Kutalala​—Ngikadilo ya Bwine Kidishitu ya Mvubu

“Vwalai . . . kikōkeji [kutalala, NW].”​—KOLOSE 3:12.

1. I bika bilengeje kutalala kwikale ke ngikadilo yanwa?

 SHI kūlu kutalala, bantu basangalanga ne kuloelelwa. Muntu nandi mo monka, shi i utalala, kijiba-ntalela wa bene, bikalanga biyampe kushikata nandi. Inoko “ludimi lunekena [lutalala, NW] lutyumuna kikupa,” mo mwānenene Solomone Mulopwe wa tunangu. (Nkindi 25:15) Nanshi kutalala i ngikadilo yanwa, ya nsangaji ne bukomo byonso kya pamo.

2, 3. I kukwatañana’ka kukwatañene kutalala na mushipiditu sandu, ne i bika byotukabandaula mu kino kishinte?

² Mutumibwa Polo wābadīle kutalala mu mulongo wa “kipa kya mushipiditu,” kitanwa mu Ngalatea 5:22, 23, NW. Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “kutalala” mu vese wa 23 mu Bwalamuni bwa Ntanda Impya i kyalamunwe bu “kikōkeji” nansha bu “butuukanye” mu Mabible makwabo. Kyalamunwanga uno muswelo mwanda i bikomo kusokola mu ndimi mikwabo kishima kinekine kidi na buluji bufikile pa kishima kya Kingidiki, ke-pantu kishima kibajinjibajinji kilombola kutalala ne mutyima muyampe wa munda, ke kikōkejipo nansha butūkanye bwa panja bitupu; kadi kekifunkilapo pa mwiendelejo wa muntu, ino i pa ngikadilo ya mu ñeni ne mu mutyima wandi.

³ Pa kusaka twivwanije senene ne pa mfulo buluji ne mvubu ya kutalala, tubandaulei bifwa biná bya mu Bible. (Loma 15:4) Shi tubapu kwibibandaula, tusa kuyuka mine ngikadilo’i, ino ke enkapo ayo, i ne muswelo mwine otukokeja kwikala nayo ne kulombola’yo mu bilongwa byetu byonso.

“Kyo kya buleme ku Meso a Leza”

4. Tuyukile namani amba Yehova umwene kutalala na bulēme mpata?

⁴ Kutalala i kipindi kimo kya mu kipa kya mushipiditu wa Leza, o mwanda i kyendele’mo kwikale kukwatañane mpata na bumuntu bwa kutendelwa bwa Leza. Mutumibwa Petelo wāsonekele amba ‘mutyima utalala ne mutūke’ kyo kintu “kya buleme ku meso a Leza.” (1 Petelo 3:4, BB) Bine, kutalala i ngikadilo ya Leza; Yehova wikumwene na bulēme mpata. Na bubine, buno kala i bubinga bukatampe bufwaninwe kutonona bengidi bonso ba Leza batamije kutalala. Ino Leza Mwinē Bukomo Bonso, Walupusa udi peulu kupita bonso mūlu ne panshi, ulombolanga kutalala muswelo’ka?

5. Kutalala kwa Yehova i kwitupeje kyepelo’ka?

⁵ Pājilwile ba Adama ne Eva, ba mulume ne mukaji babajinji, lubila lwa Leza lumwekelele lwa kuleka kudya ku mutyi wa kuyukanya buya ne bubi, bājilwile ku kusaka kwabo. (Ngalwilo 2:16, 17) Kuno kujilula ku kusaka kwālupwile bubi, lufu ne kwisansanya na Leza kwabo ne kwa lutundu lwabo lwine lwālondele’po. (Loma 5:12) Eyo, Yehova wādi shandi na bubinga bwa kwibatyibila buno butyibi, ino kāelelepo bantu na nsungu amba kubapu kebakibwanikapo kusendululwa nansha kukūlwa. (Mitōto 130:3) Ino aye Yehova, pa buntu bwandi ne kwandi kubulwa kalondalonda​—bilomboji bya kutalala​—wākwete mpangiko ya kupa bantu babipya-mambo muswelo wa kwiya kwadi ne kwitabijibwa na aye. Bine, Yehova i mwitushitwile dishinda dya kufwena ku lupona lwandi lwa ntumbo pampikwa moyo ne luzakalo kupityila ku kitapwa kya kikūlwa kya Yesu Kidishitu wandi Mwana.​—Loma 6:23; Bahebelu 4:14-16; 1 Yoano 4:9, 10, 18.

