‘Mukomenei Dyabola’
‘Mukomenei Dyabola’
‘Mukomenei Dyabola, nandi ukemunyema.’—YAKOBA 4:7.
1. I bika byotukokeja kunena pa ino ntanda ya dyalelo, ne mwanda waka bashingwe-māni ne bapwani nabo bafwaninwe kutadija?
“LEZA wajimina, ino Dyabola kasha ushala.” Bino binenwa bya André Malraux, mulembi mwine Franse i bikwatañane biyampe na ino ntanda yotudi’mo. Mwanda mingilo ya bantu ilombola na bubine amba itononwanga na budyumuku bwa Dyabola, ke na kiswa-mutyimapo kya Leza. Satana ulubijanga bantu na “bukomo bonso, ne biyūkeno, ne bingelengele bya bubelabubela, ne bongojani bonso bwa bukondame bwa boba bakonakanibwa.” (2 Tesalonika 2:9, 10) Ino mu ano “mafuku a mfulo,” Satana upwilanga mpumpu bengidi ba Leza bepāne, utamba bene Kidishitu bashingwe-māni bulwi, mwanda “bālamine bijila bya Leza, ne kulamata ku busapudi bwa Yesu.” (2 Temote 3:1, NW; Kusokwelwa 12:9, 17) Bano Batumoni, pamo ne bapwani nabo bakulupile kukekala pano panshi, bafwaninwe kutadija.
2. Satana wāongwele Eva namani, ne i moyo’ka wākwetwe mutumibwa Polo?
2 Satana i ñongojani wa mfulo ne ngalwilo. Wāfyamine mudi nyoka pa kongola Eva, wamupa milangwe ya amba ukekala na nsangaji mikatampe shi alonge bintu pampikwa kubanga bisaka Leza. (Ngalwilo 3:1-6) Kintu kya myaka tununu tuná kupita’po, mutumibwa Polo wākwetwe moyo amba bene Kidishitu bashingwe-māni ba mu Kodinda nabo babwanya kupya mu bunwanwa bwa Satana. Wāsoneka’mba: “Nkwetwe moyo mwanda wa kutyina na’mba; padi shi pa ka, shi pa ka mwakongolwa ku uno mutyima umo, o mutele mudi Kidishitu, monka mwāongwelele nyoka Eva ku bukosoke bwandi.” (2 Kodinda 11:3) Bine, Satana ubolejanga mityima ya bantu na kunyengakanya mulangilo wabo. Monka mwaāongwedile Eva, ukokeja kufikija ne bene Kidishitu ku milangwe mifwe, ya amba nsangaji yabo idi mu kintu kampanda kipelele Yehova ne wandi Mwana.
3. I bulami’ka bupāna Yehova bwa kwitukinga kudi Dyabola?
3 Satana udi pamo bwa ntei uta makinga a kukwata toni tudi mu kilabi. Ino shi batwe tusaka kwepuka makinga a Satana, tufwaninwe ‘kwikala pantu pafyame pa Mwine Mukatakata Mwine,’ kifuko kya kyelekejo kya bulami bupāna Yehova ku boba bonso bakōkele bubikadi bwandi mu byobalonga. (Mitōto 91:1-3) I amo, batwe bonso tusaka bulami bupāna Leza kupityila ku Kinenwa kyandi, ku mushipiditu wandi, ne ku bulongolodi bwandi, amba tuyuke “kwimanija mu byakyongo bya dyabola.” (Efisesa 6:11) Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “byakyongo” kibwanya kwalamunwa ne bu “bilongwa bya budyumuku,” nansha bu “bunwanwa.” Na bubine, Dyabola wingidijanga bunwanwa buvule ne bilongwa bya budyumuku mwa kukwatyila bengidi ba Yehova.
