Ikala na Lwitabijo Pamo bwa lwa Abalahama!

“Boba bakwitabija bo bonka badi bāna ba Abalahama.”​—NGALATEA 3:7.

1. Abalama wālwile namani na matompo mapya āmutene mu Kenani?

 ABALAMA wāshile būmi bwa bupeta mu Ulu, wākōkela ku lubila lwa Yehova. Myanda mibi yāmufikile mu myaka yālondele’po yādi ngalwilo ya matompo a lwitabijo ākamutene mu Edipito. Nsekununi ya mu Bible inena’mba: “Penepo kimpengele kya nzala kyadi mu yoya ntanda.” Bine, Abalama wādi ubwanya kwivwana bululu ku mutyima pa mwanda wa kino! Ino aye wākwata mulangwe wa mwa kulamina kisaka kyandi. “Abalama watūka mu Edipito kaikele monka, mwanda kimpengele kya nzala kyadi kya malwa’tu mu yoya ntanda.” Kipango kikatampe kya Abalama kekyādipo mwa kubudilwa kuyukana mu Edipito. Lelo Yehova wādi wa kufikidija mulao wandi wa kumukinga ku bibi?​—Ngalwilo 12:10; Divilu 16:2, 3.

2, 3. (a) Mwanda waka Abalama wāpelele kuyukanya Salai bu wandi mukaji? (b) Pa uno mwanda wēbatene, Abalama wālongele’po namani na wandi mukaji?

² Tutanga mu Ngalwilo 12:11-13 amba: “Enka nenki, pakufwena kutwela mu Edipito, kanena mukaji wandi Salai amba: Tala bidi, ndyukile byodi mwana-mukaji muyampe ku mpala. Ino kikafika po bakakumonanga bene Edipito bakanena’mba: Uno i wandi mukaji; penepo kwipaya bakangipaya ami, nanshi abe bakakuleka mumi. Na kwisashilapo unena’mba: Amiwa ne kaka wandi; padi kikekalanga biyampe nami mwanda wa abewa, kadi muya wami ukekalanga mumi mwanda wa abe.” Salai wādi muyampe byamalwa, nansha byaādi kadi na myaka 65 ne kupita. Kino kyātūdile būmi bwa Abalama mu kyaka. * (Ngalwilo 12:4, 5; 17:17) Kupityidila, tumweno twa Yehova twādi mu kyaka, mwanda wālaile amba mizo yonso ya pano pa ntanda ikeesela kupityila ku lukunwa lwa Abalama. (Ngalwilo 12:2, 3, 7) Abalama penepa wādi kabutwile, o mwanda kādipo kala mwa kufwila.

³ Abalama wēsambile na mukajandi amba bengidije bunwa bobākwete kala abo bonso, bwa kutela wandi mukaji bu nkasandi. Ubaivwana, nansha byaādi na lupusa lwa bu mukulutuba, kāingidijepo kyepelo kyandi bibi, ino wāikele kwisāshila wandi mukaji amukwashe ne kwingidila nandi umbumo. (Ngalwilo 12:11-13; 20:13) Pa kino, Abalama wāshile kifwa kiyampe ku balume kya kuyuka muswelo wa kwingidija bumutwe biyampe; Salai nandi pa kulombola kikōkeji kyandi, i mushile bakaji ba dyalelo kifwa.​—Efisesa 5:23-28; Kolose 4:6.

