Kifundwa kya Kasuku Kitukumbanya Twikale Bafundiji
Kifundwa kya Kasuku Kitukumbanya Twikale Bafundiji
“Kunkumana pa bino bintu; ikala mwielelele mu abyo, nabya kwendelela kumeso kobe kumweke ku bantu bonso. Ta kyaba kyonso mutyima ku abe mwine ne ku bufundiji bobe.”—1 TEMOTE 4:15, 16, NW.
1. I mwanda’ka wabine utala kitatyi ne kifundwa kya kasuku?
‘BINTU byonsololo’tu bidi ne kitatyi kyabyo,’ mo munenena Bible mu Musapudi 3:1. Kino i kyabine ne mu mwanda utala kifundwa kya kasuku. Bavule bamonanga amba i bikomo kukunkumana pa bintu bya ku mushipiditu shi kitatyi i kibi nansha shi kifuko i kibi. Kifwa, shi wadi wingile mwingilo mukomo dyuba dyonso, ebiya kyolwa ubadi bidibwa bileta mekuta, mwene ukamona amba i bikomo kwifunda, nakampata shi ushikete mu kyobe kityi kyowilemenanga koku utala televijo? Eyo, i bikomo. Penepa kya kulonga i kika? I bimweke patōka amba tufwaninwe kutonga kitatyi ne kifuko kya kwifundila’ko na kitungo kya kumwena bininge mu bukomo botulonga.
2. I kitatyi’ka kipite buya kya kwifunda kifundwa kya kasuku?
2 Bavule bamonanga amba kitatyi kipite buya kwifunda i lubanga na bwē pobakidi na ñeni misambuke. Bakwabo nabo befunda kyaba kityetye pa kukōkolokwa kwa midi. Ivwana kitatyi kya kwingila mingilo ya mvubu ya ku mushipiditu mu bifwa bilonda’ko. Davida, Mulopwe wa Isalela wa kala, wāsonekele amba: “Ngivwanije kanye ka lusa lobe lubanga; mwanda nkulupile mudi abe; ngyūkije dishinda dyo mfwaninwe kupitamo; ke-ne-muntu ami ntululanga muya wami kudi abe.” (Mitōto 143:8) Mupolofeto Isaya nandi wālombola monka paānene amba: “Mfumwetu Leza wampe ludimi bwa boba balombojibwe, amba ndyuke mwakukankamijija na binenwa yewa mukōke; umbukija mo bukila mo bukila, untebeka kutwi kwami kwivwana, amba ngivwane pamo’nka bwa boba balombojibwe.” Mwanda udi pano i uno, tufwaninwe kwifunda ne kwisamba na Yehova popa potudi na ñeni mifukate, kitatyi kyo-kyonso mu bula bwa difuku.—Isaya 50:4, 5; Mitōto 5:3; 88:13.
3. I ngikadilo’ka miyampe ibwanya kulumbulula kifundwa?
3 Kintu kikwabo kilumbululanga kifundwa i kuleka kotufwaninwe kuleka kutonga kushikata mu mupando nansha mu kanape. Mwanda uno ke muswelopo muyampe wa kulama ñeni misambuke. Potwifunda, ñeni yetu ifwaninwe kwikala misañamuke, ino kwikala mu kityi musendalalwa keko kulādika’yo. Kadi pantu payampe kwifundila ne kulangulukila i popa padi nyā, pampikwa bintu bileta kilabi. Kwifundila pantu padi ladiyo, televijo, nansha banuke bakukalakanya milangwe kekukakumwejapo bintu bipite buya. Yesu paādi usaka kulanguluka, wādi wenda kwa bunka kudi talala nyā. Kadi wēsambile ne pa kamweno kadi mu kusokola kifuko kya pafula kya kukalombelela’mo.—Mateo 6:6; 14:13; Mako 6:30-32.
Kifundwa kya Kasuku Kitukumbanya Mwa Kulondolwela
4, 5. Boloshile Kisaka Leza udi na bukwashi bufike’po mu miswelo’ka?