Makinga Ātelwe Bene Kidishitu Babajinji
4. Bene Kidishitu babajinji bādi mu ntanda ya muswelo’ka?
4 Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji ne ka bubidi K.K. bāikele’ko mu kitatyi kyādi kinanine Umbikalo wa Loma. Ndoe ya Loma (Pax Romana) yādi itubulula busunga. Ino ntundubuko yāletela kabumbo ka bendeji bitatyi bivule bya kwitūkija; kupwa balopwe bālonga buninge bwa kutūdila bantu makayo mavule a kwipwija mukose kutyina amba bakatomboka. Mu bitatyi bimo, mafuku a kukōkolokwa ādi buvule bumo na mafuku a mingilo. Baludiki bādi bayata mukōlo wa Leta mwa kupela bantu mikate ne mazua; koku bebadinga mavumo, koku bebatūla mu kilabi.
5, 6. (a) Mwanda waka kebyādipo biyampe bene Kidishitu kwenda ku bizuilo ne bikailo bya bene Loma? (b) I bunwanwa’ka bwādi na Satana, ne bene Kidishitu bādi bakokeja kwepuka’bo namani?
5 Lelo ino ngikadilo yādi na kyaka ku bene Kidishitu babajinji? Eyo, yādi ileta kyaka, nakampata shi tutale bidyumu byāsonekelwe na balembi bāikele’ko kinondanonda na batumibwa babajinji, kifwa Tertullien; mwanda ku bene Kidishitu, kwipwija mukose kuvule kwa mu yoya myaka kwādi kwa byaka byonkabyonka ku mushipiditu ne mu mwikadilo. Kifwa, masobo ne makayo mavule a kikonge ādi alongwa mwanda wa kutumbija bilezaleza. (2 Kodinda 6:14-18) Mu bizuilo, nansha ke mu makayo mavule a kishi mwādi’nka muyule bilongwa bya busekese ne bya butapani kebwamwekele kashā. Mwenda myaka bantu bāleka kutobalwa makayo a kishi, bapingakanya’o na mazua a munyanji a kwengelekeja myanda. Jérôme Carcopino, mulembi wa mānga, unena mu dibuku dyandi Būmi bwa Difuku ne Difuku mu Loma wa Kala (Angele) amba: “Mu makayo’a, bakayi bana-bakaji bādi bapebwe lupusa lwa kuvula mutaka nsensele . . . Mashi ādi amwangwa bilembelembe. . . . [Mazua a kwiula] ādi na bilongwa mulwi bya kiboja, byāmunine bantu bonso ba mwipata. Kebākidipo kadi na mwenji wa byabulongelonge bisansa mutyima byādi bilombolwa, mwanda bintu bilengeja moyo bya kwiketaketa bisudi mu bikailo byāūmije mityima yabo ne kwibanyengakanya milangwe.”—Mateo 5:27, 28.
6 Mu bikailo, bakayi ba makayo a butombe bādi bekupila befikija’nka ne ku lufu, pakwabo balwa na banyema ba ntanda, bebepaya, pakwabo nabo bepaibwa. Babipolapola batyibilwa mambo a lufu, mwenda mafuku ne bene Kidishitu bavule, bādi belwa mu banyema ba budyani. Nansha ke mu yoya myaka imbajinji, bunwanwa bwa Satana bwādi bwa kusaka kutunija mityima ya bantu baleke kwela busekese ne bikandangobo mwenji, kufika’nka ne byobisambakana konso konso ne bantu kebabila’byo. Muswelo umo kete wādi unenwe bantu kwepuka dino dikinga i kwijiba kwenda ku bizuilo ne bikailo.—1 Kodinda 15:32, 33.
7, 8. (a) I kika kinenenwa amba kyādi kya bulembakane ku mwine Kidishitu kwenda ku makayo a kunyema lubilo mu makalo? (b) Satana wādi ubwanya namani kwingidija byumbu bya bene Loma bu dikinga dya kukwata’mo bene Kidishitu?