4. Dyalelo bengidi bakikōkeji ba Leza bafwaninwe kulonga namani shi būmi bwa banababo budi mu kyaka?

⁴ Salai wādi ubwanya kwita Abalama bu tutu mwanda wādi kala mwanabo wa munda mwa shandi. (Ngalwilo 20:12) Kadi Abalama kādipo mwa kulombwela myanda mifyame ku bantu kebafwaninwe kuyuka’yo. (Mateo 7:6) Bengidi bakikōkeji ba mu ino myaka nabo bafwaninwe kwikala bakubulwa budimbidimbi monka mwibasoñaninya Bible. (Bahebelu 13:18) Kifwa, mu kidye kya mambo kebafwaninwepo nansha dimo kubepa na kutyipa mutyipo wa bubela. Shi būmi bwa ku ngitu ne bwa ku mushipiditu bwa banababo budi mu kyaka, mu kupangwapangwa nansha mu mavita, papo bakalama madingi a Yesu a kwikala ‘badyumuke bwa banyoka ino abo’ko bakubulwa mwanda, pamo bwa bankunda.’​—Mateo 10:16; tala Kiteba kya Mulami, kya difuku 1 Kweji 11, 1996, paje 32, musāngo 19.

5. Mwanda waka Salai wāitabije kukōkela byānene Abalama?

 ⁵ Lelo Salai wālongele bika pa byobya byānene Abalama? Mutumibwa Petelo utela bana-bakaji badingakene na Salai amba bo ‘bakulupile mudi Leza.’ Salai wāikele kwivwanija myanda ya ku mushipiditu yādi’po. Ne kadi wādi uswele mulumyandi ne kumupa bulēme. O mwanda Salai ‘wākōkele mulume wandi,’ wāpela kwiyukanya bu wandi mukaji. (1 Petelo 3:5) Bine, kuno kupela kwiyukanya kwāmutūdile mu kyaka. “Enka nenki pa kufika Abalama mu Edipito, bene Edipito babandila mwana-mukaji byādi mulumbuluke byamwiko’tu. Penepo bamfumu ba Felo bamumona ke bamutendelela kudi Felo, ino mwana-mukaji’wa watwejibwa mu njibo ya Felo.”​—Ngalwilo 12:14, 15.

Bunyongolodi bwa Yehova

6, 7. I bintu’ka bya bulanda byāfikile ba Abalama ne Salai, ne Yehova wānyongolwele Salai muswelo’ka?

⁶ Bine, bino bintu byāfikile ba Abalama ne Salai byādi bya bulanda! Mwanda Salai wādi wa kujilulwa. Inoko Felo kādipo uyukile amba Salai i mukaja Abalama, wāshilula kulotwela Abalama bya mamfukumfuku bivulevule, “mikōko ne bañombe, ne babimbulu balume, ne bapika bana-balume ne bana-bakaji bene kumo, ne babimbulu bakaji ne bangamedia.” * (Ngalwilo 12:16) Bine, Abalama wēmwene amba wapelulwa pa mwanda wa bino bya mamfukumfuku! Nansha bibi byobyādi bimweke patōka, ino Yehova kāelelepo Abalama nansha dimo.

⁷ “Ebiya Yehova wasusula Felo ne njibo yandi mine ku mpupo mikatakata, mwanda wa Salai mukaja Abalama.” (Ngalwilo 12:17) Kunena kuyampe, Felo kābudilwepo kusokwelwa mu muswelo kampanda kine kyālengeje yoya “mpupo.” Bukidi bonka: “Felo wamwita Abalama kamunena’mba: Lelo kino kyo wanonga i kika le? Lelo i mwanda ka o kwansapwidilepo amba: Aye i wami mukaji? Lelo i mwanda ka o wanenene’mba: Aye i kaka wami; a? E kyo namuyatyile bu-mukaji; pano namino mona mukaji obe muyate wiendele shobe. Ino Felo wasoñanya bantu padi aye; kadi bamushindikila aye ne mukaji wandi, ne bonso badi nabo.”​—Ngalwilo 12:18-20; Mitōto 105:14, 15.

