‘Vwalai Kutūkija Mutyima’

“Vwalai . . . mutyima wa lusalusa . . . ne kutūkija mutyima.”—KOLOSE 3:12.

1. Sekununa kifwa kiyampe kya kutūkija mutyima.

 RÉGIS, mwana-mulume ushikatanga mu France, mu bwikike bwa kunshi ne kushika, wābatyijibwe mu 1952 ke Kamoni wa Yehova. Myaka mivule, wandi mukaji wādi umukalakanya amba aleke kwingidila Yehova. Umusabila’nka ne impila ya motoka, amba tumutale mwaendela kukatanwa ku kupwila. Difuku dimo wākamulonda’nka ne kwaādi usapula musapu wa mu Bible ku njibo ne njibo, kamuzawila, aye koku usapwila mwinē njibo myanda miyampe ya Bulopwe. Ino Régis mulume nobe mutūkije’nka mutyima, nansha byobādi bamulondalonda nyeke uno muswelo. Pa kino, Régis i kifwa kiyampe ku bene Kidishitu bonso, mwanda Yehova usakanga batōtyi bandi bonso bekale batūkije mutyima mu mwikadilo wabo na bakwabo.

2. Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “kutūkija mutyima” kidi na buluji’ka pa bute pa bute, ne kino kishima kileta mulangwe’ka?

² Kishima kya mu Kingidiki kyalamwinwe bu “kutūkija mutyima” pa bute pa bute i “kulepa kwa mushipiditu.” Mu Mukanda Ukola wa Kiluba kino kishima i kyalamunwe misunsa dikumi  ne ibidi bu ‘kutūkija mutyima,’ musunsa umo bu “kitūkijetyima,” ne musunsa mukwabo bu “kwīfula.” Bishima byonso bibidi, kya mu Kihebelu ne kya mu Kingidiki, byalamwinwe bu “kutūkija mutyima” bileta mulangwe wa kitūkijetyima, kutyumwina mu manwi, ne kwija pa kufuna bulobo.

3. Lelo mumweno wādi umwene bene Kidishitu kutūkija mutyima wādi mwishile namani na wa Bangidiki ba mu myaka katwa imbajinji?

³ Bangidiki ba mu myaka katwa imbajinji kebādipo bamona kutūkija mutyima bu ngikadilo yanwa. Ne kino kishima kine kekyādipo kingidijibwa nansha dimo na bafilozofe bādi balonda lufundijo lwa Stoïc. Kukwatañana na William Barclay, mufundi umo wa Bible, kutūkija mutyima “kyo kinyuma kine kya ngikadilo yādi yanya Bangidiki,” yādi itembaula bintu pamo bwa “kupela kulekela muntu ukubengele nansha ukulongele kisansa nansha kityepele namani.” Unena’mba: “Ku Bangidiki, mwana-mulume utelwa i yewa wādi ulongwa kibi nandi wavwala ñonga ya kukaluja kinongo. Ino ku bene Kidishitu mwana-mulume i yewa upela kulubula kinongo nansha shi ubwanya kulubula’kyo.” Bangidiki bādi bamona kutūkija mutyima bu buzoze, inoko mu uno mwanda ne mu myanda mikwabo, “kyokya kimweka bu bulembakane bwa Leza i kya tunangu kutabuka tunangu twa bantu, kadi kyokya kimweka bu buzoze bwa Leza i kikomo kutabuka bukomo bwa bantu.”—1 Kodinda 1:25, MB.

Kifwa kya Kutūkija Mutyima kyāletele Kidishitu

4, 5. I kifwa’ka kiyampe kya kutūkija mutyima kyāshile Yesu?

⁴ Mu myanda ya kutūkija mutyima, kupwa’tu Yehova, muntu wa bubidi uletele kifwa kilumbuluke i Kidishitu Yesu. Pobādi bamutuntumika, aye wādi wishisa mu muswelo utulumukwa mpata. Bupolofeto bwēsambīle padi aye amba: “Wasusulwa, nanshi wetyepeja aye mwine ne kwasama kyakanwa kyandi mpika; pamo’nka bwa kana-kamukōko katwalwa ku kwipaibwa, ne bwa mutalelanga mukōko kumeso a beutenda moya; e monka ne aye nandi kāsaminepo mu kyakanwa kyandi.”—Isaya 53:7.

