Kushimika Kisaka Kikomo ku Mushipiditu

“Mwibatamijei biyampe monka mu madingi, ne mu lufundijo lwa Mfumwetu.”​—EFISESA 6:4.

1. Lelo i mpango’ka ya Leza itala kisaka yaātūdile’ko, ino i bika byālupukile’ko?

 “BUTULAI; mwivudijei, muyujei panopanshi.” (Ngalwilo 1:28) Yehova Leza wātūdile’ko mpangiko ya kisaka na bino bishima byaānene ba Adama ne Eva. (Efisesa 3:14, 15) Ba mulume ne mukaji babajinji bādi bakokeja kala kutengela kumona ntanda miyule lutundu lwabo​—kisaka kituntulu kya bana na bana babwaninine bashikete na nsangaji mu paladisa pano pa ntanda, koku batōta umbumo Umpangi wabo Mukatampe. Ino yō, ba Adama ne Eva bāponena mu bubi, ntanda yātunya kuyula bantu boloke, bakaminwe Leza. (Loma 5:12) Būmi bwa kisaka bwāoneka lubilo lonka, mushikwa, bukalabale ne kubulwa “lusa lwa bubutule” byāzambalala konso, nakampata mu ano ‘mafuku a mfulo.’​—2 Temote 3:1-5, MB; Ngalwilo 4:8, 23; 6:5, 11, 12.

2. Lutundu lwa Adama lwādi na bukomo bwa kubwanya kulonga bika, ino i bika byādi bisakibwa pa kushimika kisaka kikomo ku mushipiditu?

² Ba Adama ne Eva bāpangilwe mu kyelekejo kya Leza. Nansha Adama byaāikele ke kipya-mambo, Yehova wāmulekele abutule bana. (Ngalwilo 1:27; 5:1-4) Bana ba Adama kebādipo mwa kubudilwa kwikala na ñeni ya kuyuka bintu pamo bwa shabo, o mwanda bādi ba kuyuka kusansanya biyampe ne bibi. Bādi ba kufundijibwa muswelo wa kutōta Umpangi wabo ne mvubu ya kumuswa na mutyima wabo onso, muya wabo onso, ñeni yabo yonso ne bukomo bwabo  bonso. (Mako 12:30; Yoano 4:24; Yakoba 1:27) Kadi bādi ba kulombolwa “kulonga buluji, ne kusanswa kanye, ne kunanga . . . na Leza.” (Mika 6:8) Inoko, pa kunena amba pano abaikala ke babipya-mambo, po pene pobādi bafwaninwe kuta mutyima bininge ku kushimika kisaka kikomo ku mushipiditu.

Kukūla Kitatyi

3. I muswelo’ka ukokeja bambutwile ‘kukūla kitatyi’ kya kulela babo bana bene Kidishitu?

³ Mu ino myaka ya malwa ne mikutakane, kilomba kulonga bukomo bukatampe pa kusaka’mba bana bekale bantu “baswele Yehova,” ‘bashikilwe bubi’ binebine. (Mitōto 97:10) Bambutwile ba tunangu ‘bakūlanga kitatyi’ kya kulwa na kino kiselwa. (Efisesa 5:15-17) Wivwane wi mbutwile, le i muswelo’ka okokeja kukūla kitatyi? Dibajinji, witūdile’ko bintu bya kutangidija kumeso, ‘bintu bya mvubu mikatampe’ byofwaninwe kuta’ko mutyima bininge, kifwa kufundija bobe bana ne kwibeija bintu. (Fidipai 1:10, 11) Dya bubidi, pēleja būmi bwenu. Kino kikulomba kufundula mingilo yampikwa kamweno kakatampe. Nansha ubwanya kutalula bintu bikujimijijanga kitatyi bitupu pa kwibilongolola. Bine, byodi mbutwile mwine Kidishitu, kukealakanyapo nansha dimo pa bukomo bolonga mwanda wa kutamija bana bakaminwe Leza.​—Nkindi 29:15, 17.

