Loelelwai mu Boloke bwa Yehova

“Yewa ulondelela boloke ne kanye [ka buswe] utana būmi ne boloke ne bulēme.”—NKINDI 21:21.

1. I mashinda’ka afikije dyalelo bantu ku kwangula bipa bilula?

 “KUDI dishinda muntu unena’mba i dyoloke; ino nanshi mfulo yadyo o mashinda a lufu.” (Nkindi 16:25) Bine, luno lukindi lwa mu Bible lulombola na bubine mwikadile mashinda a bavule dyalelo! Divule dine, bantu batele mutyima enka ku kulonga byobya byobamwene abo bene amba byo byoloke, pampikwa kubanga nansha’tu ku bisakibwa bya pa kitako bya bakwabo. (Nkindi 21:2) Banena ku kanwa bitupu amba balēmekele bijila ne misoñanya ya ntanda yabo, koku kadi bakimba kyaba kyonso mwa kwepelela’byo. Kino kyo kibutula kwiketa kwa pala pala, tuvutakanya, ne lupotopoto mu bantu.—2 Temote 3:1-5.

2. Lelo bantu bonso basakilwa bukidibukidi bika pa mwanda wa kamweno kabo?

² Pa mwanda wa kamweno ketu—ne pa mwanda wa ndoe ne mutyima-ntenke wa bantu bonso—tusakilwa kulonda bijila nansha misoñanya miluji ne myoloke, itabijibwa ne kukōkelwa na bonso na mutyima umo. Ino i kimweke patōka amba i kutupu bijila nansha misoñanya ibundilwe na bantu kamukaya, bashayuka nansha ba mityima miyampe, ibwanya kufikila pa kino kisakibwa. (Yelemia 10:23; Loma 3:10, 23) Shi ino misoñanya idi’ko, lelo i kwepi koitanwa ne ayo mine i ya muswelo’ka? Padi kipangujo kine kya mvubu mpata i kino, Shi ino misoñanya idi’ko, lelo ukaloelelwa’yo ne kulonda’yo kukolelwa mpika?

Kusokola Misoñanya Myoloke

3. I ani umo kete ubwanya kwitupa musoñanya witabijibwa ne wa kamweno ku bantu bonso, ne mwanda waka?

³ Shi tusaka kusokola misoñanya itabijibwa ne ya kamweno ku bonso, tufwaninwe kwenda kudi muntu kalondapo mikalo yonso ya lukoba, ya mushikatyilo, ne ya kipolitike, yewa kakankajibwapo na mumweno mwīpi wa bantu ne bilubo byabo. Ne kutatana kwine mpika, muntu umo kete ubwanya kulonga kino i Yehova  Leza, Umpangi mwinē bukomo bonso, unena’mba: “Monka muzunzwidilwe madiulu pangala pa panopanshi, e monka muzunzwidilwe ne mashinda ami nao pangala pa mashinda enu, ne mifwatakanyo yami nayo pa mifwatakanyo yenu.” (Isaya 55:9) Ne kadi Bible utela Yehova amba “i Leza wa binebine ne wampikwa bukondame, aye i moloke ne mululame.” (Kupituluka 32:4) Mu Bible monso, tutana’mo kishima kinena amba “Yehova i moloke.” (Divilu 9:27; 2 Bilongwa 12:6; Mitōto 11:7; 129:4; Madilo 1:18) I bine, kudi Yehova ko kotubwanya kutambula misoñanya ipityile yonso mwanda i wabinebine, moloke, ne mululame.

4. Lelo kishima “moloke” kishintulula namani?

⁴ Kunena na bubine, kishima “moloke” kekisangajangapo bavule dyalelo. Bantu bavule bekivwananga bibi, pakwabo bafutulula’kyo’nka ne kufutulula, balanga amba kwikala moloke i kusaka kwilombola busanto bokudi, nansha bwine Leza ne kwipāna kwa buzazangi. Inoko, mungya dibuku dishintulula bishima, “moloke” i muntu “muluji, mululame, muyampe, wampikwa mambo, wambulwa bubi; ukwatañene na misoñanya ya mu bijila bya Leza nansha na misoñanya ya mu mwikadilo mitabijibwe; ulonga mokyendele ne mokyolokele.” Mwene nobe ukaloelelwa kwikala na misoñanya nansha bijila biselele bino biyukeno byonso bilumbuluke?

