Bālwile na Miba mu Ngitu Yabo
Bālwile na Miba mu Ngitu Yabo
“Kwaumpebwa mwiba mu ngitu, ke mukendi wa Satana wakunkupila.”—2 KODINDA 12:7.
1. I makambakano’ka amoamo alwa nao bantu dyalelo?
LELO wikondanga na ditompo kampanda dya endaenda? Shi wikondanga nadyo, yuka amba kudipo bunka bobe. Mu ino “myaka ya malwa,” bene Kidishitu bakikōkeji balwanga na kulondwalondwa kwa malwa, na makambakano mu bisaka, na misongo, na bufudile, na kutumbukwa mityima, na bushiyena bwa kufwilwa baswe, ne na bikambija bikwabo. (2 Temote 3:1-5) Mu matanda amo, būmi bubakoma pa mwanda wa kusakana kwa bidibwa ne pa mwanda wa mavita.
2, 3. I milangwe’ka imbi ikokeja kulupuka ku makambakano adi pamo bwa mwiba otwikonda nao, ne mwanda waka ino milangwe idi na kyaka?
2 Ano makambakano akokeja kutyintyidila muntu, nakampata shi wafikilwa na bishoto bivule kipukwi. Tala munenena Nkindi 24:10 amba: “Shi upungile mu difuku dya tusua, bukomo bobe i butyetye.” I bine, kupungija mutyima pangala pa matompo etutana kujimijanga bukomo botufwaninwe kwikala nabo kadi kuzozejanga kusumininwa kotusumininwe kūminina kufika ne ku mfulo. Namani?
3 Kimo bidi, kupungija mutyima kukokeja kwitujimijija mumweno wetu muyampe wa myanda. Kifwa, i kipēla kubaija bishoto bitufikila, uyuka twashilula kwityepelwa batwe bene. Bamo bakokeja’nka ne kutompwela Leza amba, “Mwanda waka bino bintu bimfikila abe utala bitupu?” Ekale milangwe imbi ya uno muswelo yale miji mu mutyima wa muntu, nabya kubapu, ikajimija nsangaji ne kikulupiji kyandi. Mwingidi wa Leza upungila namino ubwanya’nka ne kuleka’byo kulwa “divita dilumbuluke dya mukwitabija.”—1 Temote 6:12.
4, 5. Kyaba kimokimo Satana utwelelanga mu makambakano etu namani, ino i kikulupiji’ka kyotudi nakyo?
4 Kunena na bubine Yehova Leza ketuletelangapo matompo. (Yakoba 1:13) Kutompibwa kumokumo kwitufikilanga mwanda wa kulonga kotulonga bukomo bwa kumukōkela. Ke-pantu bonso bengidila Yehova betūlanga bu byambo bya Satana Dyabola, walwana nandi wa mfulo ne ngalwilo. Mu kitatyi kityetye kimushadile’ko, uno umbi, “leza wa ino ngikadilo ya bintu,” usaka muntu yense uswele Yehova aleke kulonga kiswa-mutyima Kyandi. (2 Kodinda 4:4, NW) Satana umweshanga malwa kisaka kyetu kya bana na bana ba ntanda yonso. (1 Petelo 5:9) Eyo, Satana ke nsulopo ya makambakano etu onso, inoko utwelelanga pa makambakano otudi kala nao, mwakimba kwituzozeja bipitepite.
5 Ino nansha Satana byadi nkomonkomo, ne bingidilwa byandi bine kumo, tukokeja kumunekenya! Mwanda waka tunena na kikulupiji namino? Mwanda Yehova Leza witulwilanga. I mulombole bengidi bandi bunwanwa bonso bwa Satana. (2 Kodinda 2:11) I amo, Kinenwa kya Leza kitulombola myanda mivule ya matompo afikilanga bene Kidishitu babine. Bible utela matompo atene mutumibwa Polo amba i “mwiba mu ngitu.” Mwanda waka? Tubandaulei muswelo ushintulwile Bible kino kishima. Kupwa tukamona amba ketudipo bunka bwetu mu kukimba bukwashi bwa Yehova bwa kunekenya nabo matompo.