4. I muswelo’ka ubwanya kisaka kwikala nyeke kikutyile umbumo?

⁴ Kushikatyila pamo na bobe bana, nakampata mwanda wa kwipāna mu bintu bya ku mushipiditu, i kintu kiyampe, mwanda uyukile amba o muswelo mulumbuluke wa kulama kisaka kikutyile umbumo. Kuno kushikatyila pamo ke kwa enkapo difuku dyomumwene kyaba. Tūla bitatyi biyukane amba byo byomukashikatyila pamo. Kino kekilombepo enka kutanwa ku njibo, muntu ne muntu wilongela byandi, mhm. Bana batamanga senene shi mwibatele mutyima bukile bukya. Buswe ne kwikambakena bifwaninwe kulombolwa pampikwa bukokonyongo. Ba mulume ne mukaji bafwaninwe kubandaula na kusumininwa kino kiselwa kikatampe kumeso kwa kutyiba mbila ya kubutula bana. (Luka 14:28) Mu uno muswelo kebakamonepo kulela bana bu kufwa nkondo bitupu. Ino bakekumona bu madyese makatampe.​—Ngalwilo 33:5; Mitōto 127:3.

Fundijai na Binenwa ne na Kifwa

5. (a) Kufundija bana kuswa Yehova kushilulanga na bika? (b) Le i madingi’ka apelwe bambutwile mu Kupituluka 6:5-7?

⁵ Kufundija bobe bana kuswa Yehova kufwaninwe kushilula na buswe boswele Yehova abe mwine. Buswe bukatampe bwa kuswa Leza bukakutonona ulonde bufundiji bwandi kamo ne kamo. Kubadila’mo ne kulela bobe bana “monka mu madingi, ne mu lufundijo lwa Mfumwetu.” (Efisesa 6:4) Leza upanga bambutwile madingi a kwikala bifwa bilumbuluke ku babo bana, kwisamba nabo, ne kwibafundija. Kupituluka 6:5-7 unena’mba: “Ukasanswa Yehova Leza obe ne mutyima obe onso, ne muya obe onso, ne bukomokomo bobe bonso. Ebiya kadi bino binenwa bino’bi byo nakusoñanya dyalelo dino’di bikekala pa mutyima obe; kadi ukebikomeneja kudi bobe bāna, ne kwibisambijana pa kushikata mobe mu njibo, kadi poenda mwishinda, ne polāla, ne pobūka pene.” Komeneja mbila ya Leza mu bobe bana na kwibadyumuna kyaba ne kyaba ne na kupituluka’mo. Penepo lutundu lobe lukamona amba uswele Yehova ne alo nalo lukamufwena pabwipi.​—Nkindi 20:7.

6. Kuyuka amba bana beulanga mpata kifwa kudi na kamweno’ka ku bambutwile?

⁶ Bana badi na kyaka kya kufunda. Batejanga ne kubandila na katentekeji, kadi kebejangapo kwiula kifwa kyobe. Shi bamona amba kuswelepo bintu bya ku ngitu, nabo mutyima ukebasoloka wa kulonda madingi a Yesu. Ne ukebafundija kuleka kuzumbijazumbija mutyima pa bintu bya ku ngitu, mwa ‘kubadikila bidi kukimba Bulopwe bwa Leza.’ (Mateo 6:25-33) Wivwane wisamba mīsambo miyampe, yūbaka itala pa bubinebine bwa mu Bible, pa kipwilo kya Leza ne pa bakulumpe batongelwe, nankyo ubafundija bobe bana kulēmeka Yehova ne kusangela mpangiko ya ku mushipiditu. Bana kebejangapo kumona muntu walamukaalamuka, nanshi bufundiji bwa ku kanwa bufwaninwe kwendela pamo na mwiendelejo ne ngikadilo  yenu ilombola amba mukwete makasa abidi bintu bya ku mushipiditu. Bine, ku bambutwile, kumona kifwa kyabo kilumbuluke kilupula bana baswele Yehova ne mutyima wabo onso, i dyese dikatampe kobadi!​—Nkindi 23:24, 25.

7, 8. Lelo i kifwa’ka kilombola mvubu ya kufundija bana tamba ku bwanuke, ne i ani ufwaninwe kutelelwa biyampe byonso bikalupuka’ko?

⁷ Mvubu ya kufundija bana tamba bakidi banuke ikokeja kumonwa mu kino kifwa kya mu Venezuela. (2 Temote 3:15) I kifwa kya ba Felix ne Mayerlin, ba mulume ne mukaji bansongwalume. I bengidi bapania. Pobabutwile wabo mwana Felito, balongele bukomo bwabo bonso, bamutamija mutōtyi wabine wa Yehova. Mayerlin washilwile kutangila Felito na diwi ditunduke myanda idi mu Dibuku Dyami dya Mānga ya mu Bible, dilupwilwe na Batumoni ba Yehova. Felito wayuka Mosesa ne bantu bakwabo bafwatwilwe mu dino dibuku.

