Mīsambo ya ku Mushipiditu Yūbakanga

“Kemukīkala kuleka kinenwa kibole kulupuka mu kyakanwa kyenu, mhm, poso kilumbuluke kyonka kyakwimutamija biyampe, senene, amba kipane buntu kudi boba b[e]bwivwana.”​—EFISESA 4:29.

1, 2. (a) Le kunena kunena bantu kudi na mvubu namani? (b) Lelo bengidi ba Yehova basaka kwingidija namani ludimi lwabo?

 “KUNENA kunena bantu i kifibwe; i kya buntu kya Leza, i kingelengele.” Mo mwasonekele musoneki Ludwig Koehler. Padi ketukwetepo na mutyika kino kyabuntu kilēme kitupele Leza. (Yakoba 1:17) Ino langa’po bintu byotujimijanga shi muswe wetu waponenwa na misongo ilēmba bidyoma imukankaja kunena bimvwanikwa. Joan, udi na mulume walēmbelwe bidyoma panopano ushintulula’mba: “Twadi twisambanga biyampe mpata. Ino yō, ngabilanga mpata mīsambo yotwadi twisamba!”

² Mīsambo ityityijanga bulunda, ipwija kubulwa kumvwañana, ikankamika ba mityima mityumuke, ikomeja lwitabijo, ne kuloeja būmi​—ino ke mu kitulumukilapo. Solomone Mulopwe wa tunangu wānene amba: “Kudi wa kampeja-bukidi ka kunenena pamo’nka bwa kusaba bwa kipete: Ino ludimi lwa bañeni luleta bukomo.” (Nkindi 12:18) Batwe bengidi ba Yehova tusaka mīsambo yetu ikale ikomeja ne yūbaka, ke ya kusanshijapo ne kuzozeja, mhm. Ne kadi tukimba ludimi lwetu lwikale lutendela Yehova mu mwingilo otwingila ku meso a bantu bonso ne mu mīsambo ya kufula mwine. Kaimba wa mitōto wāimbile amba: “Mudi Leza e mo twisweja [“motupāna mitendelo,” NW] dyuba dyonso ne bukata; kadi tukafwijangako ku dijina dyobe nyeke.”​—Mitōto 44:8.

3, 4. (a) I makambakano’ka otudi nao batwe bonso mu kunena? (b) I kika kinenenwa amba binenwa byetu bidi na mvubu?

³ “Ludimi,” ye mwanā bwanga Yakoba udyumuna, amba “muntu kelunekenyapo.” Kadi wituvuluja’mba: “Bātwe bonso tukukalanga mu bintu bivule. Shi kudi umo wakubulwa kukukala mu kinenwa, nankyo aye i mubwanininye, uyūkile kwilama ne ngitu yonso kumo.” (Yakoba 3:2, 8) I kutupu mubwaninine pa batwe bonso. Nansha shi tudi na mutyima muyampe namani, binenwa byetu kebikalangapo nyeke byūbaka bakwetu nansha kutendela Umpangi wetu. O mwanda tufwaninwe kuyuka kuta mutyima ku byotunena. Kadi Yesu wānene amba: “Myanda yonsololo ya kinenenene, īnenwa ku bantu, bakēmukanga’yo mu difuku dya kidye kya mambo. Mwanda monka mu binenwa byobe ino mo monka mōkamwena nsambu, kadi mo monka mumweka ne kuponejibwa i monka mu binenwa byobe.” (Mateo 12:36, 37) I bine, Leza wabine uketulomba kwishintulwila pangala pa binenwa byetu.

⁴ Muswelo umo muyampe wa kwepuka muneneno umbi i kwikala na kibidiji kya kwisamba mīsambo ya ku mushipiditu. Kino kishinte kikesambila pa motukokeja kwikadila nakyo, pa myanda yotukokeja kwisamba, ne pa byabuyabuya byotukokeja kumwena mu binenwa byūbaka.

