‘Kimbai Ndoe ne Kulondalonda’yo’

“Shi kyendelemo, nankyo mwikale ne ndoe ne bantu bonso ku wenu mutamba.”​—LOMA 12:18.

1, 2. I buluji’ka bumobumo bulengeja ndoe ya bantu ileke kwikala ya nyeke?

 LANGA bidi shi njibo idi na kyalwilo kizoze, mikabo nansha myamba mibole, musaka mufyuke. Lelo ukaswa kuvilukila’mo ke yobe njibo? Mobimwekela, kukasu’yopo. Nansha shi bakitambatamba mu kupenta’yo, kekudipo kyoikashinta, ikekala’nka nabya mizoze. Dyakadilwe kantu dino’di ikapona.

² Ndoe yo-yonso isuluka ku ino ntanda idi pamo bwa ino njibo. I myubake pa kyalwilo kizoze​—pa milao ne nkuku ya muntu “wampikwa bukwashi.” (Mitōto 146:3) Mānga ya bantu i miyule myanda ya malwi elwa mizo na mizo, tubila na tubila, bisaka na bisaka. Eyo, kwikalanga shako ne bitatyi bya ndoe ya mafuku matyetye, ino lelo yo ndoe ya muswelo’ka? Ekale mizo ibidi yadi īlwa divita pano keisake ndoe, mwanda wa muzo umo watyumunwa, nansha padi yonso ibidi ibamone amba kekudipo ne kiluji kine kilwidilwa, le mine ino yo ndoe ya muswelo’ka? Koku mushikwa, mfwatakani, ne mukao bilupukile ku divita kasha bishala nyeke. Ndoe ya mu kanwa bitupu, idi pamo bwa ‘pentyi’ ipentelwe peulu pa mfika, na bubine ke ndoepo ya nyeke.​—Ezekyele 13:10.

3. Mwanda waka ndoe ya bantu ba Leza i mishile na ndoe ikadilwa ñeni na bantu?

³ Inoko, ndoe yabinebine idi’ko mu ino ntanda miyule mavita. Le idi kwepi? Mu boba balonda mu lwayo lwa Yesu Kidishitu, bene Kidishitu babine na bine balamine binenwa bya Yesu, balonga bukomo bwa kwiula būmi bwandi. (1 Kodinda 11:1; 1 Petelo 2:21) Ndoe idi umbukata mwa bene Kidishitu babine ba mizo mishileshile, ba būmi bwishileshile ne matanda pala pala i yabine na bine, mwanda itambile ku kipwano kyabo kya ndoe kyobapwene na Leza kimanine pa lwitabijo lwabo mu kitapwa kya kinkūlwa kya Yesu Kidishitu. Ndoe yabo i kyabuntu kibapele Leza, ke kintupo kitambile ku kukala ñeni kwa bantu. (Loma 15:33; Efisesa 6:23, 24) Ilupukile ku kikōkeji kyobakōkele Yesu Kidishitu, “Mwana-mulopwe wa ndoe,” ne ku butōtyi bobatōta Yehova, “Leza wa lusa, ne ndoe.”​—Isaya 9:6; 2 Kodinda 13:11.

4. I muswelo’ka ‘ulondalondanga’ mwine Kidishitu ndoe?

⁴ Ndoe keiilangapo ayo mine ku bantu bakubulwa kubwaninina. O mwanda Petelo wānene amba mwine Kidishitu umo ne umo ufwaninwe “akimbe ndoe, alondelele’yo.” (1 Petelo 3:11, MB) Lelo tubwanya kukimba’yo namani? Eyo, mupolofeto umo wa pa kala witupa malondololo pa kino. Yehova wānene kupityila kudi Isaya amba: “Bāna bobe bonsololo baka[fundi]jibwa na Yehova, ne ndoe ya bāna bobe ikekala mikatampe.” (Isaya 54:13; Fidipai 4:9) Bine, ndoe yabine na bine ikalanga na boba balonda bufundiji bwa Yehova. Kadi ndoe, pamo ne “buswe, nsangaji, . . . kitūkijetyima, kanye, buyampe, lwitabijo, kutalala, [ne] kwīfula,” i kipa kya mushipiditu sandu wa Leza. (Ngalatea 5:22, 23, NW) Keibwanyapo kwikala na muntu wambulwa buswe nansha nsangaji, muntu wampikwa kitūkijetyima nansha kanye, umbi, wampikilwa kikōkeji, kilobolobo, muntu kayukile kwīfula.

 “Ndoe ne Bantu Bonso”

5, 6. (a) I kwishila’ka kudi pa bukata bwa kwikala wa kupwanya ne kwikala na ndoe? (b) Bene Kidishitu banenwe kulonga bukomo bwa kwikala mu ndoe na bāni?

⁵ Ndoe ishintululwanga bu ngikadilo ya kwishikatyila biyampe shē mwidīla kantalela, mwikele ku matwi talala. Buno bushintuludi bubwanya kufunkila pa mishikatyilo mivule ya kwikala biyampe pampikwa kwipya myanda. Bine, nansha ke muntu ufwile nandi udi ku kanwa talala! Inoko, muntu pa kwikala mu ndoe yabine, ufwaninwe ne kuyuka kupwanya. Yesu wānene mu Busapudi bwandi bwa pa Lūlu amba: “Dyese dyo dyabo boba bakupwanya, ke-bantu abo bakatelwanga bu-bāna ba Leza.” (Mateo 5:9) Yesu wādi usapwila bantu bādi na mukenga wa kukekala mwenda mafuku bu bāna ba Leza ba ku mushipiditu, ne kukapebwa būmi bwakubulwa lufu momwa mūlu. (Yoano 1:12; Loma 8:14-17) Ebiya kadi mu kwendelela, bantu bakwabo bakikōkeji bakubulwa kubadilwa mu boba badi na lukulupilo lwa kwenda mūlu nabo bakekala na “bwanapabo [bwa] ntumbo ya bana ba Leza.” (Loma 8:21, MB) Enka boba bayukile kupwanya bo badi na luno lukulupilo. Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “bakupwanya” pa bute pa bute kishintulula “balonga bileta ndoe.” Divule pekalanga kwishila pa bukata bwa kwikala wa ndoe​—udi na ndoe​—ne kwikala wa kupwanya. Muntu wa kupwanya mungya Bisonekwa i yewa ulonga buninge bwa kutūla’ko ndoe, pakwabo kutūla ndoe pantu poyadi ibudilwe.

⁶ Byotwayuka kino, tubandaulei madingi a mutumibwa Polo kudi bene Loma, a amba: “Shi kyendelemo, nankyo mwikale ne ndoe ne bantu bonso ku wenu mutamba.” (Loma 12:18) Polo kādipo ulombola bene Loma bekale’tu ku matwi talala konkakonka, nansha kino byokyādi kya kwibakwasha. Wādi wibakankamika bekale na ndoe. Na bāni? Na “bantu bonso”​—ba mu kisaka kyabo, balunda nabo bene Kidishitu, ne boba bokebādipo nabo nkulupilo imo. Wākankamikile bene Loma kwikala na ndoe na bakwabo ‘ku wabo mutamba.’ I amo, ino kādipo wibasakila kutuna nkulupilo yabo pa mwanda’tu wa kusaka ndoe. Pa kyaba kya kwipyapyapya myanda na bakwabo, bādi bafwaninwe kwikala nabo mu ndoe. Bene Kidishitu bādi banenwe kwikala uno muswelo na boba ba munda mwa kipwilo ne na ba panja bene. (Ngalatea 6:10) Pa uno mwanda, Polo wāsonekele amba: “Nyeke na nyeke londai mwakulongela bilumbuluke, bānwe bene na bene, ne bantu bonso kumo.”​—1 Tesalonika 5:15.

7, 8. I muswelo’ka ukokeja kwikala bene Kidishitu na ndoe na boba bokebadipo nabo nkulupilo imo, ne mwanda waka?

⁷ Tubwanya namani kwikala mu ndoe na boba boketudipo nabo nkulupilo imo, pakwabo bapela’yo ne kupela? Muswelo umo i uno, tufwaninwe kwepuka kwilombola bu bebapityile’ko. Kifwa, kwisambila pa bantu kampanda na binenwa bya kafutululo kekubwanyapo kuleta ndoe. Yehova usapulanga butyibi bwandi ku bitango nansha ku malongolodi a bantu, o mwanda ke biyampepo kutela muntu kampanda pamo bwa aye unenenwe kala kukafikilwa na butyibi. I kyabine, ke batwepo ba kutyibila bakwetu mambo, nansha ke balwana netu bene. Polo, pa kupwa kunena Tetusa adingile bene Kidishitu bādi mu Kelete pa mwikadilo wabo na balupusa, wānene amba ufwaninwe kwibavuluja baleke “kunena muntu bibi, nansha umo, ne lūma mpika; [bekale] ba  kyonka kikōkeji kyonka kya kwilombola mutyima wa kupwana ne bantu bonso.”​—Tetusa 3:1, 2.

⁸ Kwikala na ndoe na bantu boketudipo nabo lwitabijo lumo kusebelanga busapudi dishinda dya kwibasapwila bubinebine. Eyo, ketusakepo kutamija bulunda bukokeja “kuboleja miswelo milumbuluke.” (1 Kodinda 15:33) Inoko, tufwaninwe kwikala bantu ba kinsañanya, balongela bantu bonso bintu na bulēme ne na kanye ka bu muntu wa ku bantu. Petelo wāsonekele amba: “Mwikadilo wenu wikale wakufwaninwa umbukata mwa baJentaila; amba, monka mo bemunenena pamo bwa balonga bibi, ino pa mingilo yenu milumbuluke yo bamona, batumbije Leza mu dyodya difuku dyakupempulwa.”​—1 Petelo 2:12.

Ba Ndoe mu Mwingilo

9, 10. Le i kifwa’ka kyāshile mutumibwa Polo kya mwa kwikadila na ndoe na bakubulwa kwitabija?

⁹ Bene Kidishitu ba mu myaka katwa imbajinji bādi bayukene pa mwanda wa kwabo kubulwa moyo. Kebādipo bazubulula musapu wabo, nansha ke mu kitatyi kyobādi balondwalondwa, bādi nyeke basumininwe kukōkela Leza bu mulopwe, bantu kunyuma. (Bilongwa 4:29; 5:29) Inoko bādi bayukile kushiyañanya kubulwa moyo ne kwikala mutwe kibengo. Tulete kifwa kya mīsambo  ya Polo yaānene pa kusambijibwa ku meso a Mulopwe Heloda Akidipa II pa mwanda wa lwitabijo lwandi. Heloda Akidipa wādi wenda buenda bwa busula-malwa na nkasandi Benishi. Pa kino, Polo kāikelepo kwimanina mu mīsambo yandi pa mwiendelejo wa Akidipa. Ino wākokele bininge milangwe pa myanda yobēitabije abo bonso, wātela Akidipa bu muntu udi na ñeni mikatampe mu bibidiji bya Bayuda, mwitabije bapolofeto.​—Bilongwa 26:2, 3, 27.

¹⁰ Lelo binebine Polo wādi wifukwija ku uno muntu mwanda wa amone kukutululwa? Mhm. Polo wālondele madingi aāpene aye mwine, wānena bubinebine. I kutupu kintu kya bubela kyaānene kumeso a Heloda Akidipa. (Efisesa 4:15) Polo wādi muntu uleta ndoe, muyuke mwa kwikadila “miswelo yonso ku b[antu ba miswelo y]onso.” (1 Kodinda 9:22, MB) Kitungo kyandi kyādi kya kubingija kyepelo kyandi kya kusapula myanda ya Yesu. Byaādi mufundiji wa bwino, wābadikile bidi kutela kintu kyobādi babwanya kwitabija abo bonso, aye ne Akidipa. Enka namino, Polo wākwasha uno mulopwe wa kisekese wāyuka amba bwine Kidishitu i buyampe.​—Bilongwa 26:28-31.

11. I muswelo’ka otukokeja kuleta ndoe mu mwingilo wetu?

¹¹ I muswelo’ka otubwanya kuleta ndoe mu mwingilo wetu? Tufwaninwe kwepuka lupata, pamo bwa Polo. Kudi shako byaba bimo byotufwaninwe “kusapula mwanda wa Leza, ne moyo mwine mpika,” kubingija lwitabijo lwetu pakubulwa kutyina. (Fidipai 1:14) Ino pavule pene, kitungo kyetu kibajinji i kusapula myanda miyampe. (Mateo 24:14) Amba muntu ayuke bubinebine bwa mpango ya Leza, nandi ashilule kufundula milangwe ya mitōtelo ya bubela ne kwitōkeja ku bilongwa bya disubi. O mwanda i kipite buya kukokela milangwe ya bemvwaniki pa bintu bisangaja, bintu byotwitabije batwe bonso. I byabine, kwitupa ku bishima na muntu wadi ubwanya kwivwana musapu wetu shi twamufwenene na bwino, i kumutunija.​—2 Kodinda 6:3.

Ba Ndoe mu Kisaka

12. I muswelo’ka otukokeja kwikala bantu baleta ndoe mu kisaka?

¹² Polo wānene amba boba basonga “bakamonanga malwa a mu ngitu.” (1 Kodinda 7:28) Ko kunena’mba bakatana bikoleja pala pala. Kifwa, balume ne bakaji bamo besusanga kyaba ne kyaba. I muswelo’ka obakokeja kupwija ino myanda? I mu ndoe. Muntu uleta ndoe ukalonga bukomo bwa kukala luma pa kyaba kya kwilusonshila. Namani? Dibajinji na kukoka ludimi. Bine ludimi lubwanya kwikala “lubi . . . luyūle bulembe bwa lufu,” shi lwingidijibwe mwanda wa kuzawilañana nansha kutukana. (Yakoba 3:8) Muntu uleta ndoe wingidijanga ludimi lwandi mwanda wa kūbaka, ke mwanda wa kupomonapo.​—Nkindi 12:18.

13, 14. I muswelo’ka otukokeja kulama ndoe shi tubetupe mu kunena nansha shi tubatapwe ku mutyima bininge?

¹³ Byotudi bakubulwa kubwaninina, tunenanga kyaba kimo bintu byotukokeja kwialakanya ke mungya kala. Shi ubanena’byo, pelakana kulemununa​—ulete ndoe. (Nkindi 19:11; Kolose 3:13) Epuka kwikuja mu “lupata lo bapatena bishima” ne mu “bya kupatana byampikwa mfulo.” (1 Temote 6:4, 5, MB) Ino abe ivwana kinene muntu, uyuke kishele munda. Ekale i abe obashimikile bishima bisansa kudi mwine pobe, kokolwa nobe kumulondolola na binenwa bisansa. Vuluka amba “kulondolola kwa kikōkeji kutalaja bukalabale.”​—Nkindi 15:1.

¹⁴ Kyaba kyonso, londa madingi adi mu Nkindi 17:14 anena’mba: “Luma po kelwafikile, po pa kuleka kupatana.” Wikoke, ubandaule mwanda pamo bwa abe kadi’mopo. Kupwa shi bulobo bubatūka, kukabulwepo kumona muswelo wa kupwija mwanda bya bulunda. Padi kikalomba kwita mutadi kampanda mwine Kidishitu mupye wa kwiya kwimukwasha. Bana-balume ba bwino ba uno muswelo, bayukile kulangila bakwabo, babwanya kutalaja myanda kitatyi kikala ndoe ya besongele mu kyaka.​—Isaya 32:1, 2.

Ba Ndoe mu Kipwilo

15. Kukwatañana na Yakoba, i mushipiditu’ka mubi wātwelele mu bene Kidishitu bamobamo, ne i kika kinenenwa amba wādi mushipiditu wa “panopanshi,” wa “bunyema,” wa “budemona”?

¹⁵ I kya bulanda, bene Kidishitu bamo ba mu myaka katwa imbajinji bādi na mushipiditu wa kwikwatyilwa mukao ne kwitolola. Bino i bintu kebiletapo ndoe. Yakoba wānene amba: “Īno  ñeni īno’ī keīdipo mitūke mūlu, mhm, i ya panopanshi, ya bunyema, ne ya budemona. Mwanda ko konka kudi ne mukao ne kwitolola e kudi kadi ne byalūmalūma ne bilongwa byonso bibibibi.” (Yakoba 3:14-16) Bayuki bavule banenanga amba kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “kwitolola” kifunkila pa kwilangila nansha kwisakila bikatakata, kulwila kitenta. Yakoba wādi na bubinga bwa kwikutelela bu ñeni “ya panopanshi, ya bunyema, ne ya budemona.” Mu mānga yonso, balopwe ba ino ntanda baloñanga bintu bya kwitolola, pamo’nka bwa banyema ba ntanda belwa abo bene na bene. Bine, kwitolola i kwa “panopanshi,” kwa “bunyema.” Kadi i kwa “budemona.” Ino ngikadilo imbi yābadikile kwikala na mwikeulu wādi ufwila lupusa wētūdile aye mwine bu wa kulwa na Yehova Leza, wāikala ke Satana, mulopwe wa bademona.

16. Bene Kidishitu bamo ba mu myaka katwa imbajinji bālombwele namani mushipiditu pamo na wādi na Satana?

¹⁶ Yakoba wāsoñenye bene Kidishitu baleke kwikala na mushipiditu wa kwilwa, mwanda keuletangapo ndoe. Amba: “Lelo paīlanga ñuma ne mbobolo umbukata mwenu i paka? Ke ponka pa bilokoloko byenu bilwa mu byakungitu byenu, a?” (Yakoba 4:1) “Bilokoloko” bitelelwe pano bifunkila pa kwabila na lwiso bintu bya ku ngitu, nansha kwisakila bitenta, kutādilañana nansha lupusa. Bamobamo mu bipwilo bādi basaka pamo bwa Satana kwikala bakata batumbe, pa kyaba kya kwikala ‘batyetyetyetye,’ na mwānenene’kyo Yesu amba mo mukekadila balondi bandi babine. (Luka 9:48) Mushipiditu wa kwisakila uno muswelo ubwanya kujimija ndoe ya kipwilo.

17. I muswelo’ka ubwanya bene Kidishitu dyalelo kwikala bantu baleta ndoe mu kipwilo?

¹⁷ Dyalelo tufwaninwe kwilama ne ku mushipiditu wa kufwila bupeta, ku mukao nansha ku bya kwilangila bya bituputupu. Shi tudi bantu baleta ndoe, ketuketyepelwapo shi bamo mu kipwilo badi na bwino mu mingilo kampanda kwitupita’ko batwe, kadi ketukebapelulapo ku meso a bakwabo na kwalakana kukanina kwabo kwa mutyima. Wivwane batwe bo badi na bwino bwanibwa, ketukebwingidijapo mwanda wa kusaka kwikala batumbe batabukile bakwabo, ulanga amba kipwilo kekibwanyapo kutubuluka shi batwe ketwingidijepo manwa etu ne busendwe bwetu. Mushipiditu wa uno muswelo ubutulanga nkalañani; ke ndoepo. Bantu baleta ndoe kebeanyangapo bwino bobadi nabo, ino bakwashanga nabo banababo na butūkanye, baletela Yehova bulēme. Mwanda bayukile amba kikatampe kine​—kiyukanyanga mwine Kidishitu wabine​—i buswe, ke bwinopo.​—Yoano 13:35; 1 Kodinda 13:1-3.

‘Batadi Bobe I Ndoe’

18. Bakulumpe balamanga namani ndoe umbukata mwabo?

¹⁸ Bakulumpe batangidile kipwilo i bantu baleta ndoe. Yehova wālaile pa mwanda utala bantu bandi amba: “Nkapa ba[ta]di bobe ndoe, ne batyibi bobe ke boloke.” (Isaya 60:17) Mungya bino binenwa bya bupolofeto, boba bengila bu bakumbi bene Kidishitu bekankilanga’ko kuleta ndoe umbukata mwabo ne mwa luombe. Bakulumpe bakaleta ndoe umbukata mwabo na kwikala bantu ba kupwanya, bajalale, badi na “ñeni mitūke mūlu.” (Yakoba 3:17) Bakulumpe ba mu kipwilo babwanya kwikala kyaba kimo na milangwe mishile mwanda batambile mu būmi bwishileshile ne kwimwena bintu bishileshile. Lelo ko kunena’mba kebadipo mu ndoe? Mhm, badi mu ndoe, mwanda kuno kwabo kwishila bekumonanga mu muswelo mwendele’mo. Bantu baleta ndoe balombolanga milangwe yabo na kwityepeja, bateja na bulēme milangwe ya bakwabo. Muntu uleta ndoe ubandaulanga na mutyima umo mumweno wa banababo, kupita’ko kwibaningila mwasakila. Shi kepadipo musoñanya wa mu Bible ujilwilwe, milangwe mishileshile ibwanya kuletwa’po. Ekale bakwabo abapele  mulangwe wandi, muntu uleta ndoe ukōkelanga, wakwatakanya butyibi bwitabijibwe na bavule. Enka namino, welombola bu muntu wa mutyima unekena. (1 Temote 3:2, 3) Batadi bapotolwele butadi bayukile amba kulama ndoe i kupite’ko kusaka’nka poso kintu kilongwe mungya mobasakila.

19. I muswelo’ka wingilanga bakulumpe bu bantu baleta ndoe mu kipwilo?

¹⁹ Bakulumpe baletanga ndoe mu bantu badi mu luombe na kwibakwasha, ke na kusebulapo bukomo bobalonga. Eyo, kudi kyaba kimo kifwaninwe kujadika bintu. (Ngalatea 6:1) Ino mwingilo wa mutadi mwine Kidishitu dibajinji ke wa kupānapo madingi. Divule dine i kupāna luñanyañanya. Bakulumpe ba buswe baloñanga buninge bwa kumona biyampe bilonga bakwabo. Batadi batendelanga mingilo mikomo ingila banababo bene Kidishitu, mwanda bakulupile amba banababo betabije bengilanga mungya pafudīle bukomo bwabo.​—2 Kodinda 2:3, 4.

20. Kipwilo kimwenanga namani kamweno shi batwe bonso twikele bantu baleta ndoe?

²⁰ Shi ke pano, mwikale mu kisaka, mu kipwilo, nansha mu mīsambo yotwisamba na boba boketudipo nabo nkulupilo imo, tulongei bukomo bwa kuleta ndoe, kwikala ba kupwanya. Shi tulonga buninge bwa kutamija ndoe, tukabweja nsangaji pa kipwilo. Kadi ketukabulwepo kukingwa ne kukankamikwa mu miswelo mivulevule, pamo na motusa kwikimwena mu kishinte kilonda’ko.

Lelo Ukivulukile?

• Kwikala ba kupwanya kushintulula bika?

• I muswelo’ka otukokeja kwikala bantu baleta ndoe mu mwikadilo wetu na bakubulwa kwikala Batumoni?

• I miswelo’ka imoimo yotukokeja kutamija ndoe mu kisaka?

• Bakulumpe babwanya namani kuleta ndoe mu kipwilo?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 23]

Bantu baleta ndoe bepukanga kwimwekeja bu bantu batabukile bakwabo

[Bifwatulo pa paje 24]

Bene Kidishitu baletanga ndoe mu busapudi, ku mobo, ne mu kipwilo