Bana-bakaji Bāsangeje Mutyima wa Yehova

“Yehova akupale mingilo yobe, kadi ne mpalo miyampe’tu ikupebwe kudi Yehova.”​—LUTA 2:12.

1, 2. Tukokeja namani kumwena biyampe mu kulanguluka pa bifwa bya mu Bible bya bana-bakaji bāsangeje mutyima wa Yehova?

 KWAKAMWA Leza kwātonwenine bana-bakaji babidi ku kukomena Felo. Lwitabijo lwāfikija wabwitwa ku kutūla būmi bwandi mu kyaka mwanda’tu wa kukinga batubedibedi babidi bene Isalela. Ñeni ne kwityepeja mu kitatyi kibi byātwala mwana-mukaji ku kukūla būmi bwa bantu bavule ne kukinga mushingwe māni ku kupya mambo a mashi. Lwitabijo mudi Yehova Leza ne mutyima wa kizaji byākunka mukaji wa kishala kadi inamwana ku kupa mupolofeto wa Leza tudibwa tonso twaādi ushele nato. Bino i bifwa’tu bibala-binga bya mu Bible bya bana-bakaji bāsangeje mutyima wa Yehova.

² Milangwe ya Yehova pa bano bana-bakaji ne madyese āikele kwibesela bilombola amba bintu bimusangaja nakampata i ngikadilo ya ku mushipiditu, pambulwa amba yeu i mwana-mulume yeu i mwana-mukaji. Mu ntanda ya dyalelo ilondalonda bintu bya ku ngitu, kubadikila kumona būmi bwa ku mushipiditu i bikomo. Inoko bibwanika, monka mwikilombwela midiyo ne midiyo ya bana-bakaji bakaminwe Leza babundile kipindi kikatampe mu bantu ba Leza ba dyalelo. Bano bana-bakaji bene Kidishitu beulanga lwitabijo, bwino, kizaji, ne ngikadilo mikwabo milumbuluke yādi ne bana-bakaji bādi bakaminwe Leza batelelwe mu Bible. Eyo, ne bana-balume bene Kidishitu nabo i biyampe beule ngikadilo ilombwelwe na bano bana-bakaji ba pa kala bāshile kifwa kiyampe. Pa kuyuka mwa kwibewila ne pa mfulo, tubandaulei kamo ne kamo mu nsekununi ya mu Bible ya bana-bakaji batelelwe ku ntwelelo.​—Loma 15:4; Yakoba 4:8.

Bana-Bakaji Bākomene Felo

3, 4. (a) Mwanda waka ba Shipala ne Pua bāpelele kukōkela Felo paāsoñenye kwipaya mwana mwana-mulume ye-yense mwine Isalela? (b) Lelo Yehova wāesele namani bino bimbutuja bibidi pangala pa kininga ne kwakamwa kwabo kwa bwine Leza?

³ Mu bidye bya mu Nuremberg, byākutyilwe mu Alemanye kupwa kwa Divita II dya Ntanda, bavule bādi balambikwa mambo a kwipaya bantu mulwi bādi babingija butapani bwabo na kunena amba bādi’tu bakōkela ku misoñanya yādi ibapebwa. Pano dingakanya bano bantu na ba Shipala ne Pua, babimbutuja bene Isalela, bādi mu Edipito wa kala mu umbikalo wa Felo mulopwe mubimubi katelelwe dijina. Felo wātuyukile kuvula kwādi kwivudija Bahebelu, penepo wāsoñanya bimbutuja bibidi amba bipaye mwana mwana-mulume yense Muhebelu ukibutulwabutulwa. Lelo bano bana-bakaji bālongele namani pa uno musoñanya wa nshikani namino? “Kebalongelepo mwebasoñaninye mulopwe wa Edipito, ke bapandija bomi bana-balume.” Mwanda waka bano bana-bakaji kebāikelepo na kityino kya bantu? Mwanda bādi ‘bakaminwe Leza’ wa bine.​—Divilu 1:15, 17; Ngalwilo 9:6.

⁴ Bine, bino bimbutuja byēubije mudi Yehova, nandi wāikala “ngabo” yabo ya kwibakinga ku bukalabale bwa Felo. (2 Samwele 22:31; Divilu 1:18-20) Ino madyese a Yehova keāfudilepo penepa. Wāesele ba Shipala ne Pua na kwibasula lubutulo. Kadi wālēmeka bano bana-bakaji na kulembeja majina ne bilongwa byabo mu Kinenwa kyandi kya ku bukomo bwa mushipiditu mwanda wa nkongo ya kumeso itange’byo, ino dijina dya Felo i dijimine jimejime mwenda myaka.​—Divilu 1:21; 1 Samwele 2:30; Nkindi 10:7.