Tadija Biyampe Mutyima Obe

5. Mutyima udi na mwingilo’ka mukatampe mu kunena mīsambo yūbaka?

⁵ Kitatyi kyotutamija kibidiji kya kwisamba mīsambo yūbaka, tufwaninwe kuyuka dibajinji amba byotunena byo bilombola byobya bidi mu mutyima wetu. Yesu wānene amba: “Kyakanwa kinenanga’nka byobya biyule mu mutyima.” (Mateo 12:34, MB) Ko kunena’mba tunenanga’nka  bintu bidi na mvubu kotudi. O mwanda i biyampe twiipangule amba: ‘Le mīsambo yami isokola ngikadilo’ka idi mu mutyima wami? Shi ndi na kisaka nansha na balunda nami, lelo mīsambo yami imaninanga pa bintu bya ku mushipiditu’ni, ijokolokanga enka pa makayo, mbwija, sinema, bidibwa, bituntwa byompotele, nansha bintu bikwabo bya bituputupu?’ Pakwabo ne kuyuka mpika, būmi bwetu ne milangwe yetu ke bipwe kala kwimanina enka pa myanda mikwabokwabo. Kusendulula bintu byotubadikije kumeso ko kukalumbulula mīsambo yetu ne būmi bwetu.​—Fidipai 1:10, MB.

6. Le kulanguluka kudi na kamweno’ka mu mīsambo yetu?

⁶ Kulanguluka na kitungo nako i muswelo mukwabo wa kulumbuluka byobya byotunena. Shi tulonga bukomo bwabinebine bwa kulangulukila pa bintu bya ku mushipiditu, nankyo tukanza kwisamba mīsambo ya ku mushipiditu bipēla byonka. Mulopwe Davida wādi uyukile mukwatañenine bino bintu. O mwanda wāimbile amba: “Myanda ya kyakanwa kyami, ne mifwatakanyo ya mutyima wami, ītabijibwe kudi abe mu kifuko kyobe, abe Yehova.” (Mitōto 19:14) Ne Asafa mulembi wa mitōto nandi amba: “Nkafwatakanyanga ne pa mīngilo yobe yonsololo [abe Leza], ne kulanga pa bilongwa byobe.” (Mitōto 77:12) Wivwane mutyima ne ñeni bilēmenene mpata ku bubinebine bwa mu Kinenwa kya Leza, nabya ne binenwa bitendelwa nabyo bikalupuka kukolelwa mpika. Yelemia kābwenyepo kwikaka kwisamba bintu byāmufundije Yehova. (Yelemia 20:9) Ne batwe netu mo monka, ketukabwanyapo kwikaka kwisamba shi tulanguluka kyaba ne kyaba pa myanda ya ku mushipiditu.​—1 Temote 4:15.

7, 8. I myanda’ka miyampe kwisambila’po mu mīsambo yūbaka?

⁷ Wivwane tudi na bibidiji biyampe bya ku mushipiditu, tukekala na myanda mivule ya kwisamba mu mīsambo yūbaka. (Fidipai 3:16) Kubungakana, bitango, kupwila, mabuku akilupukalupuka, ne kubandaula kisonekwa kya difuku ne nshintulwilo yakyo idi mu kabuku biketupa myanda miyampe ya ku mushipiditu yotukokeja kwisambila’po. (Mateo 13:52) Bine, myanda yotumwene mu mwingilo wa bwine Kidishitu nayo ikankamikanga ku mushipiditu kashā!

⁸ Mulopwe Solomone wātengelwe mpata na buvule bwa misaka ya mityi, banyema, byoni, ne mwita wa lui mwishileshile waādi umona mu Isalela. (1 Balopwe 4:33) Wāloelelwe kwisambila pa mingilo ya bupangi bwa Leza. Netu tukokeja kwisambila’po. Bengidi ba Yehova basangelanga kwisambila pa myanda mishileshile, ino ya ku mushipiditu yo isombelanga mīsambo ya bantu balēmenene ku bya ku mushipiditu.​—1 Kodinda 2:13.

“Mufwatakanyei Bino Bintu Bino”

9. I kidyumu’ka kyāletele Polo kudi bene Fidipai?

⁹ Mu myanda yonso, mīsambo yetu ikobaka bakwetu shi ilonda kidyumu kyāletele mutumibwa Polo ku kipwilo kya bene Fidipai. Wāsoneka’mba: “Byonsololo, shi bika, shi bika, bya binebine; byonso bilemekwa buleme, shi bika, shi bika; byonso bya boloke, shi bika, shi bika; byonso bitoka tō, shi bika, shi bika; byonso bya buyabuya, shi bika, shi bika; kadi byobya byonsololo bilumbuluke ku meso a bantu bonso, shi kadi [nabyo i biyampe, bitendelwa, nabya] mufwatakanyei bino bintu bino’bi.” (Fidipai 4:8) Bintu bitelele Polo pano bidi na mvubu mpata, o mwanda unena amba “mufwatakanyei bino bintu bino’bi.” Tuyujei nanshi ñeni yetu ne mityima yetu na bino bintu. Shi ke pano, tutalei kine kinenenwa amba kuta mutyima ku kimo ne kimo kya mu bintu mwanda byatela Polo kubwanya kwitukwasha mu mīsambo yetu.

