Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Abalahama—Kifwa mu Lwitabijo

Abalahama—Kifwa mu Lwitabijo

Abalahama—Kifwa mu Lwitabijo

“[Abalahama wādi] shandya bonso betabije.”​—LOMA 4:11MB.

1, 2. (a) Bene Kidishitu babine bavulukanga Abalahama namani dyalelo? (b) Mwanda waka Abalahama utelwa bu “shandya bonso betabije”?

 KWĀDI mukulutuba umo wa muzo mukomo, mupolofeto, mpeta wa byandi, kadi mwendeji. Ino bene Kidishitu ba dyalelo bamuvulukanga nakampata mwanda wa ngikadilo yandi yāfikije Yehova Leza ku kumumona bu mulunda nandi, ke lwitabijo lwandi lwakubulwa kutelententa kadi. (Isaya 41:8; Yakoba 2:23) Dijina dyandi i Abalahama, ebiya Bible umutela bu “shandya bonso betabije.”​—Loma 4:11MB.

2 Mwene kumeso kwa Abalahama kwādi bantu bakwabo, kifwa Abele, Enoke, ne Noa, bādi na lwitabijo? Eyo bādi’ko, inoko kipwano kya kwesela mizo yonso ya pano panshi kyāsambilwe na Abalahama. (Ngalwilo 22:18) Enka namino, wāikala mu kyelekejo shandya boba bonso betabija Lukunwa lwālailwe. (Ngalatea 3:8, 9) Mu buno buluji, Abalahama udi pamo bwa tata wetu, mwanda lwitabijo lwandi i kifwa kyetu kya kwiula. Būmi bwandi bonso butuntulu i kilomboji kya lwitabijo, mwanda bwādi būmi bwa matompo ne byamalwa bivulevule. I bine, kalā ka pa kalā, Abalahama wātenwe na dyotukokeja kwita bu ditompo dine dikatampe dya lwitabijo​—lubila lwa kumulomba kwela Isake mwanandi bu kitapwa​—wādi kala ke mulombole lwitabijo lwandi mu matompo mavule matyematye. (Ngalwilo 22:1, 2) Tubandaulei pano matompo amoamo a lwitabijo ābadikile kumutana, netu tumone i ñeni’ka yotukokeja kuboila’ko dyalelo.

Lubila lwa Kutaluka mu Ulu

3. Lelo Bible witulombola bika bitala pa būmi bwādi’mo Abalama?

3 Bible i mushilule kutela Abalama (wāityilwe mwenda mafuku bu Abalahama) mu Ngalwilo 11:26. Tutanga’mo amba: “Tela waikala myaka makumi asamba-abidi pābutwile Abalama, Nahola ne Halane.” Abalama wādi wa ku lutundu lwa Shema, muntu wādi wakaminwe Leza. (Ngalwilo 11:10-24) Mungya munenena Ngalwilo 11:31, Abalama wādi ushikata na kisaka kyandi mu “Ulu wa bene Kalad[ea],” kibundi kya bupeta kyādi kutunduka kwa Munonga wa Ufalete. * Nanshi, Abalama kātamīnepo mu būmi bwa kushikata mu mapema, bwa kuvilukaviluka, ehe, ino wādi ushikata mu kibundi mudi misokwe, mwa būmi bwa dyangi. Bintu byādi bitamba ku matanda makwabo byādi bipotwa mu bīkwe bya Ulu. Mobo molwe mpemba itōka a byumba 14 bikatampe ne mapompi munda, papo metange mulongo mutamba ne mutamba wa bipito.

4. (a) Le i kyaka’ka kyādi kileta Ulu ku batōtyi ba Leza wabine? (b) Abalama wāikele namani na lwitabijo mudi Yehova?