5. Shintulula mwikadile boloke mungya mobulombwedilwe mu Bible.

⁵ Dibuku dimo (Encyclopaedia Judaica ) dilombola mwikadile boloke amba: “Boloke ke mulangwepo keumweka, ino i kintu kimanine pa kulonga kyokya kyoloke ne kilulame mu myanda yonso.” Kifwa, boloke bwa Leza ke enkapo ngikadilo ya mu mutyima, yadi nayo kasuku kandi, pamo bwa buujila ne butōki. Ino i kilomboji kya mwikadile mashinda andi moloke, malulame. Tukokeja kunena amba Yehova byadi ujila ne utōka, kintu kyonso kyalonga ne kintu kyonso kitamba kwadi i kyoloke. Monka munenena Bible amba, “Yehova i moloke mu mashinda andi onso, ne wabuntu mu mīngilo yandi yonso.”—Mitōto 145:17.

6. I bika byānene Polo pangala pa Bayuda bamo bakubulwa kwitabija ba mu yabo myaka’ya, ne mwanda waka?

⁶ Mutumibwa Polo wānene ukoma kino mu mukanda waātumīne bene Kidishitu ba mu Loma. Wāsoneka pangala pa Bayuda bamo bakubulwa kwitabija amba: “Mwanda abo, pa kubulwa kuyūka boloke bwa Leza, ne mwanda wa kusaka kukankamika boloke bwabo abo bene, kebēkōkejepo abo bene ku boloke bwa Leza, mhm.” (Loma 10:3) Mwanda waka Polo wānene amba bano bantu ‘kebādipo bayukile boloke bwa Leza’? Mwene i bantu bāfundijibwe Bijila, misoñanya myoloke ya Leza? Eyo, bāfundijibwe’yo. Ino bavule umbukata mwabo bādi bamwene boloke bu mwikadilo’tu muyampe utala muntu bunka bwandi, wikalwa nao enka shi ulonda senene kamo ne kamo ka mu mbila ya mutōtelo, pa kyaba kya kwibumona bu musoñanya wa kwibaludika mu bilongwa byobalongela bakwabo. Pa kino, bābudilwe kwivwanija buluji bwine bwa bululame ne boloke, bāikala pamo bwa bendeji ba mitōtelo ba mu kitatyi kya Yesu.—Mateo 23:23-28.

7. I muswelo’ka umwekanga boloke bwa Yehova?

⁷ Ino boloke bwa Yehova kebudipo uno muswelo, mwanda abo bwilombolanga ne kumweka mu bilongwa byandi byonso. Eyo, boloke bwandi kebutalangapo bitupu bubi bwa boba balongela’bo ku kusaka, ino kebumwikadijangapo bu Leza wa mutyima mūmu, wa kaninga-mpo, utyinwa, utadilwa kulampe. Ino bilongwa byandi byoloke kyo kyalwilo kifikija bantu ku kumufwena ne kunyongololwa ku bipa bilula bilupuka ku bubi. Nanshi i kyendele’mo mpata kutela Yehova bu “Leza moloke ne mupandiji.”—Isaya 45:21.

Boloke ne Lupandilo

8, 9. Bijila byādi bilombola boloke bwa Leza namani?

⁸ Pa kusaka twivwanije boloke bwa Leza mobukwatañanine na lupandilo, kilongwa kyandi kya buswe, tubandaulei Bijila byaāpele muzo wa Isalela kupityila kudi Mosesa. I kiyukane biyampe amba Bijila byādi byoloke. Mosesa, mu binenwa byandi bya kwishadika na bene Isalela,  wēbavulwije amba: “Muzo mukatampe udi kwepi le, udi ne bitungo ne misoñanya bwa mukanda-wabijila bino byonso byoloke namino’bi, byo nemubikila dyalelo dino’di?” (Kupituluka 4:8) Myaka tutwa kupita’po, Davida Mulopwe wa Isalela wānena’mba: “Monso mwātyibila mambo Yehova i mulumbuluke, ne kolokamo, swā!”—Mitōto 19:9.

⁹ Yehova wālombwele patōka misoñanya yandi mibwaninine itala pa biyampe ne bibi mu Bijila byaājidikile. Bijila byādi bilombola kamo ne kamo kafwaninwe kulonga bene Isalela, ke enkapo mu myanda itala mutōtelo, ino i ne mu myanda ya bya busunga, busongi, mudīlo, bukundwe ne misongo, ne mu kutyiba mambo. Kadi Bijila byādi bilombola ne mfuto misumininwe ya kupa bonso bajilula, kyaba kimo bitunga ne mfuto ya lufu. * Ino lelo bintu byoloke byādi bilomba Leza, pamo na mobilombwedilwe mu Bijila, byādi bya kasusu, bilēmena bantu bulēmi tetele, bibabudija bwanapabo ne nsangaji, na mulangila bavule dyalelo?

