Balondakani Bayampe I Kyabuntu

“Mwikadi nobe wa pabwipi upityile mwanenu udi kulampe.”—Nkindi 27:10.

MUFUNDI umo wa mu myaka katwa kabajinji K.K. wāipangwile Yesu amba: “Lelo mukwetu kadi i ani le?” Yesu kāmulombwelepo i ani mukwabo nansha mulondakani nandi, ino wāmulombwele i bika bikadijanga muntu ke mukwetu nansha mulondakani wabinebine. Padi uyukile kala kino kyelekejo kyāletele Yesu. Bavule bekiyukile bu lukindi lwa mwine Samadia muyampe, lutanwa mu Evanjile ya Luka. Ivwana mwāsekunwinine Yesu luno lusango:

“Muntu umo wadi utūkila ku Yediko, ufunduka ku Yelusalema, ebiya waponene mu bakabwalāla, bamuvula bivwalwa, ne kumukupila ponka, ebiya bafunduka bamushia mupungile. Penepo [kitobo] umo wadi utūkila mu dyonka’dya dishinda, ino’mba ngele meso mankuma, aye kapite kufula kufula. Kadi mwine Levi monka, enka nabya, kwiya kwādi [wā]mutala bitupu, kapite kufula kufula. Kadi ungi, aye mwine Samadia, byādi mu lwendo wafikile kwādi, ebiya pa kumumona, ino wamukwatyilwa lusa. Ino wamufwena pa bwipi, wamulamika bilonda, kupungulwilapo mani ne vinyupo, ebiya wamutentamija ponka pa nyema wandi, ino wamuletele ku njibo ya bweni, kamulelele. Ebiya dyakesha dikwabo pa kutaluka kwenda wasokwele ndenadi ībidi ya lupeto, wapana ku mwine njibo, ino kamunena’mba: Mulele biyampe, kadi byonso bikwabo byōkamwelelelapo ami nami pa kwiya dikwabo nkakulubwila’byo. Lelo abe ku mutyima’mba namani? Wamwalamukila ke mukwabo, wa yewa waponene mu bakabwalāla, ku boba basatu, i wepi le?”—Luka 10:29-36.

Mobimwekela mufundi wēpemvwene. Ne kwikaka kwine mpika, wājiula biyampe shē yewa wādi mukwabo nansha mulondakani na mutapwa’wa, amba: “Ke yewa wamufwila lusa kadi!” Penepa Yesu nandi wāmunena’mba: “Enda nanshi nobe kalonge’nka namino.” (Luka 10:37) Bine, kino i kyelekejo kidi na bukomo, kilombola mwa kwikadila mulondakani wabinebine! Lukindi lwa Yesu lukokeja’nka ne kwitufikija ku kwiipangula’mba: ‘Le nami ndi mulondakani wa muswelo’ka? Lelo lukoba nansha kabila kami kyo kintu kindudika mu kutonga bakwetu nansha balondakani nami? Le bino byo bintu binkankaja kukwasha muntu nami udi mu makambakano? Lelo noñanga buninge bwami bonso ngikale mulondakani muyampe?’

I Kwepi kwa Kushilwila?

Shi tubamone amba kitulomba kwilemununa mu uno mwanda, tufwaninwe kushilula na kushinta mulangilo wetu. Tufwaninwe kuta bidi mutyima mpata ku kwikala balondakani bayampe. Kino kyo kibwanya netu kwituletela balondakani bayampe. Myaka tununu tubidi kunyuma, Yesu wānene ukoma mu Busapudi bwandi bwa pa Lūlu uno musoñanya wa kamweno mu kipwano kya bantu na bantu. Wānene amba: “Byonso byo musaka’mba bantu bemulongele, nenu mwibalongele’byo’nka nabya!” (Mateo 7:12, MB) Kulongela bantu bintu na bulēme, na bulēmantu ne na kanye kwibapanga nabo mutyima wa kukulongela’byo muswelo umo onka.