⁸ Felito waanzile kusapula aye mwine ukidi’tu kibudye kya mwana. Waikala musapudi wa Bulopwe na mwaadi usakila, kupwa wabatyijibwa. Mwenda mafuku waikala ke pania walonso. Bambutwile bandi banena’mba: “Potumonanga uno wetu mwana wendelela kumeso, byonso bino tutelelanga’byo Yehova ne bufundiji bwandi.”

Kwashai Bana Batame ku Mushipiditu

9. Mwanda waka tufwaninwe kufwija’ko pangala pa bufundiji bwa ku mushipiditu botupebwa kupityila ku kabumbo ka umpika wabinebine ne wamanwa?

⁹ Dyalelo kudi makumi a mapepala, tutwa twa mabuku, ne tununu twa mateba a Entelenete apāna madingi a mwa kulelela bana. Divule dine “ino misapu īpatanyanga ayo mine,” mo munenena dipepala dimo (Newsweek) mu nimelo yadyo ya pa bula itala pa bana. “Kintu kisansa mutyima bininge i kino, misapu yolangila amba yo ikulupilwa, ayo nanshi yo mine ya bubela.” Bine, tufwaninwe nanshi kufwija’ko mpata Yehova witupa bufundiji buvulevule bwa mwa kutamijija bisaka ku mushipiditu! Lelo nobe umwenanga bininge mu mpangiko yonso iteakanibwe kupityila ku kabumbo ka umpika wabinebine ne wamanwa?​—Mateo 24:45-47, NW.

10. I muswelo’ka ubwanya kumwena bambutwile ne bana mu kifundwa kya Bible kifike’po kyobefunda mu kisaka?

¹⁰ Kintu kimo kya mvubu mpata i kifundwa kya Bible kya mu kisaka kyomwifunda kitatyi ne kitatyi, na mutyima mutūke. Pa kusaka amba kifundwa kikale kyubaka, kisangaja kadi kikankamika, kilomba kwiteakanya senene. Bambutwile bakokeja kuyuka bidi mu mityima ne mu ñeni ya babo bana shi bebapa mukenga wa kwisamba. Muswelo umo wa kuyuka shi binebine kifundwa kya kisaka i kifike’po i kutala shi bonso ba mu kipango bekalanga bekitengele na nsangaji.

11. (a) Bambutwile bafwaninwe kukwasha babo bana betungile bitungo’ka? (b) I bipa’ka byalupukile ku kitungo kyetungile kansongwakaji kamo kene Jampani?

¹¹ Bitungo bimanine pa Bisonekwa nabyo bikomejanga kisaka ku mushipiditu, i bine, bambutwile bafwaninwe kukwasha bana nabo betungile bino bitungo. Kifwa kutanga Bible difuku ne difuku, kwikala musapudi wa myanda miyampe kitatyi ne kitatyi, kwendelela kufika ku kwipāna ne ku kubatyijibwa. Nansha kwikala mwingidi wa kitatyi kyonso bu pania, bu mishonele nansha kwenda ku Betele. Ayumi kana-kakaji kene Jampani kadi kakifunda ku pilimele, ketungile kitungo kya kusapwila muntu ye-yense wa mu kabo kalasa. Kalomba ne lupusa lwa kutūla mabuku esambila pa Bible mu kibīko kya mabuku mwanda wa kulangula kusangela musapu kwa mwadimu ne bana ba masomo. Pa kino, wafikile pa kwendeja bifundwa 13 mu myaka isamba yaafundile ku masomo a pilimele. Umo mu bantu baadi wifunda nabo waikala ke mwine Kidishitu mubatyijibwe, kutentekela’po ne banababo.