⁵ Bine, Yesu wādi na kutūkija mutyima kukatampe mpata mu mwingilo onso waāingile pano pa ntanda! Wādi utyumwina mu manwi bipangujo bya bunwanwa byādi bimwipangula balwana nandi ne mitonko yobādi bamutuka kudi bakinkwa nandi. (Mateo 22:15-46; 1 Petelo 2:23) Wādi mutūkijije bandi bana-babwanga mutyima, nansha byobādi bepotomeja’nka kwipotomeja na myanda ya bya kufwila bukata. (Mako 9:33-37; 10:35-45; Luka 22:24-27) Kadi Yesu wāikele na kwishisa kwa kutendelwa kashā mu bufuku bobāmwabile, pāponene ba Petelo ne Yoano mu tulo twa bukū, aye muntu wēbalombwedidile’tu patōka amba “Shalai mutala”!—Mateo 26:36-41, MB.

6. Lelo Polo wāmwenine namani mu kutūkija mutyima kwa Yesu, ne i ñeni’ka yotwaboila’ko?

⁶ Yesu, pa kufwa kupwa wāsangulwa, wādi nyeke mutūkije mutyima. Mutumibwa Polo wādi uyukile kino biyampe mpata, mwanda dibajinji wādi upangapanga bene Kidishitu. Wāsonekele amba: “Uno mwanda uno i wa binebine’tu, ufwaninwe kwitabijibwa konso konso, pi na pi, amba Kidishitu Yesu waīle panopantanda kupandija babipya-mambo; nanshi ami, ye mwine mutabukemo. Ino po nafwilwako lusa i ponka pano’mba, Yesu Kidishitu ēlombwele monka mudi ami mutabukemo, mwātūkijije mutyima wandi ku byonso, ke kyelekejo kya ku boba bakukamwitabija, ne būmi bwa nyeke ponka.” (1 Temote 1:15, 16) Ne batwe netu mo monka, shi tushimike lwitabijo lwetu padi Yesu, nansha shi twadi namani pa kala, uketutūkijija mutyima—koku utengele amba basa kulupula “mīngilo ya kufwaninwa kwalamuka pa mutyima.” (Bilongwa 26:20; Loma 2:4) Misapu yātumine Kidishitu ku bipwilo bisamba-bibidi bya mu Azia Minele ilombola amba Yesu i muntu mutūkije mutyima, inoko nandi usakanga muntu wendelela kumeso.—Kusokwelwa, shapita 2 ne 3.

Kipa kya Mushipiditu

7. Lelo i kukwatañana’ka kudi pa bukata bwa kutūkija mutyima ne mushipiditu sandu?

⁷ Polo, mu shapita wa butano mu mukanda wandi waātumine kudi bene Ngalatea, ulombola’mo kwishila kwishidile mingilo ya ngitu na kipa kya mushipiditu. (Ngalatea 5:19-23) Kutūkija mutyima kubadilwanga mu ngikadilo ya Yehova, nanshi kwandi ye kokisuluka, mwanda i kipa kya mushipiditu wandi. (Divilu 34:6, 7) I amo, kutūkija mutyima ko kwa buná kutelwa na Polo mu  kipa kya mushipiditu, pamo na “buswe, nsangaji, ndoe, . . . kanye, buyampe, lwitabijo, kutalala, [ne] kwīfula.” (Ngalatea 5:22, 23, NW) Nanshi shi bengidi ba Leza balombola kitūkijetyima nansha kutūkija mutyima, tuyukei amba i bukomo bwa mushipiditu sandu bwibatonona.