Kikadile Matompo Pamo bwa Mwiba
6. Polo wādi usaka kunena bika pa kutela “mwiba mu ngitu,” ne uno mwiba mwine wādi ukokeja kwikala mwiba’ka?
6 Polo wātompelwe matompo makomokomo, wāsoneka ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Kwaumpebwa mwiba mu ngitu, ke mukendi wa Satana wakunkupila, kadi pa mwanda wa kunena’mba nakatabuka pa kwilemeka.” (2 Kodinda 12:7) Lelo uno mwiba wādi utungile Polo mu ngitu i mwiba’ka? Bine, shi mwiba ubekomena mu lukoba usansanga mpata. Nanshi uno muneneno wa kyelekejo wingidije Polo ulombola amba kudi kintu kyādi kimusansa—shi mu ngitu, shi mu malango, shi mu byonso bibidi ketuyuka. Kepabulwe Polo wādi ukamba na misongo ya meso, nansha na bulema bukwabo bwa ku ngitu. Pakwabo mwiba utela Polo pano i bantu bādi bapela kwitabija kyepelo kyandi kya bu mutumibwa, batatana mwingilo wandi wa kusapula ne kufundija. (2 Kodinda 10:10-12; 11:5, 6, 13) Uno mwiba, shi kyādi kintu’ka, shi kintu’ka, wādi nyeke utungile Polo, kutupu wa kumutungula’o.
7, 8. (a) Kishima ‘kukupila’ kifunkila pa bika? (b) Mwanda waka i kya kamweno kulwa na mwiba o-onso otwikonda nao pano?
7 Yuka amba mwiba wādi ukupila nyeke Polo. Shi tutale biyampe, kyubwa kyāingidije Polo pano i kitambe ku kishima kishintulula amba “nkonyenyo ya minwe.” Kino kishima i kingidijibwe pa bute pa bute mu Mateo 26:67 ne mu bu kyelekejo mu 1 Kodinda 4:11. Mu ano mavese, mudi mulangwe wa kukupilwa bikoni. Satana ushikilwe Yehova ne bengidi Bandi byamalwa, o mwanda tukokeja kunena amba Dyabola wādi uloelelwa pa kumona Polo ukupilwa nyeke na mwiba. Ne dyalelo nadyo mo monka, Satana uloelelwanga ponso potwikonda na mwiba mu ngitu.
8 Shi ke pano, tufwaninwe kuyuka mwa kulwila na ino miba mwālwidile nayo Polo. Kuyuka kulwa nayo bo būmi bwine! Vuluka amba Yehova usakanga tukekale na būmi bwa nyeke mu ntanda yandi impya, moketukamweshibwapo kadi malwa na makambakano adi pamo bwa miba. O mwanda Leza, pa kusaka tutambule ino mpalo ya kutendelwa, witupele bifwa bivule mu Bible, Kinenwa kyandi kikola, bilombola amba bengidi bandi bakikōkeji bānekenye miba yādi ibatungile mu ngitu. Nabo bādi bantu bakubulwa kubwaninina pamo’nka bwa batwe. Kubandaula nsekununi ya bantu bamobamo ba mu kino ‘kibumbo kikatakata kya batumoni’ kuketukwasha “tunyeme ne bukankamane ponka luno lubilo lo tutungilwe.” (Bahebelu 12:1) Kulanguluka pa bintu byobādi bominina kukatamija kikulupiji kyetu kya kulwa na mwiba o-onso witutūnga Satana.
Mwiba Wāsuswile Mefibosheta
9, 10. (a) I muswelo’ka wāikele Mefibosheta na mwiba mu ngitu? (b) I kanye’ka kālombwele Mulopwe Davida kudi Mefibosheta, ne tubwanya namani kwiula Davida?