7 Makayo a kunyema lubilo mu makalo mu biwanza keādipo abulwa kusangaja bantu, ino keādipo metabijibwe na bene Kidishitu, mwanda bibumbo byādi divule bifula ku butapani. Mulembi umo wa mu myaka katwa ka busatu unena amba batadi bamobamo bādi bafula ku kwikupila; kadi Carcopino nandi unena amba “bambuki ba malumba a ñenyenye ne babwitwa bādi nabo na mwingilo” mu mpito ya mobo a bikailo. I kimweke patōka amba bikailo bya bene Loma kebyādipo bifwaninwe ku bene Kidishitu.—1 Kodinda 6:9, 10.
8 Lelo byumbu bitumbe bya bene Loma nabyo? Eyo, kōya ne kwidyangula kekwādipo kubi. Ino byumbu bivule bya bene Loma byādi byubo bikatakata bidi na byumba bya kwifimbila’mo, bya kwitamwina’mo ngitu, bya kuzuila’mo, ne bya kudila’mo ne kutomena’mo. Nansha byokwādi kitatyi kya bana-balume ne bana-bakaji koya pala pala, kuno kwādi kunena bitupu, mwanda kekyādipo kipelejibwe koila mumo. Clément wa Alekesandala wāsonekele amba: “Byumbu byādi byoya’mo bana-balume ne bana-bakaji kintyompe; kadi bādi boya mutaka nsensele mwa kwisangeja na bilongwa bya munyanji.” O mwanda bintu byendele’mo byādi bipēla kwingidijibwa na Satana bu dikinga dya kukwata’mo bene Kidishitu. Batunangu i boba bādi bējiba kwenda’ko.
9. I makinga’ka ādi anenwe kwepuka bene Kidishitu babajinji?
9 Kuta bubale nako kwādi kusangelwa bininge mu myaka yādi inanine Umbikalo wa Loma. Bene Kidishitu babajinji bādi babwanya kwepuka kwipakila kwidya bintu mu makayo a kunyema mu makalo na kuleka kwenda ku biwanza bya makayo. Inoko bubale butyebutye bwādi butebwa mu bufyafya mu byumba bya kufula ne mu bitewilo bya malwa. Bakayi bādi bepakila kwidya bintu na kutela kibalwa kibwane nansha kipatuke kya tuminono nansha kya tukupa tufīle mukayi mukwabo mu makasa. Bubale bwādi bulundila’ko nsangaji mu bantu mwanda bwādi na lukulupilo lwa kwikala na lupeto luvule mu kukopa kwa diso. (Efisesa 5:5) Kadi batuseya bana-bakaji bādi mu bino bitewilo divule bādi bandumba, kino kyādi kilundila’ko kyaka kya kuponena mu busekese. Ano i makinga amoamo Satana aādi uta bene Kidishitu ba mu bibundi bya Umbikalo wa Loma. Le bino bintu i bishile na bya dyalelo?
Makinga a Satana Dyalelo
10. Ngikadilo ya dyalelo iifwene namani na yoya yādi’ko mu Umbikalo wa Loma?
10 Makinga a Satana keashintyilepo mu bivule mu bula bwa tutwa twa myaka. Mutumibwa Polo wāpele bene Kidishitu ba mu kibundi kyoneke kya Kodinda madingi masumininwe kutyina amba ‘Satana wakebadyumukila.’ Wānena’mba: “Bātwe ketwidilwepo budyumuku [bwa Satana].” (2 Kodinda 2:11) Mu matanda mavule mashidimuke, ngikadilo ya dyalelo idi pamo’nka na yoya yādi’ko mu Umbikalo wa Loma pa kunana kwao. Bantu bavule pano badi na kitatyi kilampe kya kwitūkija kupita myaka yonso. Makayo a tombola atūdile’ko Leta o mene apa balanda lukulupilo lwa bubela. Kudi makayo mavule a bei tyipi epwija’ko bantu mukose dyalelo. Biwanza bya mazua biyulanga’nka bā bantu bata bubale, kyaba kimo bibumbo bikupilanga, bakayi nabo bo bene. Minjiki imbi ikitelekwa nyeke na bavule, makayo a munyanji nao akilombolwa mu bikailo, mu masinema ne ku matelevijo. Mu matanda makwabo, koila pamo mu byumbu bya mema makabuke ne mu minonga kukyoibwa na bavule, koya mutaka nsensele ku mbadi ya ngui ko kwine kutumbalele. Bine Satana ukimbanga kongola bengidi ba Leza na kwipwija mukose kwa bwine ntanda, monka mwaālongele mu myaka tutwa twa ngalwilo ya bwine Kidishitu.