4 Ulu, na byobya byandi byabuyabuya bya ku ngitu byādi bivudile nabya, wādi uleta kyaka kikatampe ku muntu ye-yense wādi usaka kwingidila Leza wabine. I kibundi kikatampe kyādi kikujije mutwe mu butōtyi bwa bilezaleza ne mu kabutyibutyi. Bine, kibundi kyonso kokwa ne kuno kyādi kityimpilwe panshi na kiteba kya tempelo kipuñame kyādi kitōtelwa’mo Nanna, leza kweji. Kunena na bubine, Abalama kābudilwepo kuningilwa na bakwabo, pakwabo ne balongo bandi bene, amba alonde buno butōtyi bukobakane. Kukwatañana na bisela bimo bya Bayuda, Tela shandya Abalama wādi mpunga wa bankishi. (Yoshua 24:2, 14, 15) Bikale amo, nansha ke amopo, inoko Abalama kātōtelepo bobwa butōtyi bukobakane bwa bubela. Shema, nkambo wandi mununu, wādi ukidi mūmi, kābudilwepo kumuyukija myanda itala padi Leza wabine. O mwanda Abalama wādi na lwitabijo mudi Yehova, kemudipo Nanna!​—Ngalatea 3:6.

Matompo a Lwitabijo

5. I musoñanya’ka ne mulao’ka wāpelwe Abalama na Leza paādi ukidi mu Ulu?

5 Lwitabijo lwa Abalama lwātūdilwe pa ditompo. Leza wāmumwekele, kamunena’mba: “Funduka mu ntanda yobe ne mu babutule bobe ne mu njibo ya shobe, wende ku ntanda yo nkakulombola. Ino nkakwalamunanga kodi muzo mukatakata, ne kwesela nkakwesela dyese, ne kutumbija dijina dyobe ke dikatampe; kadi wikale wakwesela dyese. Nami nkebesela dyese boba bakakwesela dyese, kadi wakukufinga mafingo nkamufinga mafingo, kabidi mudi abe mo muke[esel]a dyese mafu onso a panopantanda.”​—Ngalwilo 12:1-3; Bilongwa 7:2, 3.

6. I kika kinenenwa amba kyādi kilomba lwitabijo lwabinebine kudi Abalama pa kushiya Ulu?

6 Abalama wādi ke mununu, ino mwana mpikila. Le wādi wa kwikala namani ke “muzo mukatakata”? Ne ntanda mine kwaādi wa kwenda yādi ntanda’ka? Kyokya kyaba Leza kāmulombwelepo bino byonso. Kyādi kilomba kwikala na lwitabijo lwabinebine pa kushiya Ulu, kibundi kya bupeta ne buya. Dibuku Kisaka, Buswe ne Bible, (Angele) disambila pa myaka ya kala amba: “Mfuto ya malwa mipite yonso yādi ipebwa muntu wa mu kisaka wikele kupola mambo makatampe i kumupanga, kumubudija ‘bandi’ ba mu kisaka. . . . Kino i kilomboji kikatampe kya kikōkeji ne kikulupiji kyampikwa kwalakanwa kya Abalahama mudi Leza, wāitabile lwito, wāshiya ntanda yabo ne bandi ba musuku bene.”

7. Dyalelo bene Kidishitu batanwanga na matompo’ka adingakene na oa ātene Abalama?

7 Bene Kidishitu nabo dyalelo batanwanga na matompo a uno muswelo. Tukokeja, pamo bwa Abalama, kuningilwa kutūla tumweno twa ku ngitu kumeso, pa kyaba kya kupyasakena ku mingilo ya kiteokratike. (1 Yoano 2:16) Padi betulwanga mu kyetu kisaka kudi bakubulwa kwitabija, ne bapangwe botubutulwa nabo, betusakila kwitukokela mu kisense kyakubulwa kufwaninwa. (Mateo 10:34-36; 1 Kodinda 5:11-13; 15:33) Pa kino, Abalama i mwitushile kifwa kiyampe. Bulunda bwandi na Yehova kyo kintu kyaādi utangidije kumeso kwa byonso​—ne kwa bubutule bwine. Kādipo uyukile muswelo, kitatyi nansha ku kifuko kwādi kwa kukafikidila mulao wāmulaile Leza. Ino aye wāitabije būmi bwandi bwikale kwimanina pa ino milao. Bine, kino i kintu kilumbuluke kitukankamika kutūla Bulopwe pa kifuko kibajinji mu būmi bwetu dyalelo!​—Mateo 6:33.

