Pano po Pene pa Kwikala Balanguke!

‘Ketukilālai kasha tulāla pamo na mulādile bamo, ino twikalei balanguke, kadi balame byumvwanino byetu.’​—1 TESALONIKA 5:6.

1, 2. (a) Le Pompei ne Helekyulene byādi bibundi bya muswelo’ka? (b) I kidyumu’ka kyāikele kupumpunya bekadi ba mu Pompei ne mu Helekyulene, ino byāfula kwepi?

 MU MYAKA katwa kabajinji ka Kino Kitatyi, Pompei ne Helekyulene byādi bibundi bibidi bitumbe bya bene Loma byādi munshi mwa Lūlu lwa Vesuvyusa. Ku bene Loma bafuke ku makasa, mo mwabo mobādi bakeolola. Bikailo byādi’mo byādi bibwanya kutweja bantu kanunu katuntulu ne kupita, mu Pompei namo mwādi lukala lwa mazua lwādi lubwana kushikata kisengele kibundi kituntulu. Bantu bakola bintu bya kishiyekulu mu kibundi kya Pompei babadile mobo 118 a bitomeno ne bitebwilo, makwabo mwādi mukailwa makayo a kwidya lupeto ne kwiityila’mo bwitwa. Busekese ne kuswa bya bupeta byādi byenda’mo muongo pa ntanda, monka mulombwela bifwatulo bya ku mumbu ne nkoba mikwabo.

² Mu mafuku 24 Kweji 8, 79 K.K., Lūlu lwa Vesuvyusa lwāsabika. Befundi ba ngulu ilasa mudilo banenanga amba kusabika kubajinji kwāpungulwile mifutumuko ya luweyele ne buto pa byobya bibundi bibidi padi kekwālekejepo bekadi kunyema. I amo, mwanda bavule bene bo bānyemene. Bakwabo bāfutulula kyaka, bāpumpunya ne bidyumu bine, bāshala monka. Ebiya, mu bukata bwa bufuku, kipasha kya kipuinga kya byanga bipite, ne luweyele, ne mabwe byāpungulukila pa Helekyulene, byātuntumika ntuntumina bekadi bonso bāshele’mo. Abo bukya lubanga, kipasha kya muswelo umo onka kyāipaya bonso bādi mu Pompei. Bine, kyādi kya malwa ku boba bāpelele kuteja kidyumu!

Mfulo ya Ngikadilo ya Bintu ya Bayuda

3. I kudingakana’ka kudingakene konakanibwa kwa Yelusalema na kwa Pompei ne Helekyulene?

³ Kufula kwa malwa kwa Pompei ne Helekyulene kekwādipo nansha kubwipi kwine na konakanibwa bya mwiko kwāfikile Yelusalema myaka kitema kunyuma, nansha byokwātambile ku bantu. I kutelwe bu “kamo ka mu tusāla tulengele nzuba ya kasha mu mānga yonso,” mwanda malapolo alombola amba kwākubile Bayuda mudiyo mutuntulu ne kupita. Inoko, kimpengele kyātene Pompei ne Helekyulene kekyāilepo pakubulwa kulaya. Ne konakanibwa kwa Yelusalema nako mo monka, kekwāilepo pampikwa kidyumu.

4. Yesu wāpele balondi bandi kiyukeno’ka kya bupolofeto kyobādi ba kuyukila’po amba mfulo ya ngikadilo ya bintu ibafwena pabwipi, ne i muswelo’ka okyāfikidile dibajinji mu myaka katwa kabajinji?

⁴ Yesu Kidishitu wābadikile kulaya konakanibwa kwa kibundi, wātela ne binkumenkume byādi binenwe kwikutangidila​—bintu bileta tuvutakanya, kifwa mavita, bipupo bya nzala, bintenshi, ne kujilula kwa bijila. Bapolofeto ba bubela bādi ba kukolomoka, ino myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza nayo koku isapulwa ntanda yonso. (Mateo 24:4-7, 11-14) Binenwa bya Yesu nansha byobifikidila bikatampe dyalelo, ino byāfikidile mu ludingo lutyetye ne mu mine myaka’ya. Mānga isekununa nzala yāmwesheshe ba malwa mu Yudea. (Bilongwa 11:28) Jozefu, mulembi wa mānga Muyuda, usekununa amba kwādi kintenshi mu mwaba wa Yelusalema kumeso’tu kwa kibundi konakanibwa. Mfulo ya Yelusalema poyādi keifwena, kwādi butomboki bwa endaenda ne bulwi bwa Bayuda bendeji ba kipolitike abo bene na bene, ne mikubo mu bibundi bimobimo byādi bisobele’mo Bayuda ne Bajentaila. Ino, myanda miyampe ya Bulopwe koku isapulwa “mu bipangibwa byonso bya muno munshi” mwa diulu.​—Kolose 1:23.

