“Mwanda wa Yehova Wadi Wenda Utama”
“Mwanda wa Yehova Wadi Wenda Utama”
“Utumanga kinenwa kyandi panopanshi; mwanda wandi unyemanga lubilo lonka.”—MITŌTO 147:15.
1, 2. Yesu wāpele bandi bana-bwanga mwingilo’ka, ne uno mwingilo wādi ulomba bika?
BUPOLOFETO bumo busangaja bwa mu Bible butanwa mu Bilongwa 1:8. Yesu, kumeso’tu kwa kukanda mūlu, wālaile balondi bandi bakikōkeji amba: “Mukapebwa bukomo bwa [m]ushipiditu [s]andu ukemwīla ko mudi, mukēkale basapudi bami . . . ne kulampe kwine kumfulo kwa ntanda.” Bine, uno wādi mwingilo mukatampe kutabuka!
2 Mwingilo wa kusapula mwanda wa Leza ntanda yonso wādi umweka bu mwingilo mukomo ku kano kamukono ka bana-babwanga bāpelwe’o. Tala bidi byowādi ulomba. Bādi bafwaninwe kukwasha bantu bemvwane myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza. (Mateo 24:14) Kusapula myanda ya Yesu kwādi kulomba monka kusapwila bakwabo bufundiji bwandi bwa mushike, ne kwibashintulwila mwingilo wandi mu mpango ya Yehova. Kadi, uno mwingilo wādi ulomba ne kulonga bana-babwanga mu mizo yonso ne kwibabatyija. Bino byonso byādi bya kulongwa kujokoloka ntanda yonso!—Mateo 28:19, 20.
3. Yesu wākulupije balondi bandi bika, nabo bālondolola namani ku mwingilo waēbapele?
3 Shako Yesu wākulupije balondi bandi amba mushipiditu sandu ukekala nabo konso kobakengila mwingilo waebapele. O mwanda, nansha mwingilo wēbapelwe byowādi mukatampe, balwana bakalabale ne kebakoka nabo koku balonga bukomo bwa kwibatalaja, bana-babwanga ba Yesu babajinji bālongele senene byonso byaēbasoñenye kulonga. Mānga yonso ino i ya bintu bimweke kebidi mwa kutuninwa.
4. Buswe bwa Leza bwāmwekele namani mu mwingilo wa kusapula ne kufundija bantu?
4 Mwingilo wa kusapula ne kufundija ntanda yonso i kilomboji kya buswe bwa Leza ku bantu bakubulwa kumuyuka, mwanda wēbapele mukenga wa kufwena kubwipi na Yehova ne kufwilwa lusa ku bubi bwabo. (Bilongwa 26:18) Kadi uno mwingilo wa kusapula ne kufundija wādi kadi ulombola buswe bwa Leza ku boba basapula musapu, mwanda wādi wibapa muswelo wa kulombola lulamato lwabo kudi Yehova ne kulaija buswe bobaswele bantu nabo. (Mateo 22:37- 39) Mutumibwa Polo wādi ukwete mwingilo wa bwine Kidishitu na mutyika mukatampe mpata, o mwanda wēutelele bu “kyabuleme.”—2 Kodinda 4:7.
5. (a) I kwepi kotukokeja kutana mānga ikulupilwa ya bene Kidishitu babajinji, ne i kutama’ka kulombwelwe’mo? (b) I kika kinenenwa amba mukanda wa Bilongwa udi na mvubu ku bengidi ba Leza dyalelo?