5. Bana-bakaji bavule bene Kidishitu badi na ngikadilo iifwene na ya ba Shipala ne Pua namani, ne Yehova ukebapala mpalo namani?

 ⁵ Lelo dyalelo kudi bana-bakaji badi pamo bwa ba Shipala ne Pua? Bine badi’ko! Mwaka ne mwaka, bana-bakaji tununu ne tununu basapulanga moyo mpika musapu wa mu Bible ukūla bantu mu matanda mudi “kijila kya mulopwe” kikankaja’o, kadi batūlanga bwanapabo bwabo ne būmi bwabo bwine mu kyaka. (Bahebelu 11:23; Bilongwa 5:28, 29) Bano bana-bakaji ba kininga batononwanga na buswe bobaswele Leza ne bantu nabo, o mwanda kebasakepo muntu nansha umo emike mwingilo wabo wa kusapwila bakwabo myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza. Pa kino, bana-bakaji bavule bene Kidishitu bekondanga na kulondwalondwa ne kupangwapangwa. (Mako 12:30, 31; 13:9-13) Yehova, monka mwaāyukile bilongwa bya ba Shipala ne Pua, uyukile biyampe bilongwa bya bano bana-bakaji balumbuluke, ba kininga, kadi ukalombola buswe bwaebaswele pa kulama majina abo mu “mukanda wa būmi” wivwane bekale nyeke ba kikōkeji kufika ne ku mfulo.​—Fidipai 4:3; Mateo 24:13.

Wādi Wabwitwa Wasangaja Mutyima wa Yehova

6, 7. (a) Lehaba wādi uyukile myanda’ka padi Yehova ne bantu Bandi, ne bino byāmutengele namani ku mutyima? (b) Kinenwa kya Leza i kipe Lehaba bulēme namani?

⁶ Mu mwaka wa 1473 K.K.K., wabwitwa witwa dya bu Lehaba wādi ushikata mu Yediko, kibundi kya bene Kenani. Mobimwekela, Lehaba wādi mwana-mukaji muyuke myanda biyampe. Pāile kufyama batubedibedi babidi bene Isalela mu njibo yandi, wēbasekunwinine kamwanda kamo ne kamo katala pa Divilu dya mu kingelengele dyāvilukile Isalela mu Edipito, nansha byopādi ke papite myaka 40! Kadi wādi uyukile mashindañani adi akitamba Isalela mu kushinda ba Shihone ne Oka, balopwe bene Amole. Tala buno buyuki mobwāmutengele ku mutyima. Wānene batubedibedi amba: “Nayuka Yehova wemupe ntanda ino, . . . ke-muntu Yehova Leza wenu ayewa i Leza wa momwa mūlu mwine ne wa panopantanda pene muno munshi.” (Yoshua 2:1, 9-11) Bine, myanda yādi iyukile Lehaba, ya padi Yehova ne pa bilongwa byaālongēle Isalela, yāmutengele’nka ne pa nkote mu mutyima wandi, yāmupa lwitabijo mudi Leza.​—Loma 10:10.

⁷ Lwitabijo lwa Lehaba lwāmutonwenine ku kilongwa. Wātambula “biyampe” batubedibedi, wākōkela ne misoñanya yabo ya mwa kupandila pāile Isalela kutamba Yediko.  (Bahebelu 11:31, MB; Yoshua 2:18-21) Na bubine, mingilo ya lwitabijo ya Lehaba keyābudilwepo kusangaja mutyima wa Yehova, mwanda wāpele Yakoba mwanā bwanga mwine Kidishitu bukomo bwa mushipiditu wātūla dijina dyandi pamo na dijina dya Abalahama mulunda na Leza, amba ekale kifwa kya kwiulwa na bene Kidishitu. Yakoba wāsonekele amba: “I monka ne kudi Lehaba mwana-mukaji ndumba. Nandi wayukene bu moloke kudi Leza pa bilongwa byandi, watambwile mikendi kadi weikwasha kwendela mu dishinda dingi.”​—Yakoba 2:25, MB.

8. Yehova wāesele Lehaba namani pa mwanda wa lwitabijo ne kikōkeji kyandi?

⁸ Yehova wāpadile Lehaba mpalo mu miswelo mivule. Kifwa, wāpandije mu kingelengele būmi bwandi ne bwa boba bonso bānyemēne mu njibo yandi​—ko kunena’mba “kipango kyonso kya shandi, ne byonso byādi nabyo.” Kupwa wēbaleka bekale “umbukata mwa Isalela” mobādi ba kushikata pamo bwa bana ba kibundi. (Yoshua 2:13; 6:22-25; Levi 19:33, 34) Ino kekupwilepo. Kadi Yehova wāpa Lehaba bulēme bwa kwikala nkambulula wa Yesu Kidishitu. Bine kino i kilomboji kikatampe mpata kya kanye ka buswe kālombwelwe mwana-mukaji mwine Kenani wādi bidi mutōtyi wa bilezaleza! *​—Mitōto 130:3, 4.

