wa kusapula kobādi basapula na Bisonekwa

[Kutambile Kifwatulo]

Stichting Atlas van Stolk, Rotterdam