I Kika Kyokulupidile Byokulupile’byo?

Kukulupila kushintululwanga bu “kwitabija kintu amba i kyabine, kiluji, kyabinebine.” Lubila lwa Byepelo bya Bantu Lwelelwe Ntanda Yonso na Kitango kya Bumo bwa Mizo lupele muntu ne muntu “kyepelo kya bwanapabo bwa kulanga, bwa kulonda bintu bimulombola mutyima wandi wa mundamunda ne kwitongela mutōtelo.” Kino kyepelo kilombola amba muntu udi na bwanapabo bwa “kushinta mutōtelo nansha nkulupilo yandi” shi usakile.

LE KINE kisakila muntu kushinta mutōtelo nansha nkulupilo yandi i kika? Bavule banenanga’mba: “Ndi na nkulupilo yami, kadi nsangedile’yo.” Amba nansha shi i ya bubela i yabo, kekudipo muntu oilonga kibi. Kifwa, shi muntu ukulupile amba ntanda i mipapalale, kadipo na kibi kyalonga mukwabo nansha kyailonga aye mwine. Muntu ukokeja kunena’mba: “I biyampe kwitabija ne kwikala beshile ku milangwe.” Eyo, ino le kulanga namino kwikalanga nyeke kintu kya tunangu? Tulete kifwa, shi dokitele waleka mukwabo utamba ku lamolo kwaadi ukatengele imbidi ya bantu bafwe, kaenda pityipityi kukondapa babela mu lupitalo, lelo kuno i kwishila kufwaninwe kwitabija muntu bwitabijeitabije?

Mu myanda ya mitōtelo mo mwine, nkulupilo ya bubela i milete musala mukatampe mu mānga. Langa’po bidi bintu bilenga nzuba byālongele bendeji ba bipwilo “bādi basonshila bene Kidishitu ba mwididi ku bukalabale bwampikwa kafuku” mu oa atelwa bu Mavita Masanto a mu Moyen Âge. Ulange ne bintu bilonga “bene Kidishitu” basobola bidyanga mu mavita a mu ano mafuku, badi “pamo bwa basola ba mu Moyen Âge bādi na majina a basanto pa impini ya bipete byabo, ne bifwatulo bya Bikira biyela ku bipondo bya mata abo makatampe.” Bano bantu ba mwididi bonso bādi bakulupile amba byobādi balonga i byoloke. Ino kunena na bubine, mu ino ñuma ne malwi makwabokwabo a mitōtelo mwādi kilubo kimo kikatampe.

Mwanda waka kudi tuvutakanya tungitungi ne ñuma mivule namino? Bible ulondolola amba i Satana Dyabola ye “ñongoji wa panopantanda ponso.” (Kusokwelwa 12:9; 2 Kodinda 4:4; 11:3) I kya bulanda, mutumibwa Polo wādyumwine amba batōtyi bavule “bakatyibilwa  nsambu ya konakanibwa,” mwanda bakongolwa na Satana “ukalonga bingelengele ne bya nkuo bya kusaka kongojana.” Bano bantu, mwānenene Polo, “bakashita ñeni yabo ya kuswa bubinebine bukokeja kwibapandija” ne kadi ‘bakaluakanibwa kebetabija bya bubela.’ (2 Tesalonika 2:9-12, Kipwanino Kipya, kyalamwinwe na William Barclay, kya mu Angele) Lelo i muswelo’ka obwanya kutyepeja kyaka kya kwitabija bya bubela? Kyokulupidile mu byobya byoitabije i kika?

Lelo Yo Nkulupilo Yotamine’mo?

Padi utamine na nkulupilo kampanda mu kisaka kyenu. Ke kibipo. Leza usaka bambutwile bafundije babo bana. (Kupituluka 6:4-9; 11:18-21) Kifwa nkasampe Temote, wāmwenine kamweno kakatampe mu kuteja ba inandi ne nkambo wandi. (2 Temote 1:5; 3:14, 15) Bisonekwa bitukankamika kulēmeka byobya bikulupile bambutwile. (Nkindi 1:8; Efisesa 6:1) Ino le Umpangi obe ukusakila witabije bintu mwanda’po’tu bambutwile bobe bakulupile’byo? Kulamata bulamatelamate ku byādi bikulupile nkongo ishele kunyuma kuleta kyaka.​—Mitōto 78:8; Amose 2:4.