9. I kika kinenenwa amba mumweno wāmwene Yehova Lehaba ne bana-bakaji bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji ukankamikanga bana-bakaji bamo dyalelo?

⁹ Pamo bwa Lehaba, bana-bakaji bamo bene Kidishitu, ba tamba mu myaka katwa kabajinji ne ku dyalelo, balekanga bilongwa bya busekese mwanda wa kusangaja Leza. (1 Kodinda 6:9-11) Na bubine bamo bataminanga mu ngikadilo ibwanya kudingakanibwa na ya mu Kenani wa kala, yenda’mo busekese muongo pa ntanda ne mobumonwa bu bwendele’mo. Ino bashintanga mashinda abo pa kutononwa na lwitabijo lwimanine pa buyuki bwa binebine bwa Bisonekwa. (Loma 10:17) O mwanda tukokeja kunena pangala pa bano bana-bakaji amba “e kyo kekikadilepo Leza ne bumvu pa kwitwa bu Leza wabo.” (Bahebelu 11:16, MB) Bine, ino shayo yo ntumbo!

Waeselwa Pangala pa Ñeni Yandi

10, 11. I myanda’ka yēpile ba Nabalu na Davida yāfikije Abikele ku kulonga’po kintu?

¹⁰ Kudi bana-bakaji bavule ba kikōkeji bāikele na ñeni mu muswelo utendelwa, yēbekadija bu tutyi tutūlwa ku lūbako ku meso a bantu ba Yehova. Umo bidi mu bano bana-bakaji i Abikele, mukaja Nabalu, mwine Isalela mpeta wa byandi ne kipindi’ye kya ntanda. Ñeni ya Abikele yāfikije ku kupandija būmi bwa bantu, yākankaja ne Davida ku kupya mambo a mashi. Tukokeja kutanga nsekununi ya Abikele mu 1 Samwele shapita wa 25.

¹¹ Nsekununi ishilula namino, Davida ne balondi bandi abatūla kitūlo kubwipi na ñombe ya Nabalu, yobakinga ku bitupu dyuba ne bufuku pa mwanda wa kanye kobadi nako kudi Nabalu mwanabo mwine Isalela. Byakudya bya Davida pa kutyepa, watume bansongwalume dikumi ba kukalomba’ko Nabalu bidibwa. Uno i mukenga wa Nabalu kulombola mutyima wa kufwija’ko Davida ne kumulēmeka bu mushingwe māni wa  Yehova. Ino Nabalu walonga bingi. Katuke Davida na bukalabale ne kujokeja bansongwalume’ba makasa bitupu. Davida pa kwivwana kino, wakongakanya bana-balume 400 kaenda kukajokeja kinongo. Papo abalombola Abikele malondololo atapa alondolola wandi mulume, ponka’po wekwata’ko bukidi kadi na bwino kutūkija mutyima wa Davida na kutuma ku buntu mulwi wa bidibwa. Kupwa ne aye mwine waenda kudi Davida.​—Vese 2-20.

12, 13. (a) Lelo Abikele wāikele namani na ñeni ne na dikōkeji kudi Yehova ne kudi mushingwe māni wandi? (b) Abikele wālongele namani pa kujokela ku njibo, ne byāmupityile namani?

¹² Abikele pa kusambakana Davida, walombe na kwityepeja kufwilwa lusa, kintu kilombola amba upele mushingwe māni wa Yehova bulēme bukatampe. “Yehova ukalongela mfumwami njibo mikomejibwe, ke-muntu mfumwami ulwa malwi a Yehova,” ye aye unena, wabweja’ko ne kubweja amba Yehova ukatūla Davida bu muludiki wa Isalela. (Vese 28-30) Kadi ponka’pa Abikele walombola kininga kya binebine pa kusapwila Davida amba kusaka kwasaka kulubula kinongo kukamupija mambo a mashi shi katadijepo. (Vese 26, 31) Davida watūkijibwa mutyima na kwityepeja kwa Abikele, na bulēme, ne na mulangilo wandi muyampe. Walondolola’mba: “Yehova, Leza wa Isalela atōtwe, ye wakutuma dyalelo dino’di kunsambakana; kadi yeselwe dyese ñeni yobe, weselwe dyese ne abe mwine wakunkankaja dyalelo dino’di ku kupya mambo a mashi.”​—Vese 32, 33.