8. Lwitabijo lwa Abalama lwāikele na lupusa’ka pa ba mu kyabo kisaka, ne bene Kidishitu nabo bakokeja kuboila’ko ñeni’ka?

8 Lelo tukanena bika pa ba mu kisaka kya Abalama? Mobimwekela, lwitabijo lwa Abalama ne kikulupiji kyandi byādi na lupusa pobadi, mwanda mukajandi Salai ne mwanā-nshiye mwanā mwanabo, wa dijina dya bu Lota, bāikele nabo kukōkela lwito lwa Leza, bātamba mu Ulu. Mwenda mafuku, Nahola mwanabo na Abalama ne bamo ba mu lutundu lwandi bāvilukile mu Ulu, bākashikata mu Halane kebatōta Yehova. (Ngalwilo 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Eyo, nansha ke Tela mwine, shandya Abalama wāitabije kwenda na wandi mwana! Bible umutela bu ye aye mutwe wa kisaka wākutyile lwendo lwa kwenda ku Kenani. (Ngalwilo 11:31) Mwene netu tubwanya kukwasha mu ludingo kampanda boba botubutulwa nabo shi twibasapwila na bwino?

9. I kwiteakanya’ka kwēteakenye Abalama pa mwanda wa lwendo lwandi, ne i kika kinenenwa amba luno lwendo lwāmulombele kwisuminwa bintu bivule?

9 Abalama wādi na bivule bya kulonga kumeso kwa kukuta lwendo. Wādi unenwe kupoteja byandi byonso mwanda wa kupota mapema, bangamedia, bidibwa ne bingidilwa byonso bisakibwa. Abalama kādipo mwa kubudilwa kujimija lupeto mu kuno kwiteakanya kwa bukidibukidi, ino aye wādi muloelelwe kukōkela Yehova. Bine, dyodya dyuba dyāpwile kukutwa bitundu nkolonkolo, papo Abalama ne bandi kebemene panja pa mpembwe ya Ulu, maulu mu lwendo, dyādi difuku dikatampe! Bano bañenda bākunkwije kitonto kya Munonga wa Ufalete, kebenda dya mu bwikike bwa kungala ne kushika. Mayenga pa kupita’po, bāenda kintu kya makilometele 1 000, ko kufika bāfika mu kibundi kya kungala kwa Mesopotemya kitelwa bu Halane, kitūlo kikatampe kyādi kikōkolokelwa’po bañenda.

10, 11. (a) I bika padi byālengeje Abalama kushikata kitatyi kilampe mu Halane? (b) I kukankamikwa’ka kukokeja kukankamikwa bene Kidishitu balela bambutwile babo banunu?

10 Abalama wāshikete mu Halane, kepabulwe padi i mwanda wa kulangila’ko shandi Tela wādi ke mununu. (Levi 19:32) Bene Kidishitu bavule nabo dyalelo badi na madyese a kulela bambutwile babo banunu nansha babela, bakwabo kibalomba ne kwisendulula mu bintu bimobimo pa mwanda wa kino. Shi kibaikala uno muswelo, bafwaninwe kutadija shi binebine mingilo yabo ya buswe i “[m]ilumbuluke, ne ku mpala ya Leza.”​—1 Temote 5:4.

11 Myaka papo yenda ipita. “Mafuku a Tela adi myaka tutwa tubidi ne myaka itano; penepo Tela wafwila monka mu Halane.” Abalama wādi ukidi na bushiyena bwa luno lufu lwa shandi, ino kāshiketepo kijabanda, wālongele’tu ao madilo apwa, nandi utalukididila kaenda. “Abalama wadi [na] myaka makumi asamba-abidi ne myakamo itano, pa kutamba mu Halane. Kabidi Abalama wasela mukaji wandi Salai, ne Lota mwan[ā] mwanabo, ne biyampe byabo byonsololo abapu kungwija, ne myuya yāmwene mu Halane. Kadi bataluka kwenda mu ntanda ya Kenani.”​—Ngalwilo 11:32; 12:4, 5.

