Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Bene Kidishitu Basakilwa Umo ne Mukwabo

Bene Kidishitu Basakilwa Umo ne Mukwabo

Bene Kidishitu Basakilwa Umo ne Mukwabo

“Tudi byakungitu bya bātwe bene na bene.”—EFISESA 4:25.

1. Dibuku dimo dinena namani pa umbidi wa muntu?

 UMBIDI wa muntu i kintu kya kutendelwa mu bupangi! Dibuku dimo (The World Book Encyclopedia) dinena’mba: “Kyaba kimo bantu batelanga umbidi wa muntu bu mashini—a kutulumukwa keamwekele kashā. Eyo, umbidi wa muntu shao ke mashinipo. Inoko udingakene nao mu miswelo mivule. Umbidi udi na bipindi bivule’nka bwa mashini. Kipindi ne kipindi kya umbidi kidi na mingilo pa bula, monka mwikadile kipindi ne kipindi kya mashini. Ino bipindi byonso bingidilanga pamo, mu uno muswelo, byendeja umbidi nansha mashini biyampe.”

2. Umbidi wa muntu ne kipwilo kya bwine Kidishitu i bidingakane mu muswelo’ka?

2 Bine, umbidi wa muntu udi na bipindi nansha bikunki bivule, kimo ne kimo kingila mwingilo usakibwa. Kekudipo kajilojilo, musunya nansha kikunki kyambulwa kyokikadile’ko. Ne umo ne umo mu kipwilo kya bwine Kidishitu nandi mo monka, ubwejanga kintu kampanda ku bukomo ne ku buya bwakyo bwa ku mushipiditu. (1 Kodinda 12:14-26) Eyo, kekudipo pa kipwilo unenwe kwimona bu mutabuke bakwabo, nansha wa kwimona bu wampikwa mvubu.—Loma 12:3.

3. I muswelo’ka ulombola Efisesa 4:25 amba bene Kidishitu basakilwa umo ne mukwabo?

3 Bene Kidishitu basakilwa kwioba umo ne mukwabo, pamo’nka bwa bikunki bya ku umbidi wa muntu. Mutumibwa Polo wānene banababo bashingwe māni a mushipiditu amba: “Muleke bubela, mwisambe b[u]binebine wa ku mukwabo, wa ku mukwabo; ke-twi-bantu tudi byakungitu bya bātwe bene na bene.” (Efisesa 4:25) Bene Isalela wa ku mushipiditu—“ngitu ya Kidishitu”—byobadi ‘bya ku ngitu bya abo bene na bene,’ besambanga bubinebine ne kwingila kakasa kakasa umbyonso. Eyo, umo ne umo mobadi i wa bakwabo bonso. (Efisesa 4:11-13) Kobadi kubelunga na nsangaji bene Kidishitu babinebine bengila nabo kakasa kakasa, badi na lukulupilo lwa pano panshi.

4. Bapya babwanya kukwashibwa mu miswelo’ka?

4 Mwaka ne mwaka, kubatyijibwanga bantu bavule bakulupile kukekala mu paladisa pano panshi. Banababo pa kipwilo badi na nsangaji ya kwibakwasha nabo ‘batundulukile ku bupye.’ (Bahebelu 6:1-3) Bebakwasha bayuke kulondolola bipangujo bitala Bible ne kwibapa bukwashi bufwaninwe mu mwingilo. Tukokeja kukwasha bapya na kwibashila kifwa kilumbuluke kya kulondolola kitatyi ne kitatyi mu kupwila. Mu bitatyi bya byamalwa namo tufwaninwe kwibakankamika ne kwibasenga. (1 Tesalonika 5:14, 15) Tufwaninwe kukimba miswelo ya kukwasha bakwetu nabo ‘bendelele na kunangila mu bubinebine.’ (3 Yoano 4) Twikale banuke nansha batame, bakishilulashilula kunangila mu bubinebine nansha ba myaka, tukokeja kulumbulula būmi bwa ku mushipiditu bwa banabetu betabije—bine twibasakilwa.

