Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Tumwenei mu Kanye ka Buswe ka Yehova

Tumwenei mu Kanye ka Buswe ka Yehova

Tumwenei mu Kanye ka Buswe ka Yehova

“I ani wa tunangu? Nabya . . . ukata mutyima aye mwine ku bilongwa bya kanye ka buswe bya Yehova.”—MITŌTO 107:43NW.

1. I kitatyi’ka kyāingidijibwe dibajinji mu Bible kishima kya Kihebelu kyalamwinwe bu “kanye ka buswe,” ne i bipangujo’ka bitala pa ino ngikadilo byotusa kubandaula?

 LOTA, mwanā mwanabo na Abalahama, wānene myanda itala padi Yehova pano kepadi kintu kya myaka 4 000 amba: “Ubapu kubaija lusa lobe [“kanye ka buswe kobe,” NW].” (Ngalwilo 19:19) Uno o musunsa umbajinji wingidijibwe mu Bible kishima kya Kihebelu kyalamwinwe bu “kanye ka buswe.” Yakoba, Naomi, Davida, ne bengidi bakwabo ba Leza nabo bēsambīle pa ino ngikadilo ya Yehova. (Ngalwilo 32:10; Luta 1:8; 2 Samwele 2:6) I bine, kino kishima kya Kihebelu kitanwa misunsa 250 mu bilembwa bibajinjibajinji bya Bisonekwa bya Kihebelu. Ino lelo kanye ka buswe ka Yehova i kika? Ne wālombwele’ko kudi bāni mu myaka ya kala? I muswelo’ka otumwena mu kano kanye dyalelo?

2. Mwanda waka kishima kya Kihebelu kyotwisambila’po i kikomo kushintulula, ino kikokeja kwalamunwa namani?

2 Mu Bisonekwa, “kanye ka buswe” i bwalamuni bwa kishima kya Kihebelu kidi na buluji buvule mpata; o mwanda ndimi mivule keidipo na kishima kimo kibwanya kusela buno buluji bonsololo. Nanshi kwalamuna’kyo bu “buswe,” “lusa,” ne “kikōkeji” kekulombolapo mushike onso wa buluji budi na kino kishima. Inoko kishima “kanye ka buswe” o mwalamwino usenselela’ko, uselele buluji buvule bwa kino kishima kya Kihebelu. O mwanda bwalamuni bwa ntanda impya (New World Translation of the Holy Scriptures—With References) bunena’mba kishima “buswe bwa dikōkeji” kibwanya kupingakena pa kishima kya Kihebelu kyalamwinwe bu “kanye ka buswe.”—Divilu 15:13; Mitōto 5:7; kunshi kwa dyani mu NW.

I Keshile na Buswe ne Dikōkeji

3. Lelo “kanye ka buswe” i keshile namani na “buswe” bonkabonka?

3 Kanye ka buswe, katelwa ne bu buswe bwa dikōkeji, katyibilanga ku ngikadilo ya buswe ne ya dikōkeji. Ino i keshile nayo mu bintu bimo bikatampe.Tala mwishidile kanye ka buswe na buswe bonkabonka. Buswe buswibwanga’nka ne bintu nansha ke milangwe kampanda. Kifwa Bible unena amba muntu ukokeja ‘kuswa vinyu ne māni,’ ne ‘kuswa ñeni.’ (Nkindi 21:17; 29:3) Ino muntu ulombolanga kanye ka buswe ku bantu kete, ke ku milangwepo nansha ku bintu byambulwa būmi. Kifwa Divilu 20:6 wisambilanga pa bantu amba Yehova udi na “kanye [ka buswe] ku tununu ne tununu.”

4. Kishima kya Kihebelu kyalamwinwe bu “kanye ka buswe” i kishile namani na dikōkeji?

4 Kishima kya Kihebelu kyalamwinwe bu “kanye ka buswe” kidi kadi na buluji buvule kutabuka kishima “dikōkeji.” Mu ndimi imo, “dikōkeji” difunkilanga divule pa kikōkeji kya muntu wa kyepelo kya munshi ukōkela mukatampe wandi. Ino, pamo na munenena mukimbi umo, mungya Bible kanye ka buswe “kafunkila divule dine pa mwikadilo mwishile na kino kipwano kya bantu: ino mukatampe ye ulombola’ko dikōkeji ku muntu wa munshi mwandi, yewa mufudilwe nansha umukulupile.” Mulopwe Davida wālombele Yehova amba: “Temeja mpala yobe pa umpika obe; mpandije mu kanye ka [buswe k]obe.” (Mitōto 31:16) Yehova, mwine mukatampe, ye ulombwa ekale na kanye ka buswe, katelwa ne bu buswe bwa dikōkeji, kudi Davida, mufudilwe. Muntu mufudilwe kadipo na lupusa padi umupityile bukatampe, o mwanda kanye ka buswe ka uno muswelo kalombolwanga na mutyima tō, ke na kuningilwapo.