8. I bulami bwa muswelo’ka bulaile Yehova ku bene Kidishitu dyalelo?

⁸ Dyalelo, Yehova kanenwepo kwitukinga ku lufu, ku bupolapola, ku nzala ne ku bimpengele bya ntanda. Inoko ulaile kwitukinga ku bintu byo-byonso bikimba kutūla būmi bwetu bwa ku mushipiditu mu kyaka. (Mitōto 91:1-4) Witukiñanga dibajinji na kwitupa bidyumu pa kitatyi kifwaninwe kupityila ku Kinenwa kyandi ne kudi “umpika wabinebine ne wamanwa.” (Mateo 24:45, NW) Lelo kyaka kya lufu lwa kupangwapangwa nakyo? Eyo, bantu bandi babwanya kufwa umo umo, inoko Leza kakebalekapo bakuba bonsololo kikonge. (Mitōto 116:15) Nansha shi bantu bakikōkeji bamo abapitulwa na lufu, tukulupile amba bakasangulwa.​—Yoano 5:28, 29.

Wesuminwa Bivule Mwanda wa Kwikala mu Ndoe

9. I bika bilombola amba Abalama kāshiketepo pamo, wādi wendakana’nka kwendakana mu Kenani?

⁹ Nzala ya mu Kenani mobimwekela yāpwile, “Abalama ke lwendo lwa kushia Edipito, kakanda aye ne wandi mukaji, ne bonso badi nabo, ne Lota mwine kumo, kebenda ku mutamba wa kunshi [ku ntanda myūmu ya kunshi kwa ngulu ya Yuda]. Penepo Abalama wadi mukambe bupeta byamalwa mu banyema banja; ne ndalama i ndalama, nsahabu i nsahabu.” (Ngalwilo 13:1, 2) Enka namino, bekadi ba ntanda’ya bāshilula papo kumumona bu muntu mukatampe, udi na lupusa, mfumu mukomo. (Ngalwilo 23:6) Abalama kādipo usaka kushimika kibundi nansha kwikuja mu myanda ya bya mabikavu a bene Kenani. Ino wātalukile “kaenda ñendo yandi, kutamba kunshi kutula ne ku Betele, ko kuntu kwāpopele dipema dyandi pa nshilu, pa bukata bwa Betele ne Ai.” Abalama, monka mwendele kibidiji kyandi, wādi ubadikija kumeso mutōtelo wa Yehova konso kwaādi wenda.​—Ngalwilo 13:3, 4.

10. I mwanda’ka wālupukile pa bukata bwa bakumbi ba Abalama ne ba Lota, ne i kika kinenenwa amba byādi biyampe kupwija uno mwanda bukidibukidi?

¹⁰ “Ino Lota nandi ye waendele ne Abalama, wadi ne mikōko ne ñombe ne mapema. Penepo  ntanda keyebabwenepo abo bonso babidi kwikala pamo, mhm; mwanda wa biyampe byabo byo badi nabyo byavudile na kampata, e kyo kebakokejeje kwikala pamo, mhm. Ponkapo ke lupata padi bakumbi ba ñombe ya Abalama ne pa bakumbi ba ñombe ya Lota; ino bene Kenani ne bene Pedizi badi bekele mu ntanda’ya.” (Ngalwilo 13:5-7) Ntanda’ya keyādipo na mema mavule, nansha na madyo abwanya kudisha luombe lwa Abalama ne lwa Lota. Lo lupata ne kwipotomeja byālupuka umbukata mwa bakumbi. Luno lupotopoto kelwādipo lufwaninwe kwikala umbukata mwa batōtyi babine ba Leza. Shi kano kavutakanya kādi amba kāendelele, longa kāikele kuleta nkalañani ya nyeke. Lelo Abalama wādi wa kupwija uno mwanda muswelo’ka? Wāyete Lota bu wandi mwana pāfwile shandya Lota, kepabulwe padi wāmulelele bu wandi wa kwibutwila. Abalama byaādi mukulu pa abo babidi, mwene ye wādi wa kubadikila kutonga kilumbuluke?

11, 12. Abalama wāpele Lota butongi’ka bulumbuluke, ne i kika kinenenwa amba butongi bwa Lota kebwādipo buyampe?