Bākwashañene Bukwashi Bwādi Busakibwa

5. Ba Akwila ne Pishila bākweshe Polo muswelo’ka?

5 Bene Kidishitu balume ne bakaji babadilwa mu baloelelwanga kukwasha banababo betabije. Kifwa, ba Akwila ne wandi mukaji Pishila (Piseka) bākweshe Polo. Bāmutambwile ku yabo njibo, bāingila nandi bu bampunga ba mapema, bāmukwasha ne ku kushimika kipwilo kipya mu Kodinda. (Bilongwa 18:1-4) Bātūla’nka ne būmi bwabo mu kyaka pa mwanda wa Polo mu muswelo umo keupotolokelepo. Bādi bashikata mu Loma kitatyi kyānene Polo bene Kidishitu bādi’mo amba: “Naimunapo ba Pishila, ne Akwila mwine kumo, bakwashi bami mudi Kidishitu Yesu. Boba batūdile mashingo abo pa būmi bwami, nebafwijako, kadi ke ami enka, bunka bwami, ehe, nanshi i ne bipwilo byonso bya baJentaila kumo bibafwijako.” (Loma 16:3, 4) Bene Kidishitu bamo ba mu ano mafuku nabo bashimikanga bipwilo ne kukwasha batōtyi nabo mu miswelo pala pala, pamo bwa ba Akwila ne Pishila, kyaba kikwabo batūla’nka ne būmi bwabo mu kyaka kutyina amba bakafikija bengidi ba Leza ku malwa nansha ku lufu mu makasa a ba kwibapangapanga.

6. I bukwashi’ka bwākwashibwe Apolosa?

6 Ba Akwila ne Pishila bākweshe kadi Apolosa mwine Kidishitu muyuke kunena, wādi ufundija bekadi ba mu Efisesa myanda ya Yesu Kidishitu. Mu kitatyi’kya, Apolosa wādi uyukile’nka lubatyijo lwa Yoano lwa kyelekejo kya kwalamuka pa mutyima ku bubi bwa kujilula kipwano kya Bijila. Ba Akwila ne Pishila pa kumona amba Apolosa usakilwa bukwashi kampanda, “bamushintulwila bilumbuluke byonka mwendele dishinda dya Leza.” Kepabulwe padi bāshintulwile amba lubatyijo lwa bwine Kidishitu i kubatyijibwa yense mu mema ne kupungulwilwa mushipiditu sandu. Apolosa wāyuka’byo senene. Pa kufika’ye mu Akaya, nandi wākwasha “pakatampe pēne boba bakwitabija ku buntu, mwanda webanekenye byamalwa’tu [Bayuda] mu meso a bantu bonso pa kwibalombola mu bisonekwa’mba: Yesu i Kidishitu.” (Bilongwa 18:24-28) Malondololo a batōtyi netu etukwashanga divule twivwanije biyampe Kinenwa kya Leza. Ne mu kino kintu namo tusakilwa umo ne mukwabo.

Bākwashañene Bukwashi bwa ku Ngitu

7. Le bene Fidipai bālongele’po kika pādi pasakilwa banababo bene Kidishitu bukwashi bwa ku ngitu?

7 Boba bādi mu kipwilo kya bwine Kidishitu kya mu Fidipai bādi baswele Polo mpata, bāmutumina ne bintu bya ku ngitu paākidi mu Tesalonika. (Fidipai 4:15, 16) Banabetu ba mu Yelusalema nabo pobādi basakilwa bukwashi, bene Fidipai bāpeja kwibakūkila kupita ne pa misokwe yabo. O mwanda Polo wātendele bininge mushipiditu mulumbuluke wa banababo, bana-balume ne bana-bakaji ba mu Fidipai, wēbatela ne bu kifwa ku betabije bakwabo.—2 Kodinda 8:1-6.

