Lelo Muzo Wampikwa Bana ne Bapika Ubwanya Kwikala’ko?

JOHN ADAMS, mulopwe wa bubidi wa Etats-Unis, wādi umo wa mu bantu bashinyinye Lubila lwa Bwanapabo lushele lusekununwa mu mānga, lutanwa’mo ne bino binenwa bilēme binena’mba: “Tusumininwe amba buno bo bubinebine budi patōka, bantu bonso bapangilwe mu ludingo lumo.” Ino bimweka amba John Adams wādi utatana amba bantu kebadipo binebine mu ludingo lumo, mwanda wāsonekele amba: “Kwishila kwishidile Ñeni ne Imbidi i kutūlwe’ko na Leza Mwinē Bukomo Bonso pa Kubunda Kibutwila kya Bantu kekibwanya kutūlwa mu ludingo lumo na busendwe nansha manwa kampanda.” Inoko, Herbert Wells, mulembi wa mānga mwine Angeletele, wālangile amba bantu bakokeja kutūlwa mu ludingo lumo na bino bintu bisatu: na mutōtelo umo wa ntanda yonso utōka ne wampikwa disubi, na bufundiji bumo kujokoloka ntanda yonso, ne na kutalula’ko kwa bibumbo byonso bya bashidika.

Mu mānga yonso, kekwamwekele muzo wa bantu bampikwa amba yeu i mwana yeu i umpika na mwādi mulangila Wells. Bine, bantu abatunya kwikala mu ludingo lumo; kwisañuna kwa bana ne bapika ko kutādile muzo wa muntu. Lelo kuno kwisañuna i kulete byabuyabuya kampanda mu bantu bonso? Nansha dimo. Myanda ya kwisañuna iletanga nyeke nkalañani, ayo nayo ibutula mukao, mushikwa, njia ne kumwanga mashi. Kumunwa kwāmuninwe bantu na bazungu mu myaka ya kunyuma mu Afrika, mu Ostrali ne Kungala kwa Amerika i kulete musala—ne kwitukija kwa bana ba kibundi mu Ntanda ya Van Diemen (itwa dyalelo bu Tasmania). Mu Bulaya, kufutulula kobādi bafutulula Bayuda amba i bantu badi munshi mwa bazungu ko kwāfudile ku Mukubo wa bantu. Ntundubuko ya baludiki bampeta ne kufītwa kwa bantu bitupu ne bapika byo byāfikije ku Kufwila Kwalamuna Mushikatyilo kwa bene Franse mu myaka ya tutwa 18 ne kwa bene Bolshevik, mu Rusi, mu myaka ya tutwa 20.

Mwana-mulume umo wa tunangu wa pa kala wāsonekele amba: “Muntu wabikala muntu na kumusanshija.” (Musapudi 8:9, NW) Kunena kwandi i kwabine nansha shi i muntu umo umo uludika nansha shi i kabumbo. I bine, shi kisumpi kimo kya bantu kibezunzula peulu pa kikwabo, kulupukanga bumonya-malwa ne masusu.

Bonso Badi mu Ludingo Lumo ku Meso a Leza

Lelo kudi mizo imo ya bantu itabukile mikwabo tamba kibutwila kyayo? Mhm, ku meso a Leza ke amopo. Bible unena’mba: “[Leza] wasambakenye mizo yonso ya bantu ke mashi amo onka bēkele ku mitamba yonsololo ya panopantanda.” (Bilongwa 17:26) Ne kadi Umpangi ‘kabangilepo ngitu ya bamfumu amba: Yeu i yeu, nansha kubanga bampeta pakatampe balanda patyetye, mwanda abo bonso o mwingilo wa andi makasa.’ (Yoba 34:19) Bantu bonso i bana na bana, kadi ku meso a Leza abo bonso babutulwanga mu ludingo lumo.

Vuluka kadi amba muntu shi wafu, kwilangila kwaadi wilangila bu mukatampe kupita bakwabo nako kupwanga. Bene Edipito ba pa kala kebādipo balanga namino. O mwanda shi Felo wafu, bādi batūla bintu  bya mvubu mikatampe mu kibundu kyandi amba ukengidija’byo mu ntanda ya baya-kalunga mwakekala’nka na kitenta kyaadi kala nakyo. Ino le i amo? Mhm, ke amopo. Bupeta bonso bwādi buponena mu makasa a bangivi beba mu tubudi, bobwa bobādi bashiya’ko nabo bumonwanga dyalelo mu mobo abikilwe’mo bintu bya pa kala.