¹¹ Ino “kwivwana Abalama kanena Lota amba: Nakwisashila, lupata i lwa ka padi ami ne abe, ne padi bakumbi bami ne bobe, mwanda batwe twi bāna ba bāna? Lelo ntanda yonsololo kumwene’yopo? Nakwisashila, twikalañanye abe ne ami; shi wenda ku lunkuso nankyo ku lundyo ko kwami, shi wenda ku lundyo nankyo ku lunkuso ko kwami.” Kubwipi na Betele kudi pantu pamo patelwa bu pa “mutenta patadilwanga Paleshitina.” Kepabulwe padi Lota wādi pa mwine mutenta’o, “watulula meso andi, katale dilungu dyonso dya Yodano dyadi nzaba miyampe’tu konso konso, papo Yehova kaonakenye Sodoma ne Ngomola, mhm; dyadi bwa budimi bwa Yehova, pamo na ntanda ya Edipito na abe wenda ku Zola.”​—Ngalwilo 13:8-10.

¹² Eyo, Lota utelwa shandi mu Bible bu “moloke,” ino pangala pa buluji kampanda, kākōkelepo kudi Abalama pa uno mwanda, kadi kākimbilepo madingi kudi uno muntu mutame. (2 Petelo 2:7) “Lota wetongela dilungu dyonso dya Yodano; kadi Lota kaenda mutamba wa kutunduka, enka namino bakalañana abo bonso. Kadi Abalama waikala mu ntanda ya Kenani, ino Lota nandi waikala mu bibundi bikata bya dilungu’dya, wapopa dipema dyandi konka ku mutamba wa Sodoma.” (Ngalwilo 13:11, 12) Sodoma kyādi kibundi kya bupeta, na byabuyabuya bivule bya ku ngitu. (Ezekyele 16:49, 50) Butongi bwa Lota, nansha byobwādi bumweka bu buyampe ku ngitu, bwādi bufwe ku myanda ya ku mushipiditu. Mwanda waka tunena namino? Mwanda “bene Sodoma badi babi byamwiko, ne bu-bipyamambo byamalwa ku meso a Yehova,” mo munenena Ngalwilo 13:13. Butyibi bwa Lota bwa kuvilukila mu kino kibundi bwādi bwa kukaletela kisaka kyandi tusua tukatampe.

13. Kifwa kyāshile Abalama kikwasha namani bene Kidishitu bepya myanda ya lupeto?

¹³ Abalama aye wādi na lwitabijo lwandi, ulamine mulao wāmulaile Yehova amba lukunwa lwandi lukapyana ntanda yonso’ya; bine kāsakilepo kulwila kapindi kayo nansha katyu. Wālondele na mutyima wa buntu musoñanya wānenwe mwenda myaka mu 1 Kodinda 10:24 amba: “Kekukēkala muntu, nansha umo, wakwisakila bya aye mwine, poso byonka bya mukwabo.” Kino i kivulujo kiyampe ku boba bepya myanda ya lupeto na banababo betabije. Mwanda bamo bafikijanga banababo ku bidye, pa kyaba kya kulonda madingi atanwa mu Mateo 18:15-17. (1 Kodinda 6:1, 7) Kifwa kya Abalama kilombola amba i kiyampe kujimija lupeto kutabuka’ko kutukija dijina dya Yehova nansha kuvutakanya ndoe ya kipwilo kya bwine Kidishitu.​—Yakoba 3:18.

14. Le Abalama wādi wa kweselwa muswelo’ka pa mwanda wa buntu bwandi?

 ¹⁴ Abalama wāeselwe pa mwanda wa buntu bwandi. Leza wāmunena’mba: “Nkālamunanga lukunwa lobe bwa luvumbi lwa panshi, enka namino shi muntu uyukile kubala luvumbi lwa panshi nankyo lukunwa lobe nalo lukabadibwa monka.” Bine, kusokwelwa uno mwanda kwākankamikile Abalama wādi kabutwile mwana! Kupwa Leza wāmusoñanya’mba: “Taluka bidi unangakane monka mu ntanda ino, mu bula bwayo ne umbunkimbwa bwayo, mwanda nkakupanga’yo abe.” (Ngalwilo 13:16, 17) I amo, Abalama kāpelwepo lupusa lwa kukashikata mu kibundi mwādi būmi bwa bupeta. Wādi ufwaninwe kwikala nyeke mwisansanye na bene Kenani. Ne bene Kidishitu dyalelo nabo monka na monka, bafwaninwe kwikala besansanye na ino ntanda. Ke kunenapo amba bemona bu batabuke bakwabo, ino kebafwaninwepo kwilamata na muntu ye-yense ubwanya kwibatweja mu mwiendelejo upelelwe mu Bisonekwa.​—1 Petelo 4:3, 4.

