Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Banangilanga Nyeke mu Bubinebine

Banangilanga Nyeke mu Bubinebine

Banangilanga Nyeke mu Bubinebine

“Nkidipo na tusepo tupityile buya pa tuno, twa kwivwana’mba, bāna bami banangila mu b[u]binebine.”—3 YOANO 4.

1. Lelo ‘bubinebine bwa myanda miyampe’ bwimanine pa bika?

 YEHOVA witabijanga enka boba bamutōta “na mushipiditu ne bubinebine.” (Yoano 4:24NW) Mwanda bakōkele ku bubinebine ne kwitabija bufundiji bonso butuntulu bwa bwine Kidishitu bwimanine pa Kinenwa kya Leza. Buno ‘bubinebine bwa myanda miyampe’ bwimanine mpata padi Yesu Kidishitu ne pa kubingijibwa kwa bubikadi bwa Yehova kupityila ku Bulopwe. (Ngalatea 2:14) Ino Leza ulekanga boba baswele bubela bekale na “kyakwibaluakanya,” ke-luntu lupandilo lwimanine pa kwikala na lwitabijo mu myanda miyampe ne pa kunangila mu bubinebine.—2 Tesalonika 2:9-12; Efisesa 1:13, 14.

2. Mutumibwa Yoano wādi na tusepo tukatampe pangala pa bika, ne i kipwano kya muswelo’ka kyaādi nakyo na Ngaiusa?

2 Basapudi ba Bulopwe i ‘bantu bengila netu pamo mu bubinebine.’ I balamate pototo ku bubinebine, banangila monka, pamo bwa mutumibwa Yoano ne mulunda nandi Ngaiusa. Yoano wāsonekele na milangwe padi Ngaiusa, amba: “Nkidipo na tusepo tupityile buya pa tuno, twa kwivwana’mba, bāna bami banangila mu b[u]binebine.” (3 Yoano 3-8) Eyo, Yoano mwana-mulume mununu kātwejejepo Ngaiusa mu bubinebine, inoko shi tutale bununu bwa uno mutumibwa, bupye bwandi mu bwine Kidishitu, ne kisanso kyandi kya bu shabana, bine wādi na bubinga bwa kutelela Ngaiusa, wādi padi mwanuke kwadi, bu umo wa mu bandi bana ba ku mushipiditu.

Bubinebine ne Mutōtelo wa Bwine Kidishitu

3. I kitungo’ka kyādi kipwidila bene Kidishitu babajinji ne i kamweno’ka kobādi bamwena’mo?

3 Bene Kidishitu babajinji bādi babungakena mu bipwilo mwanda wa kwifunda bubinebine, divule kwādi ku mobo a bantu. (Loma 16:3-5) Namino, bādi bekankamika ne kwisombela ku buswe ne ku mingilo milumbuluke. (Bahebelu 10:24, 25) Tertullien (wāikele’ko kubwipi kwa 155–kufika ne kupwa kwa 220 K.K.) wāsonekele bitala boba bādi betela bu bene Kidishitu mu myaka’ya amba: “Twitananga mwanda wa kutanga mikanda ya Leza . . . Tudisha lwitabijo lwetu na byobya binenwa bikola, tuzunzula lukulupilo lwetu, tukomeja kikulupiji kyetu.”—Apology, shapita 39.

4. Kwimba kudi na mwingilo’ka mu kupwila kwa bwine Kidishitu?

4 Mobimwekela, mu kupwila kwa bene Kidishitu babajinji mwādi ne buimba. (Efisesa 5:19; Kolose 3:16) Polofesele Henry Chadwick usonekele amba mubandaudi Celsus wa mu myaka katwa ka bubidi wāmwene amba ñimbo ilangilwa bu yādi imbwa na boba bādi batelwa bu bene Kidishitu yādi “miyampe mpata o mwanda yāfikije’nka ne kumūlula masenda mu ngitu.” Chadwick ubweja’ko amba: “Clément wa Alekesandala ye musoneki mwine Kidishitu umbajinjibajinji kwisambila pa minjiki ifwaninwe bene Kidishitu. Waleta buludiki amba keifwaninwepo kwikala pamo bwa minjiki ya maja alangula bilokoloko.” (The Early Church, paje 274-275) Enka mobimwekela amba bene Kidishitu babajinji bādi bemba pobādi betanina pamo, ne Batumoni ba Yehova nabo mo monka, bembanga ñimbo imanine pa Bible idi na bishima bya bukomo bitumbija Leza ne Bulopwe bwandi.

