Kūminina mu Matompo Kupejanga Yehova Mitendelo

“Shi umbasusulwa mwanda wa kiyampe kyo mulongele, nabya i dyese kwa Leza.”​—1 PETELO 2:20, MB.

1. Bene Kidishitu babine byobatele mutyima ku kwikala na būmi bukwatañene na kwipāna kwabo, i kipangujo’ka kifwaninwe kubandaulwa?

 BENE KIDISHITU i bepāne kudi Yehova kadi basakanga kulonga kiswa-mutyima kyandi. Pa kusaka kwikala na būmi bukwatañene na kwipāna kwabo, baloñanga buninge bwabo bonso bwa kulonda mu mayo a Yesu Kidishitu Kifwa kyabo, ne kusapula bukamoni bwa bubinebine. (Mateo 16:24; Yoano 18:37; 1 Petelo 2:21) Inoko, Yesu ne bantu bakwabo ba kikōkeji bāpene būmi bwabo, ne kwipaibwa bāipaibwa bu bakafwila pangala pa lwitabijo lwabo. Lelo kino kishintulula amba bene Kidishitu bonso batengele’nka kufwila lwitabijo lwabo?

2. Lelo bene Kidishitu bamonanga namani matompo ne masusu?

² Batwe bene Kidishitu tukankamikwanga kwikala ba kikōkeji kufika ne ku lufu, ke’nkapo kufwila lwitabijo, mhm. (2 Temote 4:7; Kusokwelwa 2:10) Ko kunena amba nansha byotuyukile amba twi ba kususuka​—pakwabo enka ne kufwa​—pangala pa lwitabijo, ketwitongelangapo kususuka nansha kufwa. Ketusangelangapo masusu, kadi ketusepelelangapo kusanshijibwa nansha kufwijibwa bumvu. Inoko tutengelanga mu ñeni matompo ne kupangwapangwa, o mwanda tufwaninwe kuyuka senene bya kulonga shi bino bintu bibetufikila.

Ba Kikōkeji mu Kutompibwa

3. I bifwa’ka bya mu Bible bya mwa kulwila na kupangwapangwa byokokeja kusekununa? (Tala kapango “Mobālongēle mu Kupangwapangwa,” pa paje ulonda’ko.)

³ Mu Bible mutanwa nsekununi mivule ilombola mwādi mulongela bengidi ba Leza ba pa kala pobādi batanwa mu ngikadilo itūla būmi bwabo mu kyaka. Miswelo pala pala yobādi bengidija ipanga bene Kidishitu ba dyalelo bwendeji bwa mwa kulongela shi abatanwa na bikoleja bimo byonka. Tala munenena nsekununi idi mu kapango “Mobālongēle mu Kupangwapangwa,” nobe uboile ñeni kobadi.

4. Lelo i bika byādi bilonga Yesu ne bengidi bakwabo ba kikōkeji pobādi batanwa mu matompo?

⁴ Eyo, Yesu ne bengidi bakwabo ba kikōkeji bālwile na kupangwapangwa mu miswelo mishileshile, kukwatañana na ngikadilo yobādi batanwa’mo, inoko kebādipo batūla būmi bwabo mu kyaba kya bituputupu. Pobādi batanwa mu ngikadilo ya kyaka, bādi bakankamana abo’ko badyumuke. (Mateo 10:16, 23) Kitungo kyabo kyādi kya kwendeleja mwingilo wa busapudi kumeso ne kulama bululame bwabo ku meso a Yehova. Milongelo yabo mu ngikadilo pala pala ileta kifwa ku bene Kidishitu ba dyalelo bafikilwa na matompo ne kupangwapangwa.

5. I kupangwapangwa kwa muswelo’ka kwālangukile mu Malawi mu myaka ya 1960, ne Batumoni bālongele’po namani?

⁵ Mu ino myaka, bantu ba Yehova bafikilwanga na ngikadilo ya makambakano ne bufudile bwa malwa pangala pa mavita, kukankajibwa, ne kupangwapangwa kwa mu meso fututu. Kifwa, mu myaka ya 1960, Batumoni ba Yehova ba mu Malawi bāpangilwepangilwe bya mwiko. Mobo a Bulopwe, mobo a banabetu, bidibwa, ne bya busunga​—ko kunena’mba byonso byobādi nabyo​—byāonwa. Bādi bakupilwa ne kulongwa bilongwa bikwabo bya munyanji. Lelo banabetu bālongele’po namani? Banabetu tununu ne tununu bānyemene mu bibundi byabo. Bamo bakafyama mu mató, bakwabo nabo banyemena kitatyi kityetye mu ntanda ya Mozambike ilondakene na yabo. Bine, bantu bavule ba kikōkeji bājimije būmi bwabo, ino bakwabo bānyema  mu myaba ya kyaka, uno wādi mulongelo umweka’ko bu muyampe mu ngikadilo ya owa muswelo. Pa kulonga namino, banabetu bālondele kifwa kyāshile ba Yesu ne Polo.

6. Batumoni ba mu Malawi kebāidilwepo bika nansha byobādi bapangwapangwa bya mwiko?

⁶ Eyo, banabetu bene Malawi bādi banenwe’nka kunyemena ntanda-bene nansha kwifya, inoko bādi bakimba ne kulonda bwendeji bwa kiteokratike ne kwingila nyeke mingilo yabo ya bwine Kidishitu mu bufyafya pangya bukomo bwabo. Kwālupuka bipa’ka? Bāfikile pa kibalwa kikande kya basapudi ba Bulopwe 18 519 kumeso’tu kwa kukankajibwa mu 1967. Kufika mu 1972, bāleta lapolo wa kibalwa kikwabo kikande kya basapudi 23 398, nansha kukankajibwa byokwādi kunane ne bavule papo banyemene mu Mozambike. Bādi batūla kintu kya nsaa 16 mu mwingilo kweji ne kweji. I bine, bilongwa byabo byāpele Yehova mitendelo, ne madyese a Yehova ādi pa bano banabetu ba kikōkeji mu kyokya kitatyi kyonso kikomokomo. *

7, 8. I buluji’ka bumo butongelanga bamo kuleka kuviluka, nansha shi kulondwalondwa kwibakolomwena bikoleja?

 ⁷ Ku mutamba mukwabo, mu matanda mudi kulondwalondwa kuleta makambakano, banabetu bamo bapelanga kuviluka, nansha shi badi na muswelo wa kuviluka. Eyo, kuvilukila ntanda-bene kubwanya kupwija’ko makambakano amo, ino kukokeja kukolomona bikoleja bikwabo. Kifwa, lelo babwanya kulama kipwano na bu bana na bana bwa bwine Kidishitu ne kuleka kwitolwela ku mushipiditu? Le babwanya kwendelela kulonga bintu bya ku mushipiditu byobebidile aku bekonda mwa kushikatyija senene, padi i mu ntanda ya bupeta nansha ipāna mikenga mivule ya kutubuluka mu bya ku ngitu?​—1 Temote 6:9.

⁸ Bakwabo batoñanga kuleka kuviluka mwanda batanga mutyima ku būmi bwa ku mushipiditu bwa banabetu. Batoñanga kushala ne kutyumwina umanwi ngikadilo’ya mwa kwendelela na kusapula mu mwaba wabo ne kukankamika batōtyi nabo. (Fidipai 1:14) Buno butongi bobatoñanga bufikijanga bamo ku kulunga kuboko ku bushindañani butambulwanga mu bidye mu ntanda yabo. *

9. I bintu’ka bifwaninwe kubandaula muntu kumeso kwa kutyiba mbila ya kushala nansha kuviluka pangala pa kupangwapangwa?

⁹ Kushala nansha kuviluka​—na bubine i mwanda utala muntu mwine. Inoko mbila ya uno muswelo ifwaninwe kutyibwa shi enka tubapu kulomba bwendeji bwa Yehova mu milombelo. Ino byonso byotukatonga, shi bika shi bika, tufwaninwe kulama mu ñeni binenwa bya mutumibwa Polo wānene amba: “Bātwe bonsololo, kuno ko tudi, tukēshintulwila kudi Leza, muntu pandi, muntu pandi.” (Loma 14:12) Monka motwekimwenanga dibajinji, kisaka Yehova i kino: mwingidi ne mwingidi wandi alame kikōkeji mu ngikadilo yo-yonso. Bengidi bandi bamo bekondanga na matompo ne kupangwapangwa dyalelo; bakwabo bakokeja kukekonda nao mwenda mafuku. Bonso bakatompibwa mu muswelo kampanda, kekudipo wa kwitalula’mo. (Yoano  15:19, 20) Byotudi bengidi bepāne ba Yehova, ketudipo mwa kwepela mwanda mukatakata wa kulombola buujila bwa dijina dya Yehova ne kubingija bubikadi bwandi.​—Ezekyele 38:23; Mateo 6:9, 10.

“Kekulubwila Muntu Bubi na Bubi”

10. I kifwa’ka kya mvubu kyētushidile Yesu ne batumibwa kya mwa kulongela mu mitabakano ne mu kulondwalondwa?

¹⁰ Musoñanya mukwabo wa mvubu otukokeja kwifundila ku byālongele Yesu ne batumibwa mu kitatyi kya mitabakano i kuleka kulubwila bapañañani betu kinongo. I kutupu palombwelwe mu Bible amba Yesu nansha balondi bandi bābundile katango ka kulwa nansha kunyemena ku bikandangobo mwa kwikupidila na bapañañani babo. Ino, mutumibwa Polo wādingile bene Kidishitu amba: “Kekulubwila muntu bubi na bubi, shi ani, shi ani.” Kupwa amba: “Kekwikwatyilwa kinongo, ehe, kōkelai bukalabale; ke-kintu i kisonekwe’mba: Kinongo i kyāmi mwine, nkamulubwila; mo munenena Yehova namino.” Ne kadi, “kemukishindwai na bubi, nanshi bānweko shindai bubi ku bilumbuluke.”​—Loma 12:17-21; Mitōto 37:1-4; Nkindi 20:22.

11. Mulembi wa mānga umo wānene bika pangala pa mwikadilo wa bene Kidishitu babajinji na Leta?

¹¹ Bene Kidishitu babajinji bālamine ano madingi ku mutyima. Mu dibuku dimo (The Early Church and the World), mulembi wa mānga Cecil Cadoux utela mwikadilo wa bene Kidishitu na Leta mu kitatyi kya mwaka wa 30-70 K.K. Ulemba’mba: “Ketudipo na bubinga bumwekelele bulombola amba kwādi bukomo kampanda bwādi bulonga bene Kidishitu mu kine kitatyi’ki bwa kukomena kupangwapangwa na bikandangobo. Kine kyobādi babwanya kulonga pa kino i kutopeka baludiki babo matope asansa mutyima nansha kwibaseleja mityima kūlu na kunyema. Inoko mwikadilo wa bene Kidishitu mu kupangwapangwa kewādipo upita’byo kipimo, ino bādi’tu bapela kukōkela bijila bya umbikalo mwanda byādi bimonwa bu kujilula kikōkeji kyabo kudi Kidishitu.”

12. Mwanda waka i kipite buya kūminina masusu kupita’ko kwaluja kinongo?

¹² Lelo uno mulongelo umweka bu wa buzoze namino i muyampe? Mwene bantu balonga namino bakekala bu batuvukwa-mpuya ba boba basaka’nka kwibatukija? Mwene i kipite buya kwilwija? Mungya mulangilo wa bu muntu, kwilwija o muswelo muyampe. Ino ku batwe bengidi ba Yehova, tukulupile amba kulonda buludiki bwa Yehova mu myanda yonso o mulongelo upityile yonso. Tulamine mu ñeni byobya byānene Petelo amba: “Shi umbasusulwa mwanda wa kiyampe kyo mulongele, nabya i dyese kwa Leza.” (1 Petelo 2:20, MB) Tukulupile amba Yehova uyukile biyampe myanda itutana kadi kakaleka’yopo yendelela’nka kwendelele lonso. Lelo i bika bitukulupija namino? Yehova wāsapwidile bantu bandi bādi mu bumisungi amba: “Yewa wimutenga uteñanga nkishi wa mu dīso dyandi.” (Zekadia 2:8) Lelo muntu ukokeja kutala batenga nkishi wa mu diso dyandi mu bula bwa bitatyi binga? Bine, Yehova ukaleta bunyongolodi pa kitatyi kifwaninwe. Pa kino kekudipo kya kwalakana.​—2 Tesalonika 1:5-8.

13. Mwanda waka Yesu wākōkele pāile kumukwata balwana nandi?

 ¹³ Mu uno mwanda i biyampe kwiula Yesu kitompekejo kyetu. Paālekele balwana nandi bamukwata mu budimi bwa Ngesemani, ke kunenapo amba aye kādipo na mwa kwilwijija. Wālombwele umo wa mu bandi bana ba bwanga amba: “Lelo abe’mba ami mwine nkiyūkilepo kwela lubila kudi Tata pano ponka, nandi waumpa pano po ñimene bamwikeulu bakukila kuvula mavita ne mavita dikumi ne abidi? Ino kīkale nankyo nanshi le byobya bisonekwe bifikepo namani?” (Mateo 26:53, 54) Kufikidila kwa kiswa-mutyima kya Yehova ko kwādi kwa mvubu kupita byonso ku meso a Yesu, nansha byokwādi kumulomba kususuka. Wādi na kikulupiji kikunkane mu binenwa bya mutōto wa bupolofeto wa Davida unena’mba: “Abe kukashiepo muya wami mu Kalunganyembo mhm, nansha kulekelela ōbe ujila amone bubole.” (Mitōto 16:10) Mwenda myaka, mutumibwa Polo wēsambīle padi Yesu amba: “Aye wakankamene mu kususuka kukata pa [mutyi wa masusu], ne kubanga bumvu kwine mpika mwanda wadi welele meso ku nsangaji yadi imutudilwe kumeso, kadi pano ushikete ku mutamba wa kuboko kulume kwa lupona lwa Leza.”​—Bahebelu 12:2, MB.

Nsangaji ya Kulombola Buujila bwa Dijina dya Yehova

14. I nsangaji’ka yālamine Yesu mu matompo andi onso?

¹⁴ Lelo i nsangaji’ka yālamine Yesu mu matompo makomokomo keaneneka? Yesu, Mwana muswedibwe wa Leza ye wādi upwilwa mpumpu na Satana kupita bengidi bonso ba Yehova. Nanshi kulama kwālamine Yesu bululame mu matompo i mujingu mukatampe mpata kudi Satana upunika Yehova. (Nkindi 27:11) Fwatakanya’po nsangaji ne kuloelelwa byāikele na Yesu kupwa kusangulwa kwandi! Mwene wāsangele mpata pa kuyuka amba wavuya mwingilo waāpelwe kwingila bu muntu mubwaninine wa kubingija bubikadi bwa Yehova ne kulombola buujila bwa dijina Dyandi? Pakwabo kadi, kushikata “ku mutamba wa kuboko kulume kwa lupona lwa Leza” i ntumbo ya kashā kadi i nsulo ya nsangaji mipite’byo bukata kudi Yesu.​—Mitōto 110:1, 2; 1 Temote 6:15, 16.

15, 16. I kupangwapangwa’ka kubikubi kwāūminine Batumoni mu Sachsenhausen, ne i bika byēbapele bukomo bwa kūminina?

¹⁵ Ku bene Kidishitu nako mo monka, i nsangaji kulombola na balombola buujila bwa dijina dya Yehova na kūminina matompo ne kupangwapangwa, na kulonda kifwa kya Yesu. Tulete kifwa kya Batumoni bādi basusulwa mu komponi ka malwa ka Sachsenhausen, ino bāpanda mu lwendo lwa lufu lwa mwiko ku mfulo kwa Divita II dya Ntanda. Mu luno lwendo tununu ne tununu twa bakutwa bāfwile mobādi balāla panja, bafwa misongo ne nzala, bakwabo bepailwa bya mwiko kufula kwa dishinda na balami betwa bu ba SS. Ino Batumoni, bonso 230, bāpanda mwanda bādi bekute mu dikuta dimo, bekwasha abo bene na bene na kutūla būmi bwabo mu kyaka.

¹⁶ I bika byāpele bano Batumoni bukomo bwa kūminina kupangwapangwa kubikubi namino? Kinondanonda na kufika kwabo mu biyampe, bālombwele nsangaji yabo ne kufwija’ko Yehova mu bilembwa bidi na mutwe wa mwanda unena amba “Lukwembo lwa Batumoni ba Yehova 230 batambile mu matanda 6, bebungile mu ditó kubwipi na Schwerin mu Mecklenburg.” Bānene mu luno lukwembo amba: “Kitatyi kilampe, kikomokomo kya matompo kibapite, kadi boba balaminwe badi’nka bwa abo balupukile mu nkelwa ya mudilo ulakuka, ino pampikwa kununkwa’bo nansha luvumba lwa mudilo lwine. (Tala Danyele 3:27.) Ino abo, badi na munyama ne bukomo bukunkane butamba kudi Yehova  kadi batengele na kipyupyu kupebwa na Mulopwe misoñanya mipya ya kwendeleja tumweno twa Kiteokratike.” *

17. Lelo bantu ba Leza batompibwanga matompo a muswelo’ka dyalelo?

¹⁷ Netu tukokeja kutompibwa mu lwitabijo pamo bwa bano banabetu ba kikōkeji 230, nansha ‘byoketwakomene kufika ne ku kutambija mashi.’ (Bahebelu 12:4) Ino matompo akokeja kwiya mu miswelo pala pala. Padi i kufutululwa na bakwetu ba ku masomo, pakwabo i ba kisense betuningila kulonga busekese ne bibi bikwabokwabo. Ne kadi, kusumininwa kotusumininwe kwijiba ku mashi, kwisonga enka mudi Mfumwetu, nansha kutamija bana mu lwitabijo mu njibo mikalañane kukokeja kwitupapamwina mitabakano ne matompo makomo.​—Bilongwa 15:29; 1 Kodinda 7:39; Efisesa 6:4; 1 Petelo 3:1, 2.

18. I kika kitukulupija amba tubwanya kūminina nansha ke matompo makomokomo?

¹⁸ Inoko, nansha shi tubafikilwa na matompo, shi a muswelo’ka shi a muswelo’ka, tuyukile amba kyotususukila i kutangidija kotutangidije Yehova ne Bulopwe bwandi kumeso, kadi tumwene kino bu dyese ne nsangaji yabinebine. Tukankamikwanga na binenwa bikulupija byānene Petelo amba: “Wivwane munenenwe bibi pa mwanda wa dijina dya Kidishitu, nankyo mwi bakatōtwe; ke-muntu [m]ushipiditu wa ntumbo ne wa Leza ushikete padi bānwe.” (1 Petelo 4:14) Na bukomo bwa mushipiditu wa Yehova, tudi na buninge bwa kutyumwina umanwi nansha ke matompo makomo namani, mwanda wa kumutumbija ne kumutendela.​—2 Kodinda 4:7; Efisesa 3:16; Fidipai 4:13.

[Kunshi kwa dyani]

Le Ukokeja Kushintulula?

• Lelo bene Kidishitu bamonanga namani masusu ne kupangwapangwa?

• I ñeni’ka yotukokeja kuboila ku muswelo wālongele Yesu ne bakwabo ba kikōkeji mu bitatyi bya matompo?

• Mwanda waka ke biyampepo kujokeja kinongo shi betupangapanga?

• I nsangaji’ka yālamine Yesu mu matompo andi, ne i ñeni’ka yotuboila’ko?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kapango/Bifwatulo pa paje 27]

Mobālongēle mu Kupangwapangwa

• Ba Yosefa ne Madia bāludikilwe na mwikeulu, bāsela Yesu ukidi mwanuke, bānyemena mu Edipito bashidika ba Heloda kebafikile mu Betelema kwipaya bana bana-balume ba myaka ibidi ne kwika.​—Mateo 2:13-16.

• Balwana na Yesu bādi bakimba kumwipaya kyaba ne kyaba mu mwingilo wandi, pangala pa bukamoni bunane bwaādi usapula. Ino Yesu wādi wibapengakana kyaba kyonso.​—Mateo 21:45, 46; Luka 4:28-30; Yoano 8:57-59.

• Pāile bashidika ne bamudyavita ku budimi bwa Ngesemani kukwata Yesu, aye wētelele misunsa ibidi mituntulu amba: “Ami umo.” Wāpeleja’nka ne balondi bandi kulwa, wāleka kibumbo kimusele.​—Yoano 18:3-12.

• Ba Petelo ne Yoano bākwetwe mu Yelusalema, bēbakupila nsonde, kupwa bēbanena kuleka kunena monka myanda ya Yesu. Ino abo bakutululwa’tu, “ke benda . . . , mafuku onso, kuleka’byo kufundija mpika, ne kusapula bya Yesu mu njibo īkola ya Leza ne mu mōbo bitupu.”​—Bilongwa 5:40-42.

• Pāivwene Solo, wāikele ke mutumibwa Polo, myanda ya kitumba kyākutyile Bayuda mu Damakasa amba tumwipaye, banabetu bāmwelele mu kisaku, bāmutūkijija bityebitye pa kipenza kya mu nsakwa bufuku ne kunyema wānyema.​—Bilongwa 9:22-25.

• Mwaka pa kupita’po, Polo wātonga kukemuka kwa Kesala, nansha ba Mbikavu Fetuse ne Mulopwe Akidipa byobāmumwene amba “kadipo nansha na kimo kyakufwaninwa lufu nansha bikutwa.”​—Bilongwa 25:10-12, 24-27; 26:30-32.

[Bifwatulo pa paje 28]

Tununu twa Batumoni ba kikōkeji bene Malawi bādi bengila nyeke mwingilo wa Bulopwe na nsangaji nansha byobādi banenwe kunyema pa mwanda wa kupangwapangwa

[Bifwatulo pa paje 29]

Nsangaji ya kulombola buujila bwa dijina dya Yehova yālamine bano bantu ba kikōkeji mu lwendo lwa lufu ne mu makomponi a malwa a Nazi

[Kutambile Kifwatulo]

Lwendo lwa lufu: KZ-Gedenkstätte Dachau, na lupusa lwa USHMM Photo Archives

[Bifwatulo pa paje 31]

Matompo ne mitabakano bikokeja kwiya mu miswelo pala pala