5 Mānga minemine ikulupilwa ya mwingilo wa busapudi bwa bene Kidishitu babajinji itanwa mu mukanda wa Bilongwa wa ku bukomo bwa mushipiditu, wāsonekelwe na mwanā-bwanga Luka. I nsekununi itendelwa, ya kutama kwa lubilo. Kuno kutama kwa buyuki bwa mwanda wa Leza kwituvuluja Mitōto 147:15 unena’mba: “[Yehova] utumanga kinenwa kyandi panopanshi; mwanda wandi unyemanga lubilo lonka.” Nsekununi ya bene Kidishitu babajinji, bāpelwe bukomo na mushipiditu sandu, i isangaja kadi ya mvubu mikatampe kotudi dyalelo. Batumoni ba Yehova baputuminanga mu mwingilo umo onka wa kusapula ne kulonga bana-babwanga, ino mu ludingo lukatampe kutabuka. Tudi kadi na makambakano pamo bwa oa ādi nao bene Kidishitu ba mu myaka katwa imbajinji. Pano tubandaulei muswelo wēbesele Yehova ne kwibapa bukomo, nabya ne lwitabijo lotutūdile mwadi nalo lumone kukomejibwa.
Kutama kwa Kibalwa kya Bana-Babwanga
6. Lelo i kishima’ka kitala pa kutama kitelelwe misungu isatu mu mukanda wa Bilongwa, ne kifunkila pa bika?
6 Muswelo umo wa kubandaula kufikidila kwa Bilongwa 1:8 i kutala muswelo ulembelwe kishima “mwanda wa Leza wenda utama,” mokishidile bityetye mu ino misungu isatu kete yokingidijibwe mu Bible, kadi enka mu mukanda wa Bilongwa kete. (Bilongwa 6:7; 12:24; 19:20) “Mwanda wa Mfumwetu,” nansha “mwanda wa Leza” unenwe mu bino bisonekwa i myanda miyampe—musapu usangaja wa bubinebine bwa Leza, musapu mūmi kadi wa bukomo walamuna būmi bwa boba bewitabija.—Bahebelu 4:12.
7. I kutama’ka kwa mwanda wa Leza kukwatañene na Bilongwa 6:7, ne i bika byālongekele mu difuku dya Pentekosa wa mu 33 K.K.?
7 Musungu umbajinji utelelwe kutama kwa mwanda wa Leza udi mu Bilongwa 6:7. Tutanga’mo amba: “Mwanda wa Leza wenda ukula. Ino kibumbo kya bāna-babwanga nakyo kyenda kivula pakatampe pene mu Yelusalema, kadi ne kitango kikatampe kīne kya [babitobo] nakyo kyakōkele ku lonka luno lwitabijo.” Kuno kutama kutelelwe pano i kukwatañane na kuvula kwa kibalwa kya bana-babwanga. Mafuku kunyuma, mu difuku dya Pentekosa wa mu 33 K.K., mushipiditu sandu wa Leza wāpungulwilwe pa bana-babwanga kubwipi kwa 120 bādi bongwidile mu kyumba kya peulu. Mutumibwa Petelo wānena kishinte kyendeja masenda mu ngitu, mu boba bāivwene mwāitabija mu dyonka difuku’dya kubwipi kwa bantu 3 000. Bine, byādi byungwe na bintyila pa kumona bantu tununu na tununu batūtyikila ku kyumbu, pakwabo ku byumbu bya munda ne panja pa Yelusalema, bakabatyijibwa mu dijina dya Yesu, muntu wāipailwe bu kipolapola mafuku 50 kunyuma!—Bilongwa 2:41.
8. Mu myaka yālondele Pentekosa wa mu 33 K.K., i muswelo’ka wāvudile kibalwa kya bana-babwanga?
8 Na bubine, ino yākidi’tu ñanjilo. Bukomo bwa zenzeka bwādi bulonga bendeji ba mutōtelo wa Bayuda bwa kukalakanya mwingilo wa busapudi bwākankelwe. Bano bendeji bākomenwe, mwanda “mo bukila, mo bukila, Yehova wadi ulundako bakupanda kudi [bana-babwanga].” (Bilongwa 2:47) Ne kwija kwine mpika, “bungi bwa betabije bonso nabo bwafika pabwipi ne ku tununu tutano twa bana-balume.” Kupwa, “bakwabo badi balundwa konka kudi abo pa kumwitabija Mfumwetu, bibumbo na bibumbo bya bāna-balume ne bāna-bakaji.” (Bilongwa 4:4, MB; 5:14) Mu myaka yālondele’po, tutanga’mba: “Pano bipwilo ke yonka ndoe, ne monso mu Yudea, ne mu Ngadilea, ne mu Samadia mwine, ke benda bakankamana ku mityima, bananga monka mu kutyina Yehova, ne monka mu bunsenga-mukwashi bwa [m]ushipiditu [s]andu, ne kuvula nako ke benda bavula.” (Bilongwa 9:31) Myaka kampanda pa kupita’po, padi mwādi mu 58 K.K., bantu “tununu ne tununu [b]aitabija.” (Bilongwa 21:20, MB) Kutamba papo, Bajentaila bavule bene nabo bāitabija.