8. Lelo i bika bibwanya kwitukwasha tutamije kipa kya mushipiditu, kubadila’mo ne kutūkija mutyima?

⁸ Inoko ke kunenapo amba Yehova uningilanga bantu mushipiditu wandi. Tufwaninwe kukōkela na mutyima tō ku lupusa lwao. (2 Kodinda 3:17; Efisesa 4:30) Shi tutamija kipa kya mushipiditu mu byonso byotulonga, nabya i kupa kotwiupa kyaba kya kwingila mu būmi bwetu. Polo pa kupwa kutela mingilo ya ngitu ne bipa bya mushipiditu, wābwejeje’ko amba: “Wivwane kadi tumwene būmi [mu m]ushipiditu, nankyo nanshi tunangile monka [mu m]ushipiditu. Kemukyongolwai; Leza kabengwepo kibengo, mhm, ke-mintu kyonka kikunine muntu, shi kika, shi kika, kyo kyonka kyākāngula. Mwanda yewa ukunine ku ngitu ya aye mwine, ukāngulanga bubole konka ku ngitu; ino yewa ukunine ku [m]ushipiditu, ukāngulanga būmi bwa nyeke na nyeke konka ku [m]ushipiditu.” (Ngalatea 5:25; 6:7, 8) Shi tusaka kubwanya kutamija kutūkija mutyima, tufwaninwe kutamija ne ngikadilo mikwabo ya kino kipa ilupulwanga na mushipiditu sandu mu bene Kidishitu bonso.

“Buswe Budi na Kutūkija Mutyima”

9. Mobimwekela i bika byālengeje Polo asapwile bene Kodinda amba “buswe budi na kutūkija mutyima”?

⁹ Polo wālombwele amba padi kukwatañana kukatampe mpata pa bukata bwa buswe ne kutūkija mutyima, amba: “Buswe budi na kutūkija mutyima.” (1 Kodinda 13:4, NW) Albert Barnes, mufundi umo wa Bible, uleta mulangwe amba Polo wānene ukoma kino kintu mwanda wa lupotopoto ne ñuma byādi mu kipwilo kya bwine Kidishitu kya mu Kodinda. (1 Kodinda 1:11, 12) Barnes utōkeja mwanda’mba: “Kishima kingidijibwe pano [bu kutūkija mutyima] i kinyuma kya kansontomokela: ka kulupwila bishima ne milangwe na bulobo, ne ka kwikala na nketekete. Ino kifunkila pa ngikadilo ya mutyima wa muntu ukokeja KUTYUMWINA MU MANWI shi abamusomba, abamukolomona.” Ne dyalelo nadyo mo monka, buswe ne kutūkija mutyima bikishinsakanyanga mpata ndoe ya kipwilo kya bwine Kidishitu.

10. (a) Buswe bwitukwashanga mu muswelo’ka twikale bantu badi na kutūkija mutyima, ne i madingi’ka aletele mutumibwa Polo pa uno mwanda? (b) I nshintulwilo’ka iletele mufundi umo wa Bible pa kutūkija mutyima ne kanye bidi na Leza? (Tala kunshi kwa dyani.)

¹⁰ “Buswe budi na kutūkija mutyima ne kanye. Buswe . . . kebukimbangapo tumweno twa abo bwine, kebukwatwangapo nsungu.” Ko kunena amba buswe bo bwitukwashanga twikale bantu badi na kutūkija mutyima mu bintu bivule. * (1 Kodinda 13:4, 5, NW) Buswe bo bwitupanga  kitūkijetyima kya kwilekela batwe bene na bene, twavuluka amba batwe bonso twi bakubulwa kubwaninina, tulubanga ne kutupatupa. Kadi bo bwitukwasha twikale kubanga bakwetu ne kwibafwila lusa. Mutumibwa Polo witukankamika amba mwiendejei na “mutyima wa bumvubumvu, ne kikōkeji, ne kutūkija mutyima, ne kwifudila bānwe bene na bene mu [buswe]; ne mityima mutele kulama bumo bwa [m]ushipiditu monka mu kikwatyijo kya kubambakanya kya ndoe.”—Efisesa 4:2, 3.