5, 6. (a) I binenwa’ka bya Yesu bya bupolofeto byāfikidile mu 66 K.K.? (b) Mwanda waka kibalwa kya bepaibwa kyādi kikande pāponene Yelusalema mu 70 K.K.?

⁵ Ku mfulo, mu 66 K.K., Bayuda bātombokela  Loma. Seshitiusa Ngalusa pa kuludika kibumbo kyāelele Yelusalema mu lukalo, balondi ba Yesu bāvuluka binenwa Byandi bya’mba: “Po mukamonapo ku Yelusalema vita, ibajokolola konso konso, po pakuyūka’mba, musala wakyo ubafwena. Penepo ba mu Yudea bakanyemene ku ngulu, ne badi mubukata bafundukemo, ne ba mu masokeja a tubibundi kebakatwelamopo, mhm.” (Luka 21:20, 21) Kitatyi kyābwene kya abo kunyema mu Yelusalema​—ino kunyema’mo namani? Bātulumukile’tu, Ngalusa wetole ne bibumbo byandi, ko kushila wāshila bene Kidishitu ba mu Yelusalema ne mu Yudea mukenga wa kukōkela ku binenwa bya Yesu bya kunyemena mu ngulu.​—Mateo 24:15, 16.

⁶ Myaka iná pa kupita’po, kubwipi na Pashika, bibumbo bya bene Loma byājoka na Mudyavita Tetusa, wādi ukanina kala kupwija butomboki bwa Bayuda. Balwi bandi bājokoloka Yelusalema, bāmūbakila ‘mpembwe na bityi bisonge,’ ne mwa kunyemena mwākoma. (Luka 19:43, 44) Nansha byokwādi kyaka kya divita, Bayuda ba mitamba yonso ya Umbikalo wa Loma kebābangilepo byonso’bya, bātūtyikila mu Yelusalema ku Pashika. Bine bāpya mu kidiba. Mungya musekunwina Jozefu, bano banangi bāile lwa kishoto bo bādi bavule mu bepaibwa bakubile pa kasāla ka bene Loma. * Yelusalema pa kupona, kubwipi kwa Muyuda umo pa basamba-babidi ba mu Umbikalo wa Loma wāfwile. Konakanibwa kwa Yelusalema ne tempelo yandi yo yādi mfulo ya bulopwe bwa Bayuda ne ya ngikadilo ya mutōtelo wabo yādi mimanine pa Bijila bya Mosesa. *​—Mako 13:1, 2.

7. Mwanda waka bene Kidishitu ba kikōkeji bāpandile ku konakanibwa kwa Yelusalema?

⁷ Mu 70 K.K., bene Kidishitu Bayuda bādi babwanya kwipailwa kumo nansha kuselelwa kumo bu misungi na yewa yense wāshele mu Yelusalema. Inoko, monka mulombwela bukamoni bwa mānga, bālondele kidyumu kyēbadyumwine Yesu myaka 37 kunyuma. Bāshiya kibundi, bāpela ne kujokela’mo kwine.