5. (a) I muswelo’ka wādi uludikwa bipwilo bibajinji bya bwine Kidishitu? (b) Bene Kidishitu babine balondanga namani binenwa bya Yesu bidi mu Mateo 23:8, 9?

5 Mu bipwilo bya bwine Kidishitu bibajinji, batadi bādi bafundija bubinebine, ne bengidi ba mingilo bakwasha’ko banababo betabije mu bintu pala pala. (Fidipai 1:1) Kitango kyendeji kikulupile mu Kinenwa kya Leza ne mu mushipiditu sandu kyādi kileta buludiki bwa ku mushipiditu. (Bilongwa 15:6, 23-31) Kekwādipo bitenta bya mu kipwilo, mwanda Yesu wāsoñenye bandi bana-babwanga amba: “Kemukitelwai bu Labi, mwanda mufundiji wenu i umo, ino banwe bonso mudi bana na bana. Kadi kemukitelai muntu nansha umo pano panshi bu shenu, mwanda Shenu i umo enka, Yewa udi mūlu.” (Mateo 23:8, 9NW) Mu ino myanda ne mu mikwabo, bine kudi kwiifwana pa bukata bwa bene Kidishitu babajinji ne Batumoni ba Yehova.

Bapangwapangwa Pangala pa Kusapula Bubinebine

6, 7. Nansha bene Kidishitu babine byobādi basapula musapu wa ndoe, i muswelo’ka obādi basusulwa?

6 Bene Kidishitu bādi basapula musapu wa Bulopwe wa ndoe, inoko abo bapangwapangwa monka mwāpangilwepangilwe Yesu. (Yoano 15:20; 17:14) Mulembi wa mānga John L. von Mosheim wātelele bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji bu “kitango kya bantu babijiba-ntalela bakubulwa kyaka, bampikwa nansha kutamija mu ñeni yabo mutyima nansha mulangwe wa kuvutakanya ndoe ya Leta.” Mosheim wānene amba kintu kyādi “kilengeja bene Loma bakalabele bene Kidishitu i kubulwa kudyambakana kwa mutōtelo wabo, kewādipo wiifwene nansha dimo na bisela bikola bya muzo kampanda mukwabo.” Wābweja’ko amba: “Kebādipo na bitapwa, matempelo, bankishi, babwana-vidye, nansha byepelo bya babitobo; bino byo byālengeje bafutululwe na bavule kebādipo bayukile kintu pobadi, bantu bādi balanga amba i kutupu mutōtelo ubwanya kubulwa bino bintu. O mwanda bādi bamonwa bu bantu batuna kwikala’ko kwa Leza; ne mungya bijila bya Loma, bantu batwikwa bu batuna kwikala’ko kwa Leza bādi bamonwa bu bandalandala mu kibundi.”

7 Babitobo, basendwe, ne boba bādi bamwena mu butōtyi bwa bankishi bādi basonshila bibumbo bilwe bene Kidishitu bādi bapela kwikuja mu bilongwa bya kutōta bankishi. (Bilongwa 19:23-40; 1 Kodinda 10:14) Tertullien wāsonekele amba: “Bādi balanga amba bene Kidishitu bo balenga byamalwa byonso biponena Leta, ne bishoto byonso bifikila bantu. Shi munonga wa Tibele ubayula kufika ne ku mumbu, shi Nile kasalelepo kufika ne mu madimi, shi mūlu mubaūme pō nansha shi nshi ibatenkana, shi kubaikala kipupo kya nzala, shi kubaikala kinzengele, bonso bādi bela lubila amba: ‘Bene Kidishitu belwe mu bantambo!’” Nansha nankyo, bene Kidishitu babine ‘belamanga ku kutōta bankishi.’—1 Yoano 5:21.