11. Mwanda waka kidi na mvubu mpata bene Kidishitu bengidila pamo bekale na kutūkija mutyima?

¹¹ Kutūkijija bakwetu mutyima kushinsakanyanga ndoe ne nsangaji ya bene Kidishitu bengidila pamo, mwikale mu bipwilo, mu mobo a Betele, mu mobo a bamishonele, mu bisumpi bya lūbako, nansha ke ku masomo pala pala. Ino pa mwanda wa kwishila kotwishidile mu bumuntu, byotusaka, mu kitamina, mu bibidiji bya bulēme, pakwabo ne mu myanda ya bukundwe, tubwanya kwikoleja kyaba ne kyaba mu bintu bimobimo. Ne mu bisaka namo monka na monka. I biyampe kwikala muntu wija pa kufuna bulobo. (Nkindi 14:29; 15:18; 19:11) Kutūkija mutyima—kūminina kwa na kitūkijetyima, kwa kukulupila amba myanda isa kwikala biyampe—ko kusakibwa ku bonso.—Loma 15:1-6.

Kutūkija Mutyima Kwitupanga Bukomo bwa Kūminina

12. I kika kinenenwa amba kutūkija mutyima kudi na mvubu kyaba kyotutanwa na bikoleja?

¹² Kutūkija mutyima kwitukwashanga tūminine bikoleja bimweka bu byaendaenda, kebidi mpwilo, pamo na byaūminine Régis utelelwe ku ngalwilo. Myaka ne myaka, wandi mukaji wadi umukalakanya, ukimba aleke kwingidila Yehova. Ino difuku dimo wandi mukaji wamufwena koku impolo isuma, kamunena’mba: “Ndyukile amba i bubinebine. Nkwashe’ko. Nsaka kifundwa kya Bible.” Mwenda mafuku nandi wabatyijibwa ke Kamoni. Régis unena’mba: “Kino kilombola amba Yehova wangesela mu myaka yonso ya kwikonda, kitūkijetyima, ne kūminina konaūminine.” Bine, kutūkija mutyima kwandi kwamupadilwe mpalo.

13. I bika byākweshe Polo ōminine, kadi kifwa kyandi kikokeja kwitukwasha namani netu tūminine?

¹³ Mu myaka katwa imbajinji namo, mutumibwa Polo wāletele kifwa kiyampe kya kutūkija mutyima. (2 Kodinda 6:3-10; 1 Temote 1:16) Būmi bwandi pobwādi kebulumba ku mfulo, Polo wādingile Temote, nkasampe mupwani nandi, wāmudyumuna kala amba bene Kidishitu bonso bakatanwa na matompo. Wātela kifwa kya aye mwine, wātela ne ngikadilo ya kyalwilo ya bwine Kidishitu ifwaninwe kubwanya pa kūminina. Wāsoneka’mba: “Abe nobe walondele monka mu lufundijo lwami, ne mungikadilo mwami, ne molokele mutyima wami, ne mu kwitabija, ne mu kwifula, ne mu [buswe], ne mu kwitūkija mutyima, ne mu kupangwapangwa, ne mu byamalwa; byobya bintu byamfikile mu Antyioka, ne mu Ikoniuma, ne mu Lesetala; nabyo, leka! leka! byakupangwapangwa [byonādi ntyumwina mu manwi], ino, yō, Mfumwami waunyongolwele ku byonsololo bino’bi. I binebine ne bonso batele mutyima ku bwine-Leza kupangwapangwa ko kwabo.” (2 Temote 3:10-12; Bilongwa 13:49-51; 14:19-22) Pa kūminina, batwe bonso tufwaninwe kwikala na lwitabijo, buswe, ne kutūkija mutyima.

 Bavwale Kutūkija Mutyima

14. Polo wādingakenye ngikadilo ya bwine Leza, kifwa kutūkija mutyima na bika, ne i madingi’ka aādingile bene Kidishitu ba mu Kolose?

¹⁴ Mutumibwa Polo wādingakenye kutūkija mutyima ne ngikadilo mikwabo ya bwine Leza na bivwalwa bifwaninwe kuvwala mwine Kidishitu pa kupwa kuvūla milongelo ilombola ‘bumuntu bwa kala.’ (Kolose 3:5-10) Wāsoneka’mba: “Vwalai pamo bwa batongibwe ba Leza, bapandulwemo, baswedibwe, mutyima wa lusalusa ne kanye, ne bumvu, ne kikōkeji, ne kutūkija mutyima; kadi ne kwifudila bānwe bene na bene, ne kwilekela bitupu bānwe bene, shi umo wapi mambo ku mukwabo; monka mwemulekele aye Mfumwetu ne bānwe nenu mulongele monka. Ebiya pa bino byonso tentekaipo” buswe, mwanda kyo kijimba kibwaninine kya bumo.—Kolose 3:12-14.