9. Lelo i bika byobwanya kunena pangala pa bene Kidishitu babajinji?
9 Kuno kutama kwa kibalwa kwātambile ku kwalamuka kwa bavule. Mutōtelo wādi ukidi umpya—inoko wingila na bukomo. Bana-babwanga kebādipo bantu ba mu kipwilo bakutyile makasa mu kyadi bitupu, bādi bepāne kudi Yehova ne ku Kinenwa kyandi, dimodimo bāfundile bubinebine ku boba bādi bapangwapangwa byamalwa. (Bilongwa 16:23, 26- 33) Boba bāitabije bwine Kidishitu kebādipo betabija kitabija vidingi, mhm, bādi bantu basumininwe na mutyima umo. (Loma 12:1) Bādi bafundijibwa mashinda a Leza; bubinebine bwādi mu ñeni ne mu mityima yabo. (Bahebelu 8:10, 11) Bādi betabija nansha kufwa pangala pa byobya byobādi bakulupile.—Bilongwa 7:51-60.
10. Bene Kidishitu babajinji bāitabije kiselwa’ka, ne i kudingakana’ka kudi’po kotumona dyalelo?
10 Boba bāitabije bufundiji bwa bwine Kidishitu bājingulwile amba badi na kiselwa kya kusapwila bakwabo bubinebine. Kino kyo kintu kikwabo kyālundile’ko kutama kwa kibalwa. Mufundi umo wa Bible unena’mba: “Kusambulula lwitabijo kekwādipo kumonwa bu mwingilo upelwe’nka basapudi bapyasakane nansha boba batongelwe na kipwilo kete. Kusapula myanda miyampe dyādi dyese ne mwingilo wa muntu ye-yense wa mu Kipwilo. . . . Kwitaba kwa kiponka na ponka kwa kitango kyonso kya bene Kidishitu kwāpele bano bantu bukomo tamba’nka ku ñanjilo yabo.” Ubweja’ko amba: “Kusapula myanda miyampe o ādi mashi a būmi bwa bene Kidishitu babajinji.” Ne ku bene Kidishitu babine dyalelo nako mo monka.
Kutama Kubasambakana mu Matanda
11. I kutama kwa muswelo’ka kulombwelwe mu Bilongwa 12:24, ne i muswelo’ka okwālongekele?
11 Musungu wa bubidi utelelwe kutama kwa mwanda wa Leza utanwa mu Bilongwa 12:24, munena’mba: “Mwanda wa Leza nao wenda utama, uvudila mu bantu.” Pano kishima kutama i kikwatañane na kwenda kusambakana kwa mwanda mu matanda mavule. Nansha byokwādi kulondwalondwa na imbikalo, ino mwingilo wādi wenda utubulukila’ko nyeke. Mushipiditu sandu wāpungulwidilwe bidi mu Yelusalema, ebiya kutamba mwine’mwa, mwanda wāshilula kusambakana lubilo. Kupangwapangwa mu Yelusalema kwāpalakenya bana-babwanga mu mitamba ya Yudea ne ya Samadia. Byāikala namani? “Boba bapalakene’ba badi benda mu ntanda monso benda basapula Myanda Miyampe.” (Bilongwa 8:1, 4, MB) Fidipa wāludikwa kukasapwila mwana-mulume umo. Mwana-mulume’wa nandi, pa kupwa kubatyijibwa, wākatwala musapu mu Efiopya. (Bilongwa 8:26- 28, 38, 39) Kepāijijepo, bubinebine bwāala miji mu Dida, mu Musanza wa Shalone, ne mu Yopa. (Bilongwa 9:35, 42) Kupwa, mutumibwa Polo wāenda ku tununu twa makilometele pa mema ne pa ntanda, wenda ushimika bipwilo mu matanda mavule a ku kalunga ka Meditelanea. Mutumibwa Petelo nandi wāenda ku Babiloni. (1 Petelo 5:13) Myaka 30 kupwa kupungululwa kwa mushipiditu sandu mu dya Pentekosa, Polo wāsoneka amba myanda miyampe “i[ya]sapulwa mu bipangibwa byonso bya muno munshi [mwa diulu],” kepabulwe padi i mu ntanda yonso yādi iyukene mu kyokya kyaba.—Kolose 1:23.