Felo wādi mufwe o mwanda kādipo ubwanya kwingidija bino bintu bya bei. Ku lufu kekudipo mwana ne umpika, nansha mpeta ne mulanda. O mwanda Bible unena’mba: “Ba tunangu bafwa; balembakane, ne bileletwa, bonso boneka. Mwanda muntu udi pamo bwa ñombe mulume wampikwa būmi bulampe, badi pamo bwa nyema keje kufwa.” (Mitōto 49:10, 12, The New English Bible) Twikale balopwe nansha bapika, bino binenwa bya ku bukomo bwa mushipiditu bitutalanga batwe bonso: “Bafwe kebayukilepo nansha kimo kine, nansha abo kukamona mpalo mpikila; . . . kekudipo mingilo nansha kusambakanya bintu pamo miswelo ne miswelo, nansha kuyukidija, nansha ñeni mu kibundu koenda’kwa.”—Musapudi 9:5, 10.

Ku meso a Leza, tubutulwanga mu ludingo lumo, kadi tufula mu ludingo lumo ku lufu. Nanshi kuzunzula kisumpi kya bantu kampanda peulu pa kikwabo mu buno būmi bwa mafuku matyetye i kupanga luvula!

Muzo Wampikwa Bana ne Bapika—Ubwanika Muswelo’ka?

Lelo kudi lukulupilo lwa kukamona difuku dimo muzo wa bantu bashikete pambulwa kubanga amba yeu i mwana, yeu i umpika? Eyo ludi’ko. Kyalwilo kya uno muzo kyāshimikilwe kala pano kepadi kintu kya myaka 2 000 kunyuma, pakidi Yesu pano panshi. Yesu wāelele būmi bwandi bu kitapwa kya kinkūlwa pangala pa bantu bonso betabije amba “muntu yense ulombola lwitabijo mudi aye kakonakanibwapo, ehe, ino ukekala na būmi bwa nyeke.”—Yoano 3:16, NW.

Yesu wālombwele amba balondi bandi kebafwaninwepo kwizunzula pa banababo betabije, o mwanda wānene amba: “Kemukasaka kukatelwa dya bu-mufundiji, mhm, mwanda Mfumwenu i umo enka, aye Kidishitu, nanshi bānwe bonso mudi bāna na bāna. Kadi kemukatela muntu wa panopantanda dya bu-tata, ke-muntu Shenu i umo enka wa momwa mūlu, kete; nansha kutelwa dya bu-mfumwenu i umo enka Kidishitu. Ino kadi yewa ukēkala mukatampe wenu nandi ukēkalanga wakwimwingidila mīngilo. Ebiya yewa wakwilemeka ukapelulwa, kadi yewa wakwipelula ukalemekwa.” (Mateo 23:8-12) Ku meso a Leza bana-babwanga bonso babine, ba Yesu badi mu ludingo lumo mu lwitabijo.

Lelo bene Kidishitu babajinji bādi bemona amba badi mu ludingo lumo? Boba bāivwanije bufundiji bwa Yesu bādi bemona nabya. Bādi bemona abo bonso mu ludingo lumo mu lwitabijo, bālombola’kyo ne kulombola na kwiita abo bene na bene amba “mwanetu.” (Filemone 1, 7, 20) I kutupu wādi wimona bu mwana mulumbuluke kupita bakwabo. Tala kifwa mwētyepejeje Petelo mu mukanda wandi wa bubidi, unena’mba: “Shimona Petelo, umpika ne mutumibwa wa Yesu Kidishitu, kudi boba bakwabilwa kwitabija kwa buleme kudi pamo ponka na kwetu.” (2 Petelo 1:1) Petelo i muntu wāfundijibwe na Yesu mwine, kadi byādi mutumibwa, wādi na kyepelo kikatampe kya mingilo. Ino wētelele aye mwine bu umpika, wānena ne kunena amba banababo bene Kidishitu bādi nabo na lwitabijo pamo’nka na lwandi.

Padi bakwabo bakanena amba uno mulangwe wa kwikala mu ludingo lumo keukwatañenepo na byālongele Leza mu myaka yābadikile bwine Kidishitu, pa kutonga Isalela ke muzo wandi wa pa bula. (Divilu 19:5, 6) Bakokeja kulanga amba kino kyo kifwa kilombola amba kudi mizo itabukile mikwabo; ino kulanga namino ke kwendele’mopo. Shako bene Isalela, lutundu lwa Abalahama, bādi mu kipwano kya pa bula na Leza, kadi bāingidijibwe bu dishinda dya kusokwelwa’mo myanda ya Leza. (Loma 3:1, 2) Ino kitungo kine kekyādipo kya kukimba kwibazunzula peulu. Ino i mwanda wa ‘mizo yonsololo ikeselwe dyese.’—Ngalwilo 22:18; Ngalatea 3:8.

Ku mfulo kyāmwekele amba bene Isalela bavule kebālondelepo lwitabijo lwa nkambo wabo Abalahama. Ino bābudilwe kikōkeji, bāpela ne kwitabija Yesu bu Meshiasa. Leza nandi wēbapela. (Mateo 21:43) Inoko bantu batūkanye ba mu muzo wa muntu kebājimijepo madyese ebālailwe. Mu Pentekosa wa 33 K.K., kipwilo kya bwine Kidishitu kyābutulwa. Buno bulongolodi bwa bene Kidishitu bashingwe māni a mushipiditu sandu, bwāityilwe bu “Isalela wa Leza,” bwēlombola bu dishinda dikapungulwilwa’mo bantu madyese.—Ngalatea 6:16, MB.