15. Lelo bikekala namani shi bene Kidishitu bonso i ‘bavwale’ kutūkija mutyima ne ngikadilo mikwabo ya bwine Leza?

¹⁵ Shi bonso ba mu kipwilo ‘bavwale’ lusa, kanye, bumvubumvu, kikōkeji, kutalala, kutūkija mutyima, ne buswe, nabya bakabwanya kupwija myanda ne kwendelela kumeso umbumo mu mingilo ya Yehova. Nakampata bene Kidishitu batadi bo bene bafwaninwe kwikala na kutūkija mutyima. Kyaba kimo bakokeja kumona amba i kyendele’mo kutopeka mukwabo mwine Kidishitu, ino kudi miswelo mivule ya mwa kutopekela. Polo, pa kutumina Temote mukanda, wātelele mwikadilo mulumbuluke wa kwikala nao, amba: “Wibadingile, wibatopeke kadi wibakankamike, wibafundija ne mutyima mutuuke.” (2 Temote 4:2, MB) I amo, mikōko ya Yehova ifwaninwe nyeke kukwatakanibwa na kutūkija mutyima, na bulēmantu, ne na kanye.—Mateo 7:12; 11:28; Bilongwa 20:28, 29; Loma 12:10.

“Kwibatūkijija Mutyima Bonsololo”

16. Shi tubaikala “kwibatūkijija mutyima bonsololo,” lelo kukalupuka bika?

¹⁶ Yehova utūkijije muzo wa muntu mutyima, kino kitupa netu mapu a “kwibatūkijija mutyima bonsololo.” (1 Tesalonika 5:14) Ko kunena amba tufwaninwe kwikala na kitūkijetyima na boba bakubulwa kwikala Batumoni, kifwa babutule, balondakani netu, bakwetu ba ku kaji ne ba ku masomo. Batumoni batyumwina mu manwi bapwanga myanda mivule ya mfwatakani, pakwabo i kushimikwa bishima bya mizaulo isansa nansha kulondwalondwa mu bula bwa myaka mivule na bantu bobetananga nabo ku kaji nansha ku masomo. (Kolose 4:5, 6) Mutumibwa Petelo wāsonekele amba: “Mwikadilo wenu wikale wakufwaninwa umbukata mwa baJentaila; amba, monka mo bemunenena pamo bwa balonga bibi, ino pa mingilo yenu milumbuluke yo bamona batumbije Leza mu dyodya difuku dyakupempulwa.”—1 Petelo 2:12.

17. I muswelo’ka otukokeja kwiula buswe bwa Yehova ne kutūkija mutyima kwandi, ne mwanda waka tufwaninwe kumwiula?

¹⁷ Kutūkija mutyima kwa Yehova i lupandilo ku midiyo ne midiyo ya bantu. (2 Petelo 3:9, 15) Shi twiule buswe bwa Yehova ne kutūkija mutyima kwandi, tukendelela na kusapula myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza na kitūkijetyima ne kufundija bakwetu nabo bakōkele ku Bulopwe bwa Kidishitu. (Mateo 28:18-20; Mako 13:10)  Wivwane tuleke’byo kusapula, nankyo bikamweka amba tusaka kutūkija mutyima kwa Yehova kukadikile, ne amba ketuyukilepo kitungo kyako, kya kusakila bantu bālamuke pa mutyima.—Loma 2:4.