4 Kifundwa kya kasuku kisangajanga shi twingidija mabuku meshileshile etukwasha twivwanije Bible na kukola mwanda na mushike, nakampata shi tukimba kukalondolola bipangujo bya muntu wipangula na mutyima umo. (1 Temote 1:4; 2 Temote 2:23) Ku ñanjilo, bapya bavule befundanga boloshile I Kika Kisaka Leza Kotudi?, * udi pano mu ndimi 261. I boloshile upēla, ino aye’ko utenga pa mwanda, wimanine aye yense pa Bible. Ukwashanga batangi bandi ku kwivwanija bukidibukidi byobya bisaka Leza mu butōtyi bwabine. Inoko, butye bwandi kebushilepo kyaba kya kusantaula kifundwa kya mwanda ne mwanda. Shi mwifundi wa Bible waipangula bipangujo bisumininwe pa myanda kampanda ya mu Bible yomwisambila’po, i kwepi kobwanya kutana myanda ya mu Bible ikamukwasha ayukile’ko myanda mivule ilondolola bipangujo’bya?
5 Boba badi na mabuku a bulongolodi (Watchtower Library) pa dishike mu ludimi lobayukile, bapēlelwanga kutana nsulo mivule ya myanda mu kompyuta. Ino le tunene kika pa boba babudilwe kino kingidilwa? Tubandaulei’tu mitwe ya myanda ibidi īsambilwe’po mu boloshile Kisaka Leza tutale motukokejeja kwibweja’ko kwivwanija mwa kulondolwela kamo ne kamo—nakampata shi muntu waipangula bipangujo, kifwa amba, Leza i Ani? ne Yesu wādi muntu wa muswelo’ka?—Divilu 5:2; Luka 9:18-20; 1 Petelo 3:15.
Lelo Leza I Ani?
6, 7. (a) I kipangujo’ka kitala Leza kiipangulwa? (b) I kintu’ka kine kikatampe kyabudilwe kutela mwendeji wa kipwilo mu mwisambo wandi?
6 Kifundwa kya 2 mu boloshile Kisaka Leza kileta malondololo ku kipangujo kya kamweno kinena’mba, Lelo Leza i ani? Luno i lufundijo lwa pa kitako mwanda muntu kabwanyapo kutōta Leza wabine shi kamuyukilepo nansha shi ukyalakana kwikala’ko Kwandi. (Loma 1:19, 20; Bahebelu 11:6) Ino pi na pi, bantu badi na milangwe mivule mishileshile ya kukimba kushintulula mwikadile Leza. (1 Kodinda 8:4-6) Filozofi ne filozofi ya mitōtelo idi na malondololo ayo meshile pa kipangujo kya kuyuka Leza i ani. Mu Bipwilo bya Kine Kidishitu mitōtelo mivule imwene amba Leza i Busatu. Mwendeji wa kipwilo umo mutumbe wa mu Etats-Unis wesambile mwisambo unena amba “Le Uyukile Leza?” ino kutela’ye dijina dya Leza nansha’tu musunsa umo mpika, nansha byaadi utanga Bisonekwa bya Kihebelu kyaba ne kyaba. Bine, wadi utanga bwalamuni bwa Bible butelele kishima “Mfumwetu” kyampikwa kutyumwina i mfumu wepi umo, wakubulwa dyandi, pa kyaba kya kutela’tu amba Yehova nansha amba Yahweh.
7 Bine yewa mwendeji wabudilwe kutenga mwanda mwine mukatampe pa kutela Yelemia 31:33, 34 (BB) amba: “Ke bakikefundizya po balunda na balunda, bana na bana, na kupituluka amba: ‘Ifundei kuyuka Vidye!’ [Kihebelu, ‘Kuyuka Yehova’] Ku mwanda bakangyuka bonso, banuke ne bakulumpe—kinenwa kya Vidye [Kihebelu, Yehova].” Bwalamuni bwaatangile kebwadipo na dijina Yehova, dya kuyukila’po Leza.—Mitōto 103:1, 2.