8. Epafolodetusa wādi na mushipiditu wa muswelo’ka?

8 Kitatyi kyākutyilwe Polo mu buloko, bene Fidipai kebātuminepo byabuntu bya ku ngitu byonkabyonka, bātumine ne Epafolodetusa ntunguluji wabo. Polo wānena’mba: “Pa mwanda wa mīngilo ya Kidishitu [Epafolodetusa] wadi pa bwipi ponka na kufwa, ne kwakamwa būmi bwandi mpika’mba, afikijije kyokya kyadi kibulwe pa mīngilo yenu ya padi ami.” (Fidipai 2:25-30; 4:18) Ketusapwidilwepo shi Epafolodetusa wādi mukulumpe nansha mwingidi wa mingilo. Inoko, wādi mwine Kidishitu mwipāne kadi mukwashi, o mwanda Polo wādi usakilwa’ye binebine. Lelo mu kipwilo kyenu mubulwe’po kampanda udi pamo bwa Epafolodetusa?

Bādi ‘Bakomejañana pa Mutyima’

9. I kifwa’ka kyētushidile Aditakusa?

9 Batutu ne bakaka ba buswe badi pamo bwa ba Akwila, Pishila, ne Epafolodetusa batendelwanga mpata mu kipwilo kyo-kyonso. Batōtyi netu bamo bakokeja kwikala bwa Aditakusa mwine Kidishitu wa mu myaka katwa kabajinji. Aye ne bakwabo’po bādi ‘bakomejañana pa mutyima,’ padi i na kusenga bantu nansha na kwibakwasha mu myanda kamukaya ya pa kitako. (Kolose 4:10, 11) Aditakusa wākweshe Polo, wēlombola bu mulunda wabinebine usakibwanga mu bitatyi bya bufudile. Wādi pamo bwa uno utelelwe mu Nkindi 17:17 amba: “Mulunda usanswanga mafuku onso nyeke, mukimonya-malwa wilombola bu-mwanabo.” Mwene batwe bonso tufwaninwe kulonga buninge bwa kwikala ‘bakomeja pa mutyima’ batōtyi netu bene Kidishitu? Nakampata tufwaninwe kolwela boba basusuka na byamalwa kuboko kwa kwibakwasha.

10. Petelo wāshidile bakulumpe bene Kidishitu kifwa’ka?

10 Bakulumpe bene Kidishitu bo bene bafwaninwe kukomeja batutu ne bakaka ba ku mushipiditu pa mutyima. Kidishitu wānene mutumibwa Petelo amba: “Kakomeje bamwanenu pa mutyima.” (Luka 22:32) Petelo kādipo wa kukakankalwa kwibakomeja, mwanda wādi na ngikadilo mininge, mikomo pamo bwa dibwe, nakampata kupwa kwa lusangukilo lwa Yesu. Ne banwe bakulumpe nenu, longai buninge bwenu bonso mukomeje banabenu pakubulwa nsengwa kadi na kanye, mwanda mwibasakilwa.—Bilongwa 20:28-30; 1 Petelo 5:2, 3.

11. I muswelo’ka otubwanya kumwena mu kubandaula mushipiditu wādi na Temote?

11 Temote, ka mu kunwi wa Polo, wādi mukulumpe utele bene Kidishitu bakwabo mutyima bininge. Nansha byaādi na makambakano a misongo, ino wālombwele lwitabijo lukunkane ne ‘kwingila mingilo ya bupika pamo na Polo ya kwendeleja myanda miyampe.’ O mwanda mutumibwa wānene bene Fidipai amba: “Nkidipo ne mukwabo wa mutyima pamo na wandi wakwimubanga binebine bilumbuluke pa myanda yenu, mhm.” (Fidipai 2:20, 22; 1 Temote 5:23; 2 Temote 1:5) Netu tukokeja kwikala dyese ku batōtyi netu ba Yehova shi tulombola mushipiditu na owa wādi na Temote. Bine, tunenwe kutyumwina mu manwi bukōkekōke bwetu bwa ngitu ne matompo meshileshile, ino kadi tukokeja ne tufwaninwe kulombola lwitabijo lukomo ne kubanga na buswe batutu ne bakaka ba ku mushipiditu. Tufwaninwe kuvuluka nyeke amba twibasakilwa.