Bubinebine ne Mafuku Avulukwa mu Mitōtelo

8. Mwanda waka boba banangila mu bubinebine kebasobangapo masobo a Noele?

8 Boba banangila mu bubinebine kebasobangapo masobo keakwatañene na Bisonekwa, mwanda ‘mwinya ne fukutu kebipwenepo.’ (2 Kodinda 6:14-18) Kifwa, kebasobangapo masobo a Noele, asobwa mu mafuku 25 Kweji wa Dikumi ne Bubidi. “Kekudipo uyukile na bubine difuku dyabutwilwe Kidishitu,” mo munenena dibuku dimo (The World Book Encyclopedia). Dibuku dikwabo (The Encyclopedia Americana [dya mu 1956]) dinena’mba: “Saturnalia, masobo a bene Loma avulukwa pa bukata bwa Kweji wa Dikumi ne Bubidi, o aikele ke pa kulondela bibidiji bivule bya kusangala pa masobo a Noele.” Dibuku dikwabo (Cyclopædia dya M’Clintock ne Strong) dinena’mba: “Kusoba masobo a Noele kekutongelwepo na Leza, nansha kushilula’ko mu K[ipwanino] K[ipya].” Kadi dibuku Būmi bwa difuku ne difuku mu myaka yādi’ko Yesu (Angele) dinena’mba: “Ñombe . . . yādi ilamwa mu bipombo mu kitatyi kya mashika; kino’tu bidi kibwanya kulombola kala amba difuku disobwanga masobo a Noele, mu kitatyi kya mashika, ke adyopo, mwanda Evanjile inena amba bakumbi bādi mu ntanda.”—Luka 2:8-11.

9. Mwanda waka bengidi ba Yehova ba pa kala ne ba dyalelo bepuka kusoba masobo a Pasaka?

9 Pasaka nayo ilangilwanga amba i kuvuluka lusangukilo lwa Kidishitu, ino myanda milembe iyukene pi na pi ikwatañanya’yo na butōtyi bwa bubela. Dibuku dimo (The Westminster Dictionary of the Bible) dinena amba Pasaka yadi “dibajinjibajinji masobo a ku muketeko asobelwa leza mukaji wa Bateuto wa mwinya ne ntundubuko uyukilwe mu Anglo-saxon bu Eastre,” nansha Eostre. O mwanda dibuku dikwabo (Encyclopædia Britannica [dya 11]) dinena’mba: “Kekudipo palombwele kusobwa kwa masobo a Pasaka mu Kipwanino Kipya.” Pasaka keādipo masobo a bene Kidishitu babajinji, o mwanda bantu ba Yehova kebasobanga’opo dyalelo.

10. I difuku’ka dya kuvuluka dyāshile Yesu, ne i bāni bedilamine mobifwaninwe?

10 Yesu kāsoñenyepo balondi bandi kuvuluka kubutulwa nansha kusanguka kwandi, ino wāshimikile’ko Kivulukilo kya lufu lwandi lwa bu kitapwa. (Loma 5:8) Bine, uno o mwanda mukatampe umo kete waāsoñenye bandi bana-babwanga kuvuluka. (Luka 22:19, 20) Utelwanga ne bu Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu; o mwanda ukivulukwa ku mwaka ne mwaka na Batumoni ba Yehova.—1 Kodinda 11:20-26.

Bubinebine Bubasapulwa Ntanda Yonso

11, 12. Le boba banangila mu bubinebine bakwatakanyanga nyeke namani mwingilo wa busapudi?

11 Boba bayukile bubinebine bamwene kupāna kitatyi, bukomo, ne tumweno twabo ku mwingilo wa kusapula myanda miyampe bu madyese makatampe. (Mako 13:10) Mwingilo wa kusapula wa bene Kidishitu babajinji wādi ukwatakanibwa na byabuntu. (2 Kodinda 8:12; 9:7) Tertullien wāsonekele amba: “Nansha shi kudi kasanduku ka muswelo’ka, kekapungīlwepo kutūla’mo lupeto lwa kufuta kumeso kwa kutwela, ulanga amba mutōtelo i busunga. Muntu yense uletanga ku kweji kalupeto kabwanine—nansha kwikaleta kitatyi kyonso kyasaka, kadi i enka shi usakile, ne shi ubwanya; mwanda i kutupu uningilwa; i kyabuntu kya na mutyima tō.”—Apology, shapita 39.