Bidyumu bya Batumibwa bya pa Kitatyi Kifwaninwe

8. I bintu’ka byāmwene Petelo amba i biyampe kulonga, ne i binenwa’ka bya Yesu byaādi padi ulanga?

⁸ Dyalelo, konakanibwa kukatakata aku’nka umbisuku, kusa kufudija ngikadilo ino yonsololo ya bintu. Myaka isamba kumeso kwa Yelusalema konakanibwa, mutumibwa Petelo wāletele ano madingi ādi alomba kupēlakana nao kadi a pa kitatyi kifwaninwe, mafike’po nakampata ku bene Kidishitu ba mu kino kitatyi, amba: Tengelai! Petelo wāmwene mvubu ya kudyumuna bene Kidishitu amba balangule “milangwe miyampe” yabo, kutyina amba bakelwa “binenwa bya Mfumwetu” Yesu Kidishitu. (2 Petelo 3:1, 2, MB) Kepabulwe padi Petelo pa kusoñanya bene Kidishitu bekale kudyumuka, wādi ulanga ku byaāivwene Yesu unena batumibwa Bandi mafuku matyetye kumeso kwa lufu Lwandi amba: “Dyumukaipo mwikale [nyeke balanguke], ne kulombela ponka, mwanda bānwe kemuyūkilepo ne kitatyi ko kidi.”​—Mako 13:33.

9. (a) I ngikadilo’ka ya kyaka ikokeja kutamija bantu bamo? (b) Mwanda waka mutyima wa kwalakana udi kyaka bininge?

⁹ Dyalelo, bamo bepangulanga bya kibengo amba: ‘Lelo kuno kwikala’po kwandi kwālailwe kudi kwepi?’ (2 Petelo 3:3, 4, NW) Mobimwekela, bano bantu bamonanga amba bintu kekudipo ne kushinta kwine kobishintyile, bidi nyeke’nka muswelo umo tamba ku kupangibwa kwa ntanda. Kwalakana kwa uno muswelo kudi kyaka. Kwalakana kuzozejanga mutyima wetu wa kupēlakana, washilula kwitutonwena ku bya busakesake. (Luka 21:34) Ne kadi, monka mulombwela’kyo Petelo, bano ba kibengo bedilwe’ko amba Dilobe dya mu mafuku a Noa dyāonakenye ngikadilo ya bintu ya ntanda yonso. Ino bine, ntanda yāikele kushinta pantu’pa!​—Ngalwilo 6:13, 17; 2 Petelo 3:5, 6.

10. Le Petelo ukankamika boba bampikwa kitūkijetyima na binenwa’ka?

¹⁰ Petelo ukwasha batangi ba mukanda wandi bekale na kitūkijetyima na kwibavuluja kine kekisangelangapo Leza konakanya bantu ponka na ponka. Dibajinji, Petelo unena’mba: “Difuku dimo kudi Yehova i bwa kanunu ka myaka; kadi  kanunu ka myaka kudi aye i bwa difuku dimo.” (2 Petelo 3:8) Yehova byadi’ko nyeke ne nyeke, ubandaulanga myanda yonso penepa katonge kitatyi kya kupwija’yo kitabukile kunengela. O mwanda Petelo utela kintu kisaka Yehova amba i bantu ba pi na pi bamone kwalamuka pa mutyima. Kitūkijetyima kya Leza lo lupandilo lwa bavule badi ba kufwa shi Leza wadi amba ke monakanye bantu na kiyumbye. (1 Temote 2:3, 4; 2 Petelo 3:9) Inoko, kitūkijetyima kya Yehova kekishintululapo amba kakalongapo kintu, mhm. “Difuku dya Yehova dikāyanga bwa ngivi,” mo munenena Petelo.​—2 Petelo 3:10.

11. I bika biketukwasha twikale nyeke balanguke ku mushipiditu, ne kino ‘kikapēlakanya’ namani difuku dya Yehova?

¹¹ Kudingakanya kwa Petelo ke kwa kukwatyilapo ku mitembwe. Bangivi kebapēlangapo kukwata, ino mulami ukeshanga bufuku bonso nkelenkele panshi tō upēlelwanga kukwata ngivi kutabuka’ko yewa ukunuka kitatyi ne kitatyi. Le mulami ukekala mulanguke nyeke namani? Kunangakana i muswelo umo wa kwikala nyeke utala kupita’ko kushikata kijabanda bufuku bonso ne bula. Ne kwingila mingilo ya ku mushipiditu nako kwitukwashanga batwe bene Kidishitu twikale nyeke balanguke. O mwanda Petelo witusoñanya kuputumina mu mingilo ya “bilongwa bikola bya mwiendelejo ne mingilo ya bwine Leza.” (2 Petelo 3:11, NW) Ino mingilo iketukwasha twendelele na ‘kufwenya pabwipi mu ñeni kwikala’po kwa difuku dya Yehova.’ Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu ‘kufwenya pabwipi mu ñeni’ kibwanya kushintululwa pa bute pa bute amba “kupēlakanya.” (2 Petelo 3:12, NW; kunshi kwa dyani) Eyo, ketubwanyapo kwalamuna mpangiko ya bitatyi ya Yehova. Difuku dyandi dikafika ponka pa nsaa yandi mitungwe. Inoko kitatyi kitushadile’ko pano kisa kwitumwekela bu kinyema lubilo shi tuputumina mu mingilo yandi.​—1 Kodinda 15:58.