10. Lelo mīsambo yetu ikemanina muswelo’ka mu bintu bya binebine?

¹⁰ Byonso bya binebine ke’nkapo myanda yabine, yakubulwa bubela, mhm. Ino i bifunkila ne pa kintu kyoloke, kikulupilwa, kifwa bubinebine bwa mu Kinenwa kya Leza. O mwanda potwisamba na bakwetu bubinebine bwa mu Bible bwetutengele ku mutyima, potunena mashikulu ne bishinte byetukankamikile, ne kulombola madingi a mu Bisonekwa etukweshe, i kufwatakanya kotufwatakanya mu bintu byabine. Ku mutamba mukwabo, tupelanga bobwa butelwa bu “buyuki bwa bubela,” bumweka ku meso bu bubinebine. (1 Temote 6:20, BB) Twepukanga lubabo nansha kusekununa myanda itatanwa keibwanyapo kujingululwa shi i yabine.

11. I myanda’ka ilēmekwa bulēme yotukokeja kutweja mu mīsambo yetu?

 ¹¹ Byonso bilēmekwa bulēme i myanda ya bulēmantu, ya mvubu, ke ya bituputupupo nansha yambulwa mfwetefwete. Kadi i ne myanda ya kuta mutyima ku mwingilo wetu wa bwine Kidishitu, ku bitatyi bya malwa byotudi’mo, ne ku kine kyotufwaninwe kulamina mwiendelejo wetu mulumbuluke. Ponso potwisambila pa myanda ya bulēme na ino, tuningishanga kusumininwa kotusumininwe kwikala nyeke balanguke ku mushipiditu, kulama bululame bwetu, ne kwendelela na kusapula myanda miyampe. Bine, byobya byotumona mu busapudi ne binkumenkume bilongeka bilombola amba tudi mu mafuku a mfulo bitubwejanga’ko myanda mishileshile ikankamika ya kwisambila’po.​—Bilongwa 14:27; 2 Temote 3:1-5.

12. Mungya madingi a Polo a kufwatakanya bintu bya boloke ne bitōka tō, i bika byotufwaninwe kwepuka?

¹² Kishima boloke kishintulula amba kwikala moloke ku meso a Leza​—kulonda misoñanya yandi. Bitōka tō i byobya byakubulwa disubi mu  milangwe ne mu mwiendelejo. Lumvuba, mizaulo ya kiboja, bishima bityibila ku busekese kebidipo na kifuko mu mīsambo yetu. (Efisesa 5:3; Kolose 3:8) Bene Kidishitu bepukanga na tunangu mīsambo ityibila ku bino bintu ku twaji nansha ke ku masomo.

13. Tela bifwa bya mīsambo imanine pa bintu byonso bya buyabuya ne bilumbuluke ku meso a bantu.

¹³ Pano pasoñanya Polo kufwatakanya byonso bya buyabuya, i kukimba kwakimba bantu banene byobya bisangaja, bitōkeja mutyima, bitamija buswe, bishile na byobya bilangula mukao, bululu, ne lupotopoto. Byonso bilumbuluke ku meso a bantu i myanda itendelwa nansha kwanwa. Ino myanda yanwa ifunkila ne pa mānga ya umbūmi bwa batutu ne bakaka ba kikōkeji ilupulwanga kitatyi ne kitatyi mu Kiteba kya Mulami ne mu Réveillez-vous! Wabulwa’po kwisamba na bakwenu myanda ikutengele mu byowatangile mu bino bishinte bikankamika lwitabijo? Bine i kintu kikankamika pa kwivwana bilongele bakwetu ku mushipiditu! Ino mīsambo ikaningisha buswe ne bumo mu kipwilo.

14. (a) Lelo kulonga biyampe kwitulomba bika ne bika? (b) I muswelo’ka otukokeja kutweja bintu bitendelwa mu mīsambo yetu?