6. Le kutalala kwāmwekele namani patōka mu byālongele Leza padi Kena?

⁶ Kutalala kwa Yehova kwāmwekele kala kala kene ne Yesu mwine kāile pano panshi, kitatyi kyāelele ba Kena ne Abele, bana ba Adama, bitapwa kudi Leza. Yehova pa kumona ngikadilo  ya mityima yabo, wāpela kyakwela kya Kena, ino ‘wālēmeka’ Abele ne kyakwela kyandi. Leza wāmona na mutyima muyampe Abele ne kitapwa kyandi, ne kino kyākolomona mukao wa Kena. “Penepo Kena kafuna bulobo byamwiko’tu, ne mu meso fututu,” ye Bible usekununa. Yehova wālonga’po namani? Le wāfityīlwe Kena pa ngikadilo yandi imbi? Mhm. Ino, na kutalala konso, wāipangula Kena amba kyowakalabela i kika? Wāmushintulwila ne kumushintulwila byakokeja kulonga mwanda wa nandi amone “kutambulwa” biyampe. (Ngalwilo 4:3-7) Bine, Yehova ye kifwa kīsokwele kya kutalala.​—Divilu 34:6.

Kutalala Kukokanga Bantu ne Kwibatūkija Mityima

7, 8. (a) I muswelo’ka otukokeja kwivwanija kutalala kwa Yehova? (b) Binenwa bidi mu Mateo 11:27-29 bisokola bika padi ba Yehova ne Yesu?

⁷ Muswelo umo muyampe mpata wa kwivwanija ngikadilo ya Yehova i kwifunda būmi ne mwingilo wa Yesu Kidishitu. (Yoano 1:18; 14:6-9) Yesu paādi mu Ngadilea mu mwaka wandi wa bubidi wa kuputuma na busapudi, wālongele bingelengele bikatampe bivule mu Kolezeni, mu Beseda, mu Kapanama, ne mu bibundi bya mufula. Ino bantu bavule byobādi ba kibengo, bañumauma, bāpela kwitabija. Le Yesu wālongele’po namani? Eyo, wēbavulwije na kusumininwa bipa bilula byobakangula ku kubulwa lwitabijo kwabo, ino wādi kadi na bulanda bwa ngikadilo ya bufudile bwa ku mushipiditu yādi’mo ba ʽam ha·ʼaʹrets, bantu bitupu, ba kwityepeja, bādi umbukata mwabo.​—Mateo 9:35, 36; 11:20-24.

⁸ Bilongwa bya Yesu byālondele’po byālombwele amba wādi ‘uyukile Shandi ne pa mfulo’ kadi wādi umwiula. O mwanda wāityile bantu bitupu lwito lwa kyanga’mba: “Iyai ko ndi banwe bonso bakoke balemenwa na biselwa, nami nkemufundula’byo. Twelai mu lupungu lwami, nemufundije, mwanda ne mutuukanye [“kijiba-ntalela,” NW] kadi ne wa mutyima wa kwipelula, nankyo mukakokolokwa biyampe banwe bene.” Bine, bino binenwa byāsengele ne kutūkija mityima ya boba bādi batyimpilwa panshi ne kususulwa! Kadi bikitutenga ku mityima ne batwe ba dyalelo. Shi bine tuvwale kutalala, nabya tukabadilwa mu boba ‘basakwa na Mwana mwanda wa kwibasokwela’ Shandi.​—Mateo 11:27-29, MB.