12. I muswelo’ka otukokeja umo ne umo kumwena biyampe ku kitūkijetyima kya Yehova?

¹² Nanshi yewa yense umona amba difuku dya Yehova dibaije i mukankamikwe kulonda madingi a Petelo a kwilaija na kitūkijetyima kitatyi kitungile Yehova. Bine, twingidijei na tunangu kitatyi kitushidilwe na kitūkijetyima kya Leza. Kifwa, tukokeja kutamija ngikadilo ya bwine Kidishitu ya kamweno, ne kusapwila bavule bene myanda miyampe, abo bantu boketwadipo ba kusapwila. Wivwane twikale balanguke, nankyo pakafula ino ngikadilo ya bintu, Yehova uketutana “mu ndoe yandi talala nyaa, bampikwa kiko, nansha kalema kakutopekwa.” (2 Petelo 3:14, 15, MB) Bine, dino dikekala dyese dikatampe mpata!

13. I binenwa’ka bya Polo kudi bene Kidishitu ba mu Tesalonika bifwaninwe nakampata mu ano etu mafuku?

¹³ Polo nandi mu mukanda wandi umbajinji kudi bene Kidishitu ba mu Tesalonika wēsambīle pa mvubu ya kwikala nyeke balanguke. Upāna madingi amba: ‘Ketukilālai kasha tulāla pamo na mulādile bamo, ino twikalei balanguke, kadi balame byumvwanino byetu.’ (1 Tesalonika 5:2, 6) Bine, dyalelo konakanibwa kwa ngikadilo mituntulu ya bintu byokwafwena, po pene paikala ano madingi na mvubu mikatampe mpata! Batōtyi ba Yehova bekele mu ntanda miyule bujundu bwa kupumpunya bintu bya ku mushipiditu. Kino kibwanya kwibasambukila ne abo. O mwanda Polo uleta ano madingi amba: “[Tulamei byumvwanino byetu]. Tuvwalei lwitabijo lwetu ne kisanso’nka bwa kilama-kyadi kya mvita, kadi twikalei ne lukulupilo lwa kupanda kwetu’nka bwa bavwele kilama-mutwe.” (1 Tesalonika 5:8, MB) Kwifunda Kinenwa kya Leza ne kwitana na banabetu ku kupwila kitatyi ne kitatyi biketukwasha tulonde madingi a Polo ne kulama mutyima wetu wa kupēlakana.​—Mateo 16:1-3.

Midiyo ya Boba Bekele Nyeke Batengele

14. I bibalwa’ka bilombola amba bavule dyalelo balondanga madingi a Petelo a kwikala nyeke balanguke?

¹⁴ Lelo kudi bavule dyalelo balamine kuno kukankamikwa kutamba ku bukomo bwa mushipiditu kotukankamikwa kwikala nyeke batengele? Eyo badi’ko. Mu mwaka wa mingilo wa 2002, kibalwa kikande kya basapudi 6 304 645​—kwilundila’ko kwa basapudi 3,1 pa katwa kupita mu 2001​—i bukamoni bulombola amba i batengele ku mushipiditu na kupityija nsaa 1 202 381 302 mu kwenda kusapwila bakwabo myanda ya Bulopwe bwa Leza. Kobadi, uno mwingilo ke makayopo. Po apo pene pemanine būmi bwabo. Bavule umbukata mwabo badi na mutyima na uno wadi na ba Eduardo ne Noemi ba mu Salvador.

