Kundapa Byaso bya ku Divita

ABALAHAMA waingile kaji ka busola mu bula bwa myaka 20 mituntulu. * Ino pano ke muleke’byo kulwa, kadi kakendapo monka ku divita nansha dimo. Panenwa pano bantu bamobamo badi balwana nandi pano ke balunda nandi. Lelo i bika byamwalamwine? I Bible. Wamupele lukulupilo ne bujinguludi, wamukwasha amone myanda ya bantu mwiimwena Leza. Bible i mumupwe kyaka kya kulwa, washilula kundapa tusua, njia, mushikwa ne bululu bwaadi nabo ku mutyima. Bine Abalahama wamwene amba mu Bible mudi bwanga bukomo bundapa mutyima.

Lelo Bible ukwashanga muntu namani ayuke mwa kundapila byaso bya ku mutyima? Bible kashintyilepo bintu byafikile Abalahama. Inoko kutanga ne kulanguluka pa Kinenwa kya Leza byo byaalamwine mulangilo wandi musakila Umpangi. Pano udi na lukulupilo lwa būmi bwa kumeso, kadi i mwitūdile’ko bintu bipya bya kutangidija umbūmi. Bintu bya mvubu ku meso a Leza byo ke bya mvubu ne ku meso andi. Paashilwile kumona mvubu ya bino bintu, po pashilwile kundapibwa byaso byandi bya ku mutyima. Uno o muswelo wakwashibwe Abalahama waikala kushinta.

Wakuja mutwe mu divita

Abalahama wabutwilwe mu myaka ya 1930 mu Afrika. Papwile divita dya bubidi dya ntanda, ntanda yabo yabikelwe na balondakani nabo bakomokomo, o mwanda bantu bavule ba mu ino ntanda badi basaka bwanapabo. Kufika mu 1961, Abalahama welunga ku kisumpi kya bakimba bwanapabo kyadi kilwa divita na bulopwe bwa balondakani nabo.

Ushintulula’mba: “Badi balwana netu. Badi bakuta nkuku ya kwitwipaya, ino batwe twashilula kwibepaya.”

Būmi bwa Abalahama bwadi nyeke mu kyaka, o mwanda wanyemene mu Bulaya mu 1982, kupwa kwa myaka 20 ya bulwi bwa kwiasa mata. Mu kine kyaba’kyo, wadi kadi na myaka 40 misubukile palampe, ushikete bitupu, ulanguluka pa byonso bimufikile mu būmi bwandi. Lelo byonso byaadi ulanga byaikele namani? Ne i bika byadi bimutengele kumeso? Abalahama wetene na Batumoni ba Yehova, washilula kupwila nabo pamo. Uvuluka’mba, myaka kunyuma paadi ukidi mu Afrika, watangile trakte obamupele kudi Kamoni. Uno trakte wadi ushintulula paladisa ikāya’ko pano pa ntanda ne umbikalo wa mūlu ukaludika bantu. Lelo bino bintu bikekala’ko bine?

 Abalahama unena’mba: “Nafundile mu Bible amba myaka yonso yonadi ndwa mavita naelele’yo patupu. Ne amba Bulopwe bwa Leza o umbikalo umo kete ukaludika bantu na boloke.”

Kinondanonda na kubatyijibwa kwa Abalahama ke Kamoni wa Yehova, mukelenge mukwabo witwa dya bu Lobele nandi watamba mu Afrika, wanyemena mu Bulaya, mu kibundi kyadi kishikete’mo Abalahama. Ba Lobele ne Abalahama balwile divita dimo dyonka ino ku mitamba pala pala. Lobele wadi wiipangula kitungo kine kikadile’ko būmi i kitungo’ka. Eyo, aye wadi mutōtyi, utanga ne myanda ya mu Bible, uyukile ne dijina dya Leza amba i Yehova. O mwanda waitabije bukidi pamunene Batumoni ba mu kipwilo kya ba Abalahama amba bamukwashe amone kwivwanija Bible senene.

Lobele ushintulula amba: “Tamba’tu ku ngalwilo, natengelwe bininge na mwingidijo wadi wingidija Batumoni dijina dya Yehova ne dya Yesu, balombola’mba i bantu beshile. Kino kyadi kikwatañane na myanda ya mu Bible yonadi kala ndyukile. Kadi Batumoni bavwalanga biyampe, badi biyampe na bakwabo, nansha shi i ba muzo ungi. Bino bintu byantengele ku mutyima mpata.”

Balwana abaikala balunda

Ba Lobele ne Abalahama, badi balwana, pano ke balunda babinebine. Abo bonso i bengidi ba kitatyi kyonso mu kipwilo kimo kyonka kya Batumoni ba Yehova. Abalahama ushintulula’mba: “Nadi neipangula mu kitatyi kya divita mwanda waka bantu ba matanda malondakane—bavule ba mu kipwilo kimo kyonka​—beshikilwe uno muswelo. Lobele ne ami twadi bana ba kipwilo kimo, ino twenda tukelwa batwe bene na bene. Pano poketudi batwe bonso Batumoni ba Yehova, lwitabijo lwetu lubetulunga umbumo.”