12 Mwingilo wa kusapula Bulopwe wingilwa ntanda yonso na Batumoni ba Yehova nao ukwatakanibwanga na byabuntu bitūlwa na mutyima tō. Kutentekela pa Batumoni, kudi kadi bantu ba mityima ya kufwija’ko bamona kukwatakanya uno mwingilo na byabuntu byabo bu dyese. Bine, pano napo padi kwiifwana pa bukata bwa bene Kidishitu babajinji ne Batumoni ba Yehova.

Bubinebine ne Mwiendelejo wa Umo ne Umo

13. Pa mwanda utala mwiendelejo, i madingi’ka a Petelo alondwanga na Batumoni ba Yehova?

13 Bene Kidishitu babajinji bādi banangila mu bubinebine, o mwanda bādi balonda madingi a mutumibwa Petelo anena’mba: “Mwikadilo wenu wikale wakufwaninwa umbukata mwa baJentaila; amba, monka mo bemunenena pamo bwa balonga bibi, ino pa mingilo yenu milumbuluke yo bamona batumbije Leza mu dyodya difuku dyakupempulwa.” (1 Petelo 2:12) Batumoni ba Yehova nabo balondanga bino binenwa na mutyima onso.

14. Bene Kidishitu bamwene namani kwipwija mukose kwa busekese?

14 Nansha pādi ke papwe kutwela bupondo, bene Kidishitu ba dijina bitupu bādi bepuka bilongwa bya busekese. W. D. Killen, polofesele wa mānga ya Ekeleja, wāsonekele amba: “Mu myaka katwa ka bubidi ne ka busatu njibo ya kizuilo ya mu kibundi ne kibundi kikata yo yādi kité kya kukoka bantu ba pi na pi; nansha bakayi byobādi divule dine bantu ba mwikadilo moneke, mazua abo ādi a bintu bilangula nyeke bilokoloko bibi mu kyokya kyaba. . . . Bene Kidishitu babine bonso bādi bamona bizuilo bu byamunyanji. . . . Bādi bepuka bya mutonko byādi bilongwa’mo; ne kwabija kwādi kwabijibwa’mo kitatyi ne kitatyi baleza balume ne baleza bakaji ba bwine ntanda kwādi kujilula nkulupilo yabo ya bwine Leza.” (The Ancient Church, paje 318-319) Balondi babine ba Yesu ba dyalelo nabo bepukanga kwipwija mukose kwa mutonko, kwa kiboja.—Efisesa 5:3-5.

Bubinebine ne “Bakatampe Balupusa”

15, 16. “Bakatampe balupusa” i bāni, ne bādi bamonwa namani na boba bādi banangila mu bubinebine?

15 Bambikavu bavule bene Loma bādi balangila bene Kidishitu babajinji bibi nansha abo byobādi na mwiendelejo mulumbuluke. E. G. Hardy, mulembi wa mānga, unena amba bambikavu bādi bebamwene bu bantu “ba buzanzamuke kampanda bwelwa mwenji.” Mikanda yādi ītumina ba Pline Nkasa, Mbikavu wa Bityinia, na Mbikavu Trajan ilombola amba baludiki kebādipo bayukile senene mwikadile bwine Kidishitu. Ino bene Kidishitu bamwene Leta namani?

16 Batumoni ba Yehova bakōkele “bakatampe balupusa” babikele, monka mwādi mwibakōkedile balondi babajinji ba Yesu, ino ke mu byonsopo. (Loma 13:1-7) Shi bintu bilomba bantu bīlwa na kiswa-mutyima kya Leza, abo balondanga uno mwimanino: “Batwe tufwanyinwe kukokela Leza, kutabuka kukokela bantu.” (Bilongwa 5:29MB) Dibuku Kupwa kwa Yesu—Bushindañani bwa Bwine Kidishitu (Angele) dinena amba: “Bene Kidishitu kebādipo bekuja mu butōtyi bwa mulopwe, ino kebādipo baleta tuvutakanya, kadi mutōtelo wabo, nansha byowādi mwishile ne usanshijañana mungya mumweno wa bene ntanda, kewādipo uleta kyaka kampanda ku umbikalo.”