11. I makinga’ka adi mu kwikala na buya bwa kwitūkija ne kwipwija mukose?
11 Mu ino ntanda ya mitabakano yonkayonka, kwikala na buya bwa kwitūkija ne kwipwija mukose i kwendele’mo. Ino mobo amoamo a bifikilo bya benda mu makonje ekalanga bu dikinga dya Satana dya kukwatyila’mo bene Kidishitu ba dyalelo na busekese ne bunkolwankolwa, monka mwādi mwikadile byumbu bya bene Loma na kyaka ku bene Kidishitu babajinji. Polo wātumīne bene Kidishitu ba mu Kodinda mukanda amba: “Kemukyongolwai; kwinangila kubi kuboleja miswelo milumbuluke. Langukilai ku boloke, ne kupya mambo mpika, ke-mwi-bantu bamo bamo kemudipo na [buyuki bwa] Leza.”—1 Kodinda 15:33, 34.
12. I makinga’ka amoamo engidija Satana mwasaka kukwata bengidi ba Yehova dyalelo?
12 Twadi tubamone amba Satana wāingidije budyumuku mwanda wa kōna milangwe ya Eva. (2 Kodinda 11:3) Dyalelo, dikinga dimo dya Dyabola i dya kufikija bene Kidishitu ku kulanga amba shi bendelele mutokitoki mu kulonga bintu bilombola amba Batumoni ba Yehova nabo i bantu pamo bwa bantu bonso, nabya bakabwanya kukokela bavule ku bubinebine bwa bwine Kidishitu. Pakwabo bapityijanga’byo kipimo, uyuka abo’ko bafula kubi. (Hakai 2:12-14) Dikinga dikwabo dya Satana i dya kutonona bene Kidishitu bepāne, batame ne banuke, ku kwikala kulu mu bya Leza, kulu mu bya ntanda ne ku ‘kufityija mushipiditu sandu mutyima.’ (Efisesa 4:30) Bavule i baponene mu dino dikinga na kwingidija Entelenete bibi.
13. I dikinga’ka dimo difyame dibadilwa mu bilongwa bya budyumuku bya Dyabola, ne i madingi’ka mafwaninwe atanwa mu Nkindi?
13 Dikinga dikwabo dya Satana i bijolongo. Kekudipo mwine Kidishitu witabijanga ku kusaka kwandi kukaya na majende nansha na budemona. Inoko, bamo na mu kalengwa, belekelelanga kebatale mafilime, makayo a ku televijo, ku video, ne mu kusoma mabuku a banuke nansha myanda isepeja ayo’ko īsambila pa butapani nansha pa maleñanya. Bintu byonso bidi na luvumba lwa majende i bya kutadila kulampe. Lukindi lumo lwa tunangu lunena’mba: “Miba ne makinga bidi mu dishinda dya mupupakane; yewa wilama mūya wandi ukasonsoloka kulampe ne ko b[i]di.” (Nkindi 22:5) Satana i ‘leza wa ino ngikadilo ya bintu,’ o mwanda kintu kyo-kyonso kyenda ntumbo pi na pi kekibulwangapo kufya nansha’tu dikinga dimo dyatele.—2 Kodinda 4:4; 1 Yoano 2:15, 16.