9 Ivwana byātene Mefibosheta, mwanā Yonafane mulunda na Davida. Mefibosheta paābwenye myaka itano, kwāile musapu amba shandi Yonafane ne nkambo wandi Mulopwe Solo abaipaibwa. Muledi mwana-mukaji wādi umulela wābozokelwa. Ko kutekuna “wamutekuna kanyema; . . . pa kwisumbula lubilo [mwana] wapona waalamuka ke usunkuta.” (2 Samwele 4:4) Buno bulema bwāikele ke mwiba wādi ukamba nao Mefibosheta mu kutama kwandi.
10 Myaka pa kupita’po, Mulopwe Davida wālombola Mefibosheta kanye pangala pa buswe bwaādi uswele Yonafane. Wāmwalwija bintu byonso bya njibo ya Solo ne kumupa Ziba mwingidi wa Solo amulamine ntanda. Kadi Davida wānena Mefibosheta amba: “Ukadyanga bidibwa pa mesa ami nyeke-ke.” (2 Samwele 9:6-10) I bine, kanye ka Davida bwādi busengi bukatampe kudi Mefibosheta, kadi bwātaleje’ko’nka ne kikona-mulá kya kulanga bulema bwandi. Bine, buno i bufundiji bulumbuluke kotudi! Netu tufwaninwe kulombola kanye ku boba balwa na mwiba mu ngitu.
11. Lelo Ziba wānene bika pangala pa Mefibosheta, ino i kika kyotunenena amba buno bwādi bubela? (Tala kunshi kwa dyani.)
11 Mwenda myaka, Mefibosheta wēkonda na mwiba mukwabo mu ngitu. Mwingidi wandi Ziba wāmuvubila myanda kudi Mulopwe Davida, papo Davida wādi munyeme mu Yelusalema pa mwanda wa butomboki bwa Abisalome wandi mwana. Ziba wānena amba Mefibosheta kādipo na dikōkeji kudi mulopwe, o mwanda washala mu Yelusalema mwanda wa kwibikika bulopwe. * Davida nandi wāitabija bubela bwa Ziba, wāpa uno mbepai bintu byonsololo byādi bya Mefibosheta!—2 Samwele 16:1-4.
12. Lelo i bika byālongele Mefibosheta pa mwanda wāmutene, ne i kika kinenenwa amba i kifwa kilumbuluke kotudi?
12 Ino Mefibosheta pa kwitana na Davida, wālombola mulopwe monso mwāpityile myanda. Mefibosheta wādi wilongolola mwa kukalondela Davida, ino Ziba wāmongola, wāmulomba ne kumulomba amba ñende pa kyobe kyaba. Lelo Davida wāolwele ano mambo? Eyo, wāolwele’o kipindi. Wāabanya bintu byonso pa bukata, wapa umo ne umo kipindi. Pano napo kadi pādi mwiba mukwabo wādi ukokeja kutūnga Mefibosheta mu ngitu. Le wākalele na nsungu? Lelo wāpelele butyibi bwa Davida, ne kutompola amba padi mankufi? Nansha dimo, ino na kwityepeja wāitabije byādi bisaka mulopwe. Wāta mutyima ku kintu kiyampe kyālongekele, wāsangala amba mulopwe mwine wa Isalela wajoka mu ndoe. Mefibosheta i kifwa kilumbuluke ku boba bonso bakamba na bulema, bavubilwa myanda ne boba batyumukwa mutyima.—2 Samwele 19:24-30.
Nehemia Wānekenye Matompo Andi
13, 14. I miba’ka yēkondele nayo Nehemia paājokele kūbakulula mpembwe ya Yelusalema?