¹⁴ Polo unena kadi amba ‘namo shi mudi biyampe.’ Biyampe bifunkila pa buyampe ne bulumbuluke bwa mwikadilo. Tufwaninwe kuta mutyima ku milomo yetu mwa kuludikilwa’yo na misoñanya ya mu Bisonekwa ne kutyina amba yakashetuka ku byobya byoloke, bitōka, ne biyampe. Bitendelwa nabyo i byobya “bya luñanyañanya.” Shi ubaivwana dishikulu diyampe nansha ubamone mwanetu uleta kifwa kya kikōkeji mu kipwilo, wisambile’po​—na mwanetu mwine ne na bantu bakwabo. Mutumibwa Polo wādi utendela divule ngikadilo milumbuluke ya batōtyi nandi. (Loma 16:12; Fidipai 2:19-22; Filemone 4-7) Bine, ne mingilo ya Umpangi wetu nayo i itendelwa. Ino mingilo itutuntwila’ko myanda kapwila ya kutweja mu mīsambo yūbaka.​—Nkindi 6:6-8; 20:12; 26:2.

Wisambe Mīsambo Yūbaka

15. I lubila’ka lwa mu Bisonekwa lulomba bambutwile kwisamba na babo bana mīsambo ya kamweno?

¹⁵ Tutanga mu Kupituluka 6:6, 7 amba: “Bino binenwa bino’bi byo nakusoñanya dyalelo dino’di bikekala pa mutyima obe; kadi ukebikomeneja kudi bobe bāna, ne kwibisambijana pa kushikata mobe mu njibo, kadi poenda mwishinda, ne polāla, ne pobūka pene.” I kimweke patōka amba luno lubila lulomba bambutwile besambe na babo bana mīsambo ya kamweno, ya ku mushipiditu.

16, 17. Bambutwile babwanya kuboila ñeni’ka kudi ba Yehova ne Abalahama?

¹⁶ Langa’po mīsambo milampe yēsambile Yesu na Shandi wa mūlu pa kubandaula mwingilo wandi wa kwiya kwingila pano panshi. “Tata wautumine ye wandaīle mwanda’mba: E mōkasapwila nankyo, e mōkēsambila nenki’mu,” ye Yesu wādi ulombola bandi bana ba bwanga namino. (Yoano 12:49; Kupituluka 18:18) Mukulutuba Abalahama wāshikete nsaa mivule wisamba na wandi mwana Isake pa madyese ēbesele Yehova abo ne bashabo. Ino mīsambo keyābudilwepo kufikija Yesu ne Isake ku kukōkela na kwityepeja ku kiswa-mutyima kya Leza.​—Ngalwilo 22:7-9; Mateo 26:39.

¹⁷ Betu bana nabo basakilwa kwisamba nabo mīsambo yūbaka. Bambutwile bafwaninwe kukimba mu mpangiko yabo mityinibwe na twaji  kitatyi kya kwisamba na bana. Shi bibwanika, mwene mukokeja kudīla pamo na kisaka nansha musunsa umo pa difuku? Pomudya nansha pa kupwa kudya, mukokeja kwisamba mīsambo yūbaka ya kukwasha kisaka kikale kikomo ku mushipiditu.

18. Sekununa mwanda mumweke ulombola byabuyabuya bilupuka ku mīsambo miyampe ya bambutwile na bana.

¹⁸ Alejandro, washilwile bu pania na myaka 20 ne musubu mutyetye, uvuluka kutatana kwaadi utatana paadi na myaka 14. Usekununa’mba: “Pa kwivwana byandi bisampwila bakwetu ne badimu ku masomo, nadi ngalakana shi Leza udi’ko bine ne shi Bible i dibuku dya bine. Bambutwile bami balangulukile nami nsaa mivule na kitūkijetyima. Yoya mīsambo keyankweshepo enka mu kunekenya kutatana konadi nako mu kyokya kitatyi kikomo, ino yankweshe ne mu kutyiba mbila miyampe mu būmi bwami.” Lelo dyalelo nadyo? Alejandro unena’mba: “Nakidi kwetu. Ino twaji twetu i tuvule, o mwanda i bikomo ami ne tata kwisambila petu ba bubidi. Pa kino, batwe bonso bubidi tudilanga pamo musunsa umo ku yenga ku kaji kwaingila. Bine, nsangelanga mīsambo yotwisambanga.”

19. I kika kinenenwa amba batwe bonso tusakilwa mīsambo ya ku mushipiditu?

¹⁹ Lelo netu tukwatakanyanga mikenga ya kwisamba na banabetu betabije mīsambo ileta mpalo ku mushipiditu? Ino mikenga ikalanga’ko ku kupwila, mu mwingilo wa budimi, potudya pamo bidibwa bya kwiita ne potwenda mu lwendo. Polo wādi na mutyima wa kusaka kwisamba na bene Kidishitu ba mu Loma. “Nsakanga kwimonapo nenu,” ye aye usoneka, amba kwikale ‘kwikankamika kwa batwe bonso mu lwitabijo lwetu, lwenu ne lwami lwine.’ (Loma 1:11, 12) Johannes mukulumpe mwine Kidishitu unena’mba: “Mīsambo ya ku mushipiditu na banabetu bene Kidishitu ivuijanga kisakibwa kikatampe. Iteñanga ku mutyima ne kupēleja biselwa bya bukile bukya. Divule ngipangulanga banunu bansekunwine būmi bwabo ne bine bibakweshe bekale nyeke ba kikōkeji. Mu bula bwa myaka, kendi mwisambe na bavule, kadi umo ne umo i mumpe tunangu ne kitōkeji kampanda kilumbulwile būmi bwami.”

20. Tukalonga namani shi tubatana muntu wa bumvu?

²⁰ Lelo ukalonga namani shi muntu upumpunya poshilula kunena mwanda wa ku mushipiditu? Eyo, kokaleka’byo. Padi ukamona kitatyi kikwabo kiyampe kya kwisamba. “Kinenwa kinenwa pafwaninwe i pamo’nka bwa myembe ya nsahabu mu bilala bya ndalama,” mo mwānene Solomone. (Nkindi 25:11) Ivwanija boba badi na bumvu. “Kukala-ñeni kwa mu mutyima wa muntu i bwa mema a mushike; ino muntu wa kwivwanija ukateka’o monka.” * (Nkindi 20:5) Kutabukidila, kokaleka mwikadilo wa bakwenu ukulekeje kunena bintu bikutenga ku mutyima obe.

Mīsambo ya ku Mushipiditu Iletanga Byabuyabuya

21, 22. I byabuyabuya’ka byotumwenanga mu kwisamba mīsambo ya ku mushipiditu?

²¹ Polo wāletele madingi amba: “Kemukīkala kuleka kinenwa kibole kulupuka mu kyakanwa kyenu, mhm, poso kilumbuluke kyonka kyakwimutamija biyampe, senene, amba kipane buntu kudi boba bakwivwana.” (Efisesa 4:29; Loma 10:10) Na bubine, kukupwila mīsambo mu myanda myoloke kukokeja kulomba bukomo, ino byabuyabuya bimwenwa’mo i bivule. Mīsambo ya ku mushipiditu itupanga muswelo wa kulombola  bakwetu lwitabijo lwetu ne kūbaka banabetu.

²² Shi ke pano, twingidijei kyabuntu kya kunena mwanda kūbaka bakwetu ne kutendela Leza. Ino mīsambo ikekala nsulo ya kuloelelwa kotudi ne ya kukankamika bakwetu. Kutabukidila, ikasangaja mutyima wa Yehova mwanda utejanga mīsambo yetu ne kusangala ponso potwingidija ludimi lwetu biyampe. (Mitōto 139:4; Nkindi 27:11) Bine, shi mīsambo yetu i ya ku mushipiditu, tuyukei amba Yehova kaketwilwapo. Bible wisambila pa boba bengidila Yehova mu ano mafuku amba: “Boba baakamwa Yehova besambanga bene na bene; ino Yehova nandi wateja, ne kwivwana’kyo, ne mukanda wa kivulukilo i mulembwe ku meso andi, wa pa boba bākaminwe Yehova, ne bafwatakanya pa dijina dyandi.” (Malaki 3:16; 4:5) Bine, mīsambo yetu yūbaka ku mushipiditu idi’po na kamweno kashā!

[Kunshi kwa dyani]

Usa Kulondolola Namani?

• Le mīsambo yetu isokola bika potudi?

• I bintu’ka byūbaka byotukokeja kwisambila’po?

• Mīsambo idi na kamweno’ka mu kisaka ne mu kipwilo kya bwine Kidishitu?

• I byabuyabuya’ka bimwenwa mu mīsambo yūbaka?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 12]

Mīsambo yūbaka imanine pa . . .

‘byonso byabinebine’

“byonso bilemekwa buleme”

‘byonso bidi’mo biyampe’

“byonsololo bilumbuluke ku meso a bantu”

[Kutambile Bifwatulo]

Kibalu kya video, Stalin: U.S. Army photo; Kibalu kya dibuku Créateur, Eagle Nebula: J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA

[Kifwatulo pa paje 13]

Bitatyi bya kudya bidibwa i mikenga miyampe ya kwisamba mīsambo ya ku mushipiditu