15. I mwanda’ka mumweke wa mu Salvador ulombola amba bavule i batengele?

¹⁵ Myaka kunyuma, ba Eduardo ne Noemi  banañwine binenwa bya Polo bya amba: ‘Milongelo ya ino ntanda yalamukanga.’ (1 Kodinda 7:31) Bapēleja būmi bwabo, bashilula mwingilo wa kitatyi kyonso wa bu pania. Mwenda mafuku, baeselwa madyese mu miswelo mivule, baingila’nka ne mu kipindi ne mu distrike. Bano ba Eduardo ne Noemi, nansha byobatenwe na makambakano makatampe, i basumininwe amba bakwete butyibi boloke pa kusūla bya bupeta bya ku ngitu pa mwanda wa mingilo ya kitatyi kyonso. Bavule mu basapudi 29 269​—kubadila’mo ne bapania 2 454​—ba mu Salvador i balombole mushipiditu umo onka wa kwipāna, o mwanda mu mine ntanda’yo mwadi kwilundila’ko kwa basapudi 2 pa katwa mu mwaka wapityile.

16. I mutyima’ka wadi na mwanetu umo nsongwalume wa mu Côte d’Ivoire?

¹⁶ Mu Côte d’Ivoire, nsongwalume umo mwine Kidishitu nandi walombwele uno mutyima pa kusonekela bilo bya musambo amba: “Ñingilanga bu mwingidi wa mingilo. Ino nkidipo mwa kunenena banabetu amba ikalai bapania ami mwine kuleta kifwa kiyampe mpika. O mwanda naleka kaji ka mfutwa miyampe nashilula kwiingidila kaji ka ami mwine, kanshila’ko kitatyi kivule kya kusapula.” Uno nsongwalume i umo wa mu bapania 983 baingile mu Côte d’Ivoire, mwadi basapudi 6 701 mu mwaka wadi’mo, kuno i kwilundila’ko kwa basapudi 5 pa katwa.

17. I muswelo’ka walombwele nsongwakaji umo wa mu Belejike amba kazakajibwepo na mfwatakani?

¹⁷ Kubulwa lulekelo, mfwatakani ne kwisañuna kwa pala pala bikyendelela na kuleta makambakano ku basapudi ba Bulopwe 24 961 basapula mu Belejike. Ino abo i bapyasakane, kadi kebazakajibwangapo. Kamoni umo wa myaka 16 paaivwene batela Batumoni ba Yehova bu katangotango mu bifundwa bitala mwikadilo muyampe ku masomo, walombele lupusa lwa kulombola myanda moikadile. Uno kaka waingidija bande wa video Les Témoins de Jéhovah: un nom, une organisation ne boloshile Les Témoins de Jéhovah: qui sont-ils?, washintulula Batumoni i bāni binebine. Myanda yaanene yasangedilwe bininge, yenga ulonda’po, bana ba masomo bapebwa ekizame yadi na bipangujo byonso bitala mutōtelo wa bwine Kidishitu wa Batumoni ba Yehova.

18. I bukamoni’ka bulombola amba makambakano a kubulwa kwa lupeto kealabikilepo basapudi ba mu Arjantine ne ba mu Mozambike ku kwingidila Yehova?

 ¹⁸ Bene Kidishitu bekonda na makambakano makomo mu ano mafuku a mfulo bo bavule. Inoko kebasupo kulabikwa. Mu Arjantine, nansha byomudi makambakano matumbe a kubulwa kwa misokwe, ino mwadi kibalwa kikande kya Batumoni 126 709 mwaka wadi’mo’u. Mu Mozambike namo monka na monka, mudi bulanda busambakene monso. Inoko banabetu 37 563 baingile mwingilo wa kupāna bukamoni, kuno i kwilundila’ko kwa bantu 4 pa katwa. Būmi bubakoma ku bantu bavule mu Albani, inoko, mine ntanda’yo yatūdile lapolo wa kwilundila’ko kulumbuluke kwa bantu 12 pa katwa, yafikila pa kibalwa kikande kya basapudi 2 708. I kimweke patōka amba mushipiditu wa Yehova keubwanyapo kwimikwa na ngikadilo mikomo shi bengidi bandi babadikija tumweno twa Bulopwe kumeso.​—Mateo 6:33.