Lise Funderburg, mulembi kadi mwinē julunale Muzo Tamba mu 1865 (Angele), wātelele, bintu bipēla bya kulonga mwanda wa kuningisha bulondakani, mu mutwe wa mwanda unena amba “Kuswa Balondakani Nobe.” Wāsonekele amba: “Nsaka . . . tubintu tupwanya bantu nato tumweke mu tununu ne tununu twa tuntu tutyetutye tuyampe twilongelanga balondakani abo bene na bene—kwiselela majulunale, kwitadila bana, ne kukepotela tubintu ku mangajini. Nsaka kino kipwano kimweke mu ino ntanda yenda isāsukila kulampe, mwikele bantu baselele mityima kūlu pa mwanda wa moyo ne bupolapola.” Kupwa wābweja’ko amba: “Kudi pantu kampanda pofwaninwe kushilwila. Kekubulwe padi i pa kibelo kyolondakene nakyo.”

Dipepala dimo (Canadian Geographic) nadyo dinena mwanda umo ubwanya kukwasha balondakani mu kutamija mulangilo muyampe abo bene na bene. Mulembi Marni Jackson unena’mba: “Balondakani i bantu bodi nabo mu būmi ino bokudipo nyeke na bwanapabo bwa kwibatonga, pamo’nka bwa kisaka. Mu bino bipwano mulomba kwikala na bwino, kwilongela biyampe ne kwilekela.”

 Balondakani Bayampe—Bapāni Bayampe

Na bubine, batwe bavule twikakanga kufwena balondakani netu. Tupēlelwanga mpata kwepuka bakwetu ne kwitolwela pa bunka bwetu. Inoko, Bible unena amba “dyese dyakupana ditabukile dyakupebwa.” (Bilongwa 20:35) Nanshi mulondakani muyampe i yewa ulonga buninge bwa kwiyuka na bekalwa-nandi. Nansha byakakimbepo enka kupwana nabo bulunda butyite, ino wibendelanga mu kyaba mu kyaba mwanda wa kwisamba nabo binenwa bibala-binga biyampe, pakwabo ushilula’tu na kumungamunga nansha na kwibapapa dikasa bya bulunda.

Monka mokyanenenwa kungala’ku, “tununu ne tununu twa tuntu tutyetutye tuyampe” twilongela balondakani to tushimatyija bikatampe ne kulama kipwano kyabo. Nanshi i biyampe kukimba tubintu tutyetutye twa kanye tobwanya kulongela mulondakani, mwanda to ato tubutulanga mushipiditu wa kwingidila pamo ne wa kwipa bulēme banwe bonso. Wivwane tulonge namino, nabya tubalonda madingi a mu Bible anena’mba: “Kokapelejapo biyampe kudi bene’byo, po dikōkeja dikasa dyobe kulonga’kyo.”—Nkindi 3:27; Yakoba 2:14-17.

Balondakani Bayampe—Bantu Batambula na Mutyima wa Kufwija’ko

Byadi bya kwikala biyampe shi byadi amba muntu yense utambula bukwashi ne kyabuntu utambulanga’byo na mutyima wa kufwija’ko. Ino yō, ke ponsopo pobikalanga uno muswelo. Bavule bapānanga bukwashi ne byabuntu na mutyima muyampe, ino bene batambula’byo kulombola’po mutyima wa kufwija’ko mpika, uyuka ne mupāni mwine wafula ku kwialakanya amba, ‘Dyo dyami dya mfulo, nkyakapāna dikwabo!’ Pakwabo, abe ukokeja kulonga bukomo bwa kwimuna balondakani nobe bya bulunda, wibapapa makasa, ino abo bakukunwina’nka mutwe bya mukose kubapu.

Ino pavule pene muntu utambula kabulwangapo kufwija’ko, nansha byakokeja kumweka ku meso bitupu amba kafwijije’kopo. Padi bibidiji bya kwatamīne byo bimupa kwikaka nansha kwityepelwa mu byalonga, kamweka bwa ñumauma, muntu ulonga bintu na nketekete. Ku mutamba mukwabo, mu ino ntanda yampikwa kufwija’ko, bamo bakokeja kumona bulunda bobe bibi, pakwabo bafwatakenya bingi kukanina kobe kwa mutyima. Padi bakasakilwa kumona bidi kintu kampanda kya kwibakulupija. O mwanda kushimatyija kipwano kiyampe kubwanya kulomba kitatyi ne kitūkijetyima. Inoko balondakani befunda bwino bwa kwikala bapāni bayampe ne bantu batambula na mutyima wa kufwija’ko kebabulwangapo kutamija mushipiditu wa bulondakani bwa ndoe ne bwa nsangaji.

Kitatyi Kilupuka Bimbidikita

Mulondakani muyampe i kyabuntu kya kamweno mpata shi kimpengele kibalupuka. Mu bitatyi bya bimbidikita mo mumwekanga mushipiditu wabine wa bulondakani. Kudi nsekununi mivule ilombola bilongwa byampikwa kwisakila bīlongelanga balondakani mu bitatyi bya uno muswelo. Binkumbulu biponena kibundi bifikijanga balondakani ku kwingidila umbumo ponka na ponka ne kwipānina abo bene na bene. Nansha ke boba bekele kwitupa mu milangwe bene divule bekalanga kebengidila pamo.

Kifwa, julunale umo (The New York Times) walombwele amba paposokele kintenshi kya musala mu Tirki mu 1999, bantu bādi balwana kebedyumuna nyoka bekukīle na mutyima wa balondakani bayampe. Anna Stergiou, musoneki Mungidiki wasonekele mu julunale wa Atene amba: “Myaka mivule badi betufundija kushikwa bene Tirki. Ino byamalwa kebineneka bibaponene kebitupelepo nsangaji. Twatompwele, twadila ulanga amba mushikwa wa myaka na myaka ubajimina pa kumona mfu ya bana ba lukeke ilēle kitantala.” Kitatyi kyobaimikile mwingilo wa kupandija bantu bakidi bomi, bisumpi bya Bangidiki bya kupandija bantu byapelele kuleka’byo kukimba bapandile.

Kwipāna mu mwingilo wa kupandija bantu kupwa kwa bimpengele i kilongwa kya bulondakani kya kutendelwa byabinebine. Inoko kupandija būmi bwa mulondakani na kumudyumuna kumeso kwa kimbidikita kwiya kyo kilongwa kya bulondakani kya kamweno mpata. Ino i kya bulanda, mwanda mānga ilombola amba boba badyumunanga balondakani nabo ku bimpengele bīya kumeso kebavudilepo kumonwa biyampe, mwanda kimpengele kekikalangapo kimweke. O mwanda divule boba bela lubila lwa kidyumu kebakulupilwangapo. Kilomba yewa usaka kukwasha bakwabo bampikwa kuyuka ngikadilo ya kyaka yobadi’mo ekale na mutyima wa kininga ne kwipāna.

Kilongwa Kikatakata kya Bulondakani

Dyalelo, kudi kintu kipityile bimpengele bikatampe byonso bya ntanda kisa kuponena bantu. I kilongwa kya Leza Mwinē Bukomo Bonso kyalaile,  kikafundula bupolapola, bubi, ne makambakano onso obileta. (Kusokwelwa 16:16; 21:3, 4) Kino kinkumbulu kikatampe ke kya kululutapo, i mwanda usa kumweka binebine! Batumoni ba Yehova badi na mutyima wa kuyukija bantu bavulevule buyuki busakibwa pa kupanda ku kino kinkumbulu kijinya ntanda kifwena lubilolubilo’ki. O mwanda i bepāne na kininga mu mwingilo wabo uyukene pi na pi wa kusapula pano pa ntanda ponso. (Mateo 24:14) Bengilanga uno mwingilo pambulwa nsengwa, mwanda baswele Leza ne balondakani nabo.

Shi ke pano, kokaleka mfwatakani nansha nsungu ikukankaje kuteja Batumoni kitatyi kyobāya ku yobe njibo nansha kyomwitana nabo kuntu kukwabo. Baloñanga bukomo bwa kwikala balondakani bayampe. Bine, itabija shi abakunena kwifunda nabo Bible. Wifunde Kinenwa kya Leza uyuke mokitupela kikulupiji amba kitatyi kya kushikata pamo mu nsangaji na bakwetu nansha balondakani kibafwena pabwipi. Mu kine kitatyi’kya, kwisañuna kwa bantu amba yeu i wa lukoba kampanda, i wa mutōtelo kankenge, i mutōkane nansha mukelenge kebikōnepo kadi bulunda bulumbuluke botwabila batwe bonso.

[Bifwatulo pa paje 5]

I biyampe kulonga tubintu twa kanye ku balondakani nobe

[Kutambile Kifwatulo]

Umbuo wa ntanda: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.