Bana-Bakaji Bākwatakenye Bakwabo

12. I ñeni’ka yotukokeja kuboila ku kifwa kyāshile Dokasa?

12 Mu bana-bakaji bene Leza bākwatakenye bakwabo mudi ne Dokasa. Paāfwile, bana ba bwanga bāketyije Petelo, bāmutweja mu kyumba kya peulu. Mwine’mwa “bakaji-babafu badi ke bēmene kwādi, badila, ke bamulombola ne bikūtu, ne mitwelo, byādi wibalongela Dokasa pākidi nabo.” Dokasa wāalujibwa ke mūmi, wāendelela na kuvudilwa “mīngilo miyampe, ne byabuntu kudi balanda.” Ne mu kipwilo kya bwine Kidishitu kya dyalelo namo mudi bana-bakaji badingakene na Dokasa, bakokeja kulonga bikūtu nansha bilongwa bikwabo biyampe ku basakilwa’byo. Bine, mingilo miyampe yabo imanine dibajinji pa kutantyija tumweno twa Bulopwe ne kwingila mingilo ya kulonga bana ba bwanga.—Bilongwa 9:36-42; Mateo 6:33; 28:19, 20.

13. Le Didya wāikele kusasaketa banababo bene Kidishitu muswelo’ka?

13 Mwana-mukaji wādi wakaminwe Leza utelwa dya bu Didya nandi wākwatakenye bakwabo. I mwine Tyiataila, ino wādi mu Fidipai kitatyi kyāile Polo kusapula’mo kubwipi kwa mu mwaka wa 50 K.K. Padi Didya wādi umo wa mu baketūtyile mu mutōtelo wa Bayuda, ino bimweka bu mu Fidipai mwādi Bayuda batyetye’tu, ne shinakoka mine mutupu. Aye ne bana-bakaji bakwabo bepāne bākongwidile ku nkula ya munonga kukatōta pāile mutumibwa kwibasapwila myanda miyampe. Nsekununi inena’mba: “Mfumwetu wamushitwile mutyima wandi’mba, até konka ku binenwa bīsambwa kudi Polo. Ebiya byābatyijibwe ne ba mu njibo yandi bēne kumo, kētwisashila’mba: Shi umbaumone ne mulumbuluke kudi Mfumwetu nankyo mukafikilei monka mu njibo yami mo mwakwikala. Penepo wetuningila’mba: Poso mutwele mu njibo yami.” (Bilongwa 16:12-15) Didya wāsakile kulongela bakwabo biyampe, o mwanda wānekenye Polo ne bendi nandi bāshikata nandi. Bine, netu tusangelanga bininge kizaji kya uno muswelo kitulombolanga dyalelo banabetu bene Kidishitu ba mutyima muyampe, wa buswe ne kanye!—Loma 12:13; 1 Petelo 4:9.

Tusakilwa ne Banwe Bankasampe

14. Yesu wādi na bankasampe muswelo’ka?

14 Kipwilo kya bwine Kidishitu kyāshilwile na Yesu Kidishitu, Mwanā Leza wa mutyima muyampe kadi wa kyanga. Bantu bādi basangela kwikala nandi mwanda wādi na buswe ne lusa. Pāshilwile bantu bamo kumuletela babo bana batyetye, bana ba bwanga bāanjile kwibakankaja. Ino Yesu wānena’mba: “Mwitulekei bidi twana twiye kwami kemukitukandai, ke-buntu bulopwe bwa Leza i bwa [bantu badi] bwa tonka’to. I binebine byo nemunena’mba: Wakubulwa kwitabija bulopwe bwa Leza pamo bwa kāna katyetye, nankyo kakatwelamo[po] nansha patyetye.” (Mako 10:13-15) Pa kweselwa madyese a Bulopwe, tufwaninwe kwikala betyepeje, betabija kufundijibwa pamo bwa twana tutyetye. Yesu wālombwele amba uswele twana na kwitutekuna mu maboko ne kwitwesela dyese. (Mako 10:16) Lelo bankasampe ba dyalelo nabo? Bine, yukai amba mwi baswedibwe ne kusakibwa pa kipwilo.