13 Langa’po miba ya kyelekejo yādi ikonda nayo Nehemia paājokele mu Yelusalema, kibundi kyambulwa mpembwe mu myaka katwa ka butano K.K.K. Wātene kibundi kyonso pampikwa kintu nansha kimo kya kwikikinga, kadi Bayuda bonso bājokele bādi bampikwa ndudi, bazozeje mutyima, kadi badisubi ku meso a Yehova. Kintu kikwabo, Nehemia wāyukile amba mwingilo wandi wa kūbakulula mpembwe ya Yelusalema wādi mushikibwe byamwiko na bambikavu ba matanda a kubwipi, nansha byowādi mwitabijibwe na Mulopwe Alatazelekishishi. Kadi bano bambikavu “pa kwivwana’kyo, kyebafityija mutyima byamwiko’tu, amba kubafika muntu ukimbila bāna ba Isalela biyampe.”—Nehemia 2:10.
14 Bano balwana ba mu matanda makwabo bālongele bukomo bwabo bonso bwa kwimika mwingilo wa Nehemia. Kalondalonda, bubela, buvubavuba ne kutuyulwa—kubadila’mo ne tubedibedi twādi tutumwa mwanda wa kwibazozeja—kebyābudilwepo kwikala pamo bwa mwiba mukomo kutungula mu ngitu. Lelo Nehemia wāpungile pangala pa byongo byonso bya bano balwana? Mhm! Wākulupile mudi Leza na mutyima wandi onso, kāzozelepo. Mpembwe ya Yelusalema yāpwile kūbakwa i bukamoni bushikate bulombola amba Yehova wādi umukwatakanya na buswe.—Nehemia 4:1-12; 6:1-19.
15. I makambakano’ka ādi umbukata mwa Bayuda ādi ekonda nao Nehemia mpata?
15 Nehemia wādi mbikavu, o mwanda wādi unenwe kulwa na makambakano mavule ādi atana bantu ba Leza. Ano makambakano ādi pamo bwa miba imutūnga bininge mwanda ādi akokeja kona kipwano kyādi kipwene bantu na Yehova. Bampeta bādi bapulwa bādi balomba kujokelejibwa lupeto lwabo na musubu muvulevule. Papo banababo balanda, koku ye mapu a kulubula, ou ye musonko wa bene Peleshia wa kufuta, bāfudilwa, bāfula ku kupāna ntanda yabo ne ku kupoteja babo bana umbupika. (Nehemia 5:1-10) Pakwabo, Bayuda bavule bādi bajilula Sabado, baleka kukwatakanya bene Levi ne tempelo. Kadi bamobamo bādi basonga “bana-bakaji ba ku Ashedoda, bene Amona, ne bene Moabu.” Bine, bino byādi bitapa Nehemia ku mutyima mpata! Inoko ino miba yonso’i keyāmutalejepo. Kitatyi ne kitatyi wādi ulonga bukomo bwa kwiinekenya ne kwikala mulami mupyasakane wa bijila byoloke bya Leza. Netu, pamo’nka bwa Nehemia, ketufwaninwepo kuleka mwiendelejo wampikwa kikōkeji wa bakwetu wituzozeje tuleke mingilo yotwingidila Yehova na dikōkeji.—Nehemia 13:10-13, 23-27.
Bantu Bakikōkeji Bakwabo Bavule Bānekenye’o
16-18. I bulwi’ka bwādi mu bisaka bya ba Isake ne Lebeka, Hana, Davida ne Hosea?
16 Mu Bible mudi bifwa bikwabo bivule bya bantu bādi balwa na ngikadilo isansa yādi pamo bwa miba. Ku bavule, nsulo ya ino miba i makambakano a mu kisaka. Bakaji babidi ba Esau “badi basusula mutyima wa Isake ne wa Lebeka,” bambutwile bandi. Lebeka wānena ne kunena amba nashikwe būmi pa mwanda wa bano bana-bakaji. (Ngalwilo 26:34, 35; 27:46) Kadi langa ne Hana nandi, ne muswelo wādi “umusomba byamwiko’tu” Penina mukao nandi mwanda’po’tu Hana wādi ñumba. Eyo, padi Hana wādi usebulwa divule uno muswelo mu njibo pa bubidi bwabo. Ino Penina wādi kadi umusomba ne pa kitango kya bantu—padi i ku meso a balongo babo ne balunda nabo—pobādi benda na kisaka kyonso ku masobo a ku Shilo. Kulonga namino kwādi pamo’nka bwa kukoma mwiba mu ngitu ya Hana.—1 Samwele 1:4-7.