5. (a) I bintu’ka biyukilwa’po kanye ka buswe ka Leza bitelelwe mu Kinenwa kyandi? (b) I bilomboji’ka bya kanye ka buswe ka Yehova byotusa kubandaula?

5 “I ani wa tunangu?” ye mulembi wa mitōto wipangula. “Nabya . . . ukata mutyima aye mwine ku bilongwa bya kanye ka buswe bya Yehova.” (Mitōto 107:43NW) Kanye ka buswe ka Yehova i ka kunyongolola bantu ne kwibalama. (Mitōto 6:4; 119:88, 159) Ketukiñanga ne kwitunyongolola mu byamalwa. (Mitōto 31:16, 21; 40:11; 143:12) Shi tulekelwanga bubi i pa mwanda wa ino ngikadilo. (Mitōto 25:7) Shi ke pano, tusa kubandaula nsekununi imoimo ya mu Bisonekwa ne kutala mavese makwabo, mwa kuyukila amba kanye ka buswe ka Yehova (1) kamwekanga mu bilongwa bipotoloke, kadi (2) kalombolwanga ku bengidi bandi bakikōkeji.

Bunyongolodi—Kilomboji kya Kanye ka Buswe

6, 7. (a) Yehova wābaije muswelo’ka kanye ka buswe kandi kudi Lota? (b) I kitatyi’ka kyātelele Lota kanye ka buswe ka Yehova?

6 Padi muswelo mulumbuluke wa kujingulula mubaile kanye ka buswe ka Yehova i kubandaula nsekununi ya Bisonekwa īsambila pa ino ngikadilo. Mu Ngalwilo 14:1-16, betulombola’mo amba Lota, mwanā mwanabo na Abalahama, wāselelwe na bibumbo bya balwana. Ino Abalahama wānyongolola Lota. Ino būmi bwa Lota bwāikala kadi mu kyaka kyaba kyātyibile Yehova mbila ya konakanya kibundi kibi kya Sodoma, mwādi mushikete Lota ne kisaka kyandi.—Ngalwilo 18:20-22; 19:12, 13.

7 Ino kumeso kwa bamwikeulu ba Yehova konakanya kibundi kya Sodoma, bābadikila bidi kulupula’mo Lota ne kisaka kyandi. Ponka’po Lota wānena’mba: ‘Mwingidi obe wapu watōkwa ku meso obe mwanda ubabaija kanye ka buswe kobe, kowanombola na kulama muya wami mumi.’ (Ngalwilo 19:16, 19) Lota pa kunena namino, wāitabije amba Yehova wāmulombwele kanye ka buswe ka pa bula na kumupandija. Mu uno mwanda, kanye ka buswe ka Leza kāmwekele mu bunyongolodi ne bulami bwaālamine Lota.—2 Petelo 2:7.

Kanye ka Buswe ka Yehova ne Buludiki Bwandi

8, 9. (a) I mwingilo’ka wāpelwe mwingidi wa Abalahama? (b) Mwanda waka mwingidi wālombele kanye ka buswe ka Leza, ne byāikele namani paādi ulombela?

8 Mu Ngalwilo shapita wa 24, tutanga’mo kilomboji kikwabo kya kanye ka buswe ka Leza, buswe bwandi bwa dikōkeji. Nsekununi inena amba Abalahama wāsoñenye mwingidi wandi ende ku ntanda ya babutule Bandi akakimbile’ko Isake mwanandi mukaji. (Vese 2-4) Uno wādi bine mwingilo mukomo, inoko Abalahama wālombola mwingidi wandi amba mwikeulu wa Yehova kakabulwepo kukuludika. (Vese 7) Ku mfulo mwingidi wāfika ku mushimwa wa panja pa “kibundi kya Nahola” (padi i Halane nansha kibundi kya kubwipi) enka pa kitatyi kīyanga bana-bakaji kuteka mema. (Vese 10, 11) Pa kumona bana-bakaji bāya bafwena kwadi, wāyuka amba kitatyi kinekine kya kulonga kyaidile kibabwana. Ino le ukayuka namani amba uno ye mwana-mukaji mwine ufwaninwe?