12. Bana bakamwena namani kamweno kakatampe mu kupwila kwa bwine Kidishitu?

¹² Kintu kikwabo kikomejanga kisaka ku mushipiditu i kutanwa nyeke ku kupwila. Mutumibwa Polo wānene balunda nandi betabije ‘baleke kubulwa kubungakana kwabo, pamo bwa kibidiji kya bamobamo.’ Twikale banuke nansha batame, kya kuyuka i kino, kubulwa kumwena kamweno kakatampe kadi mu kutanwa nyeke ku kupwila kwa bwine Kidishitu  kekufwaninwepo kwikala kyetu kibidiji. (Bahebelu 10:24, 25; Kupituluka 31:12) Bana bafwaninwe kufundijibwa kuteja na katentekeji. Kuteakanya kupwila kudi nako na mvubu mikatampe mpata, mwanda kamweno kakatampe kadi’mo twikamonanga nakampata shi netu tuleta’ko malondololo. Nansha bishilulanga mwana mwanuke na kulondolola na bishima bibala-binga nansha na kutanga mulongo mu musāngo, i kipite buya kumufundija kutana malondololo ne kulondolola’o mu bishima bya aye mwine. Lelo banwe bambutwile muletanga kifwa na kulondolola kitatyi ne kitatyi malondololo mashikate? Kadi i kiyampe umo ne umo wa mu kisaka ekale na Bible wandi, na dibuku dyandi dya ñimbo ne na kitabo nansha dipepala difundilwa’mo Bisonekwa.

13, 14. (a) Mwanda waka bambutwile bafwaninwe kutambila pamo na babo bana mu mwingilo? (b) I bika bikalengeja mwingilo wa budimi wikale wa kamweno ne wa nsangaji kudi bana?

¹³ Bambutwile ba tunangu baludikanga bukomo bwa bunkasa bwa babo bana ku kwingidila Yehova, na kwibakwasha bepāne bininge mu mwingilo wa kusapula mu būmi bwabo. (Bahebelu 13:15) Wivwane batambila nabo mu mwingilo wa busapudi, nabya bakakulupila amba babo bana batambulanga bufundiji bushimate, bwa kwibekadija bengidi ‘bampikwa ne kyobafwijibwa bumvu, bayuke kwingidija kinenwa kya bubinebine monka mokyolokele.’ (2 Temote 2:15) Lelo kidi namani ku obe mutamba? Shi wi mbutwile, lelo ukwashanga bobe bana bayuke kwiteakanya kumeso kwa kutambila mu  mwingilo wa budimi? Kulonga namino kukebapa nsangaji mu mwingilo wa mvubu, ulupula bipa obakengila.

¹⁴ Mwanda waka i kya kamweno ku bambutwile ne babo bana kutambila pamo mu mwingilo? Mwanda bana bakamona ne kwiula bifwa bilumbuluke bya bambutwile babo. Kadi, bambutwile nabo bakamona ngikadilo, mwiendelejo ne manwa a babo bana. Nanshi tambila na bobe bana mu busapudi bwa miswelo mishileshile. Shi bibwanika mwana ne mwana kwikala na sakoshi wandi wa busapudi umweka ku bantu, i biyampe, kadi umufundija ne mwa kupangila’mo mabuku bya dyangi shē. Bityebitye, ne na kukankamikwa, mwana ukasangela mwingilo ne kushilula kumona busapudi bu muswelo wa kulombola buswe bwandi kudi Leza ne kudi bakwabo.​—Mateo 22:37-39; 28:19, 20.

Lamai Būmi Buyampe bwa ku Mushipiditu

15. Kulama būmi bwa ku mushipiditu bwa kisaka byokudi na mvubu mpata, i miswelo’ka imoimo ya kwibulama?

¹⁵ Kulama būmi bwa ku mushipiditu bwa kisaka i kintu kya kamweno. (Mitōto 119:93)  Muswelo umo wa kwibulama i kwisamba bintu bya ku mushipiditu na kisaka kyaba ne kyaba. Le ubandaulanga nabo pamo kisonekwa kya difuku? Lelo udi na kibidiji kya kwisekunwina nabo myanda yomutene mu busapudi nansha mu Kiteba kya Mulami ne Amkeni! ya panopano “po[mw]enda mwishinda”? Lelo “polāla, ne pobūka pene,” uvulukanga kufwija’ko Yehova mu milombelo pangala pa difuku dyaemulama na būmi ne pa byonso byaemupa ku buntu? (Kupituluka 6:6-9) Bana pobamona buswe boswele Leza mu byonso byolonga, kebakabulwepo nabo kulonga bubinebine ke bwabo.