17 Tala ne muswelo wāūminine Davida pangala pa mukao wa buvila wādi umukwatyilwa Mulopwe Solo, muko wandi. Davida wādi unenwe’nka kufyama mu mita ya mu ntanda mutuputupu mwa Ene-ngedi, mwaādi ukiluka mu mpito ya mabwe mudi byaka, mwanda wa kupandija būmi bwandi. Ano mankufi keābudilwepo kusansa Davida ku mutyima mpata mwanda kekudipo kibi kyaālongele ku meso a Solo. Myaka mivule mine, Davida kādipo ulāla pamo—byonso bino pa mwanda wa mukao wa Solo.—1 Samwele 24:14, 15; Nkindi 27:4.
18 Langa kadi luma lwa mu kisaka lwādi lwikoka na mupolofeto Hosea. Mukajandi wāikele ke wabwitwa. Makoji a wandi mukaji ādi pamo bwa miba imutūnga ku mutyima. Bine Hosea kābudilwepo kutapwa ku mutyima mpata pa kumona mukaji ubutwila pandi bana babidi ba mu makoji!—Hosea 1:2-9.
19. I kupangwapangwa’ka kwāsuswile mupolofeto Mikaya?
19 Mwiba mukwabo wa mu ngitu i kupangwapangwa. Tala bidi myanda yātene mupolofeto Mikaya. Mutyima moloke wa Mikaya wāsusukile mpata pa kumona Mulopwe umbi Ahaba ungwija bapolofeto ba bubela, witabija ne bubela bwabo bwa patōka. Penepa Mikaya wālombola Ahaba amba bapolofeto bonso’ba batononwanga na “mushipiditu wa bubela.” Ino i bika byālongele’po mwendeji wa bano bandimbañani? Kya bulanda, “wakupil[e] Mikaya pa ditama”! Kibi kutabukidila i kyālongele’po Ahaba pāmudyumwine Yehova amba kunyongolola kwāfwila kunyongolola Lamote-ngileadi kekukabwanikapo nansha dimo. Ponka’po Ahaba wāsoñanya bele Mikaya mu kifungo ne kumufita nzala na kumupa tubidibwa tutyetye kete. (1 Balopwe 22:6, 9, 15-17, 23-28) Vuluka kadi Yelemia ne muswelo waāsuswilwe na bantapañani bādi bamupangapanga.—Yelemia 20:1-9.
20. I miba’ka yādi ikonda nayo Naomi, ne i mpalo’ka yaāpadilwe?
20 Kufwilwa bantu botuswele nako kusansanga pamo’nka bwa mwiba mu ngitu. Naomi wādi unenwe kūminina bushiyena bwa kufwilwa mulume ne bandi bana babidi. Wājokela ku Betelema ne bushiyena bwandi kasha bumungwila ku mutyima. Wānena balunda nandi baleke kumwita bu Naomi, ino bamwite bu Mala, dijina dilombola bululu bwa byāmutene. Inoko ku mfulo, Yehova wāmupala mpalo pangala pa kūminina kwandi, wāmupa munkana wāikele ke umo wa mu bankambo ba Meshiasa.—Luta 1:3-5, 19-21; 4:13-17; Mateo 1:1, 5.
21, 22. Bushiyena bwāsuswile Yoba muswelo’ka, ne wālongele’po bika?