15. (a) Kwendakanaendakana kwa Abalama lelo kwādi padi kushintulula namani? (b) Abalama wāshidile bisaka bya bene Kidishitu kifwa’ka kya kulonda dyalelo?

¹⁵ Mu myaka isekunwinwe mu Bible, kumeso kwa muntu kuyata ntanda bu kishi kyandi, wādi ufwaninwe bidi kukabela’yo. Kuno kwendakana padi kekwābudilwepo kuvuluja Abalama amba dyakadilwe kantu dino’di, ino ntanda ikekala ya lutundu lwandi. I kyabine, Abalama wākōkele, “watundulula dipema dyandi, waiya kwikala kaikele pa mityi ya myeloni ya Mamela, yo idi mu Hebelona, kwāshimikile madabahu kudi Yehova.” (Ngalwilo 13:18) Ne kuno kadi monka, Abalama wālombola amba kutōta Leza kyo kyādi kintu kibajinji mu būmi bwandi. Lelo kifundwa kya kisaka, kulombela pamo na kisaka ne kutanwa ku kupwila byo bintu bibajinji mu kyenu kisaka?

Balwana Abamutambe Divita

16. (a) I kika kinenenwa amba binenwa bishilula nabyo Ngalwilo 14:1 bidi na muneneno wa katōkwe? (b) I buluji’ka bwāidile balopwe baná ba kutunduka kutambañanga divita?

¹⁶ “Kwadi [enka] nenki mu mafuku a Amalafela mulopwe wa Shina[di], Adioka mulopwe wa Elasala, Kedolalomela mulopwe wa Elama, * ne Tidala mulopwe wa Ngoimi. Kadi batamba divita.” Mu Kihebelu kibajinjibajinji, bino binenwa (“Kwadi enka nenki mu mafuku a . . . ”) bishilwilwe nabyo i muneneno wa katōkwe wādi ulaija “kitatyi kishilula na kyamalwa, ino kifula na madyese.” (Ngalwilo 14:1, 2; ne NW, kunshi kwa dyani) Kyamalwa kyāshilwile pāile bano balopwe baná ba kutunduka ne bibumbo byabo kutamba ntanda ya Kenani. Mwanda waka? Mwanda wa kufudija butomboki bwa bibundi bitano, Sodoma, Ngomola, Adema, Zeboimi ne Bela. Pa kupwa kutyumuna balopwe ba bino bibundi, abo “bonso bano’ba ke bebungila mu musanza wa Shidimi, e enka kalunga-kamwepo.” Lota ne kisaka kyandi nabo bādi bashikata kubwipi na kuno.​—Ngalwilo 14:3-7.