8. I kika kilombola mvubu idi mu kutela dijina dya Leza?
8 Mitōto 8:9 ulombola kinenenwa amba kutela dijina dya Yehova kudi na mvubu mpata amba: “Abe Yehova, Mfumwetu, e bonka buya ne buya bwa dijina dyobe ditabukile panopantanda ponsololo.” Pano dingakanya na bino bishima: “Vidye mfumwetu, bine dizina dyobe i dikatampe pa ntanda ponsololo.” (Mitōto 8:10, Bible Bisonekwa Bitokele; tala ne Biblia, La Bible en français courant, Louis Segond) Ino, monka mokisambilwe mu kishinte kishele kunyuma, tukokeja kwikala na ‘buyuki bwinebwine bwa Leza’ shi tuleka Kinenwa kyandi kitupa kitōkeji. Ino i boloshile’ka wisambila pa Bible ulondolola bipangujo byetu bya kusaka kuyuka mvubu idi na dijina dya Leza?—Nkindi 2:1-6.
9. (a) I boloshile’ka uketukwasha tushintulule mvubu idi mu kutela dijina dya Leza? (b) Le balamuni bavule i babulwe namani kulēmeka dijina dya Leza?
9 Tukokeja kunyemena ku boloshile Le nom divin qui demeure à jamais, dyalamwinwe mu ndimi 69. * Kipindi kyandi kinena amba “Dijina dya Leza—Nshintulwilo Yadyo ne Mutelelo Wadyo” (paje 6-11) kilombola patōka amba dijina dya Masomo Aná a Kihebelu ditanwa kisengele misunsa 7 000 mu bilembwa bya Kihebelu bya kala. Ino bendeji ne balamuni ba mutōtelo wa Bayuda ne ba Bipwilo bya Kine Kidishitu i batalule’dyo ku kusaka mu malamuni abo mavule mene a Bible. * Le babwanya kwitela namani amba bayukile Leza ne amba bapwene nandi kipwano kyaitabije shi abo koku bapenyenga kumwita pa dijina dyandi? Adyo dijina dyandi nadyo dyo dishitula dishinda dya kwivwanija mpango yandi i yepi ne aye mwine i ani. Ne kadi, lelo kipindi kya lulombelo lwa kulondela’po lwa Yesu kinena amba “abe Tata wetu wa mūlu, dijina dyobe dijila kijila” kikekala na mvubu’ka shi dijina dine dya Leza dipelwa’nka ne kutelwa mu kanwa?—Mateo 6:9; Yoano 5:43; 17:6.
Yesu Kidishitu Lelo I Ani?
10. I muswelo’ka otubwanya kuyukidija biyampe būmi ne mwingilo wa Yesu?
10 Kifundwa kya 3 mu boloshile Kisaka Leza kinena amba, “Yesu Kidishitu Lelo I Ani?” I kilete mu kīpi bininge mu misango’tu isamba myanda ya Yesu, kwatambile ne kine kyaāidile pano panshi. Inoko, shi usaka kuyuka nsekununi yonso ya būmi bwandi—shi tutalule’mo nsekununi ya Maevanjile mene—kekudipo ingi ipityile’ko dibuku Muntu Mukatakata wa Kasha ne Kashele, didi pano mu ndimi 111.* Dino dibuku dilombola nsekununi yonso ya būmi ne bufundiji bwa Kidishitu mungya mobilondela mu mafuku, imanine pa Maevanjile aná. Mashapita 133 adyo alombola myanda mikatampe ya mu būmi bwa Yesu ne mu mwingilo wandi. Shi usaka kuyuka muswelo mwishile obeisasabwile kamo ne kamo, nyemena ku dibuku Étude perspicace, Volime 2, pa mutwe wa mwanda “Yesu Kidishitu.”
11. (a) I bika bishiyañenye Batumoni ba Yehova mu lukulupilo lwabo lutala Yesu? (b) I bisonekwa’ka bimo bya mu Bible bipela patōkelela lufundijo lwa Busatu, ne i boloshile’ka ukwasha pa uno mwanda?
11 Mu Bipwilo bya Kine Kidishitu mudi lupata lwa kusaka kuyuka shi Yesu i “Mwanā Leza” ne shi i “Leza Mwana”—ko kunena amba, lupotopoto lwa pa kyokya kitelwa na Katekeshimu ka Kipwilo kya Katolika (Angele) bu “kikata kifyame kya kitabizi kya bakristu,” ke Busatu Busantu kadi. Batumoni ba Yehova abo i beshile na mitōtelo ya Bipwilo bya Kine Kidishitu, mwanda betabije amba Yesu wāpangilwe na Leza, ino aye ke Lezapo. Mīsambo miyampe pa uno mwanda itanwa mu boloshile Lelo Ukakulupila mu Busatu-busantu?, walamwinwe mu ndimi 95. * Mu bisonekwa bivule bitelelwe mwanda wa kupela lufundijo lwa Busatu mutanwa ne Mako 13:32 ne 1 Kodinda 15:24, 28.