Mwana-mukaji umo mwine Samadia wētene na Yesu Kidishitu wātamine mu mutōtelo wabo wa bwine Samadia. (Yoano 4:20) Yesu wālēmeka bwanapabo bwandi bwa kutonga kyasaka kukulupila, ino kadi wāmulombwele patōka amba: “Bānwe mutōtanga kyo kemuyūkile.” Nkulupilo mivule ya mu mutōtelo wa uno mwana-mukaji yādi ya bubela, o mwanda Yesu wāmunene amba ufwaninwe kushinta nkulupilo shi usaka kutōta Leza mwasakila aye mwine bamutōte—“na mushipiditu ne bubinebine.” Uno mwana-mukaji ne bakwabo, pa kyaba kya kulamata ku nkulupilo yobādi baswele, bādi bafwaninwe kwikala ‘bakōkele ku lwitabijo’ lwēbasokwedilwe kupityila kudi Yesu Kidishitu.​—Yoano 4:21-24, 39-41; Bilongwa 6:7.

Le I Nkulupilo Yofundijibwe?

Kudi shako bafundiji bavule ne badimu bayukile bintu bivule bafwaninwe kupebwa bulēme bukatampe. Inoko, mānga i miyule bifwa bya bafundiji batumbe bādi bafundija bya bubela. Kifwa, Bertrand Russell mulembi wa mānga wānenene pa mwanda utala bitabo bibidi bya myanda ya sianse byālembele Aristote, filozofe Mungidiki, amba “i bikomo kutana mu byonso bibidi mulongo nansha umo otukokeja kwitabija mungya sianse ya ano mafuku.” Nansha ke badimu ba mu ino myaka bene, divule bafundijanga bya bubela. Ivwana, Mukelenge Kelvin, mufundi wa sianse mwine Beletanye wānene mu 1895 na kikulupiji amba: “Mashini alēma kutabuka luvula keabwanyapo kutumbuka.” Inoko muntu wa tunangu kakakulupilapo’tu bwa mpofu amba kintu kampanda i kyabine mwanda’po’tu i badimu bafundije’kyo.​—Mitōto 146:3.

Ne mu bufundiji bwa myanda ya mutōtelo namo mufwaninwe kudyumuka. Mutumibwa Polo wāfundijibwe na bafundiji ba mitōtelo, kadi wādi na “mutyima wa kupyasakana mu bisela bya bakulutuba” bandi. Ino bupyasakane bwandi mu nkulupilo ya bisela bya bakulutuba bandi bwāmuletele makambakano. Bwāmufikija ku “kupangapanga kipwilo kya Leza, [ne] kwikisalankanya.” (Ngalatea 1:13, 14; Yoano 16:2, 3) Kibi kutabukidila i kino, mu bula bwa myaka, Polo wādi “witunga ku misungu,” kwaādi ulwa na kupela mashinda ādi amutwala ku kwitabija mudi Yesu Kidishitu. Bino byonso byālombele Yesu mwine kutenga’po kuboko, ebiya Polo kamone kusendulula nkulupilo yandi.​—Bilongwa 9:1-6; 26:14.

Le I Nkulupilo Yosapwidilwe?

Padi misapu ya ku binanda ne ku bilembwa yo yakufikije ku kukulupila. Bantu bavule i basangale amba mwanda ku binanda ne ku majulunale kudi bwanapabo bwa kunena, bukuyukija myanda ikokeja kwikala ya kamweno kodi. Inoko kudi mpusa mikomo ibwanya pavule kunyengakanya misapu. Myanda isapulwa’ko shi i ya bubela ikokeja kōna mulangilo obe abe kuyuka mpika.