16. Le i mvubu’ka idi mu kukankamika bana bayuke kulonga bukimbi abo bene?

¹⁶ Mwenda myaka, bana bakakimba buludiki bwa kuyuka muswelo wa kunekenya makambakano ne myanda ikebafikila umbūmi. Pa kyaba kya kwibalombola nyeke amba longai nenki, mwene i biyampe kwibalombola mwa kuyukila milangwe ya Leza pa mwanda’wa na kwibakankamika balonge bukimbi abo bene? Kufundija bana kwingidija senene bingidilwa ne mabuku etupa ‘umpika wabinebine’ kukebakwasha batamije kipwano kya mpwaninine na Yehova. (1 Samwele 2:21b) Kadi kitatyi kyobesamba byobasokwele mu bukimbi bwabo bobakimbile mu Bible na ba mu kisaka, būmi bwa ku mushipiditu bwa kisaka bukaningila’ko.

Kulupilai Mudi Yehova na Mutyima Onso

17. I kika kinenenwa amba bambutwile bene Kidishitu balela bana kasuku kebafwaninwepo kuzozeja mutyima pobalela babo bana?

¹⁷ Lelo bambutwile balela bana kasuku kabo nabo? Abo nabo badi na makambakano a ntentekelo atala pa kulela bana. Ino kebafwaninwepo kuzozeja mutyima! Babwanya kunekenya, pamo na mulombwela bifwa bya bambutwile bavule balela bana kasuku bakulupile mudi Leza, bengidija na kikōkeji madingi andi, ne kutamija bana balumbuluke, bakomo ku mushipiditu. (Nkindi 22:6) Na bubine, bene Kidishitu balela bana kasuku bafwaninwe kukulupila mudi Yehova. Bafwaninwe kwikala na lwitabijo amba ukebakwasha.​—Mitōto 121:1-3.

18. I bisakibwa’ka bya mu ñeni ne ku ngitu bisakilwa bana kebifwaninwe kulengwa’ko bambutwile, ino bifwaninwe kwimanina nakampata pa bintu’ka?

¹⁸ Bambutwile ba tunangu bayukile amba kudi ‘kitatyi kya kusepa ne kitatyi kya kuja.’ (Musapudi 3:1, 4) Kutamija ñeni ne umbidi wa mwana i kintu kilomba kwikala ne na kitatyi kya kwipwija mukose kujalale ne kwitūkija kuyampe. Minjiki yūbaka, nakampata ñimbo ya kutendela Leza, ibwanya kukwasha mwana atamije ngikadilo miyampe ikaningija kipwano kyandi na Yehova. (Kolose 3:16) Mu bunkasa mo mwa kuteakanya mwana ku būmi bwa kumeso, mwa kukekadila’ye muntu mutame wakaminwe Leza, ukekala na nsangaji umbūmi, nsangaji ikendelela nyeke mu paladisa pano pa ntanda.​—Ngalatea 6:8.

19. Mwanda waka bambutwile bafwaninwe kukulupila kweselwa na Yehova mu bukomo bobalonga bwa kulela babo bana?

¹⁹ Yehova usaka bisaka byonso bya bene Kidishitu bikale nyeke bikomo ku mushipiditu, bikutyile umbumo. Shi binebine tuswele Leza ne kadi tuloñanga buninge bwetu bonso bwa kukōkela ku Kinenwa kyandi, uketwesela ne kwitupa bukomo bwa kubwanya kulonda buludiki bwandi. (Isaya 48:17; Fidipai 4:13) Vuluka amba, mukenga ukupelwe pano wa kufundija bana udi na mikalo, keudipo mwa kujokela’mo dikwabo. Longa buninge bobe bonso wingidije madingi a Kinenwa kya Leza, i bine Yehova kakabulwepo kukwesela mu bukomo bobe bolonga bwa kushimika kisaka kikomo ku mushipiditu.

Lelo I Bika Byotwafunda?

• Mwanda waka i kya mvubu kukūla kitatyi kya kufundija bana?

• I kika kinenenwa amba kifwa kya bambutwile kidi na bukwashi?

• I miswelo’ka imoimo ya mvubu ya kukwasha bana nabo batame ku mushipiditu?

• I muswelo’ka otukokeja kulama būmi bwa ku mushipiditu bwa kisaka?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 20, 21]

Bisaka bikomo ku mushipiditu bifundanga Kinenwa kya Leza, bitanwa ku kupwila kwa bwine Kidishitu, ne kutambila pamo mu mwingilo wa busapudi kitatyi ne kitatyi