Makambakano a Bantu—Lelo Bine Akapwa?

“KIPINDI kimo pa biná kya bekadi ba ntanda kidi mu bulanda, bantu 1 300 000 badyanga munshi mwa dolala umo ku difuku, 1 000 000 kebafundilepo masomo, 1 300 000 kebadipo na mema mayampe a kutoma ne 1 000 000 balālanga na nzala difuku ne difuku.” Mo munenena lapolo wa mu Irlande pa ngikadilo idi’mo ntanda.

Bine ano i matope makatampe atopekwa muntu pa kukomenwa kwakomenwe kupwija bya lonso makambakano a ntanda! Ne kadi shi ubajingulula amba bana-bakaji ne bana bampikwa wa kwibakinga bo batyintyidilwe mpata mu batelelwe mu uno lapolo po pene, ukamona amba nanshi ano makambakano i makatampe mpata. Mwene i kya bulanda mpata pa kuyuka amba ne dyalelo dino, mu ino myaka katwa ka 21, byepelo bya bano bantu bikyendelela na “kujilulwa difuku ne difuku mu muswelo mukomo’nka ne mwa kubadila mwine”?—Ngikadilo ya Bana Kujokoloka Ntanda mu 2000 (Angele).

“Ntanda Impya mu Lukongo Lumo”

Kitango kya Bumo bwa Mizo Kitala Myanda ya Banuke kileta kikulupiji amba “ano malwa keadi mpwilo . . . amweshibwa bantu kujokoloka ntanda yonso abwanya kupwijibwa.” Buno bulongolodi bunena amba ino ngikadilo mikomo isusula midiyo ya bantu bafudilwe ano mafuku ke ngikadilopo “mikomo kwepuka nansha mikomo kushinta.” Kadi i kinene “bantu bonso bekale na milangwe ya kutūla’ko ntanda impya mu lukongo lumo.” Mungya lukulupilo lwakyo, ino yo ntanda mukekala bantu bonso “kunyongololwa ku bulanda ne ntondo ya kwisañuna, ku butapani ne misongo.”

Bano banena namino i balupule ino milangwe mwanda abajingulula amba ne potunena pano, bantu balangila bakwabo bengilanga mingilo mikatampe ya kutyepeja’ko bishoto bitamba ku “lunkunkwa-mulongo lwa ñuma ne bufudile lumweka bu keludi mpwilo.” Kifwa, mu myaka 15 ishele kunyuma, Kisumpi Kitala Bana ba mu Chernobyl “kyatyepeje’ko masusu a tutwa na tutwa twa bana babela maya akolomwenwe na dilenga dya mwishi wa nyukilia.” (The Irish Examiner, Kweji 4, 2000) Bitango bya bukwashi, bikata ne bityetye, na bubine bikwashanga tununu ne tununu twa bantu kebabadika bafikilwa na mavita ne bimpengele.

Nansha nankyo, boba bengila mu bitango bya bukwashi badi na milangwe mijalale. Bayukile amba makambakano obalwa nao “i mazambalale ne kujika miji palampe mpata kutabuka ne moadi ekadile mu myaka dikumi ya kunyuma mine.” David Begg, mwimaniji wa kitango kya bukwashi mu Irlande, unena amba “bendeji, bakwashi ne baleta bya buntu bekūkīle mu muswelo utendelwa” paponenwe Mozambike na dilobe dikomokomo. “Ino,” ye aye ubweja’ko, “ketukokejapo kasuku ketu kulwa na bimpengele bikatampe pamo bwa kino.” Pa mwanda utala bukomo bwa kukwashañana bulongwa mu Afrika, witabija na mutyima umo amba: “Tubyenge tutyetye twa lukulupilo tukyakile’tu twendanga tubumbudima.” Bavule kebakabulwepo kunena amba binenwa bya uno mukelenge bitala ne pa ngikadilo idi’mo ntanda yonso.

Lelo na bubine tubwanya kutengela kumona “ntanda impya mu lukongo lumo” inenwa’i? Eyo, tufwijanga’ko bantu balonga bukomo bwa kukwasha bakwabo dyalelo, kino kipanga bantu lukulupilo lukwabo lwa kukamona ntanda impya myoloke ne ya ndoe. Bible i mulombole patōka luno lukulupilo, monka motusa kumwena’kyo mu kishinte kilonda’ko.

 [Kutambile Kifwatulo pa paje 2]

paje 3, bana:UN/DPI foto ya James Bu