12. I kipangujo’ka kikwabo kyotufwaninwe kuta’ko mutyima?
12 Bino byotwesamba kūlu’ku bitala Leza ne Yesu Kidishitu bilombola miswelo yotukokeja kwifunda kifundwa kya kasuku na mulangwe wa kukwasha boba kebajingulwile bubinebine bwa mu Bible nabo bekale na buyuki bwabinebine. (Yoano 17:3) Le bikekala namani ku boba ke beje myaka mivule mu kwilunga na kipwilo kya bwine Kidishitu? Byobadi na buyuki buvule bwa mu Bible bobongwijije, le bakisakilwa kadi monka kuta mutyima ku kifundwa kyabo kya kasuku kya Kinenwa kya Yehova?
I Kika Kikunenenwa Amba “Ta Kyaba Kyonso Mutyima”?
13. I mumweno’ka umbi ukokeja kwikala nao bamo pa mwanda utala kifundwa kya kasuku?
13 Bamo ke beje mu kipwilo myaka mivule bakokeja kuponena mu kibidiji kya kwikulupila enka buyuki bwa mu Bible bobātambwile mu myaka yabo imbajinji ibala-inga ya kwikala Batumoni ba Yehova. I kipēla kulanga’mba: “Ami nkimwenepo ne kyonkambakena kine na kwifunda bininge pamo bwa bapya. Tala bidi, ke myaka mivule yontañanga’nka kutanga Bible ne mabuku esambila pa Bible.” Kunena namino kudi pamo bwa kunena’mba: “Nkidipo ne kyonkambakena kuta mutyima ku byomfwaninwe kudya pano, banwe bene muyukile kala muvudīle bidibwa byonādile mu myaka ya kala.” Tuyukile amba umbidi usakilwa kudishibwa kyaba ne kyaba bidibwa bīta ngitu, biteakanibwe senene, mwa kwikadila’o mukomo, mukenke. Bine, le pa kusaka kulama būmi ne bukomo bwetu bwa ku mushipiditu ke pepi!—Bahebelu 5:12-14.
14. Mwanda waka tufwaninwe kwita mutyima kyaba kyonso?
14 Nanshi batwe bonso, twikale befundi ba Bible ba tamba kala nansha ba panopano, tufwaninwe kulonda madingi a Polo aādingile Temote, wādi mutadi mupye kadi mukulupilwe, amba: “Kunkumana pa bino bintu; ikala mwielelele mu abyo, nabya kwendelela kumeso kobe kumweke ku bantu bonso. Ta kyaba kyonso mutyima ku abe mwine ne ku bufundiji bobe. Ninga na bino bintu, mwanda wivwane ulonge namino, ukepandija ne abe ne boba bakwivwana.” (1 Temote 4:15, 16, NW) I kika kyotufwaninwe kulamina madingi a Polo? Vuluka, Polo wānene kadi amba tudi na bulwi bwa kulwa na “byakyongo bya dyabola” ne na “bibumbo bya [mishipiditu ya] bubi bya momwa mūlu.” Mutumibwa Petelo nandi wādyumuna amba Dyabola “ukimba wakubokota.” I bine, ukimbwa uno ke ungipo, ehe, i muntu ye-yense wa motudi. Nanshi kulengwa’ko kwetu i kumushitwila dishinda dyakimba kala kutwelela’po.—Efisesa 6:11, 12; 1 Petelo 5:8.