9 Mwingidi wa Abalahama wāyukile amba i biyampe Leza amukwashe, o mwanda wālombele amba: “Yehova Leza wa mfumwami Abalahama, nakwisashilapo ngesele dyese dya dyalelo dino’di, [lombola kanye ka buswe kudi] mfumwami Abalahama.” (Vese 12) Lelo Yehova wādi wa kulombola kandi kanye ka buswe namani? Mwingidi wālomba kiyukeno kipotoloke kya kuyukila’po nsongwakaji utongelwe na Leza. (Vese 13, 14) Mwana-mukaji umo wālonga byonso byaālombele kudi Yehova. Bine, ulanga amba mwana-mukaji’wa wātejeje milombelo yandi! (Vese 15-20) Mwingidi wātulumuka, ‘kamutale’tu sō.’ Ino wādi ukidi na myanda mikwabo ya kujingulula. Lelo uno mwana-mukaji mupopoke ubutulwanga na Abalahama? Lelo ukidi nkungakaji? Mwingidi wākunkamana’po talala, “ayuke’mba shi Yehova wamupele lwendo lutōka, shi lufita.”—Vese 16, 21.

10. I bika byāfikije mwingidi wa Abalahama ku kunena amba Yehova walombola kanye ka buswe kudi mfumwandi?

10 Kepāijijepo nsongwakaji’wa wētela amba i “mwana Betule mwana Milaka, ye wabutwilwe kudi Nahola [mwanabo na Abalahama].” (Ngalwilo 11:26; 24:24) Ponka’pa mwingidi wānañuna amba Yehova walondolola milombelo yandi. Pa kubozokelwa namino, wēvukwila panshi, kānena’mba: “Atōtwe Yehova Leza wa mfumwami Abalahama, kashikwinepo kanye [ka buswe] kandi ne binebine byandi kudi mfumwami; ino ami nami Yehova wankunkwije ami mu dishinda konka ku njibo ya bāna babo na mfumwami.” (Vese 27) Bine, Leza wālombwele kanye ka buswe kudi Abalahama, mfumwandya uno mwingidi, na kumuludika.

Kanye ka Buswe ka Leza Kanyongololanga ne Kukinga

11, 12. (a) I mu matompo’ka mwēmwenine Yosefa kanye ka buswe ka Yehova? (b) Leza wālombwele namani kandi kanye ka buswe kudi Yosefa?

11 Shi ke pano, tubandaulei Ngalwilo shapita wa 39. Uno shapita wisambila padi Yosefa, kankanu ka Abalahama, kāpotejibwe bu umpika mu Edipito. Ino “Yehova wadi ne Yosefa.” (Vese 1, 2) I amo, nansha ke Potifela, mfumwandi mwine Edipito, wāfudile ku kunena amba Yehova wādi na Yosefa. (Vese 3) Inoko Yosefa wātenwe na ditompo dikomo. Bāmulamakenya bubela amba wadi ukimba kusambakena pamo na mukaja Potifela ku bukomo, ne kukutwa wākutwa. (Vese 7-20) Wākutwa “mu kifungo kya lubao,” ‘maulu andi bāsanshija’o mu bikulo; wāelwa mu nkano ya bilonda.’—Ngalwilo 40:15; Mitōto 105:18.

12 Lelo byāmupityile namani mu kino kitatyi kya matompo? ‘Yehova wādi na Yosefa, wāikala na kanye ka buswe padi.’ (Vese 21a) Kino kilongwa kimo kya kanye ka buswe ko kashilushilu ka lunkunkwa-mulongo lwa myanda yāfikije Yosefa ku kunyongololwa mu malwa onso aādi umona. Yehova “wamutanya biyampe mu meso a kalama ka kifungo.” (Vese 21b) Ponka’po kalama wāpa Yosefa kitenta kikatampe. (Vese 22) Kupwa Yosefa wātana muntu wāfikije myanda yandi ku meso a Felo, mulopwe wa Edipito. (Ngalwilo 40:1-4, 9-15; 41:9-14) Mulopwe nandi wāzunzula Yosefa ke muludiki wa bubidi mu Edipito monso, kino kyālengeja Yosefa engile mwingilo upandija būmi bwa bantu mu ntanda ya Edipito mitādilwe na kipupo kya nzala. (Ngalwilo 41:37-55) Masusu a Yosefa āshilwile aye na myaka 17, wāija nao myaka 12! (Ngalwilo 37:2, 4; 41:46) Ino mu ino myaka yonsololo ya masusu ne malwa onkaonka, Yehova Leza wāmulombola kanye ka buswe na kumukinga ku kinzengele kibikibi ne kumulamina madyese makatampe mu mpango yandi.