10. Lelo boba baswele Yehova bamonanga namani bijila byandi?

¹⁰ Boba baswele Yehova baloelelwanga mpata mu bijila ne mbila yandi myoloke. Kifwa, Mulopwe Davida, kāikelepo enka kwitabija kutyiba mambo kwa Yehova amba i kwabine ne koloke, na motwekimwena kala, ino kadi wādi wikuswele na mutyima onso, ufwija’ko ne kufwija. O mwanda wāsonekele pa mwanda utala bijila ne kutyiba mambo kwa Yehova amba: “I mwabilwa mutabuke ne nsahabu, ē! nansha ne nsahabu mingimingi ītōka tō; i mutabuke ne būki bwine kutobala, nansha musungusungu usūma mu bisa bya būki. Kadi pakwabo napo e ponka pādyumunwa umpika obe; mu kulama[’o] mo mudi ne mpalo mikatakata.”—Mitōto 19:7, 10, 11.

11. Bijila byēlombwele namani bu ‘mufundiji uleta bantu kudi Kidishitu’?

¹¹ Myaka tutwa pa kupita’po, Polo wālombola mvubu mine mikatampe ya Bijila. Wāsoneka mu mukanda waātumīne bene Ngalatea amba: “Mukanda-wabijila wadi mufundiji wetu wakwituleta kudi Kidishitu, twa’mba, tukamone bubinga pa kwitabija.” (Ngalatea 3:24) Mu myaka ya ba Polo, mufundiji (muledi, BB) wādi mwingidi nansha umpika mu kisaka kikatampe. Kiselwa kyandi kyādi kya kukinga bana ne kwibatwala ku masomo. Ne Bijila nabyo monka na monka, byādi bikinga bene Isalela ku mwikadilo mubole ne ku milongelo ya mitōtelo ya mizo yādi ibajokolokele. (Kupituluka 18:9-13; Ngalatea 3:23) Pakwabo, Bijila byādi biyukija bene Isalela amba badi mu ngikadilo ya bubi, ne amba basakilwa kulekelwa bubi bwabo ne kupandijibwa. (Ngalatea 3:19) Mpangiko ya kwela bitapwa yādi ilombola amba basakilwa kitapwa kya kinkūlwa kadi yēbapele ne kifwa kya bupolofeto kya kuyukila’po Meshiasa wabine. (Bahebelu 10:1, 11, 12) Nanshi Yehova wālombwele boloke bwandi mu Bijila pangala pa kamweno ne lupandilo lwa nyeke lwa bantu.

Boba Bamonwa na Leza bu Boloke

12. I bika byādi bya kumwena bene Isalela mu kulama na katentekeji mukanda wa Bijila?

¹² Mukanda wa Bijila wāpēne Yehova wādi  moloke mu miswelo yonso, nanshi bene Isalela bādi bakōkela’o bādi bamweka bu boloke ku meso a Leza. Mosesa wāvulwije bene Isalela pobādi kebalumba ku kutwela mu Ntanda ya Mulao amba: “Byobiya kadi bukekadidila boloke po tudi, shi tutukenye biyampe kulonga bijila bino byonso ku mpala ya Yehova Leza wetu, mwētusoñaninye.” (Kupituluka 6:25) Ne kadi Yehova wālaile amba: “Mukalamanga bitungo byami, ne misoñanya yami, shi muntu ulonga’byo nankyo ukamona bumi mu abyo; amiwa ne Yehova.”—Levi 18:5; Loma 10:5.

13. Lelo Yehova kādipo moloke pa kulomba bantu bandi balame Bijila byandi byoloke? Shintulula.

¹³ Ino i kya bulanda mwanda bene Isalela, muzo onso kya pamo, bākomenwe “kulonga bijila bino byonso ku mpala ya Yehova,” ne kujimija bājimija madyese obebālaile. Bākomenwa kulama mbila yonso ya Leza mwanda Bijila bya Leza byādi bibwaninine, ino abo bakubulwa kubwaninina. Lelo ko kunena amba Leza ke molokepo i mukondame? Nansha dimo. Polo wāsonekele amba: “Le ino tukanena namani? tunene’mba, Leza i mukondame, a? mhm, leka! leka! leka!” (Loma 9:14) Kidi namino mwanda kumeso ne kupwa kwa Leza kupāna Bijila, kudi bantu baādi utela bu boloke nansha byobādi bakubulwa kubwaninina ne ba bubi. Mu bano bantu bādi bakaminwe Leza mutanwa Noa, Abalahama, Yoba, Lehaba, ne Danyele. (Ngalwilo 7:1; 15:6; Yoba 1:1; Ezekyele 14:14; Yakoba 2:25) Kipangujo pano i kino: I kika kyādi kitelela Leza bano bantu bu boloke?