15. I myanda’ka ya mu būmi bwa Yesu isonekelwe mu Luka 2:40-52, ne i kifwa’ka kyaāshidile bankasampe?

15 Yesu mwine paādi ukidi mwanuke wādi uswele Leza ne Bisonekwa. Kitatyi kyaādi na myaka 12, bātalukile kwabo ku Nazala na bambutwile bandi, ba Yosefa ne Madia, bāenda kukatanwa ku masobo a Pashika ku Yelusalema. Pa kujoka mu dishinda, bambutwile ba Yesu bāmukimbakimba mu kibumbo kya bendwa nabo, ino kumusokola mpika. Ku mfulo bākamutana mu kadimbwa kamo mu tempelo, ushikete wivwana bafundiji Bayuda, wibepangula ne bipangujo. Yesu pa kubezemuka amba ba Yosefa ne Madia kebādipo bayukile kwadi, wēbepangula’mba: “Lelo kemuyūkilepo’mba kiñendelemo’mba [ngikale mu njibo] ya Tata’ni?” Wājoka kwabo na bambutwile bandi, mwibakōkele, kadi wenda utama mu tunangu ne mu kimano mwine. (Luka 2:40-52) Bine, Yesu wāshidile bankasampe betu kifwa kiyampe mpata! Bine, nabo bafwaninwe kukōkela bambutwile babo pamo bwa Yesu ne kusangela kwifunda bintu bya ku mushipiditu.—Kupituluka 5:16; Efisesa 6:1-3.

16. (a) I byungwe’ka byādi bitūta banuke pādi pasapula Yesu ku tempelo? (b) I madyese’ka adi na bankasampe bene Kidishitu dyalelo?

16 Moikadile nkasampe’mo, ukokeja kusapula bukamoni bwa padi Yehova ku masomo ne ku njibo ne njibo pamo na bambutwile bobe. (Isaya 43:10-12; Bilongwa 20:20, 21) Yesu paādi usapula ne kundapa bantu ku tempelo kumeso’tu kwa kufwa kwandi, banuke bādi batūta byungwe amba: “Hosana! ku Mwana Davida”! Babitobo bakulu ne basonekeji papo bāloba, kebanena’mba: “Lelo ubaivwana mo banenena’ni?” “Eyo,” ye Yesu ulondolola. Lelo banwe ‘kemwatangile nanshi amba, mu kyakanwa kya twana, ne mu twalukele tukyamwa, mukalupuka mitendelo’? (Mateo 21:15-17) Banwe bankasampe mu kipwilo mudi na madyese makatampe, pamo’nka bwa boba banuke, a kutendela Leza ne wandi Mwana. Tusakilwa kwikala nenu ponso bu basapudi ba Bulopwe.

Mu Bitatyi bya Byamalwa

17, 18. (a) Mwanda waka Polo wākongeje mukongo wa bene Kidishitu ba mu Yudea? (b) Byabuntu byātūdīlwe betabije ba mu Yudea byālongele kika kudi bene Kidishitu Bayuda ne Bajentaila?

17 Mu ngikadilo yo-yonso, buswe bwitutononanga tukwashe banabetu bene Kidishitu basakilwa bukwashi. (Yoano 13:34, 35; Yakoba 2:14-17) Buswe bwa Polo pa banababo ba mu Yudea bo bwāmutonwene akongeje mukongo wabo mu bipwilo bya mu Akaya, mu Ngalatea, mu Masedonya, ne mu bibundi bya Azia. Kupangwapangwa, tuvutakanya twa ba kibundi na ba kibundi ne kipupo kya nzala byāponene bana ba bwanga mu Yelusalema byālupwile bikoleja byātelele Polo bu “misongo,” “byamalwa,” “ne ku[tu]twa kwa bintu” byabo. (Bahebelu 10:32-34; Bilongwa 11:27–12:1) O mwanda wāimanine mukōlo wa bene Kidishitu balanda bādi mu Yudea.—1 Kodinda 16:1-3; 2 Kodinda 8:1-4, 13-15; 9:1, 2, 7.