Kadi, pa kusaka kusangaja nansha kukoka bantu bavule, misapu ya ku binanda ne ya mu bilembwa isambilanga pa bintu byeni,  bitayula mityima munda. Bintu byadi mwiko kunena nansha kulemba mu myaka ibala-inga kunyuma, dyalelo byo bitembaulwa mu kanwa. Bityebitye, byenda bityimpila panshi misoñanya ya mwikadilo wa tamba pa kala. Mulangilo wa bantu wenda unyengakana bityebitye. Abashilula kwitabija “kibi amba i kiyampe, ne kiyampe amba i kibi.”​—Isaya 5:20; 1 Kodinda 6:9, 10.

Kwa Kutana Kyalwilo Kiluji kya Nkulupilo

Kwimanina pa milangwe ne pa mafilozofi a bantu kudi pamo bwa kūbaka pa musenga. (Mateo 7:26; 1 Kodinda 1:19, 20) Le potukashimika kadi kyalwilo kya nkulupilo yetu i pepi? Leza ukupele lūku lwa kujingulula bintu bikujokolokele mu ino ntanda ne ñeni ya kwiipangula bipangujo mu myanda ya ku mushipiditu, lelo abulwe namani kukupa muswelo wa kutana malondololo abinebine ku bipangujo byobe? (1 Yoano 5:20) Na bubine, ukupa’o! Shi ke pano, usa kuyuka namani amba myanda kampanda ya mu mutōtelo yo yabine, miluji, yabinebine? Ketudipo ne kyotwalakena kine, Bible, Kinenwa kya Leza, ye ubwanya kukupa kyalwilo kimo kete kya mwa kuyukila kino.​—Yoano 17:17; 2 Temote 3:16, 17.

Muntu umo ubwanya kunena’mba: “Mwene boba badi na Bible bo bonka bakolomona ñuma ne tuvutakanya mu myanda ya ino ntanda?” I amo, bendeji ba bipwilo betela bu balonda Bible kebo kulupula milangwe īpatanya ayo mine, ileta tuvutakanya. Kyobalongela bino byonso i mwanda nkulupilo yabo keimaninepo pa Bible. Mutumibwa Petelo wēbatelele bu “bapolofeto ba bubela” ne bu “bafundiji ba bubela” bakaleta ‘tutangotango twa konakanya ba konakanya.’ Petelo unena amba ‘dishinda dya bubinebine dikanenenwa bibibibi’ pa mwanda wa byobalonga. (2 Petelo 2:1, 2) Petelo i musoneke kadi amba “tudi na kinenwa kya bupolofeto kiningijibwe nakampata; kadi muloñanga biyampe pomutele’ko mutyima, pamo bwa ku kimuni kitēma mu kifuko mudi fukutu.”​—2 Petelo 1:19, NW; Mitōto 119:105.

Bible witukankamika kubandaula nkulupilo yetu mungya byafundija. (1 Yoano 4:1) Batangi bavule ba dino dipepala bakokeja kubingija amba i kyabine, kwibandaula kwa namino kubwejanga kitungo mu būmi bwabo ne kwibujadika senene. Shi ke pano, nobe longa mwādi mulongela bene Belea. ‘Bādi babandaula bisonekwa difuku ne difuku’ kumeso kwa kuyuka i bintu’ka byofwaninwe kwitabija. (Bilongwa 17:11) Batumoni ba Yehova bakasangela kukukwasha ulonge kino. Bine, butyibi bwine bwa kuyuka kyofwaninwe kukulupila i bobe. Inoko kintu kya tunangu kyofwaninwe kulonga i kukimba kujingulula shi binebine nkulupilo yobe imanine pa Kinenwa kya Leza kya bubinebine kitusokwedilwe, kupita’ko kwimanina’yo pa tunangu twa bantu nansha pa bilokoloko byabo.​—1 Tesalonika 2:13; 5:21.

[Bifwatulo pa paje 6]

Ubwanya kushimika na kikulupiji kyalwilo kya nkulupilo yobe pa Bible