Yesu Wākomene Dyabola
14. Yesu wākomene namani ditompo dibajinji dya Dyabola?
14 Yesu wāshile kifwa kilumbuluke kya kukomena Dyabola ne kumupangila kulampe. Yesu wātompelwe na Satana kinondanonda na kubatyijibwa ne pa kupwa kushikilwa na nzala mafuku 40. (Mateo 4:1-11) Ditompo dibajinji dyādi dimanine pa nzala yākwete Yesu paāpwile mafuku kudya kantu mpika. Satana wānene Yesu alonge kingelengele kibajinji mwa kupwijija nzala yandi. Penepa Yesu wātela binenwa bya Kupituluka 8:3, mwanda wa kupela kwingidija bukomo bwandi pa kamweno ka aye mwine, ino wābadikija bidibwa bya ku mushipiditu kumeso kwa bya ku ngitu.
15. (a) Satana wāingidije kilokoloko’ka kya kipangila pa kutompa Yesu? (b) Le i kilongwa’ka kibadilwa mu bilongwa bikatampe bya budyumuku bingidijanga Satana pa kukwata bengidi ba Leza dyalelo, ino tukamukomena namani?
15 Kintu kisangaja pa dino ditompo i kino: Dyabola kātompelepo kukwata Yesu na busekese. Mungya kipangila, nzala ifikijanga muntu ku kupepeketa kukimba byakudya, o mwanda kino kyo kyādi kilokoloko kikatampe mpata kipēla kongola nakyo Yesu pa kino kyaba. Ino Dyabola wingidijanga matompo’ka dyalelo pa kongola bantu ba Leza? I mavulevule kadi meshileshile, ino matompo a busekese abadilwa mu bilongwa byandi bikatampe bya budyumuku byazozeja nabyo bululame bwa bantu ba Yehova. Ino shi twiule Yesu, tukakomena Dyabola ne kunekenya matompo andi. Yesu wāepele byongo bya Satana na kuvuluka bisonekwa bifwaninwe, ne batwe netu i biyampe kuvuluka bisonekwa, kifwa Ngalwilo 39:9 ne 1 Kodinda 6:18.
16. (a) Satana wātompele Yesu namani musunsa wa bubidi? (b) I mu mashinda’ka mubwanya kwitutompa Satana tutūle Yehova pa ditompo?
16 Dya bubidi, Dyabola wātentamije Yesu pa nsongo ya musaka wa tempelo, katompa bukomo bwa Leza bwa kukinga Yesu na bamwikeulu Bandi. Yesu wāpela kutompa Shandi, wātela Kupituluka 6:16. Eyo, Satana kakokejapo padi kwitutompa na kwitutenteka pa musaka wa tempelo, ino ukokeja kwitutonona tutūle Yehova pa ditompo. Lelo tukimbanga’nka kujingulula i pepi potukokeja kufudila mu kwiula muvwadilo ne mwidyangwilo wa bwine ntanda pampikwa kupebwa madingi? Le twikalanga na mutyima wa kutompa kwikuja mu makayo mabi’ni? Shi bidi namino, nabya tutūlanga Yehova pa ditompo. Shi tudi na kukanina kwa mutyima kwa uno muswelo, Satana ukajingaila potudi pa kyaba kya kwitunyema, bine ukatompa nyeke kwitongola twikale ku mutamba wandi.
17. (a) Dyabola wātompele Yesu namani musunsa wa busatu? (b) Le Yakoba 4:7 ukokeja namani kufikidila potudi?