9. I ngikadilo’ka ikwatañene na kutalala, ne Yesu wāshile kifwa’ka kilumbuluke mu uno mwanda?

⁹ Ngikadilo ikwatañene na kutalala i kwityepeja, kwikala wa “mutyima wa kwipelula.” Mitatulo ayo itwalanga muntu ku kwizunzula aye mwine ne divule ifikijanga muntu ku kulongela bakwabo bintu pambulwa lusa, na mutyima mūmu. (Nkindi 16:18, 19) Yesu wādi na kwityepeja mu bula bwa mwingilo wandi onso waāingile pano panshi. Nansha ke pa kutwela mu Yelusalema ukandile pa nyema, mafuku asamba kumeso kwa lufu lwandi, ne pobāmwelele tubobo bu Mulopwe wa Bayuda, wādi mwishile kulampe na balopwe ba ino ntanda. Wāfikidije bupolofeto bwa Zekadia bwisambila pa Meshiasa amba: “Tala bidi, mulopwe obe wiya kodi, mutuukanye [“kijiba-ntalela,” NW], utentamine pa kimbulu kikaji, ne pa kimbulu kyana, kyana-kilume, kyana kya kimbulu kya biselwa.” (Mateo 21:5, MB; Zekadia 9:9) Danyele mupolofeto wa kikōkeji wāmwene mu kimonwa Yehova upa wandi Mwana lupusa lwa kubikala. Ino mu bupolofeto bubajinji wātelele Yesu bu “utabukile [kwityepeja] ku bantu.” Nanshi kutalala  ne kwityepeja byendelanga pamo.​—Danyele 4:17; 7:13, 14.

10. I kika kinenenwa amba kutalala kwa bwine Kidishitu kekudipo na mulangwe wa buzoze?

¹⁰ Kutalala kuyampe kudi na Yehova ne Yesu ko kwitulengeja tufwene kobadi. (Yakoba 4:8) Inoko, kutalala kekudipo na mulangwe wa buzoze. Kebidipo nansha kubwipi kwine! Yehova, Leza Mwinē Bukomo Bonso, udi na bukomokomo bwa ntanda ne miseke ne lupusa ponka. Bulobo bwandi budyendyemukilanga bakondame. (Isaya 30:27; 40:26) Ne Yesu nandi mo monka, wāikele na kusumininwa kukatampe kwa kupela kujilula, nansha kepādi pamutamba Satana Dyabola bulwi. Wāpelele kutala kilomo-nyeka busunga bwampikwa kukwatañana na bijila bwa bendeji ba mitōtelo ba mu myaka yabo’ya. (Mateo 4:1-11; 21:12, 13; Yoano 2:13-17) Ino wādi ulama nyeke kutalala kwandi pa kumona kutupatupa kwa bandi bana ba bwanga, kasha utūkija mutyima pa bukōkekōke bwabo. (Mateo 20:20-28) Mufundi umo wa Bible ushintulula biyampe kutalala amba: “Mudi mulangwe wa kutalala, inoko i mufyame ne bukomo būmu pamo bwa nyundo.” Bine, netu twikalei na ino ngikadilo yādi na Kidishitu​—ke kutalala kadi!

Mutūkanye Kupita Bonso ba mu Myaka Yabo

11, 12. Shi tutale mwātamine Mosesa, i bika byālengeje kutalala kwandi kwikale kwa kutendelwa?

¹¹ Kifwa kya busatu kyotukabandaula i kya Mosesa. Bible umutela bu “mukōkele’tu [“kijiba-ntalela,” kunshi kwa dyani mu NW] utabukile bantu bonsololo baikele panopantanda.” (Umbadilo 12:3) Uno mutelelo wāsonekelwe ku bukomo bwa mushipiditu. Kutalala kutendelwa kwa Mosesa ko kwāmulengeje etabije buludiki bwa Yehova.