12. I bika byālongele Abalama paādi mu Halane?

12 Kintu kimo kyotwamona pādi Abalama mu Halane i kino, ‘wāungwije biyampe.’ Nansha byaājimije bintu bivule pa kutamba mu Ulu, ino pa kutaluka mu Halane wādi ke mpeta wa byandi. Bine, uno i Leza wāmwesele dyese. (Musapudi 5:19) Eyo, Leza kakilailepo bupeta ku bantu bandi bonso dyalelo, inoko i wabinebine pa mulao wandi wa kupa boba ‘bashiya mobo, banababo bana-balume nansha bana-bakaji,’ pa mwanda wa Bulopwe, bintu byonso byobabudilwe. (Mako 10:29, 30) Kadi Abalama ‘wāmwene ne myuya,’ ko kunena amba bengidi bavule. Bilembwa bya Yelusalema Bishintulula Bible ne bya Bene Kaladea binena amba Abalama ‘wākokele bakwabo bāketūta mu mutōtelo wandi.’ (Ngalwilo 18:19) Lelo lwitabijo lobe nalo lukutononanga usapwile balondakani nobe, bengidi nobe ne bakwenu ba ku masomo? Abalama wāingile ne kulupula bipa mafuku aādi mu Halane kupita’ko kushimika’mo kibundi bitupu ne kwilwa ne lubila lwa Leza lwine. Ino pano kyādi ke kitatyi kyandi kya kutaluka. “Abalama wa enda, monka mwa munenena Yehova.”​—Ngalwilo 12:4.

Waabuka Ufalete

13. I kitatyi’ka kyāabukile Abalama Munonga wa Ufalete, ne kino kilongwa kyādi na buluji’ka?

13 Pano kadi monka Abalama wākuta lwendo. Bātaluka mu Halane, bātadīla dya kushika kebenda, lwendo lwa kintu kya makilometele 90. Bimweka bu Abalama wātūdile kitūlo pa Ufalete mu Kalekemishi, kifuko kyādi kitumbīle bañenda. Kino kyo kitūlo kibajinji kyāabukile’po bano bañenda. * Lelo wādi mwaka’ka wāabukile Abalama ne bandi uno munonga? Bible ulombola amba bāabukile myaka 430 kumeso kwa Bayuda kuviluka Divilu mu ntanda ya Edipito mu mafuku 14 Nisane, 1513 K.K.K. Divilu 12:41 unena’mba: “Kwadi [enka] nankyo, pamfulo pa yoya myaka tutwa tuná ne myakamo makumi asatu, mu dyodya difuku dyonka, mo kyafikile monka amo bibumbo byonso bya Yehova mo byatambile mu ntanda ya Edipito.” Bimweka amba kipwano kya Leza na Abalahama kyāshilwile kwingila mu mafuku 14 Nisane, 1943 K.K.K., pākōkele Abalama kwabuka Ufalete.

14. (a) Lelo Abalama wāmwene kika na meso andi a lwitabijo? (b) Le bantu ba Leza ba dyalelo i beselwe bininge kupita Abalama mu buluji’ka?

14 Abalama wāshile kibundi kya bupeta. Pano wādi kalanga’nka “kibundi kya byalwilo” byabinebine, umbikalo moloke ukaludika bantu. (Bahebelu 11:10) Eyo, Abalama nansha byaādi kaivwanije myanda yonso, wāshilwile kunañuna bintu bimo bitala pa mpango ya Leza ya kukūla muzo wa muntu useka na lufu. I bine batwe ba dyalelo twi beselwe pa kwivwanija bintu bivule bya mu mpango ya Leza kupita ne Abalama mwine. (Nkindi 4:18) “Kibundi,” kitelwa ne bu umbikalo wa Bulopwe, kyādi kikulupile Abalama pano i kimweke​—ke kipwe kala kushimikwa mūlu tamba mu 1914. Mwene pano po potufwaninwe kulonga bintu bilombola lwitabijo ne lukulupilo lotutūdile mudi Yehova?

Washikata mu Ntanda ya Mulao

15, 16. (a) I bika binenenwa amba kushimika madabahu a Yehova kwālombele Abalama kwikala na bukankamane? (b) Bene Kidishitu dyalelo bakokeja namani kwiula kubulwa moyo kwa Abalama?