14. Lelo Bible usakanga kunena bika kitatyi kyatela muntu amba i “moloke”?

¹⁴ Ponso patela Bible bantu bu “boloke,” ke kunenapo amba i bampikwa bubi, babwaninine, mhm. Ino kishintulula amba i bafike pa kuvuija biselwa bilombwa ku meso a Leza ne a bantu. Kifwa, Noa wātelelwe bu “moloke,” “wampikwa dikeme mu bukata bwa nkongo ya mu andi mafuku” mwanda wālongele “enka mwamunenene Leza.” (Ngalwilo 6:9, 22, BB; Malaki 3:18) Zekadia ne Edisabeta, bambutwile ba Yoano Umbatyiji, “badi bakoloka kwa Leza, ne kupityila monka mu misoñanya ya Yehova kwakubulwa mwanda, ne mu byakutongibwa nabyo monka.” (Luka 1:6) Ne Konilusa mudyavita mwine Itadi, aye kādipo mwine Isalela, inoko nandi wātelelwe bu “muntu moloke, utyina Leza.”—Bilongwa 10:22.

15. Boloke i bukwatañane mpata na bika?

¹⁵ Pakwabo kadi, boloke bwa bantu bukwatañene bininge na byobya bidi mu mutyima wa muntu—lwitabijo lwandi, kufwija’ko kwandi, ne buswe bwaswele Yehova ne milao yandi—ke enkapo na kulonga bisaka Leza kete. Bisonekwa binena amba Abalahama “waitabija mudi Yehova; ino wamutelako bu-moloke.” (Ngalwilo 15:6) Abalahama wādi na lwitabijo amba Leza udi’ko  kadi wādi ukulupile mu mulao wa kwiya kwa “lukunwa.” (Ngalwilo 3:15; 12:2; 15:5; 22:18) Nanshi Yehova wādi utala lwitabijo lwa uno muswelo ne bilongwa bikwatañene nalo, ebiya kāpwana ne kwesela Abalahama ne bantu bakwabo bakikōkeji nansha byobādi bakubulwa kubwaninina.—Mitōto 36:10; Loma 4:20-22.

16. Lwitabijo mu kinkūlwa i lulupule bipa’ka?

¹⁶ Ku mfulo, boloke bwa bantu bwimanine pa lwitabijo mu kitapwa kya kinkūlwa kya Yesu Kidishitu. Polo wāsonekele myanda itala bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji amba: “Pa kubingijibwa bubinga [“kutelwa bu moloke,” NW] napo i pa bitupu, bitupu, ponka pa buntu [bwa Leza] bwa umbukūdi bwa mudi Yesu Kidishitu.” (Loma 3:24) Pano Polo wādi unenena pa boba batongelwe kukekala bampyana pamo na Kidishitu mu Bulopwe bwa mūlu. Ino kitapwa kya kinkūlwa kya Yesu i kishitwile kadi midiyo ne midiyo ya bantu bakwabo mukenga wa kwikala na mwimanino moloke ku meso a Leza. Mutumibwa Yoano wāmwene mu kimonwa “kibumbo kikatampe kīne kekibadibwapo na muntu, . . . [kya bantu] bēmene mu [kumeso kwa] lupona, ne k[w]a Kāna-ka-mukōko, bavwele bivwalwa bitōka.” Bivwalwa bitōka bilombola amba nabo i batōka, boloke ku meso a Leza mwanda “abakendeja bivwalwa byabo ne kwibitōkeja, tō, mu mashi a Kāna-ka-mukōko.”—Kusokwelwa 7:9, 14.