Bantu bamo ba mu kino kipwilo bādi basakilwa kufundijibwa myanda ya kwimona mu ludingo lumo na bakwabo. Kifwa, mwanā-bwanga Yakoba wādingile boba bādi bapa bene Kidishitu bampeta bulēme bukatampe kutabuka balanda. (Yakoba 2:1-4) Kino kyādi kibi. Mutumibwa Polo nandi wālombola amba bene Kidishitu Bajentaila kebādipo nansha dimo munshi mwa bene Kidishitu Bayuda, kadi bene Kidishitu bana-bakaji nabo kebādipo munshi mwa bana-balume. Wāsoneka’mba: “Bānwe bonso mudi bāna ba Leza, pa kwitabija mudi Kidishitu Yesu. Kadi mo muvudile bānwe bakubatyijibwa monka mudi Kidishitu  mwamuvwele Kidishitu. Pano kutupu mu Yudea, nansha muNgidiki, kadi kutupu bupika, nansha bu-mwana-pabo, kutupu bwana-bulume ne bu-mwana-mukaji. Ke-mwi-bantu bānwe bonso mudi muntu umo enka mudi Kidishitu Yesu.”—Ngalatea 3:26-28.

Muzo Wambulwa Bana ne Bapika Dyalelo

Batumoni ba Yehova dyalelo baloñanga buninge bwa kulonda misoñanya ya mu Bisonekwa. Bayukile amba ku meso a Leza kekudipo mwana ne umpika. O mwanda mu mutōtelo wabo kemudipo bakata ba kipwilo ne bantu bitupu, nansha kwilalulula mungya lukoba nansha bupeta. Eyo, kudi bamo shabo bampeta, ino kebemaninepo pa ‘ntumbo ya kwitatwila misokwe ya umbūmi,’ mwanda bayukile amba bino bintu i bya lupito. (1 Yoano 2:15-17) Ino abo bonso badi umbumo mu butōtyi bobatōta Yehova Leza, Mfumu Mulopwe wa diulu ne ntanda.

Umo ne umo i mwitabije kusela kiselwa kya kusapwila bakwabo myanda miyampe ya Bulopwe. Abo beulanga Yesu, o mwanda balēmekanga boba batyimpilwa panshi ne basūlwe na kwibapempula ku mobo abo, bebanena kwibafundija Kinenwa kya Leza. Boba badi na būmi bwa makambakano basapulanga pamo na boba bamonwa bu badi na būmi buyampe. Kwabo ngikadilo ya ku mushipiditu yo idi na mvubu, ke byepelopo bya bu bana nansha bapika. Abo bonso i batutu ne bakaka mu lwitabijo, mwādi mwikadile ba mu myaka katwa imbajinji.

Mu Kwikala mu Ludingo Lumo Mudi ne Kwishilashila

Bine, kwikala mu ludingo lumo ke kwikalapo muswelo umo umbyonso. Bana-balume ne bana-bakaji, banuke ne batame, bonso badi mu bulongolodi bumo bwa bwine Kidishitu, kadi mudi bantu ba mizo, ndimi, tubila ne misokwe pala pala. Muntu ne muntu udi na ñeni ne bwino bwishile. Inoko kuno kwishilashila kekutūlangapo bamo peulu pa bakwabo, mhm. Ino kuno kwishila ko kulengeja kwikale muneñenya wa bintu pala pala. Bano bene Kidishitu bayukile amba bwino bo-bonso bobadi nabo i byabuntu bibapele Leza, o mwanda kebafwaninwepo kwimona bu bakatampe kutabuka bakwabo.

Kwisañuna amba yeu i mwana yewa i umpika i kutambe ku mītatwe ya muntu ya kusaka kwiludika aye mwine pa kyaba kya kuludikwa na Leza. Panopano ponka Bulopwe bwa Leza bukekwata’ko na kuludika ino ntanda ne kufudija kwisañuna kwa bantu, pamo ne bintu byonso bilupukile’ko bisusula bantu mu nkongo ne nkongo. Papo “bakikōkeji bakapyananga ntanda” byabine na bine. (Mitōto 37:11) Kwianya konso kwianya bantu na kwitūla pangala pa bakwabo kekukekala’kopo dikwabo. Bine, kwisañuna kwa bantu amba yeu ye mwana, yewa i umpika, kekukakalañanyapo nansha dimo bu bana na bana bwa ntanda yonsololo bwa bantu.

[Kifwatulo pa paje 5]

Ngikadilo ya ku mushipiditu yo idi na mvubu mu bene Kidishitu babine