15 Ngalwilo 12:5, 6 witulombola’mba: “Ne kufika bafika mu ntanda ya Kenani. Penepo Abalama wapitaila’tu mu ntanda’yo, wakatula mu Shekema, ku mutyi wa mweloni wa Mola.” Shekema wādi ku makilometele 50 dya kungala kwa Yelusalema, mu kipakasa kya bumeni kitelwa bu “paladisa ya ntanda ikola.” Nansha namino, “bene Kenani bakidi mu ntanda’yo.” Mikadilo ya bene Kenani byoyādi myoneke, Abalama wādi ufwaninwe kuputuma byanga mwanda wa kukinga kisaka kyandi ku lupusa lwabo lutyani.​—Divilu 34:11-16.

16 Ebiya musunsa wa bubidi, “Yehova wamweka kudi Abalama, kamunena’mba: Nkapananga ntanda ino’i ku lukunwa lobe.” Bine, kyādi kintu kya nsangaji! Ino akyo’ko kilomba lwitabijo pa kusaka Abalama asangele kintu kyādi kya kukasepelelwa na lutundu lwandi lwādi lwa kukāya kumeso. Ino nansha nabya, Abalama wāikele kusepelela, “washimika madabahu kudi Yehova wamumwekela.” (Ngalwilo 12:7) Mufundi umo wa Bible unena’mba: “Kushimika madabahu mu ntanda wādi muswelo wa kukwata’yo bu kishi na bubinga mwanda wa lwitabijo lwandi lwaālombwele.” Kushimika madabahu owa muswelo nakyo’nka kyādi kilongwa kilomba kwikala mukankamane. Na bubine, oa madabahu ālondele’nka mūbakilo wālombwelwe mwenda myaka mu kipwano kya Bijila, wa na mabwe a kipangila (akubulwa kusongwa). (Divilu 20:24, 25) Ādi meshile kulampe mpata na mumwekelo wa bilambwilo bya bene Kenani. Enka namino, Abalama wēlombola pakubulwa moyo bu mutōtyi wa Yehova, Leza wabine, nansha byokyādi kibwanya kumuletela mushikwa, pakwabo ne byaka bya ku ngitu. Lelo batwe netu dyalelo? Le bamo umbukata mwetu​—nakampata bankasampe​—bekakanga kwiyukanya bu batōtyi ba Yehova ku balondakani nabo nansha ku bakwabo ba ku masomo? Bine, tubasake kifwa kya Abalama kya kwandi kubulwa moyo kitukankamike netu twikale kwiteleka mutyika wa kwikala kotwikele bengidi ba Yehova!

17. Abalama wēlombwele namani bu musapudi wa dijina dya Leza, ne kino kivuluja bene Kidishitu bika dyalelo?

17 Konso kwādi kwenda Abalama, kutōta Yehova kyo kyādi nyeke kintu kibajinji. Ebiya “watunduluka kokwa ku lūlu lwa kutunduka kwa Betele, wapopa dipema dyandi kwelela Betele kushika ne Ai kutunduka, e konka kwāshimikile madabahu kudi Yehova, kaite ku dijina dya Yehova.” (Ngalwilo 12:8) Mu Kihebelu, kunena amba “kaite ku dijina” kushintulula ne amba “kaela lubila lwa kuyukanya (kasapula) dijina.” I bine, Abalama wāsapwile pakubulwa moyo dijina dya Yehova umbukata mwa bene Kenani, balondakani nandi. (Ngalwilo 14:22-24) Kino kituvuluja kiselwa kyetu kikatampe kya kusapula ‘busapudi bwa patōkelela bwa kuyukanya dijina dyandi’ dyalelo.​—Bahebelu 13:15; Loma 10:10.