12. Balwana na bwine Kidishitu bājingulwile namani kutama kwa mwanda wa Leza mu matanda mavule?
12 Nansha ke balwana na bwine Kidishitu bāfudile ku kwitabija amba mwanda wa Leza ubaala miji mu Umbikalo wa Loma monso. Kifwa, Bilongwa 17:6 usekununa amba mu Tesalonika, kungala kwa Ngidiki, balwana bāningije mawi amba: “Talaipo bakufulamuna panopantanda abaiya ne muno.” Kadi, ku ñanjilo kwa myaka ya tutwa tubidi, Pline Nkasa wātumīne Trajan Mulopwe wa Loma mukanda aye mu Bityinia pangala pa bwine Kidishitu. Kātompola’mba: “Kebukadikilepo’nka mu bibundi bikatampe, ehe, ino i bupundumukile’nka ne mu bibundi bityebitye ne mu tubundi twa mufula.”
13. Kutama kwātamine mwanda mu matanda mavule kulombola namani buswe bwa Leza ku bantu?
13 Kuno kutama kwa kusambakana mu matanda i kilomboji kya buswe bwa mushike bwa Yehova ku bantu babwanya kukūlwa. Petelo pa kumona mushipiditu sandu wilombola kudi Konilusa Mujentaila, wānene amba: “I binebine nanshi, namone Leza kalemekangapo bantu’mba: Yeu ye yeu, mhm. Nanshi mu mizo yonso enka umutyina, ulonga bilumbuluke nabya ye waitabijibwa kudi aye.” (Bilongwa 10:34, 35) I amo, myanda miyampe yādi musapu ku bantu bonso monka moikadile ne pano, ebiya kutama kwa mwanda wa Leza mu matanda mavule i kupe bantu ba pi na pi mukenga wa kwitaba ku buswe bwa Leza. Mu ino myaka ya tutwa 21, mwanda wa Leza i musambakane byabinebine mu bipindi byonso bya ntanda.
Kutama Kubanekenya
14. Lelo i kutama’ka kulombwelwe mu Bilongwa 19:20, ne mwanda wa Leza wānekenye bika?
14 Musungu wa busatu utelelwe kutama kwa mwanda wa Leza utanwa mu Bilongwa 19:20, mutangwa’mba: “Mo monka muno mwadi mwendela mwanda wa Mfumwetu utama ne kunekenya.” Kishima kibajinjibajinji kya Kingidiki kyalamwinwe bu “kunekenya” kiselele mulangwe wa “kwikala na bukomo.” Mavese abadikile uno vese asekununa mwāitabijije bene Efisesa bavule, bangi bādi na majende bāsoka mikanda yabo ku meso a bonsololo. Enka namino, mwanda wa Leza wānekenya nkulupilo ya mitōtelo ya bubela. Myanda miyampe yānekenye kadi bijika bikwabo, kifwa kupangwapangwa. Kekwādipo kintu kya kwimika’yo. Ne dyalelo i muswelo umo onka mu bwine Kidishitu bwabine.
15. (a) Mulembi umo wa mānga ya mu Bible wāsonekele bika pangala pa bene Kidishitu babajinji? (b) Lelo bana-babwanga bādi batelela ani kunekenya kwabo?