18 Byabuntu byāpēnwe na mutyima tō bu bya bapandulwe’mo ba mu Yudea bilombola kijimba kya bu bana na bana kyādi pa bukata bwa batōtyi ba Yehova Bayuda ne Bajentaila. Kadi kuno kutūla byabuntu kwāpele bene Kidishitu Bajentaila muswelo wa kufwija’ko batōtyi nabo ba mu Yudea pa bupeta bwa ku mushipiditu bobātambwile kobadi. Na bubine kwādi kwiabila kwa bintu bya ku ngitu ne bya ku mushipiditu. (Loma 15:26, 27) Byabuntu bitūdilwanga banabetu betabije badi mu bufudile dyalelo nabyo bitūlwanga na mutyima tō ne na buswe. (Mako 12:28-31) Ne pa kino napo’nka potusakilwa umo ne mukwabo, mwa kwikadila’ko kudingakana pamo, kutyina amba ‘yewa wa tutyetye wakabulwa nansha kamo kene.’—2 Kodinda 8:15.

19, 20. Leta kifwa kilombola amba bantu ba Yehova bekwashanga mu bimpengele.

19 Tupelakananga kukwasha batutu ne bakaka mu lwitabijo mwanda tuyukile amba bene Kidishitu basakilwa umo ne mukwabo. Kifwa, ivwana byalongekele ku ngalwilo kwa 2001 patetukile bintenshi ne kushetemuka kwa nshi byaletele musala mu Salvador. Lapolo umo unena’mba: “Kwalongelwe bukomo bwa kukūkila banabetu mu bipindi byonso bya Salvador. Bisumpi bya banabetu ba mu Guatemala, mu Etats-Unis, ne mu Kanada byaiya kwitwela’ko kuboko. . . . Mobo 500 ne kupita ne Mobo a Bulopwe asatu a dyangi aūbakwa mu kitatyi kityetye. Bukamoni bukatampe bwapānwa na mwingilo mukomo ne na kwingila kakasa kakasa kwa bano batutu ba mutyima wa kwipāna.”

20 Lapolo umo watambile mu Afrika wa Kunshi unena’mba: “Malobe a kya mukanda asadile bipindi bikatampe bya mu Mozambike atengele ne banabetu bene Kidishitu bavule. Musambo wa mu Mozambike wakwata mpango ya kuvuija bivule mu bisakibwa byabo. Ino wetulomba ne kutumina banabetu bafudilwe bisandi bya nkombo bitadika’ko. Twaungwija bisandi bibwanine, twadinga kontenele wa metele 12, twatumina’byo banabetu ba mu Mozambike.” Eyo, ne mu ino miswelo namo tusakilwa umo ne mukwabo.

21. I bika bikabandaulwa mu kishinte kilonda’ko?

21 Bipindi byonso bya umbidi wa muntu bidi na mvubu, monka mobyamwenwa ku ngalwilo. Ne mu kipwilo kya bwine Kidishitu namo mo monka. Bonso badi’mo basakilwanga umo ne mukwabo. Kadi basakilwa ne kwendelela na kwingidila umbumo. Kishinte kilonda’ko kikabandaula bintu bimobimo bibwanya kwibakwasha bengidile umbumo.

Usa Kulondolola Namani?

• I kudingakana’ka kudingakene umbidi wa muntu na kipwilo kya bwine Kidishitu?

• Bene Kidishitu babajinji bālongele kika pādi pasakilwa banababo bukwashi?

• I bifwa’ka bimobimo bya mu Bisonekwa bilombola amba bene Kidishitu basakilwa umo ne mukwabo?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 10]

Akwila ne Pishila bādi bakwatakanya bakwabo

[Bifwatulo pa paje 12]

Bantu ba Yehova bekwashanga kadi bakwashanga ne bantu bakwabo mu bimpengele