17 Kadi Satana pa kulaya Yesu amba shi untōte nkakupa malopwe onsololo a ntanda, Yesu wāmukomena dikwabo na kutela Bisonekwa, ne kwimanija nshinkidingi mu butōtyi bwa kutōta’nka Shandi kasuku kete. (Kupituluka 5:9; 6:13; 10:20) Eyo, Satana kakokejapo padi kwitupa malopwe onso a ino ntanda, ino witutompanga nyeke na kwitubeleñenya byabupeta nansha milangwe ya kwipa kalopwelopwe. Lelo tulondololanga pamo bwa Yesu na kutōta enka Yehova kasuku kandi? Shi i amo, nabya byāfikile Yesu biketufikila ne batwe. Nsekununi ya Mateo inena’mba: “Penepo kala dyabola nandi wamuleka.” (Mateo 4:11) Netu Satana uketuleka shi twimanije nshinkidingi mu kulwa nandi na kuvuluka misoñanya mifwaninwe ya mu Bible ne kwingidija’yo. Mutumibwa Yakoba wāsonekele amba: ‘Komenai Dyabola, nandi ukemunyema.’ (Yakoba 4:7) Mwine Kidishitu umo watumine mukanda ku musambo wa Batumoni ba Yehova mu Franse amba: “Na bubine Satana udi na budyumuku. Nansha byonadi na kukanina kuyampe kwa mutyima, ino nakomenwe kunekenya malango ami ne bilokoloko byami. Inoko, na bukankamane, na kitūkijetyima, ne kutabukidila na bukwashi bwa Yehova, nalamine bululame bwami ne kukwatyija nkē ku bubinebine.”
Bakumbanye Byonso Mwa Kukomenena Dyabola
18. Le i panopele’ka ya ku mushipiditu itukumbanya mwa kukomenena Dyabola?
18 Yehova i mwitupe panopele mikunkane ya ku mushipiditu amba tumone “kwimanija mu byakyongo bya dyabola.” (Efisesa 6:11-18) Buswe botuswele bubinebine bukekala bwa kikaya mu kifuka, bine buketuteakanya mwa kwingidila mwingilo wa bwine Kidishitu. Kusumininwa kotusumininwe kulonda misoñanya myoloke kukekala bwa kilama-kyadi kya kukinga mutyima wetu. Wivwane tuvwale myanda miyampe ku maulu etu, nabya iketutwala nyeke mu mwingilo wa busapudi, ne kino kiketukomeja ne kwitukinga ku mushipiditu. Lwitabijo lwetu lukomo ludi pamo bwa ngabo mikatampe, luketukinga ku “miketo yonso ya mudilo ya yewa mubi,” lonji ne byongo byandi bya budyumuku. Lukulupilo lwetu lotukulupile amba milao ya Yehova ikafikidila binebine nalo lukekala pamo bwa kilama-mutwe kya kukinga mulangilo wetu ne kwitupa ndoe ya mutyima. (Fidipai 4:7) Shi bine twikale basendwe mu kwingidija Kinenwa kya Leza, nabya kikekala pamo bwa lupete lotukokeja kunyongolola nalo bantu mu bupika bwa ku mushipiditu bwa Satana. Kadi tukelubimbija mwanda wa kulwa nalo mwālwidile nalo Yesu paādi utompibwa.
19. Kutentekela pa ‘kukomena Dyabola,’ i bika bikwabo byotufwaninwe kulonga?
19 Bine, shi twilumbīle nyeke “panopele yonso ya Leza” ne kulombela kitatyi kyonso, ketukabulwepo kukulupila amba Yehova uketukinga ponso petutamba Satana. (Yoano 17:15; 1 Kodinda 10:13) Ino Yakoba wālombwele amba ‘kukomena Dyabola’ bunka bwako kekubwenepo. Kupityidila, tufwaninwe ‘kukōkela Leza,’ mwanda witutele mutyima. (Yakoba 4:7, 8) Mu kishinte kilonda’ko, tukabandaula motukokejeja kukōkela Leza.
Usa Kulondolola Namani?
• I makinga’ka a Satana ādi afwaninwe kwepukwa na bene Kidishitu babajinji?
• I bilongwa’ka bya budyumuku bingidija Satana dyalelo mwasaka kukwata bengidi ba Yehova?
• Yesu wākomene matompo a Dyabola muswelo’ka?
• I panopele’ka ya ku mushipiditu itukwasha tukomene Dyabola?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kifwatulo pa paje 9]
Yesu wākomene Dyabola na kininga
[Bifwatulo pa paje 10]
Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji bādi bejibe ku kwipwija mukose kwa bikandangobo ne busekese
[Kutambile Kifwatulo]
The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck