Bapangwapangwa pa Mwanda wa Boloke

“Dyese dyo dyabo boba bakupangilwapangilwa pa mwanda uno wa boloke.”​—MATEO 5:10.

1. Mwanda waka Yesu wādi ku meso a Pilato, ne i bika byaānene?

 “PO PA mwanda o nabutwidilwe pano, ne o naīdile pano panshi na’mba, nkebasapwile [bukamoni bwa bubinebine].” (Yoano 18:37) Pādi panena Yesu bino binenwa, wādi ku meso a Pontyusa Pilato, Mbikavu wa Yudea mwine Loma. Yesu kāendele’kopo aye mwine, kadi kāityilwepo na Pilato, mhm. Ino wāfikile kwine’kwa mwanda wa kusambila kobāmusambile bya bubela kudi bendeji ba bipwilo ba Bayuda amba i nonga-bibi ufwaninwe’nka kwipaibwa.​—Yoano 18:29-31.

2. I bika byālongele Yesu, ino byāmufikija ku bika?

² Yesu wādi uyukile biyampe shē amba Pilato udi na lupusa lwa kumukutulula nansha lwa kumwipaya. (Yoano 19:10) Ino kino kekyāmulekejepo kunena myanda ya Bulopwe pakubulwa moyo ku meso a Pilato. Eyo, būmi bwa Yesu bwādi shabo mu kyaka, ino wākwatakenye uno mukenga wāsapula bukamoni kudi mulungu wa mbulumatadi upityile bonso mu mwine mwaba’wa. Nansha Yesu byaāsapwile buno bukamoni, ino bāmuponeje, bāmwipaya ne kumwipaya lufu lwa bu kafwila bantu lusansa mutyima ku mutyi wa masusu.​—Mateo 27:24-26; Mako 15:15; Luka 23:24, 25; Yoano 19:13-16.

I Kamoni’ni, I Kafwila?

3. Lelo kishima “kafwila” (martyr) kyādi kishintulula namani mu bitatyi bisekunwinwe mu Bible, ne kidi na buluji’ka dyalelo?

³ Ku bantu bavule, kafwila (martyr) i muntu’tu kitabija-vidingi, ufwila bulembakane. Kadi boba bafwila na mutyima umo nkulupilo yabo, nakampata nkulupilo ya kipwilo, bavudile kumonwa bibi amba i batumbula nansha bantu baleta kyaka umbantu. Ino kishima martyr (kafwila) kitambile ku kishima kya Kingidiki (marʹtys) kyādi kishintulula amba “kamoni” mu bitatyi bisekunwinwe mu Bible, ko kunena amba muntu uleta bukamoni bwa bubinebine bwa myanda yaitabije, kifwa mu kidye. Ino, enka mwenda myaka, kino kishima kyāselele buluji bwa “muntu upāna būmi bwandi pa mwanda wa kusapula bukamoni,” nansha kusapula bukamoni na kupāna būmi.

4. Dibajinji, Yesu wādi kafwila mu buluji’ka?

⁴ Yesu wādi bidi kafwila mu buluji bubajinji bwa kishima. Monka mwaāsapwidile’kyo  Pilato, aye wāidile ‘kusapula bukamoni bwa bubinebine.’ Bukamoni bwandi bwālengeje bantu betabe’ko mu miswelo pala pala. Bantu bitupu bamo bātengelwe mpata na byobādi bevwana ne kwimwena, ne kwitabija bāitabija Yesu. (Yoano 2:23; 8:30) Ino bibumbo byonso, nakampata bendeji ba mitōtelo nabo bāitabile’ko na munyama​—inoko mu muswelo mubi. Yesu wāsapwidile babutule bandi bakubulwa kwitabija’mba: ‘Ntanda keidipo na buluji bwa kwimushikilwa banwe, ino inshikilwe ami, mwanda nsapulanga bukamoni pa ayo amba mingilo yayo i mibi.’ (Yoano 7:7) Yesu, pa mwanda wa kusapula kwaādi usapula bukamoni bwa bubinebine, wākolomwene bukalabale bwa bendeji ba muzo, ne kumwipaya bāmwipaya. Bine, aye wādi “kamoni (marʹtys) kalumbuluke, ka binebine.”​—Kusokwelwa 3:14.

“Mukashikibwa”

5. Yesu wānene bika pangala pa kupangwapangwa ku ngalwilo kwa mwingilo wandi?

⁵ Bine, Yesu wāpangilwepangilwe bisansa mutyima mpata, ino kadi wādyumwine balondi bandi amba nabo bikebafikila muswelo umo onka. Ku ngalwilo kwa mwingilo wandi, wāsapwidile bemvwaniki bandi mu Busapudi bwandi bwa ku Lūlu amba: “Dyese dyo dyabo boba bakupangilwapangilwa pa mwanda uno wa boloke, ke-buntu bulopwe bwa mūlu i bwabo ne bwabopo. Dyese dyenu bānwe nenu shi bantu bakemunene, ne kwimupangapanga, kadi ne kwimubepela bya bubela pa mwanda wa amiwa uno. Nankyo mukasepelele ne ku mutyima to-ō, mwanda mpalo yenu i mikatampe, mūlu.”​—Mateo 5:10-12.

6. I kidyumu’ka kyādyumwine Yesu pa kutuma batumibwa 12?

⁶ Mwenda mafuku, pa kutuma batumibwa 12, Yesu wēbalombola’mba: “Mwikale kudyumuka bantu, mwanda bakemusokwela ku bidye bya bakulumpe ne kwimukupilakupila mu mashinakoka abo. Ino kadi mukaletwa ku meso a bambikavu ne a balopwe, mwanda wa amiwa, ne mwanda wa busapudi [“bukamoni,” NW] bwa kwibasapwila abo ne baJentaila kumo.” Ino ke’nkapo bakata ba mitōtelo bādi ba kupangapanga bana ba bwanga. Yesu wānene kadi amba: “Mwanabo ukamusokwela mwanabo ku lufu, bāshamuntu ne mwana nabo monka, ino bāna kadi bakatombokela bakwibabutula ke bebēpaīja. Mukashikibwa ku bantu bonso, mwanda wa dijina dyami, ino yewa wakūminina pototo, ne kumfulo kwine, ye ukapandako.” (Mateo 10:17, 18, 21, 22) Mānga ya bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji ilombola patōka bubinebine bwa bino binenwa.

Myanda Ilombola Kūminina na Kikōkeji

7. I bika byāfikije Shitevani ku kwikala kafwila lwitabijo?

⁷ Kinondanonda na lufu lwa Yesu, Shitevani ye wāikele mwine Kidishitu umbajinji kufwa mwanda’po’tu wāsapwile bukamoni bwa bubinebine. Wādi “muyūle buntu ne bukomo, wadi kalonga bingelengele ne biyūkeno mubukata mwa bantu.” Balwana nandi ba mitōtelo “kebamwenepo mwakumulondolwelamo mu ñeni, ne mu [m]ushipiditu mwēbanenene, mhm.” (Bilongwa 6:8, 10) Abo pa kuyulwa mukao, bākokela Shitevani ku meso a Sanhedrini, kidye kikatampe kya Bayuda, wētana’ko na bantu bādi bamusambila bya bubela, ino aye wāsapula bukamoni bunane. Ku mfulo, balwana na Shitevani bāipaya uno kamoni wa kikōkeji.​—Bilongwa 7:59, 60.

8. Lelo bana ba bwanga ba mu Yelusalema bālongele namani pa kufikilwa na kupangwapangwa kupwa lufu lwa Shitevani?

⁸ Kupwa kwipaibwa kwa Shitevani, kwābūkile “kupangwapangwa kwa malwa kwa bamukipwilo kyadi mu Yelusalema, ebiya bonsololo bapalakanibwa kungi kungi ku mitamba ya Yudea, ne ya Samadia, kwashala bonka batumibwa.” (Bilongwa 8:1) Lelo kupangwapangwa kwāimikile bukamoni bwa bene Kidishitu? Nansha dimo, mwanda nsekununi itulombola amba “abo bapalakanibwa kungi, benda basapula myanda-miyampe.” (Bilongwa 8:4) Bine, kebābudilwepo kwiivwana mwēivwanine mutumibwa Petelo paānene mafuku kunyuma’mba: “Batwe tufwanyinwe kukokela Leza, kutabuka kukokela bantu.” (Bilongwa 5:29, MB) Nansha byobādi bapangwapangwa, bano bana ba bwanga ba kikōkeji ne kininga bāendelele kwingila mwingilo wa kusapula bukamoni bwa bubinebine, nansha byobādi bayukile amba ukebakolomwena bikoleja bikwabo.​—Bilongwa 11:19-21.

9. I kupangwapangwa’ka kwāendelele kufikila balondi ba Yesu?

 ⁹ Bine, nansha byokwādi bikoleja bivule, ino abo kebālekelepo kwingila. Dibajinji, tuyukile amba Solo​—mwana-mulume wēmwenine ne kwitabija amba Shitevani aswe mabwe​—wādi “upudika’nka kupudika byakutapa bāna-babwanga ba Mfumwetu. Ino waendele [kudi kitobo] mukatampe, kukamulomba mikanda ya kwenda nayo ku Damakasa mu mashinakoka’mba: Shi nkamonako ba mu dyodya dishinda, nansha bāna-balume, nansha bāna-bakaji, nkebalete bakutwe kuno ku Yelusalema.” (Bilongwa 9:1, 2) Kupwa, kubwipi na mwaka wa 44 K.K., “mulopwe, Heloda waobekele maboko a kumwesha bamo bamo ba mu kipwilo malwa. Watapa Yakoba mwanabo ne Yoano ku kipete.”​—Bilongwa 12:1, 2.

10. I nsekununi’ka ya kupangwapangwa yotutana mu Bilongwa ne mu Kusokwelwa?

¹⁰ Kipindi kishele kya mukanda wa Bilongwa kiselele nsekununi mikomo kwilwa ya matompo, kukutwa, ne kupangwapangwa kwādi kūminina bantu boloke, kifwa Polo, wādi bidi mupañañani, ino wāalamuka ke mutumibwa; mobimwekela wāfwile lwa kwipaibwa na Nero, Mulopwe Mbikavu wa Loma kubwipi na mwaka wa 65 K.K. (2 Kodinda 11:23-27; 2 Temote 4:6-8) Ku mfulo, mu mukanda wa Kusokwelwa, wāsonekelwe dya ku mfulo kwa myaka katwa kabajinji, tutana’mo myanda ya Yoano mutumibwa mununu wākutyilwe buloko bwa malwa pa kisanga kya Patamosa “pa mwanda wa Leza ne pa busapudi bwa Yesu.” Kadi Kusokwelwa utela ne “Antipese, kamoni kami, wabinebine wami, waipaīlwe” mu Pengamume.​—Kusokwelwa 1:9; 2:13.

11. Lelo lwendo lwa bene Kidishitu babajinji lwābingije namani binenwa byānene Yesu pangala pa kupangwapangwa?

¹¹ Bino byonso byāfikidije binenwa byānene Yesu kudi bandi bana ba bwanga amba: “Monka mo bampangilapangila ami ne bānwe nenu mo monka.” (Yoano 15:20) Bene Kidishitu babajinji ba kikōkeji bādi beteakanya kutompwa ditompo dipityile onso, ke lufu kadi​—lwa kumweshibwa malwa, lwa kwelwa mu banyema ba budyani, nansha lwa muswelo mukwabo​—mwanda wa kwingila mwingilo wēbapele Mfumwetu Yesu Kidishitu amba: “Mukēkale basapudi bami bakusapula mu Yelusalema, ne monso mu Yudea, ne mu Samadia, ne kulampe kwine kumfulo kwa ntanda.”​—Bilongwa 1:8.

12. I kika kinenenwa amba kupangwapangwa kwa bene Kidishitu ke enkapo kwa pa kala?

¹² Ino shi kudi muntu ulanga amba myanda ya kulonga bana ba bwanga bintu bya mwiko namino yāpityile enka mu kitatyi kya kala’kya, nankyo weongola mpata. Mwanda Polo, otwamonanga amba nandi wāfikilwe na bikoleja, wāsonekele amba: “Bonso batele mutyima ku bwine-Leza [mu kipwano na Kidishitu Yesu] kupangwapangwa ko kwabo.” (2 Temote 3:12) Petelo unenena pa kupangwapangwa’mba: “Ke-kuntu ko konka ko mwityilwe; ke-muntu Kidishitu nandi wemususukile, wemushīla kitompekejo kya kumulonda bānwe mu māyo andi.” (1 Petelo 2:21) I amo, bantu ba Yehova bakishikibwa ne kumweshibwa malwa kufika ne mu ano “mafuku a mfulo” a ino ngikadilo ya bintu. (2 Temote 3:1, NW) Batumoni ba Yehova bapangwapañwanga kitatyi ne kitatyi, umo umo ne abo bonso kikonge, pi na pi pano pa ntanda, mu mabikavu a kasusu ne mu a kidemokrasi mene.

Mwanda Waka Bashikibwa ne Kupangwapangwa?

13. Lelo bengidi ba Yehova ba dyalelo bafwaninwe kulama bika mu ñeni mu myanda ya kupangwapangwa?

¹³ Nansha bavule ba motudi byobadi na bwanapabo bwa kusapula ne kupwila mu ndoe kampanda, tufwaninwe kulama mu ñeni kuvuluja kwituvuluja Bible amba ‘milongelo ya ino ntanda yalamukanga.’ (1 Kodinda 7:31) Bintu bikokeja kwalamuka’nka na mu kukopa kwa diso ne kwitushetemuna bukidi bonka shi ketwiteakenyepo mu ñeni, mu milangwe, ne ku mushipiditu. Ino i bika byotufwaninwe kulonga mwa kwikingila? Kyabulwi kikomokomo kya kwikinga nakyo i kino kya kulama biyampe mu ñeni buluji bwine bobashikilwe ne kupangapanga bene Kidishitu baswele ndoe ne bakokela bijila.

14. Petelo wālombwele bika amba byobyādi bipangilwapangilwa bene Kidishitu?

¹⁴ Mutumibwa Petelo wēsambīle pa uno mwanda mu mukanda wandi umbajinji, waālembele kubwipi na mwaka wa 62-64 K.K., kitatyi  kyādi bene Kidishitu ba mu Umbikalo wa Loma onso mu kutompibwa ne kupangwapangwa. Wānena’mba: “Banwe baswe, kemukizumbazumbai pa mwanda wa kutompibwa kukomokomo ko mudi nako kwako amba: ‘I kingi nakyo kibetufikila.’” Kupwa wāshintulula kyaādi nakyo ku mutyima, amba: “Kekukikalai nansha umo wenu wa kumona malwa a bu ngipayañanyi, nansha a bwivi, nansha a bu nongabibi, nansha a kwiela umambo a bene. Ino shi amone malwa’mba mwanda i mwine Kidishitu nankyo kakikwatwa bumvu, enhe. Afwije’nka Leza patelelwa nandi dijina dya Kidishitu.” Petelo wālombwele amba kyobādi basusukila ke bubipo bobālongele, ino i pa mwanda bādi bene Kidishitu. Shi kwādi amba bādi bevuba mu “mwikadilo mutabukidile kubipa,” pamo bwa bantu bakwabo, longa bādi bebatundaila ne kwibasepelela biyampe. Ino abo bādi basusuka mwanda bādi balonga buninge bwa kwikala na būmi bukwatañene na mwingilo wabo wa bu balondi ba Kidishitu. Ne bene Kidishitu babine ba dyalelo nabo i monka na monka.​—1 Petelo 4:4, 12, 15, 16, MB.

15. I kwishila’ka kumonwa mu muswelo ulongwa Batumoni ba Yehova bintu dyalelo?

¹⁵ Mu bipindi bivule bya ntanda, Batumoni ba Yehova batendelwanga ku bonso pangala pa bumo ne mushipiditu wa kwingidila pamo obalombolanga ku bitango ne kobobaka, kubulwa budimbidimbi ne bwingidi, ne pangala pa mwikadilo wabo wa kifwa ne būmi bwa kisaka, enka ne pa mwanda wa mumwekelo ne mwidyangwilo wabo mulumbuluke. * Ku mutamba mukwabo, padi pateakanibwa kino kishinte, mwingilo wabo i mukankajibwe nansha kukandwa mu matanda 28, kadi Batumoni bavule basusulwanga ku ngitu ne kutūtwa bintu pangala pa lwitabijo lwabo. Mwanda waka kudi kuno kwishila? Ne mwanda waka Leza wibilekele?