17. (a) Lelo bene Kidishitu babajinji bādi bayukanya umbikalo’ka? (b) Le balondi babine ba Kidishitu balondanga namani binenwa bya Isaya 2:4?

17 Bene Kidishitu babajinji bādi bantu bayukanya Bulopwe bwa Leza, monka mwādi mwikadile bakulutuba, ba Abalahama, Isake, ne Yakoba, na lwitabijo mu mulao wa kunena amba kukekala ‘kibundi kishimikwe na Leza.’ (Bahebelu 11:8-10) Kadi bana-babwanga ba Yesu “kebādipo ba ntanda” pamo’nka bwa Mfumwabo. (Yoano 17:14-16NW) Mu myanda itala malwi ne ñuma ya bantu namo, abo bādi balondalonda ndoe na ‘kubunda bipete byabo ke makasu.’ (Isaya 2:4) Geoffrey F. Nuttall, mufundiji wa mānga ya bipwilo, pa kumona kwiifwana kuyampe kudi’po, wanene amba: “Mumweno wādi umwene bene Kidishitu babajinji divita i mwiifwane mpata na wa boba betela bu Batumoni ba Yehova kupita’nka ne motukokejeja kufwatakenya mwine.”

18. Mwanda waka umbikalo o-onso keudipo na kyoutyinina Batumoni ba Yehova?

18 Bene Kidishitu babajinji bādi bakōkele “bakatampe balupusa” pampikwa kwikuja mu myanda yabo nansha kwikala bu kyaka ku bitango kampanda bya kipolitike, ne Batumoni ba Yehova nabo monka na monka. “Milangwe ya mfwatakani ne yampikwa kukulupila yo ifikija bantu ku kwitabija amba Batumoni ba Yehova babwanya kuleta kyaka kamukaya ku umbikalo wa kipolitike kampanda,” mo mwasonekele mulembi umo wa mu Amerika wa Kungala. “I bantu kebavutakanyapo politike, ba kuswa ndoe monka mufwaninwe kwikadila kitango kya batōtyi.” Balupusa bapotolwele myanda biyampe bayukile amba kebadipo kyobatyinina Batumoni ba Yehova.

19. Bene Kidishitu babajinji ne Batumoni ba Yehova bamwene namani myanda ya kusonka musonko?

19 Kusonka musonko i muswelo umo wādi ulombola bene Kidishitu babajinji bulēme ku “bakatampe balupusa.” Justin Martyr wātumīne Antoninus Pius (138-161 K.K.) Mbikavu mwine Loma mukanda ulombola amba bene Kidishitu bādi basonka musonko “na kampeja-bukidi kutabuka bantu bonso.” (First Apology, shapita 17) Kadi Tertullien nandi wālombwele balopwe bene Loma amba basonkeji babo ba musonko badi na “māpu a kufwija’ko bene Kidishitu” pangala pa kusonka kobasonkanga musonko na mutyima umo. (Apology, shapita 42) Bene Kidishitu bādi bamwena mu Ndoe ya Loma, Pax Romana, yādi na bijila ne ndudi, mashinda mayampe, ne ñendo ya pa lui yakubulwa kuleta byaka bivule. Bādi bayukile amba bādi na mapu a kufuta bantu, o mwanda bādi balonda binenwa bya Yesu bya amba: “Lubwilai Kesala bintu bya Kesala, kadi bya Leza nabyo [kudi] Leza.” (Mako 12:17) Bantu ba Yehova ba dyalelo nabo balondanga ano madingi, o mwanda batendelwanga pa kubulwa budimbidimbi kwabo, kifwa mu myanda ya kusonka musonko.—Bahebelu 13:18.

Bubinebine—Kijimba Kilunga Bantu Pamo

20, 21. I myanda’ka yabine itala pa bu bana na bana bwa ndoe bwa bene Kidishitu babajinji ne bwa Batumoni ba Yehova ba mu ano mafuku?