18. I bika byālombele Polo mu milombelo yaālombele pangala pa bene Kolose?

¹⁸ Polo wātumine mukanda kudi bene Kidishitu ba mu Kolose, mu Azia Minele, amba: “Ke po pa mwanda mwine mwine pano netu o ketushikidilwapo, kushilwila konka ku dyodya difuku dyo twaivwene, kwimulombelela ne kusaka’mba, muyūle [buyuki bwabinebine bwa kiswa-mutyima kyandi] mu ñeni yonso ya mushipiditu, ne mu manwa a kuyūkidila, ne kunanga mwakufwaninwa Mfumwetu, mwakumutōkejeja ku mutyima tō; ne kupa bipa bya mu mīngilo yonso milumbuluke, ne kwenda mwenda muvudilwa ñeni ya kuyūka Leza; ne kukomejibwa ne bukomo bonso, monka mwikadile bukomo bwa ntumbo yandi, ku kutūkija mutyima konso ne ku kwifula ko twifula, ne tusepo ponka.”—Kolose 1:9-11.

19, 20. (a) I muswelo’ka otukokeja kwepuka kumona kutūkija mutyima kwaendaenda kwa Yehova bu ditompo? (b) I byabuyabuya’ka bimo byotukamwena mu kutūkija mutyima kwetu?

¹⁹ Kutūkija mutyima nansha kitūkijetyima kya Yehova kyaendaenda, kekiketutūlapo pa ditompo shi twikale bayulwe ‘buyuki bwabinebine bwa kiswa-mutyima kyandi’ kyasakila ‘bantu bonso kupanda, bafikile ne pa buyuki bwabinebine bwa bubinebine.’ (1 Temote 2:4) Kadi tukendelela na “kupa bipa bya mu mīngilo yonso milumbuluke,” nakampata mu mwingilo wa kusapula ‘myanda-miyampe ya bulopwe.’ (Mateo 24:14) Shi twendelele nyeke na kulonga uno muswelo, Yehova uketukomeja “ne bukomo bonso” bwa kwitukwasha ‘tūminine ne pa mfulo ne kutūkija mutyima na nsangaji.’ Kulonga namino ko kuketupa muswelo wa “kunanga mwakufwaninwa Mfumwetu,” ne kwikala na ndoe pa kuyuka amba ‘tumutōkejanga ku mutyima tō.’

²⁰ Shi ke pano, tuyukei byabinebine amba kutūkija mutyima kwa Yehova kyo kintu kya tunangu. Mwanda ako ko kotukamwena’mo lupandilo, lwa batwe ne boba bonso bevwana busapudi ne bufundiji bwetu. (1 Temote 4:16) Kutamija kipa kya mushipiditu—kifwa buswe, kanye, buyampe, kutalala, ne kwīfula—kuketwikadija bantu batūkije mutyima na nsangaji. Tukekala mu ndoe na ba mu kisaka kyetu ne na batutu ne bakaka ba mu kipwilo. Kadi kutūkija mutyima kuketukwasha twikale na kitūkijetyima ku bakwetu botwingila nabo nansha botufunda nabo. Kupityididila, kutūkija mutyima kwetu kukekala na kitungo, kya kupandija banonga-bibi ne kutumbija Yehova, Leza udi na kutūkija mutyima.

[Kunshi kwa dyani]

Le Ukokeja Kushintulula?

• I mu bika mwāshile Kidishitu kifwa kya kutendelwa mu kutūkija mutyima?

• I bika bibwanya kwitukwasha tutamije kutūkija mutyima?

• Lelo kutūkija mutyima kukwashanga bisaka, bene Kidishitu bengidila pamo, ne bakulumpe namani?

• I kika kinenenwa amba kutūkija mutyima kwetu kukaleta byabuyabuya kotudi ne ku bakwetu?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 29]

Yesu wādi mutūkijije bandi bana-babwanga mutyima, nansha ke paādi mu bitatyi bya makambakano

[Kifwatulo pa paje 30]

Batadi bene Kidishitu i bakankamikwe kuleta kifwa kiyampe kya kutūkija mutyima mu mwikadilo wabo na banababo

[Kifwatulo pa paje 31]

Shi twiule buswe bwa Yehova ne kutūkija mutyima kwandi, tukendelela na kusapula myanda miyampe

[Kifwatulo pa paje 32]

Polo wālombēle amba bene Kidishitu bekale bantu ‘batūkije mutyima na nsangaji’