Kanye ka Buswe ka Leza Kekakankalwangapo

13. (a) I bilomboji’ka bya kanye ka buswe ka Yehova bitanwa mu Mutōto wa 136? (b) Kanye ka buswe na bubine kadi namani?

13 Yehova wālombwele misunsa ne misunsa kandi kanye ka buswe ku bene Isalela bonso kikonge. Mutōto wa 136 usekununa amba mu kandi kanye ka buswe, wēbanyongolwele (Vese 10-15), wēbendeja (Vese 16), ne kwibakinga. (Vese 17-20) Kadi Leza wālombwele kandi kanye ka buswe ku muntu ne muntu. Yense ulombola bantu kanye ka buswe, wibalombolanga’ko na kwibalongela na mutyima tō bintu bya kuvuija kisakibwa kampanda kikatampe. Dibuku dimo disambila pa Bible dinenena pa kanye ka buswe amba: “I kilongwa kilama ne kukwatakanya būmi. I kukūkila muntu udi mu bufudile nansha mu byamalwa.” Mufundi umo ushintulula kano kanye amba i “buswe bwilombola mu bilongwa.”

14, 15. I kika kinenenwa amba bine Lota wādi mwingidi mwitabijibwe na Leza?

14 Nsekununi ya mu Ngalwilo yotwabandaula ilombola amba Yehova kakankalwangapo kulombola kanye ka buswe ku boba bamuswele. Lota, Abalahama, ne Yosefa bādi mu ngikadilo mishileshile, kadi bātenwe na matompo pala pala. Bādi bantu bakubulwa kubwaninina, abo’ko bengidi betabijibwe na Yehova, bakimba Leza ebakwashe. Netu tuseñwanga pa mutyima pa kuyuka amba Tata wetu wa mūlu ne wa buswe ulombolanga kanye ka buswe ku bantu ba uno muswelo.

15 Lota wātyibile butyibi bubi bwāmufikije ku byamalwa. (Ngalwilo 13:12, 13; 14:11, 12) Inoko wādi ne na ngikadilo itendelwa. Bamwikeulu babidi ba Leza pobāfikile mu Sodoma, wēbatundaile na kizaji. (Ngalwilo 19:1-3) Wādi na lwitabijo pa kudyumuna bako bandi amba konakanibwa kwa Sodoma kekudi pabwipi. (Ngalwilo 19:14) Muswelo wādi umwenwe Lota na Leza utanwa mu 2 Petelo 2:7-9, motutanga’mba: “[Yehova] wanyongolwelemo Lota, moloke, wa mutyima wafītyilwe mutyima fututututu, pa mwanda wa mwikadilo wa kulondalonda bya mutyima umbi wa babi. (ke-muntu yewa moloke wadi wikele monka mwabo pa kumona ne kwivwana’byo mutyima wamusanshile pakatampe pene, mo bukila, mo bukila, pa bilongwa byabo byakujilula bijila. Ino Yehova uyūkile mwakunyongolwela boba ba bwine-Leza mo batompibwa.” I bine, Lota wādi moloke, kadi muneneno unenwe pano ulombola amba wādi muntu ulamete kudi Leza. Ne batwe netu mo monka, twimwenanga kanye ka buswe ka Leza ponso potwipāna mu ‘bilongwa bikola bya mwiendelejo ne mingilo ya lulamato lwa kudi Leza.’—2 Petelo 3:11, 12.

16. Bible wisambilanga padi Abalahama ne Yosefa na bishima’ka bya kwibatendela?

16 Nsekununi idi mu Ngalwilo shapita wa 24 itulombola patōka kipwano kyādi kipwene ba Abalahama na Yehova. Vese umbajinji unena amba “Yehova wamwesele Abalahama dyese dya mu bintu byonsololo.” Mwingidi wa Abalahama wātelele Yehova amba i “Leza wa mfumwami Abalahama.” (Vese 12, 27) Ne mwanā-bwanga Yakoba nandi unena amba Abalahama ‘wātelelwe bu moloke,’ ne bu “mulunda na Leza.” (Yakoba 2:21-23) Ne Yosefa nandi monka na monka. Kipwano kikatampe kyādi pa bukata bwa Yehova ne Yosefa i kimweke mu Ngalwilo, mu shapita wa 39 yense mutuntulu. (Vese 2, 3, 21, 23) Kadi mwanā-bwanga Shitevani wisambila padi Yosefa amba: “Leza wadi nandi.”—Bilongwa 7:9.