15. I kya kwitūja nakyo’ka kya ku mushipiditu kyotudi nakyo, ne tukekilama nyeke namani?
15 Le i kya kwitūja nakyo’ka kyotudi nakyo? Mutumibwa Polo wituvuluja’mba: “Tekunai panopele yonso ya Leza’mba, muyūke kwimanija mu difuku dibi, kadi pa kupwa byonso kulonga, imanijai’nka kwimanija.” (Efisesa 6:13) Bukomo budi na ino panopele ya ku mushipiditu kebufwaninwepo kwikala’nka bobwa bubajinjibajinji, ino bufwaninwe kutamba ne ku kulongololwa’yo kitatyi ne kitatyi. Ku kino kya kwilumbila kitamba kudi Leza kufwaninwe nanshi kubwejibwa buyuki bulupuka panopano bwa Kinenwa kya Leza. Kino kilombola mvubu idi mu kulunguluka na kwivwanija kwetu kwa bubinebine monka mokusokwelwa na Yehova kupityila ku Bible ne ku kabumbo ka umpika wabinebine ne wamanwa. Kifundwa kya kitatyi ne kitatyi kya kasuku kya Bible ne mabuku esambila pa Bible kidi na mvubu mikatampe mpata mu kulama panopele yetu ya ku mushipiditu impya.—Mateo 24:45-47; Efisesa 6:14, 15.
16. Le tubwanya kulonga bika pa kusaka tuyuke shi ‘ngabo yetu mikatampe ya lwitabijo’ ikidi biyampe?
16 Polo wālombwele amba ‘ngabo mikatampe ya lwitabijo’ nayo i kipindi kya mvubu mikatampe bininge mu bya bulwi bya kwitūja nabyo, kitontola ne kubula miketo ya mudilo yela Satana ya kwitulambikila bya bubela ne mfundijo ya bupondo. (Efisesa 6:16) Nanshi i kya mvubu mpata tujingulule shi bine ngabo yetu ya lwitabijo i mikomo namani ne i bika byotufwaninwe kulonga mwanda wa kwiilama ne kwiikomeja. Kifwa, ubwanya kwiipangula’mba: ‘Le nteakanyanga namani kifundwa kya Bible kya ku yenga ne yenga na Kiteba kya Mulami? Lelo neteakenye biyampe byombwanya ‘kusombelañana ku buswe ne ku mingilo milumbuluke’ na kuleta malondololo mashimate mu kupwila? Le mpūtulanga Bible ne kutanga bisonekwa biletelwe bitupu kutentulwa’byo mpika? Le bine nkankamikanga bakwetu na malondololo ami a kyanga ku kupwila?’ Bidibwa byetu bya ku mushipiditu i bikomo, bilomba kumoteja’byo kwabinebine mwa kumwena’mo ne pa mfulo.—Bahebelu 5:14; 10:24.
17. (a) I sumu’ka yelañana Satana kwakimba kwitwipaya ku mushipiditu? (b) Lelo i bintu’ka bya kwishīka nabyo bulembe bwa Satana?
17 Satana uyukile bukōkekōke bwa ngitu yetu keije kuponena mu bubi, kadi byongo byandi i bya munshimunshi. Muswelo umo wazambalaja lupusa lwandi lubi i kutūla bantu badi mutaka papēla kumona, kifwa ku televijo, ku Entelenete, mu mavideo ne mu bitabo. Bene Kidishitu bamo i baleke ino sumu izozeja bya bulwi byabo bya kwitūja nabyo, ku mfulo bafika ku kujimija ne madyese mene mu kipwilo, pakwabo’nka ne ku bya malwa bipwe ne bunwa. (Efisesa 4:17-19) Le i bintu’ka bya kwishīka nabyo bulembe bwa ku mushipiditu bwa Satana? Ketufwaninwepo kulengwa ku kifundwa kyetu kya kasuku kya Bible, kupwila kwetu kwa bwine Kidishitu ne kuvwala panopele yonso mituntulu itupele Leza. Byonso bino i bya kwitupa manwa a kuyuka kushiyañanya biyampe ne bibi, ne kushikwa byobya bishikilwe Leza.—Mitōto 97:10; Loma 12:9.