15 Batumibwa ne bene Kidishitu bakwabo babajinji bāsapwile mwanda wa Leza na bupyasakane. Mulembi umo wa mānga ya mu Bible wānene pangala pa abo amba: “Bantu shi badi na mutyima wa kwisamba myanda ya Mfumwabo, kebabulwangapo muswelo wa kwisamba’yo. Bine, kisapwilo kya bano bana-balume ne bana-bakaji kyo kintu kitutulumuna bininge kupita’ko ne misapwilo yabo mine.” Ino boba bene Kidishitu babajinji bādi bayukile amba kunekenya kwabo mu mwingilo kekutambepo ku bukomo bwa abo bene. Leza ye wēbapele mwingilo obādi bengila, ye aye wādi utenga’po kuboko. Kutama ku mushipiditu kutambanga kudi Leza. Ne mutumibwa Polo wānene’kyo mu mukanda wandi wāatumine ku kipwilo kya mu Kodinda. Amba: “Ami nakunine, Apolosa nandi wasangilepo mema, nanshi i Leza mwine watamija’yo. Mwanda tudi bakwingila mīngilo pamo na Leza.”—1 Kodinda 3:6, 9.
Mushipiditu Sandu Wingila
16. I bika bilombola amba mushipiditu sandu wāpele bana-babwanga bukomo besambe pakubulwa moyo?
16 Vuluka amba Yesu wākulupije bandi bana-babwanga amba mushipiditu sandu ukengila mwingilo mu kutamija mwanda wa Leza ne kwibapa bukomo mu mwingilo wabo wa kusapula. (Bilongwa 1:8) Lelo kino kyāfikile namani? Kinondanonda na kupwa kupungululwa kwa mushipiditu pa bana-babwanga mu dya Pentekosa, ba Petelo ne Yoano bāityilwe kukeshintulwila ku Sanhedrini ya Bayuda, kidye kikatampe kya ntanda’ya, kinē bazuji bālengeje Yesu Kidishitu epaibwe. Lelo batumibwa bādi ba kuzakala ne kutyina ku meso a kino kidye kikatampe kyalwana? Nansha dimo! Mushipiditu sandu wāpele ba Petelo ne Yoano bukomo bwa kunena pakubulwa moyo, enka ne bakinkwa nabo bene kebatendela, ko “kwibayūka bebayūka’mba: Nanshi i bādi na Yesu.” (Bilongwa 4:8, 13) Mushipiditu sandu wāpele monka Shitevani bukomo bwa kunena pakubulwa moyo ku meso a Sanhedrini. (Bilongwa 6:12; 7:55, 56) Kunyuma, mushipiditu sandu wātonwene bana-babwanga kebasapula pakubulwa moyo. Luka usekununa’mba: “Penepo kala byo balombela namino momwa, mo badi babungakanine namo, mwatenkana ne kutenkana, bonsololo bayūlwa [m]ushipiditu [s]andu ke basapula mwanda wa Leza kwa kubulwa ne moyo mwine.”—Bilongwa 4:31.
17. Le mushipiditu sandu wākweshe bana-babwanga mu mwingilo wabo mu miswelo’ka mikwabo?
17 Yehova ye wādi uludika mwingilo wa busapudi kupityila ku mushipiditu sandu wandi mukomo, ne kudi Yesu musanguke. (Yoano 14:28; 15:26) Mushipiditu sandu pa kupungulwilwa padi Konilusa, pa balongo bandi, ne pa balunda nandi, mutumibwa Petelo wāyukile amba Bajentaila bampikwa kutwejibwa kwisao ababwanya bisakibwa bya kubatyijibwa mu dijina dya Yesu Kidishitu. (Bilongwa 10:24, 44-48) Kupwa, mushipiditu wāingila mwingilo mukatampe mu kutongwa kwa ba Banabasa ne Solo (mutumibwa Polo) bu bamishonele, kadi wēbaludika kobādi bafwaninwe kwenda ne kokebādipo bafwaninwe kwenda. (Bilongwa 13:2, 4; 16:6, 7) Wāludika batumibwa ne bakulumpe mu Yelusalema bayuke kutyiba kya mfulo pa myanda yobādi babandaula. (Bilongwa 15:23, 28, 29) Ebiya wāludika ne kutongibwa kwa batadi mu kipwilo kya bwine Kidishitu.—Bilongwa 20:28.