17. I ñeni’ka yotuboila ku kifwa kya Lota, Abalahama, ne Yosefa?

17 Bano bamwenine mu kanye ka buswe ka Yehova Leza botwabandaula i bantu bādi bapwene nandi kipwano kiyampe, bādi bengidila mpango yandi mu mashinda meshileshile. Bādi batanwa na bijika byokebādipo babwanya kunekenya abo bene. Kulamibwa kwa būmi bwa Lota, kwendelela kwa lutundu lwa Abalahama, ne kulamibwa kwa mwingilo wa Yosefa, byonso bino i bintu byādi mu kyaka. Enka Yehova ye wādi ubwanya kwangula bano bene Leza mu bikambija byabo; bine wēbangwile na kwibalongela bilongwa bya kanye ka buswe. Shi netu tusaka kwimwena nyeke kanye ka buswe ka Yehova Leza, tufwaninwe kupwana nandi kipwano kityite, kya kasuku, ne kulonga nyeke kiswa-mutyima kyandi.—Ezela 7:28; Mitōto 18:50.

Bengidi ba Leza Bo Bakatōkwe

18. Bisonekwa bivule bya mu Bible bilombola bika pa mwanda utala kanye ka buswe ka Yehova?

18 “Ntanda i miyule” kanye ka buswe ka Yehova, bine, tumufwijanga’ko pangala pa ino ngikadilo yandi! (Mitōto 119:64) Twitabei nanshi na mutyima umo ku kitundaijo kipituluka’mo mulembi wa mitōto amba: “Ē! . . . bantu bamutendele Yehova pa mwanda wa [kanye ka buswe k]andi, ne pa mīngilo yandi ya kutendelwa pa bāna ba bantu!” (Mitōto 107:8, 15, 21, 31) Tudi na nsangaji mwanda Yehova ulombolanga kandi kanye ka buswe ku bengidi bandi baitabije—abo bonso umo umo nansha mu kikonge. Mupolofeto Danyele wānene Yehova mu milombelo amba wi “Mfumwami Leza Mukatampe, utenteja, ulamanga kipwano ne kanye [ka buswe ku] boba bamusanshilwe, ne ku [boba ba]lama bijila byandi.” (Danyele 9:4) Mulopwe Davida nandi wālombela’mba: “Ē! lepeja kanye ka [buswe b]obe kudi boba bakuyūkile.” (Mitōto 36:10) Bine tufwijanga’ko Yehova pangala pa kandi kanye ka buswe kalombola bengidi bandi!—1 Balopwe 8:23; 1 Bilongwa 17:13.

19. I bipangujo’ka byotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?

19 Na bubine, batwe batōtyi ba Yehova twi bakatōkwe! Mwanda, kutentekela pa buswe bwa Leza botumwena’mo biyampe pamo na bantu bonso, tudi kadi na madyese a pa bula atamba ku kanye ka buswe nansha buswe bwa dikōkeji bwa Tata wetu wa mūlu. (Yoano 3:16) Nakampata mu bitatyi bya makambakano mo mwine motumwenanga mu ino ngikadilo milēme ya Yehova. (Mitōto 36:7) Ino i muswelo’ka otukeula kanye ka buswe ka Yehova Leza? Lelo batwe netu umo ne umo tulombolanga ino ngikadilo ya kutendelwa? Bino bipangujo ne bikwabo bikabandaulwa mu kishinte kilonda’ko.

Lelo Ukivulukile?

• Mungya Bisonekwa, kishima kya Kihebelu “kanye ka buswe” kikokeja kwalamunwa namani?

• Kanye ka buswe i keshile namani na buswe ne na dikōkeji?

• Yehova wālombwele namani kanye ka buswe kudi ba Lota, Abalahama, ne Yosefa?

• Bilomboji byādi bilombola’mo Yehova kandi kanye ka buswe pa kala bitupanga kikulupiji’ka?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 10]

Le uyukile mwālombwedile Leza kanye ka buswe kudi Lota?

[Bifwatulo pa paje 12]

Pa kanye kandi, Yehova wāludikile mwingidi wa Abalahama

[Kifwatulo pa paje 13]

Yehova wālombwele kanye ka buswe pa kukinga Yosefa