20 Bene Kidishitu babajinji bādi bekutyile umbumo mu bu bana na bana bwa ndoe, mwanda bādi banangila mu bubinebine, ne Batumoni ba Yehova dyalelo nabo monka na monka. (Bilongwa 10:34, 35) Mukanda utampilwe mu julunale umo (The Moscow Times) unena’mba: “[Batumoni ba Yehova i] bayukane bu bantu bayampe, ba kanye, ne ba butūkanye, bantu bapēla kushikata nabo, kebaningilangapo bakwabo myanda kadi bakimbanga nyeke kwikala mu ndoe na bakwabo . . . Umbukata mwabo i mutupu batambula bya majika-kanwa, bankolwankolwa, ne betōnda dyamba, buluji bobekadile namino i bupēla mpata: Basakanga kuludikwa na nkulupilo yabo imanine pa Bible mu byonso byobalonga ne byobanena. Shi bantu bonso pano pa ntanda bādi basaka nansha bityetye’tu kulonda Bible mu būmi bwabo mumulondela Batumoni ba Yehova, longa ntanda yetu ya nshikani i mishinte byabinebine.”

21 Dibuku dimo (Encyclopedia of Early Christianity) dinena’mba: “Kipwilo kibajinji kyādi kīmwene bu muzo umpya wa bantu bādi beshikilwe dibajinji, Bayuda ne Bajentaila, ino bābwenye kwikadila pamo mu kitango kimo kya ndoe.” Batumoni ba Yehova nabo i bana na bana beswele kujokoloka ntanda yonso—bine i kitango kya ntanda impya. (Efisesa 2:11-18; 1 Petelo 5:9; 2 Petelo 3:13) Mudyavita wimanine myanda ya kulama mu Kīkwe kya Pretoria mu Afrika wa Kunshi wāmwene Batumoni ba tubila tonso bāya ku kitango mu ndoe, wānena’mba: “Muntu yense wadi kadi udi na bulēmantu, bonso besamba biyampe, yo ngikadilo yalombwelwe mu mafuku abala-anga kunyuma—byonso bino bilombola patōka mwikadilo wa bonso ba mu kyenu kitango, kadi ilombola amba bonso badi pamo bwa kisaka kimo kidi mu nsangaji.”

Beselwe Mwanda wa Kufundija Bubinebine

22. I bika bilupukile ku kumwekeja kumwekejanga bene Kidishitu bubinebine patōka?

22 Polo ne bene Kidishitu bakwabo ‘bāmwekeje bubinebine patōka’ na mwiendelejo wabo ne na busapudi bwabo. (2 Kodinda 4:2) Mwene nobe ubamone’tu amba Batumoni ba Yehova bamwekejanga bubinebine ne kufundija’bo mizo yonso? Bantu ba ntanda yonso pi na pi batwelanga mu mutōtelo wabine, batutyikila milwi na milwi ku “lūlu lwa njibo ya Yehova.” (Isaya 2:2, 3) Mwaka ne mwaka, tununu ne tununu tubatyijibwanga mwanda wa kulombola kwipāna kobepēne kudi Leza, ne kino i kibutule bipwilo bipya bivule bine.

23. Lelo umwene namani boba bafundija mizo yonso bubinebine?

23 Bantu ba Yehova nansha byobalupukile ku mitamba mishileshile, ino badi umbumo mu mutōtelo wabine. Buswe bwabo bwibayukanyanga amba i bana-babwanga ba Yesu. (Yoano 13:35) Mwene ubamone amba ‘Leza udi bine umbukata mwabo’? (1 Kodinda 14:25) Lelo nobe udi ku mutamba wa boba bafundija mizo yonso bubinebine? Shi udi’ko, nankyo lombola kufwija’ko kobe nyeke pangala pa bubinebine, eyo, eselwa madyese a kunangila’mo nyeke ne nyekeke.

Ukalondolola Muswelo’ka?

• Le i kwiifwana’ka kudi pa bukata bwa bene Kidishitu babajinji ne Batumoni ba Yehova mu myanda ya butōtyi?

• I difuku’ka dimo kete dya mu butōtyi divulukwanga na boba banangila mu bubinebine?

• “Bakatampe balupusa” i bāni, ne i muswelo’ka wibamwene bene Kidishitu?

• Bubinebine i kijimba kikutyila bantu umbumo muswelo’ka?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 19]

Yesu wāsoñenye balondi bandi kuvuluka Kivulukilo kya lufu lwandi lwa bu kitapwa