¹² Kutama kwa Mosesa kwādi kwishile mpata na kukwabo. Yehova wālongele monso mwayukile mwanda wa uno mwana wa bambutwile Bahebelu bakikōkeji ekale mūmi mu kitatyi kyādi kyabwa bana ne kwipaibwa’bo. Mosesa, mu myaka ya bwanuke bwandi, wālelelwe na inandi, wādi umufundija byabinebine myanda ya Yehova, Leza wabine. Mwenda mafuku, Mosesa wāvilulwa ku njibo yabo, bākamushikatyija mu ngikadilo mishile kulampe na ya kwabo. O mwanda “Mosesa wadi kafundijibwa mu ñeni yonso ya bene Edipito,” pamo na mwāsekunwinine Shitevani mwine Kidishitu wa mu myaka katwa kabajinji wāfwidile lwitabijo. Ne kadi Mosesa “waikele ke mwana-mulume mukomo umbinenwa ne  umbilongwa byandi.” (Bilongwa 7:22, MB) Lwitabijo lwandi lwāmwekele patōka kitatyi kyaāmwene mboloji yādi iboololwa banababo na bamfumu ba bapika ba Felo. Ko kwipaya wāipaya mwine Edipito wādi ukupila Muhebelu, penepo wānyema mu Edipito, wāenda ku ntanda ya Midyana.​—Divilu 1:15, 16; 2:1-15; Bahebelu 11:24, 25.

13. Le myaka 40 yālēle Mosesa mu Midyana yāmwalamwine namani?

¹³ Mosesa pa kwikala na myaka 40, wādi kaisasaketa mu ntanda mutuputupu. Mu Midyana wētene’mo na bana-bakaji basamba-babidi bana ba Leula, wēbakwasha kuteka mema a kutomeja luombe lukatampe lwa shabo. Bano bansongwakaji pa kujokela kwabo, bāsapwila shabo Leula na nsangaji yonso amba “mwine Edipito” umo webanyongolola ku maboko a bakumbi badi bebakambakanya. Penepa Leula wāita Mosesa, ye kushikata wāshikata na kisaka kyabo. Byamalwa byāmutene kebyāmupelepo bululu ku mutyima; nansha kumukankaja kuboya ñeni ya kusendulula būmi bwandi mungya ngikadilo impya yaādi’mo. Mutyima wandi wa kusaka kulonga kiswa-mutyima kya Yehova kewātalelepo nansha dimo. Mu myaka 40 yaādi ulama luombe lwa mikōko ya Leula, wāsongele’mo Zipola, wābutula ne bana babidi bana-balume, kadi wātamija ne kulumbulula ngikadilo yāmwikadije bu muntu wa pa bula. Bine, Mosesa wāfundile kutalala mu byamalwa.​—Divilu 2:16-22; Bilongwa 7:29, 30.

14. Sekununa mwanda wālongekele mu bwendeji bwa Mosesa pa Isalela ulombola kutalala kwandi.

¹⁴ Yehova pa kupwa kutonga Mosesa bu mwendeji wa muzo wa Isalela, kutalala kwandi kekwājiminepo. Nkasampe umo wāile kusapwila Mosesa amba ba Eladada ne Medade aba kebo balonga bya bu bapolofeto mu kitūlo​—abo bantu kebādipo pāpungulwidile Yehova mushipiditu pa bakulumpe 70 bātongelwe kwingila bu bakwashi ba Mosesa. Yoshua wānena’mba: “A mfumwami Mosesa, wibakankaje.” Ino Mosesa wāmulondolola na kutalala konso amba: “Lelo ukwatyilwa mukao padi ami’ni? Nswele bidi na’mba bantu bonsololo ba Yehova bekale bapolofeto, kabidi na’mba Yehova shi uswele atule mushipiditu wandi ko badi.” (Umbadilo 11:26-29) Bine kutalala ko kwātubaije senene uno mwanda munane.