18. I kipwano’ka kyādi nakyo Abalama na bekadi ba Kenani?

18 Mu bino bitūlo byonso, Abalama kālēle’mopo myaka mivulevule. “Kabidi Abalama ke lwendo kalungulukila [mu kitūlo ne kitūlo dya] mu ntanda ya kunshi”​—ntanda ya mulanga ya kunshi kwa ngulu ya Yuda. (Ngalwilo 12:9) Abalama ne kipango kyandi, na kuno kwabo kwenda kulunguluka, koku kadi benda beyukanya bu batōtyi ba Yehova mu kifuko ne kifuko, bēlombwele ‘patōkelela amba i bēni kadi bekadi ba lupito mu ntanda’ya.’ (Bahebelu 11:13) Bādi bepuka nyeke kwikuja mu kisense kibi na balondakani nabo Bajentaila. Ne bene Kidishitu nabo dyalelo kebafwaninwepo ‘kwikala ba ntanda.’ (Yoano 17:16) Nansha byotudi na kanye ne na bulēmantu ku botwingila nabo, ino tufwaninwe kudyumuka, kutyina amba twakekuja mu mikadilo yabo ilombola mushipiditu wa ino ntanda misansane na Leza.​—Efisesa 2:2, 3.

19. (a) I kika kinenenwa amba būmi bwa kuvilukaviluka bwādi buletela ba Abalama ne Salai makambakano? (b) I makambakano’ka makwabo ādi atengele Abalama?

19 Ketwakilwai kadi amba kujadika būmi na mushikatyilo wa kuvilukaviluka kekwādipo kunekene kudi ba Abalama ne Salai. Bādi badya bidibwa byādi bilupuka mu luombe lwabo, pa kyaba kya byobya byādi bipotwa mu bikwe bya Ulu mwādi mulotolwa bidibwa bivulevule; kadi bādi balāla mu mapema, kupita’ko kulāla mu mobo mobakwe senene. (Bahebelu 11:9) Abalama wādi muvudilwe mingilo mu mafuku onso a būmi bwandi; ya kuludika myanda ya luombe ne bengidi bandi. Salai nandi monka na monka, wādi wingila mingilo yādi ingila bana-bakaji ba mu yabo myaka’ya: kuvuba bukula, kosha mikate, kujinga bukonge bunekena, ne kufuma mbwija. (Ngalwilo 18:6, 7; 2 Balopwe 23:7; Nkindi 31:19; Ezekyele 13:18) Matompo makwabo koku ebatengele kumeso. Kepāijijepo, Abalama ne kipango kyandi bātanwa na makambakano ātūdile būmi bwabo mu kyaka! Lelo lwitabijo lwa Abalama lwādi lubwanya kunekenya’o?

[Kunshi kwa dyani]

^ Nansha Ufalete byakukila mulungu dyalelo ku makilometele 16 kutunduka kwa masala a Ulu, bimweka amba mu myaka ya kala uno munonga wādi kubwipi bininge na kibundi, dya kushika. O mwanda Abalama wāikele kunenenwa’po mwenda mafuku amba wātambile “bobwa bukila bwa munonga” wa Ufalete.​—Yoshua 24:3.

^ Myaka tutwa pa kupita’po, Ashulunashidipale II, Mulopwe wa Ashidia wāabuka Ufalete kubwipi na Kalekemishi na bīta bya mityi milamankanye pamo. Ketuyukilepo shi ne Abalama nandi ne kisaka kyandi bāabukile lwa bīta nansha lwa ntobwa, mwanda Bible kanene’popo kintu.

Lelo Wadi Ukwatyile?

• Mwanda waka Abalama utelwa bu “shandya bonso betabije”?

• Mwanda waka kyādi kilomba Abalama kwikala na lwitabijo pa kuviluka mu Ulu wa bene Kaladea?

• Abalama wālombwele namani amba kutōta Yehova kyo kyādi kintu kibajinji mu būmi bwandi?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kalata pa paje 8]

(Pa kuyukila’ko bikwabo, tala dibuku)

LWENDO LWA ABALAHAMA

Ulu

Halane

Kalekemishi

KENANI

Kalunga Kakatampe

[Kutambile Kifwatulo]

Kifwatulo kiselelwe pa kalata ka Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Kifwatulo pa paje 7]

Kyādi kilomba lwitabijo ku mutamba wa Abalama pa kushiya būmi bwa dyangi bwādi mu Ulu

[Kifwatulo pa paje 10]

Abalama ne kipango kyandi bādi bashikata mu mapema, balombola ‘patōkelela amba i bēni kadi bekadi ba lupito’