Lobele ubweja’ko amba: “Pano po padi kwishila. Mwanda ketudi mu lwitabijo lwitutweja mu bu bana na bana bwabinebine. Ketukendapo monka ku divita nansha dimo.” Bible waikele na lupusa lukomo mu mityima ya bano bantu babidi badi balwana dibajinji. Mushikwa ne bululu byadi bipingakanibwa bityebitye na kwikulupila ne bulunda.

Mu kitatyi kimo kyonka kyadi kilwa ba Abalahama ne Lobele divita, bankasampe bakwabo babidi nabo badi balwa au koku au koku mu bulwi bwa matanda abo melondakane. Kepaijijepo Bible waikala ke bwanga bukomo bwa kundapa mityima yabo. Webondapile’yo namani?

Ipaya—Kupwa nobe ufwile yenu ntanda

Ngabudyele, muntu watamīne mu kisaka kya batōtyi, wafundijibwe amba ntanda yabo ilwanga divita dijila. O mwanda paabwenye myaka 19, watwelele kaji ka busola, ne kulomba walomba bamutume ku kifuko kwine kobalwila bulwi. Walwa myeji 13 mituntulu mu bifuko mununkile divita, pamo befwena na balwana nabo ku kilometele imo ne kipindi kete. Unena’mba: “Kudi kyaba kimo kyomvulukanga. Komanda wetu wetulombwele amba balwana basa kwitutamba’dyo buno bufuku. Bine, twaikele kutuyuka mpata, twakesha bufuku bonso tomba mata.” Ngabudyele wadi umwene bantu ba mu ntanda yobelondakene nayo bu balwana bafwaninwe’nka kwipaibwa. “Nadi nanga kwipaya bantu bavule mungya bukomo bwami. Kupwa nami mfwile ntanda, monka mwadi musakila’kyo ne bakwetu bavule.”

 Ino mwenda mafuku Ngabudyele waboya’po ñeni. Wanyemena mu ngulu, watyibuluka mu ntanda ingi ipelele kwikuja mu divita dyabo, ye kwenda waenda mu Bulaya. Wadi wipangula nyeke Leza amulombole būmi kyobwikadile bukomo, ne shi makambakano yo mfuto yaitupele. Penepo wetana na Batumoni ba Yehova, bamulombola mu Bible buluji bwikadile’ko makambakano mavule dyalelo.​—Mateo 24:3-14; 2 Temote 3:1-5.

Ngabudyele pa kwendelela na kwifunda Bible, wajingulula amba dyo dibuku diselele bubinebine. “Nafundile amba tukokeja kwikala na būmi bwa nyeke mu paladisa pano pa ntanda. Kunena na bubine, kino kyo kintu kyonadi ngabila tamba bwanuke.” Bible wasengele Ngabudyele ne kutalaja mutyima wandi wadi muvutakane mu kine kitatyi’kya. Byaso bya ku mutyima wandi byashilula kubeluka. Mafuku mafuku’po Ngabudyele wetana na Danyele, wadi walwana nandi, inoko kadipo ukimushikilwe, mhm. Ino i bika byalengeje Danyele nandi ende mu Bulaya?

“Shi bine udi’ko, nakwisashila nkwashe!”

Danyele watamīne mu Katolika, kupwa waenda busola aye na myaka 18. Watumwa kukalwa divita dyadi’ko Ngabudyele, inoko ku mutamba mukwabo. Pa kufwena pa kifuko pene palwilwa bulwi, bidyanga byaasa motoka wa bulwi wadi ukandile’ko ba Danyele. Balunda nandi bafwa, aye watapwa bilonda bikatampe ne kukwatwa bu musungi. Walāla myeji mivule mu lupitalo ne mu komponi, kupwa bamutuma mu ntanda ingi ipelele kwikuja mu divita dyabo. Pa kwikala kasuku, kadi makasa mu ntanda-bene, Danyele washilula kulanga bya kwiyoa. Kalombela kudi Leza amba: “Shi bine udi’ko, nakwisashila nkwashe!” Bukya lubanga Batumoni ba Yehova baiya kwadi, balondolola bipangujo bivule byaadi wipangula. Ku mfulo, wanyemena mu Bulaya bu mupando. Pa kufika’mo, Danyele welunga na Batumoni, washilula ne kwifunda nabo Bible. Bintu byaafundile byatalaja kuzumbijazumbija mutyima kwandi ne bululu bwandi.

Ba Ngabudyele ne Danyele pano i balunda bayampe, belunge mu kisaka kya bu bana na bana bwa ku mushipiditu mwanda abo bonso i Batumoni ba Yehova babatyijibwe. Ngabudyele unena’mba: “Buswe bonswele Yehova ne buyuki bwa mu Bible i binkwashe mone bintu mwamwena’byo aye. Danyele kakidipo walwana nami monka. Myaka kunyuma nadi nsaka’nka kumwipaya. Ino Bible waumfundija kintu kishile kulampe na kino​—kusaka kufwa pa mwanda wandi.”