21 Kadi langa’po muswelo wātenekelwe Yoba pa kwivwana amba bandi bana dikumi baswedibwe abafu lufu lubi na mu kukopa kwa diso, aku ye kutukila kwa ñombe yandi ne bengidi bandi. Bine, Yoba mulume nobe kwa kwenda kwāmufula! Aye ukilwa na bino bimbidikita, kadi Satana wāmuponeneja mu misongo. Yoba wādi na bubinga bwa kulanga padi amba ino misongo imbi yādi ya kumwipaya. Busanshi bwāpita’byo kipimo, wāfula’nka ne ku kwabila kufwa amba anyongololwe’po mu ano malwa.—Yoba 1:13-20; 2:7, 8.
22 Ulanga’mba bino byonso kebyāmutondelepo, wandi mukaji, nandi ne njia yandi ne bulanda, wāiya kumunena’mba: “Tuka bidi Leza, penepa ufwe”! Bine, uno wādi mwiba usansa mu ngitu mpata! Kupwa kadi balunda basatu ba Yoba nabo bāiya, pa kyaba kya kumusenga, bāmutamba na myanda ya kumufwatakenya, bāmutopeka amba kudi bubi bwalongele mu bufyafya ne amba buno bubi bo bumobolwedile byamalwa byonso bimutana. Milangwe yabo mifwe yādi pamo bwa ityityimikila miba mu ngitu yandi. Kadi vuluka amba Yoba kādipo uyukile kine kilengeje ano makambakano; nansha kuyuka amba būmi bwandi bwadi bwa kunyongololwa. Ino “mu kine kino’ki kyonsololo Yoba kalongelepo bubi, nansha kushinika Leza bishima bibibibi, mhm.” (Yoba 1:22; 2:9, 10; 3:3; 14:13; 30:17) Yoba wātungilwe miba mivule mu kyaba kimo, ino kālekelepo nansha dimo kulama bululame bwandi. Bine, kino i kintu kitukankamika mpata!
23. I kika kyālengeje bantu bakikōkeji bonso botwatela bōminine miba pala pala yādi ibatungile mu ngitu yabo?
23 Bino bifwa byotwatela ke byonsopo, mhm. Mu Bible mudi bifwa bivulevule bya uno muswelo. Bano bengidi bonso bakikōkeji bālwile na miba yabo ya kyelekejo. Bine, makambakano obādi bekonda nao ādi meshileshile mpata! Ino kudi kintu kimo kyobādi beifwene’mo abo bonso. I kutupu nansha umo wālekele’byo kwingidila Yehova. Nansha byobādi mu matompo, ino abo bānekenye Satana na bukomo bwēbapele Yehova. Namani? Kishinte kilonda’ko kikalondolola kino kipangujo ne kulombola netu motukokeja kunekenenya bintu byo-byonso bidi pamo bwa mwiba mu ngitu yetu.
[Kunshi kwa dyani]
^ Ino nkuku ya kwilangila keyātambilepo kudi Mefibosheta, muntu wa mutyima wa kufwija’ko ne wa kwityepeja. Na bubine wādi ujingulwile biyampe myanda ilombola amba shandi Yonafane wādi muntu wa kikōkeji. Mwanda Yonafane wāitabije kutongwa kwa Davida na Yehova bu mulopwe wa Isalela, nansha aye mwine byaādi mwanā Mulopwe Solo. (1 Samwele 20:12-17) Yonafane, mbutwile wa Mefibosheta wakaminwe Leza, mulunda wa pa mutyima wa Davida, kāfundijepo wandi mwana nkasampe kufwila malopwe.
Usa Kulondolola Namani?
• Mwanda waka makambakano otulwa nao akokeja kudingakanibwa na miba mu ngitu?
• I miba’ka imoimo yādi yūminina ba Mefibosheta ne Nehemia?
• Mu bifwa bya mu Bisonekwa bya bana-balume ne bana-bakaji bāūminine miba pala pala ya mu ngitu, i kyepi kyakutenga ku mutyima mpata, ne mwanda waka?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Bifwatulo pa paje 9]
Mefibosheta wālwile na bulema, buvubavuba ne kutyumukwa mutyima
[Kifwatulo pa paje 11]
Nehemia wāūminine nansha byokwādi kupangwapangwa