17. I kika kinenenwa amba kuselwa bu musungi kwa Lota dyādi ditompo kudi Abalama?

¹⁷ Balopwe bene Kenani bālwile bisansa mutyima na bano bantambañani, ino ku mfulo bātyumunwa byamwiko. “Penepo bebatuta byabupeta byonsololo bya Sodoma ne Ngomola, ne bidibwa byabo bine, ke beendela shabo. Bakwata ne Lota mwana wa mwanabo na Abalama, aye wadi wikele mu Sodoma, ne byabupeta byandi, ke benda.” Myanda ya uno musala keyāijijepo, yāfika  ku matwi a Abalama: “Ebiya kwaiya umo munyemi, kasapwila Abalama mwine Hebelu; ino aye waikala pa mityi ya myeloni ya Mamela mwine Amole, mwanabo ne Eshekodi ne Anela, bene bano’ba badi bapwene ne Abalama. Penepo Abalama nandi pa kwivwana’mba mwanabo i muselwe bu-musungi.” (Ngalwilo 14:8-14) Bine, dino dyādi ditompo dya lwitabijo! Lelo Abalama wālamīne mwanā mwanabo kiji amba mwanda’po wāmuyete kipindi kilumbuluke kya ntanda? Vuluka kadi amba bano balopwe bāile kwibatamba bātambile kwabo ku Shinadi. Kulwa nabo kwādi kushintulula kwijikila mashinda a kukajokela kwabo. Ne kadi, Abalama wādi wa kubwanya kwibalonga kika, bibumbo bine byo bibumbo bilunge pamo bya bene Kenani byākomenwa kwibanekenya?

18, 19. (a) I muswelo’ka wābwenye Abalama kunyongolola Lota? (b) Lelo i ani wādi mwinē buno bushindañani?

¹⁸ Ne pano napo kadi Abalama wākulupile mudi Yehova pambulwa kwalakana. “Watangidila bantu bandi bebidile kala mata, babutwilwe monka mwandi mu njibo, tutwa tusatu ne bantumo dikumi ne mwanda, ke bebalonda ne ku Dani. Ebiya bufuku wakalañanya webakala lukalo, aye ne bapika bandi bebatapa ke bebalondelela ne ku Hoba, kidi ku lunkuso lwa Damakasa. Ino wanyongolola byabupeta byonsololo, kadi ne Lota mwanabo mwine wamunyongolola ne byabupeta byandi byonso, ne bana-bakaji bene kumo ne bantupo.” (Ngalwilo 14:14-16) Abalama wālombwele lwitabijo lukomo mudi Yehova, wāfikija bibumbo byandi bikatampe ku kutambula bushindañani, wākūla Lota ne kisaka kyandi. Pano po pētene ba Abalama ne Melekisedeka, kitobo mulopwe wa Saleme. “Melekisedeka mulopwe wa Saleme wasokola mukate ne vinyu; kadi aye wadi [kitobo] wa Mwine Leza Mukatakata Mwine. Ebiya kwesela wamwesele dyese kanena’mba: Abalama eselwe dyese kudi Leza Mwine Mukatakata Mwine, mwine umpangi wa diulu ne ntanda mine. Kadi Leza Mwine Mukatakata Mwine atōtwe, ye wapene balwana nobe monka mu makasa obe; penepo wamupa byakujikija ku bu-dikumi dya byonsololo.”​—Ngalwilo 14:18-20.

¹⁹ Bine, Yehova ye wādi mwinē bushindañani. Mwanda Abalama wānyongolwelwe na Yehova ne uno musunsa, pangala pa lwitabijo lwandi. Bantu ba Leza ba dyalelo kebalwangapo malwi a kwisobwela bya kwisobwela, inoko balwanga na matompo ne bikambija bivulevule. Kishinte kyetu kilonda’ko kikalombola muswelo ubwanya kifwa kya Abalama kwitukwasha twikale kwibinekenya.

[Kunshi kwa dyani]

Lelo Wadi Ukwatyile?

• Kipupo kya nzala mu ntanda ya Kenani kyāikele bu ditompo namani mu lwitabijo lwa Abalama?

• Ba Abalama ne Salai i bashile balume ne bakaji ba dyalelo kifwa’ka kiyampe?

• I ñeni’ka yotukokeja kuboila ku muswelo wāpwijije Abalama lupata lwādi pa bukata bwa bengidi bandi ne ba Lota?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 14]

Abalama kātembawilepo byepelo byandi, ino wābadikije tumweno twa Lota kumeso, twandi kunyuma

[Kifwatulo pa paje 16]

Abalama wālombwele kikulupiji kyandi mudi Yehova pa kukapandija Lota mwanā mwanabo