19. (a) I bintu’ka bilombola amba kukidi bantu badingakene na mikōko badi na nzala ya bubinebine bwa mu Bible? (b) I tubintu’ka tumotumo tukwabo twa mu lapolo wa ku mwaka tulombola amba bengidi ba Yehova i bekale nyeke balanguke ku mushipiditu? (Tala tabulo pa paje 22-25)

¹⁹ Mwayene wa pa kweji wa bifundwa bya Bible 5 309 289 waletelwe mu lapolo wa ntanda yonso mu mwaka wadi’mo ulombola amba kukidi bantu badingakene na mikōko badi na nzala ya bubinebine bwa mu Bible. Mu kibalwa kikande kya bantu 15 597 746 batenwe ku Kivulukilo, bavule kebaikele bengidi bengidila Yehova. Twibasakila nabo batame’po mu buyuki ne mu buswe bwa kuswa Yehova ne bu bana na bana bwetu. I kya nsangaji mpata pa kumona “kibumbo kikatampe” kya “mikōko mikwabo” kyendelela na kutanta koku kingidila Umpangi “dyuba ne bufuku, mu njibo īkola” kakasa kakasa na banababo bashingwe māni a mushipiditu.​—Kusokwelwa 7:9, 15; Yoano 10:16.

Ñeni Yotuboila Kudi Lota

20. I ñeni’ka yotwaboila ku kifwa kya Lota ne wandi mukaji?

²⁰ I bine, nansha ke bengidi ba kikōkeji ba Leza nabo bakokeja kyaba kimo kujimija mutyima wa kupēlakana. Langa’po bidi byāfikile Lota, mwanā mwanabo na Abalahama. Bāmusapwidile kudi bamwikeulu amba Leza usa konakanya Sodoma ne Ngomola. Uno musapu kewādipo mwa kutulumwija Lota, mwanda “wadi ufitwa mutyima nyeke pa mwanda wa mwikadilo umbi wa boba bantu bakondame.” (2 Petelo 2:7, MB) Ino bamwikeulu babidi’ba pa kwiya kumutambija mu Sodoma, aye “wadi uleñanya.” Bamwikeulu bāshilula kumukokela aye ne kisaka kyandi panja pa kibundi. Papo mukaja Lota wāsūla ne kidyumu kine kyēbadyumwine bamwikeulu kuleka kutala kunyuma. Kano kandi kalengwa kāmujimijija būmi. (Ngalwilo 19:14-17, 26) Yesu wādyumwine amba: “Vulukai mukazya Lota.”​—Luka 17:32, BB.

21. I kika kinenenwa amba pano po pene pa kwikala nyeke balanguke?

²¹ Kinkumbulu kyākumbile kibundi kya Pompei ne kya Helekyulene ne binkumenkume bya pa konakanibwa kwa Yelusalema, pamo ne kifwa kya Dilobe dya mu mafuku a Noa ne kya Lota, bilombola byonso amba bidyumu i bintu bya kuta’ko mutyima na kusumininwa. Batwe bengidi ba Yehova twi bayuke kiyukeno kya mafuku a mfulo. (Mateo 24:3) Twi besansanye batwe bene na mitōtelo ya bubela. (Kusokwelwa 18:4) Tufwaninwe nanshi, ‘kufwenya pabwipi mu ñeni kwikala’po kwa difuku dya Yehova’ pamo bwa bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji. (2 Petelo 3:12) I amo, pano po pene potufwaninwe kwikala nyeke balanguke! I matabula’ka otufwaninwe kutabula, ne i ngikadilo’ka milumbuluke yotufwaninwe kutamija ya kwitwikadija nyeke balanguke? Kishinte kilonda’ko kikabandaula ino myanda.

[Kunshi kwa dyani]

Usa Kulondolola Namani?

• I bika byālongekele byākweshe bene Kidishitu Bayuda bapande ku konakanibwa kwa Yelusalema?

• Madingi a mu bilembwa bya mutumibwa Petelo ne mutumibwa Polo etukwasha namani twikale balanguke?

• I bāni dyalelo balonga bintu bilombola amba i balanguke byabinebine?

• I ñeni’ka yotwaboila ku nsekununi ya Lota ne wandi mukaji?

[Bipangujo bya Kifundwa]

 [Tabulo pa paje 22-25]

LAPOLO WA NTANDA YONSO WA BATUMONI BA YEHOVA WA MWAKA WA MINGILO WA 2002

(Tala volime)

[Bifwatulo pa paje 26]

Kwingila kukwashanga bene Kidishitu bekale nyeke balanguke