15. Nansha Mosesa byaādi wakubulwa kubwaninina, i kika kinenenwa amba kifwa kyandi i kiyampe kulonda?

 ¹⁵ Kutalala kwa Mosesa kwāmwekele kyaba kimo amba kubamupumbe. Pādi pa Mediba, kubwipi na Kadesha, Mosesa wābulwa kupa Yehova, Mulongi wa Bingelengele, ntumbo. (Umbadilo 20:1, 9-13) Mosesa, nansha byaādi wakubulwa kubwaninina, lwitabijo lwandi lwampikwa kutelententa lwāmukweshe mu būmi bwandi bonso, kadi kutalala kwandi kwa kutendelwa kwituteñanga ne batwe ba dyalelo.​—Bahebelu 11:23-28.

Mutyima Mūmu I Mwishile na Kutalala

16, 17. I kidyumu’ka kyotumona mu nsekununi ya ba Nabalu ne Abikele?

¹⁶ Kifwa kya kidyumu i kyokya kya mu kitatyi kya Davida, kinondanonda na lufu lwa Samwele mupolofeto wa Leza. I kifwa kitala ba mulume ne mukaji, ba Nabalu ne Abikele mukajandi. Bine pa abo bubidi pādi kwishila kukatampe! Abikele “wādi wa ñeni biyampe,” ino mulumyandi wādi na “mutyima mūmu ne bilongwa byandi bibi.” Nabalu wāūmije mutyima, wāpela kupa bantu ba Davida bya kwibatūkija mutyima byobāmulombele, abo bantu bāmukweshe na kumulamina luombe lwandi lukatampe ku bangivi. Ponka’po, na bubinga bonso, Davida ne kibumbo kya bantu bandi bākwatwa nsungu, bēsomeka bipete, bēsela kukatamba’dyo Nabalu.​—1 Samwele 25:2-13.

¹⁷ Uno mwanda pa kupona’o mu matwi a Abikele, wātaluka lubilo, wāsela mikate, vinyu, mwita, ne mikama ya ñano ne ya mikuyu kakasambakana Davida. Kamuzenze amba: “Padi ami mfumwami, bukondame bwikale padi ami; nakwisashilapo, bamuleke bidi mwingidi-mukaji obe esambe mu matwi obe, kadi wivwane binenwa bya obe mwingidi-mukaji.” Mutyima wa Davida wānekena pa kwivwana kumwilongela kutalala kwa Abikele. Davida pa kupwa kwivwana bushintuludi bwa Abikele, wānena’mba: “Yehova, Leza wa Isalela atōtwe, ye wakutuma dyalelo dino’di kunsambakana; kadi yeselwe dyese ñeni yobe, weselwe dyese ne abe mwine wakunkankaja dyalelo dino’di ku kupya mambo a mashi.” (1 Samwele 25:18, 24, 32, 33) Mwenda mafuku, mutyima mūmu wa Nabalu wāmufikija ku lufu. Ino ngikadilo milumbuluke ya Abikele yāmutwala ku nsangaji ya kwikala mukaja Davida. Kutalala kwandi i kifwa kiyampe ku bengidi bonso ba Yehova dyalelo.​—1 Samwele 25:36-42.

Londalonda Kutalala

18, 19. (a) I kushinta’ka kumwekanga patōka ponso potuvwala kutalala? (b) I bika biketukwasha twikale kwibandaula batwe bene?