16. I buluji’ka bupite bonso bulekele Leza bantu bandi bapangwapangwa?

¹⁶ Kupityidila, tufwaninwe kulama mu ñeni binenwa bya Nkindi 27:11 binena’mba: “Wami mwana, wikale wañeni ne kusangaja mutyima wami, amba nondolole  yewa umpunika.” Bine, i mwanda wākolomwenwe tamba kalā pangala pa bubikadi bwa mūlu ne panshi. Eyo, kudi bukamoni kebubadika buletelwe kala na boba balamine bululame bwabo ku meso a Yehova mu bula bwa tutwa twa myaka, ino nansha nankyo, Satana kalekelepo kukolomona Yehova mwaāmukolomwenine mu mafuku a Yoba muntu moloke. (Yoba 1:9-11; 2:4, 5) I amo, pano po pene padi Satana na kiyukuyuku kya kusaka kubingija dya mfulo milangwe yandi, mwanda Bulopwe bwa Leza i bushimikwe mbū, bwikele na babikalwa ba dikōkeji ne bantunguluji ntanda yonso. Lelo bano bantu bakekala nyeke na kikōkeji kudi Leza nansha shi abatanwa na makambakano ne bikoleja? Kino kyo kipangujo kifwaninwe kulondolola mwingidi ne mwingidi wa Yehova kasuku kandi.​—Kusokwelwa 12:12, 17.

17. Lelo Yesu wādi usaka kunena bika pa kunena amba ‘bikemwalamukila ke bukamoni’?

¹⁷ Yesu, pa kusapwila bandi bana ba bwanga bimbidikita byādi bya kulongeka ku ‘kuvuika kwa ngikadilo ya bintu,’ wālombwele ne buluji bukwabo bulekele’ko Yehova kupangwapangwa kuponena bengidi bandi. Amba: “Mukaletwa ku meso a balopwe, ne a bambikavu, mwanda wa dijina dyami. Ino bikemwalamukila ke [bukamoni].” (Mateo 24:3, 9; Luka 21:12, 13) Yesu mwine wāsapwile bukamoni ku meso a ba Heloda ne Pontyusa Pilato. Mutumibwa Polo nandi wātwelwe “ku meso a balopwe, ne a bambikavu.” Polo pa kuludikwa na Mfumwetu Yesu Kidishitu, wāsakile kukasapwila mulopwe mukomokomo wa mu oa mafuku bukamoni, wānena’mba: “Nasake kukemuka kwa Kezala.” (Bilongwa 23:11; 25:8-12, BB) Ne dyalelo nadyo mo monka, kutanwa mu bikoleja kufikijanga divule ku kupāna bukamoni bulumbuluke ku balungu ne bantu bonso kumo. *

18, 19. (a) Lelo kutyumwina matompo umanwi kwituletelanga byabuyabuya namani? (b) I bipangujo’ka bikabandaulwa mu kishinte kilonda’ko?

¹⁸ Ku mfulo, kutyumwina umanwi matompo ne byamalwa kukokeja kwitulupwila byabuyabuya. Namani? Mwanā bwanga Yakoba wāvulwije bakwabo bene Kidishitu amba: “Banwe banabetu, shi mubatanwa na bya kutompibwa bya miswelo ne miswelo, monai’byo bu nsangaji yonka, momuyukile kala amba buno bukomo butompibwe bwa lwitabijo lwenu bo buleta kūminina.” I bine, kupangwapangwa kutōkejanga lwitabijo lwetu ne kukomeja kūminina kwetu. O mwanda ketwikwakamwangapo, nansha kukimba kwikwepa nansha kwimika’ko mu mashinda akubulwa kukwatañana na Bisonekwa. Ino, tulondanga kidyumu kyādyumwine Yakoba amba: “Lekai kūminina kufikidije mwingilo wako pa mfulo, nabya mumone kwikala bakunkane, babwane mu bintu byonso, bakubulwa mu kintu momubudilwe.”​—Yakoba 1:2-4, NW.

¹⁹ Eyo, Kinenwa kya Leza kitwivwanijanga kine kipangilwapangilwa bengidi ba Leza ba kikōkeji ne kine kibilekele’ko Yehova, inoko kino kekilombolapo amba kupangwapangwa kupēlanga kutyumwina umanwi. Ino i bika bikokeja kwitupa bukomo twikukomene? I bika byotubwanya kulonga shi tubatanwa mu kupangwapangwa? Tukabandaula ino myanda ya mvubu mu kishinte kilonda’ko.

[Kunshi kwa dyani]

Lelo Ukokeja Kushintulula?

• Dibajinji, Yesu wādi kafwila mu buluji’ka?

• Le kupangwapangwa kwāponene namani pa bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji?

• Pamo na mwikishintulwila Petelo, mwanda waka bene Kidishitu babajinji bādi bapangwapangwa?

• I buluji’ka bulekele Yehova bengidi bandi bapangwapangwa?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 24]

Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji bādi basusuka pa mwanda bādi bene Kidishitu, ke pa mwanda wa bubipo, mhm

POLO

YOANO

ANTIPESE

YAKOBA

SHITEVANI