Danyele nandi amba: “Nadi mona bantu ba mu bipwilo ne mu mizo mishile beipaya umo ne mukwabo. Ne bantu ba mu kipwilo kimo balwa ku mitamba mishileshile nabo badi beipaya abo bene na bene. Ami pa kumona kino, nanena’mba Leza ye ulonga byonso bino. Pano nayuka amba Satana ye usonshila mavita onsololo. Ngabudyele ne ami pano ketudi balunda betabije. Ketukelupo dikwabo, mhm!”

 “Mwanda wa Leza i wa būmi ne bukomo”

Mwanda waka ba Abalahama, Lobele, Ngabudyele, ne Danyele bashintyile byabinebine namino? I bika byebakweshe bafundule mushikwa ne njia byadi byadile miji mu mityima yabo?

Abo bonso batangile, balanguluka ne kwifunda bubinebine budi mu Bible, kinenwa kya “būmi ne bukomo.” (Bahebelu 4:12) Mulembeji wa Bible ye enka Umpangi wa bantu, uyukile kusendulula mutyima wa muntu yense ukimba kuteja ne kwifunda. “Kisonekwa kyonso i kya ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza ne kya kamweno mwanda wa kufundija, mwanda wa kutopeka, mwanda wa kolola bintu senene, mwanda wa kulemununa umboloke.” I bine, shi mutangi waitabija kuludikwa na Bible, ukatambula ngikadilo miyampe ne misoñanya impya ya kulonda. Ukashilula kuyuka mumweno umonanga Yehova bintu. Kino kikamuletela byabuyabuya bivule, kubadila’mo ne kundapibwa kwa byaso byandi bya ku divita.​—2 Temote 3:16.

Kinenwa kya Leza kishintulula amba i kutupu muzo, lukoba, nansha kabila kayampe nansha kabi kupita tukwabo. “Leza kalemekangapo bantu’mba: Yeu ye yeu, mhm. Nanshi mu mizo yonso enka umutyina, ulonga bilumbuluke nabya ye waitabijibwa kudi aye.” Mutangi witabija bino binenwa ukokeja kukwashibwa bityebitye amone kunekenya mushikwa wa kushikwa musaka nansha muzo ungi.​—Bilongwa 10:34, 35.

Bupolofeto bwa Bible bulombola amba panopano ponka Leza usa kupingakanya ino ngikadilo ya maludiki a bantu na Bulopwe bwa Meshiasa. Na uno umbikalo, Leza usa “[ku]tukija mavita ne ku mfulo ya ntanda.” Malongolodi akolomona mavita ne kutonona bantu balwe asa kufundulwa’ko. Bantu bafwile ku mavita bakasangulwa ne kupebwa mukenga wa kwikala na būmi mu paladisa pano pa ntanda. Ke kutupu kadi muntu ukanyema ntambañani nansha mususujañanyi kampanda.​—Mitōto 46:9; Danyele 2:44; Bilongwa 24:15.

Bible unena pangala pa bantu bakekala’ko mu kine kitatyi’kya amba: “Bakōbaka mobo ne kwikala monka; kadi bakadima madimi a mañanza ne kudya bipa byayo. Kebakōbakapo amba ungi ekalemo, ehe . . . Kebakengilapo bitupubitupu, nansha kubutulapo babimona malwa.” I kutupu kintu kyonekele nansha kyaso kikashala kundapwa mpika. Muntu witabija luno lukulupilo upwijanga bityebitye njia ne tusua tudi ku mutyima wandi.​—Isaya 65:21-23.

Bine, Bible bo bwanga bukomo bundapa mityima. Ne panenwa pano bufundiji bwandi bundapanga byaso bya ku divita. Bantu badi mu lwana beluñanga umbumo mu kisaka kya bu bana na bana kisambakene ntanda yonso. Buno bundapi bukendelela ne mu ngikadilo impya ya Leza enka ne bikapwa mushikwa ne bululu, tusua ne njia yonso ku mityima ya bantu. Umpangi ulaile amba “bintu bya kala kebikavulukwapo, nansha kwikalapo ku-mutyima kwine mpika.”​—Isaya 65:17.

[Kunshi kwa dyani]

[Bushintuludi pa paje 3]

“Nafundile mu Bible amba myaka yonso yonadi ndwa mavita naelele’yo patupu”

[Bushintuludi pa paje 4]

Bible ubwanya kwikala na lupusa lukomo pa mityima ya bantu badi balwana dibajinji

[Bushintuludi pa paje 5]

Mushikwa ne bululu bipingakanibwanga bityebitye na kwikulupila ne bulunda

[Bushintuludi pa paje 5]

Shi mutangi waitabija kuludikwa na Bible, ukatambula ngikadilo miyampe ne misoñanya impya ya kulonda

[Kifwatulo pa paje 6]

Bantu badi mu lwana pano abelunga umbumo mu kisaka kya bu bana na bana kisambakene ntanda yonso

[Kutambile Kifwatulo pa paje 3]

Komponi ka bapando: UN PHOTO 186811/J. Isaac