18. Le ‘lupete lwa mushipiditu’ lubwanya kwitukwasha namani mu bulwi bwa ku mushipiditu?
18 Wivwane tulame kibidiji kyetu kya kwifunda Bible kitatyi ne kitatyi, ketukekalapo enka na bya kwitūja nabyo bikomo biletwa na buyuki bwabinebine bwa Kinenwa kya Leza, ino tukamona senene ne bukomo bwa kutyumuna bulwi na “lupete lwa Mushipiditu, o mwanda mwine mwine wa Leza.” Bine, mwanda wa Leza i “mutabuke buī bwa lupanga lwa buī kubidi, wa kusaba ne kulala aku mutyima aku mushipiditu, aku maningo, aku mani a umikondo, kadi i wa kampeja bukidi kakuyūkidila kufwatakanya ne kukanina kwa mutyima.” (Efisesa 6:17; Bahebelu 4:12) Ekale ketudi basendwe mu kwingidija luno “lupete,” nankyo nansha matompo abetutana, tukasaya byobya bimweka ku meso bitupu bu kebidipo na kibi, nansha ke bintu bya longola, twasokwela’byo ne patōka amba i dikinga dya lufu ditele umbi wa nshikani. Kibīko kyetu kya buyuki bwa mu Bible ne kwivwanija kiketuvuluja kupela bibi byonso, kulonga bilumbuluke. O mwanda batwe bonso tufwaninwe kwiipangula’mba: ‘Le lupete lwami lusayanga’ni nansha lututwila? Lelo nkolelwanga kuvuluka bisonekwa bya Bible bya kukomeja bya bulwi bya kulwa nabyo?’ Tulamei kibidiji kyetu kiyampe kya kifundwa kya kasuku kya Bible, nabya tukakomena Dyabola.—Efisesa 4:22-24.
19. I byabuyabuya’ka byotubwanya kwisokwela shi twipāne mu kifundwa kya kasuku?
19 Polo wāsonekele amba: “Kisonekwa kyonso i kya ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza kadi i kya kamweno pa kufundija, pa kutopeka, pa kolola bintu senene, pa kulemununa umboloke, mwanda wa muntu wa Leza ekale wa bwino bubwaninine, mukumbanye byonso mwanda wa mwingilo o-onso muyampe.” Shi tulame mu mityima yetu binenwa bya Polo kudi Temote, bine tukekala bakomo ku mushipiditu, kadi mwingilo wetu nao ukekala mufike’po. Wivwane bakulumpe ne bengidi ba mingilo i bapye ku mushipiditu, nankyo i kya kamweno kakatampe ku kipwilo, ne kadi batwe bonso tukemanija mu lwitabijo.—2 Temote 3:16, 17, NW; Mateo 7:24-27.
[Kunshi kwa dyani]
^ Mokyendele, mupya wifunda boloshile Kisaka Leza ukendelela na kwifunda dibuku Buyuki Butwala ku Būmi Bwanyeke, ano mabuku onso alupwilwe na Batumoni ba Yehova. Milangwe iletelwe’mo i ya kuyuka mwa kufundwila bijika byonso bya kwendelela kumeso kwa ku mushipiditu.
^ Ulupwilwe na Batumoni ba Yehova. Boba badi na Étude perspicace des Écritures mu ludimi lobayukile babwanya kutala mu Volime 2, munshi mwa mutwe wa mwanda “Yehova.”
^ Malamuni mavule a mu Kiespanyola ne a mu Kikatala adi na kwishila kukatampe mu mwalamwino wao wa dijina dya Masomo Aná a Kihebelu, mwanda ao i matele “Yavé,” “Yahveh,” “Jahvè,” ne “Jehová.”
^ Ulupwilwe na Batumoni ba Yehova.
Le Ukivulukile?
• I ngikadilo’ka ikwasha kifundwa kya kasuku kikale kifike’po?
• I kilubo’ka kilubile balamuni bavule ba Bible pa dijina dya Leza?
• I bisonekwa’ka byobwanya kwingidija mwanda wa kutuluja lufundijo lwimanine pa Busatu?
• I bika byotubwanya kulonga mwanda wa kwilama batwe bene ku byongo bya Satana, nansha shi twi bene Kidishitu ba tamba myaka mivule?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Bifwatulo pa paje 25]
Kifundwa kya kasuku kwikala’kyo kifike’po i abe kwikala mu kyaba kiyampe mwampikwa bintu bivule bileta kilabi
[Bifwatulo pa paje 29]
Le “lupete” lobe lusayanga’ni nansha lututwila?