18. Bene Kidishitu babajinji bālombwele buswe bwabo namani?
18 Kadi, mushipiditu sandu wēlombwele ne mu bene Kidishitu abo bene, bāikala na ngikadilo ya bwine Leza, kifwa buswe. (Ngalatea 5:22, 23) Buswe bo bwādi butonona bana-bwanga bekwashe abo bonso. Kifwa, kinondanonda na Pentekosa wa mu 33 K.K., bātūdile’ko kibīko kya abo bonso mwanda wa kukwasha bana-babwanga bādi mu Yelusalema ku bisakibwa byabo bya ku ngitu. Nsekununi ya mu Bible inena’mba: “Kekwadi nansha umo wa umboba wadi ubudilwe kintu, shi kika, shi kika, ke-bantu mo badi bēkadile bamo bamo bampeta ba madimi, ne majibo, bakapotolola’byo, ebiya baletako byo bakapotololamo’bya. Bebitūla [ku] maulu a batumibwa, ke bēabila, wa byandi, wa byandi, monka mo babudilwe’byo.” (Bilongwa 4:34, 35) Buno buswe kebwākadikilepo enka ku banababo betabije, ino i ne ku bantu bakwabo, bebasapwila myanda miyampe ne kwibakwasha. (Bilongwa 28:8, 9) Yesu wānene amba buswe bwa kwipānina bakwabo kyo kiyukeno kikayukilwa’ko balondi bandi. (Yoano 13:34, 35) Bine ngikadilo miyampe ya buswe yākokēle bantu bavule kudi Leza, yāshinsakanya kutama mu myaka katwa imbajinji, monka moikokela bantu ne dyalelo.—Mateo 5:14, 16.
19. (a) I mu miswelo’ka isatu mwātamine mwanda wa Yehova mu myaka katwa imbajinji? (b) I bika byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?
19 Kishima “mushipiditu sandu” kitanwa misunsa 41 mituntulu mu mukanda wa Bilongwa. I kimweke patōka amba kutama kwa bwine Kidishitu bwabine na bine mu myaka katwa imbajinji kwādi kutamba nakampata ku bukomo ne buludiki bwa mushipiditu sandu. Bana-babwanga bāvudile, mwanda wa Leza wāsambakana mu matanda mavule, wenda unekenya pa mitōtelo ne mafilozofi a mu yoya myaka. Kuno kutama kwa mu myaka katwa imbajinji kudingakene na mwingilo wingila Batumoni ba Yehova mu ano mafuku. Mu kishinte kilonda’ko, tukabandaula kutama kwa muswelo umo kutulumukwa kwa mwanda wa Leza mu ano etu mafuku.
Lelo Ukivulukile?
• I muswelo’ka wādi wenda utama kibalwa kya bana-babwanga babajinji?
• Mwanda wa Leza wāsambakene mu bifuko byonso namani?
• I muswelo’ka wānekenye mwanda wa Leza mu myaka katwa imbajinji?
• Mushipiditu sandu wāingile mwingilo’ka mu kutama kwa mwanda wa Leza?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kifwatulo pa paje 22]
Fidipa wāsapwidile mwine Efiopya, wāsambakanya myanda miyampe mu matanda makwabo
[Kifwatulo pa paje 23]
Mushipiditu sandu wāludikile batumibwa ne bakulumpe bādi mu Yelusalema
[Kutambile Kifwatulo pa paje 20]
Kungala ku difinko dya lundyo: Kifwatulo kya Kibundi kya Yelusalema mu kitatyi kya Tempelo ya Bubidi – idi pa nshi ya Holyland Hotel, mu Yelusalema