¹⁸ Nanshi kutalala ko kuyampe. I kupite’nka ne kwikala na mutyima muyampe konkakonka; bine i ngikadilo itenga bantu bakwabo ne kwibatūkija mutyima. Pa kala, padi twadi twibidile kunena na kasumalomo ne kulonga bintu pampikwa kanye. Ino pa kupwa kwifunda bubinebine bwa mu Bible, tubashinta, pano ketudi bantu bayampe, basangelwa. Polo wēsambīle pa kuno kushinta paāsoñenye bene Kidishitu nandi amba: “Vwalai pamo bwa batongibwe ba Leza, bapandulwemo, baswedibwe, mutyima wa lusalusa ne kanye, ne bumvu, ne kikōkeji [“kutalala,” NW], ne kutūkija mutyima.” (Kolose 3:12) Bible udingakenye kuno kwalamuka na kushinta kwa banyema ba budyani ba ntanda​—mpumpi, ngé, ntambo, kimungu, ne ñando​—ke banyema ba ndoe banja​—kana ka mukōko, kana ka mbuji, kyana kya ñombe, ne ñombe mukaji. (Isaya 11:6-9; 65:25) Kuno kushinta kwa bumuntu i kukatampe mpata kufikija’nka ne boba betutala ku kutendela. Inoko kuno kwalamuka tutelelanga’ko mwingilo wingila mushipiditu wa Leza, mwanda mu kipa kyao kya kutendelwa mubadilwa ne kutalala.

¹⁹ Lelo kino kishintulula amba shi tubapu kushinta ne kwipāna kudi Yehova, ketukidipo kadi kyotulongela bukomo bwa kwikala batalala? Mhm. Bivwalwa bipya nabyo bilombanga kutebwa mutyima mwa kwibilamina nyeke bitōka, ne  bimweka ku bantu. Ne kutala talē mu Kinenwa kya Leza ne kulanguluka pa bifwa bidi’mo nako mo monka, kwitupanga muswelo wa kwimona na meso mapya, a kwibandaula senene. Le kitalo kya Kinenwa kya Leza kya ku bukomo bwa mushipiditu kilombola amba udi namani?​—Yakoba 1:23-25.

20. Tubwanya namani kulombola kutalala?

²⁰ Mungya kipangila kyetu, ngikadilo i mishile mu bantu mu bantu. Bengidi bamo ba Leza bapēlelwanga kulombola kutalala kupita bakwabo. Inoko bene Kidishitu bonso bafwaninwe kutamija kipa kya mushipiditu wa Leza, kubadila’mo ne kutalala. Polo wādingile Temote na buswe amba: “Londa boloke, ne bwine-Leza, ne kwitabija, ne lusa, ne kwitukija mutyima, ne kikōkeji [“kutalala,” NW].” (1 Temote 6:11) Kishima “londa” kilombola amba kifwaninwe kwielela’ko. Bwalamuni bumo bwa Bible bwalamwine uno musoñanya amba ‘ta mutyima ku.’ (New Testament in Modern English, by J. B. Phillips) Shi ulonge buninge bwa kulanguluka pa bifwa biyampe bidi mu Kinenwa kya Leza, nabya bikashala nyeke bilamate mu ñeni yobe, pamo’nka bwa kintu kikune munda. Bine, bikakwalamuna ne kukuludika.​—Yakoba 1:21.

21. (a) Mwanda waka tufwaninwe kulondalonda kutalala? (b) I bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

²¹ Muswelo otulonga bintu ku meso a bakwetu nao ulombolanga ludingo lotudi’po mu kulombola kutalala kwetu. “Lelo wañeni mufundijibwe, kwako ko mudi i ani?” ye Yakoba mwanā bwanga wipangula namino. Nankyo “alombole ku mwikadilo wandi mulumbuluke mīngilo yandi ya pa kikōkeji kya ñeni.” (Yakoba 3:13) Le tukalombola namani ino ngikadilo ya bwine Kidishitu mu yetu njibo, mu mwingilo wa bwine Kidishitu, ne mu kipwilo? Kishinte kilonda’ko kikaleta’po buludiki bukwasha.

Bya Kupituluka’mo

• I ñeni’ka yowaboila ku kutalala kulombwelwe na kifwa kya

• Yehova?

• Yesu?

• Mosesa?

• Abikele?

• Mwanda waka tufwaninwe kulondalonda kutalala?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 20]

Mwanda waka Yehova wāitabije kitapwa kya Abele?

[Kifwatulo pa paje 21]

Yesu wālombwele amba kutalala ne kwityepeja byendelanga pamo

[Kifwatulo pa paje 22]

Mosesa wāshile kifwa kiyampe kya kutalala