Loelelwai mu Boloke bwa Yehova

17. I matabula’ka otufwaninwe kutabula pa kulondalonda boloke?

¹⁷ Eyo, Yehova i mupāne na buswe wandi Mwana Yesu Kidishitu bu muswelo wa kufikija bantu ku kwikala na mwimanino moloke ku meso Andi, ino nansha nankyo kwikala moloke kekwiilangapo ako kwine. Muntu ne muntu ufwaninwe kulombola lwitabijo mu kinkūlwa, kukwatañanya būmi bwandi na kiswa-mutyima kya Leza, kwipāna kudi Yehova, ne kulombola’ko patōka na kubatyijibwa mu mema. Kupwa ufwaninwe kwendelela na kulonda boloke ne ngikadilo mikwabo ya ku mushipiditu. Temote, mwine Kidishitu mubatyijibwe, wāpelwe na Polo ano madingi amba: “Londa boloke, ne bwine-Leza, ne kwitabija, ne lusa, ne kwitūkija mutyima, ne kikōkeji.” (1 Temote 6:11; 2 Temote 2:22) Yesu nandi wānene ukoma mvubu ya kwendelela na kulonga buninge, amba endelelai “bidi kusaka bulopwe bwa Leza, ne boloke bwandi kumo.” Eyo, tukokeja shetu kulonga bukomo bonso bwa kukimba madyese a Bulopwe bwa Leza, ino lelo tuloñanga bukomo bwa umo muswelo bwa kulondalonda mashinda moloke a Yehova?—Mateo 6:33.

18. (a) I kika kinenenwa amba kulonda boloke ke kunekenepo? (b) I ñeni’ka yotukokeja kuboila ku kifwa kya Lota?

¹⁸ Bine, kulondalonda boloke ke kunekenepo. Mwanda batwe bonso twi bakubulwa kubwaninina kadi tudi na mutyima witukokela nyeke ku bukondame. (Isaya 64:6) Ne kadi tujokolokelwe na bantu kebabangapo mashinda moloke a Yehova. Tudi mu ngikadilo na yoya yādi’mo Lota, wādi ushikete mu kibundi kya Sodoma kya bubi bwenda muongo pa ntanda. Mutumibwa Petelo ushintulula mwanda waka Yehova wāmwene amba i biyampe kunyongolola Lota ku bonakani bwādi kebudi pabwipi. Amba: “Yewa moloke wadi wikele monka mwabo pa kumona ne kwivwana’byo mutyima wamusanshile pakatampe pene, mo bukila, mo bukila, pa bilongwa byabo byakujilula bijila.” (2 Petelo 2:7, 8) Shi ke pano, umo ne umo ufwaninwe kwiipangula amba: ‘Lelo ngitabije mu mutyima wami bilongwa bya busekese bilongwa dyalelo? Le bine nshikilwe makayo ne kwipwija mukose kwa bikandangobo kutumbalele pi na pi? Lelo mutyima wami ufitwanga fututu pamo bwa wa Lota pa bino bilongwa bibi byonso’bi?’

19. Le i madyese’ka otukamwena mu kuloelelwa boloke bwa Leza?

 ¹⁹ Mu ano mafuku a byaka ne a bikoleja, kuloelelwa mu boloke bwa Yehova yo nsulo ya mutyima-ntenke ne kukingwa. Mulopwe Davida pa kwipangula kipangujo kinena’mba: “Abe Yehova, le i ani, ukapempula mu kipema mobe? Lelo kadi ukēkalanga mu lūlu lobe lukola i ani?”; wālondolwele amba: “Wakunangila moloke, swā, wingila byaboloke.” (Mitōto 15:1, 2) Shi tulonda boloke bwa Leza ne kuloelelwa’bo, tukalama kipwano kiyampe kyotupwene nandi kadi tukendelela kwitabijibwa na aye ne kweselwa nandi madyese. Namino tukekala na būmi bwa maloa, bulēme, ne ndoe ya mutyima. Mwanda Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Yewa ulondelela boloke ne kanye [ka buswe] utana būmi ne boloke ne bulēme.” (Nkindi 21:21) Ne kadi, shi twielela’ko kulonga byoloke ne bilulame mu byonso byotulonga na bukomo bwetu, ketukabulwepo kupwana kipwano kya nsangaji batwe bene ne kulumbulula būmi bwetu—ku ngitu ne ku mushipiditu. Mulembi wa mitōto wānene amba: “Kebo ba katōkwe kabo shabo! boba balamine kutyiba-mambo, kadi ne yewa uloñanga nyeke byoloke.”—Mitōto 106:3.

[Kunshi kwa dyani]

Le Ukokeja Kushintulula?

• Lelo boloke i kika?

• Lelo lupandilo i lukwatañane namani na boloke bwa Leza?

• Leza ulondanga bika pa kutela bantu bu boloke?

• I muswelo’ka otubwanya kuloelelwa mu boloke bwa Yehova?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 23]

Mulopwe Davida wālombwele mwaswidile bijila bya Leza na mutyima onso

[Bifwatulo pa paje 24]

Noa, Abalahama, Zekadia ne Edisabeta, ne Konilusa bāmwenwe na Leza bu boloke. Lelo uyukile i mwanda waka?