¹³ Abikele pa kujokela ku njibo, wasake’nka penepa kusapwila wandi mulume byabuntu byaapa Davida. Ino wamutana “mukolwe byamwiko.” Wamwilaija enka ne bimutōka mu meso penepa kamusapwila. Lelo Nabalu walonga’po namani? Mutyima ubamupūla mpata, waponenwa ne na kyokya kidi pamo bwa bu bulebe. Mafuku dikumi pa kupita’po, wafwa lwa kwa Leza. Davida pa kuyuka lufu lwa Nabalu, wanena Abikele shi witabija besonge, mwanda i mwana-mukaji waadi utendela ne kulēmeka bya binebine. Abikele nandi waitabija.​—Vese 34-42.

Le Mubwanya Kwikala bwa Abikele?

14. I ngikadilo’ka ya Abikele yotufwaninwe kutamija bininge?

¹⁴ Lelo mubamone ngikadilo kampanda mudi Abikele yomubwanya banwe​—bana-balume ne bana-bakaji​—kutamija bininge? Padi mudi na mutyima wa kulonga bintu na bwino ne ñeni shi mubatanwa mu makambakano. Padi kadi musakanga kunena na ditūkijetyima, ne na bwenzankane kitatyi kikele bakwenu na nsungu. Shi bidi namino, mwene i biyampe kwabija Yehova mu milombelo? Aye ulaile kupāna tunangu, kusansanya, ne bwino bwa kulanga ku boba bonso bendelela na ‘kulomba na lwitabijo.’​—Yakoba 1:5, 6, MB; Nkindi 2:1-6, 10, 11.

15. I mu bitatyi’ka mubwanya nakampata bana-bakaji bene Kidishitu kulombola ngikadilo yālombwele Abikele?

¹⁵ Ino ngikadilo milumbuluke idi na mvubu mpata ku mwana-mukaji udi na mulume wakubulwa kwitabija wivwana bityetye, pakwabo ne kwivwana mpika misoñanya ya mu Bible. Padi udi na mutomeno-mpata. Pakwabo, bana-balume ba uno muswelo babwanya kushinta mikadilo yabo. Bavule ke bashinte​—divule pa kumona mulondolwelo wa butūkanye, bulēme bukatampe, ne kwilama kwa bakaji babo.​—1 Petelo 3:1, 2, 4.

16. Kaka mwine Kidishitu, nansha shi udi mu ngikadilo’ka, ukalombola namani amba ukwete kipwano kyandi na Yehova na mutyika kupita byonso?

¹⁶ Nansha shi utyumwina umanwi bikoleja, shi bika shi bika ku njibo, yuka amba Yehova wa kukukwasha udi’ko nyeke. (1 Petelo 3:12) O mwanda longa bukomo winingishe ku mushipiditu. Lomba tunangu ne kitūkijetyima. I amo, fwena kudi Yehova kupityila ku butangi bwa Bible bwa kitatyi kyonso, ku milombelo, ku kulanguluka, ne ku kisense na bakwenu bene Kidishitu. Buswe bwa Abikele bwaādi uswele Leza ne mumweno waādi umona mwingidi wandi mushingwe māni kebyādipo bityimpilwa panshi na mumweno mufwe ku mushipiditu wa wandi mulume. Abikele wādi ulonga bintu mungya misoñanya myoloke. Nansha ke mu kipango mudi mulume mwingidi wa Leza uleta kifwa, i biyampe mwana-mukaji mwine Kidishitu amone amba ufwaninwe kulonga nyeke bukomo bwa kutamija būmi bwandi bwa ku mushipiditu ne  kwibulama. Eyo, wandi mulume udi na kiselwa kimupelwe mu Bisonekwa kya kusasaketa būmi bwa mukaji bwa ku mushipiditu ne bwa ku ngitu, ino mfulo mfulo, i mukaji mwine wa kufikidija ‘lupandilo lwandi ne moyo ne luzakalo.’​—Fidipai 2:12; 1 Temote 5:8.

Wāpadilwe ‘Mpalo ya Mupolofeto’

17, 18. (a) Wa kishala mwine Zelefata wātenwe na ditompo’ka dya lwitabijo? (b) Lelo wa kishala wālongele namani pāmulombele Ediya, ne Yehova wāmupadile mpalo namani?

¹⁷ Muswelo wāikele Yehova kulela mwana-mukaji wa kishala mulanda mu mafuku a mupolofeto Ediya ulombola amba utendelanga mpata boba bakwatakanya mutōtelo wa bine na kwipāna abo bene ne tumweno twabo. Mulanga pa kwendelela’o kyaba kilampe mu mafuku a Ediya, nzala yāumija bavule umeso, kubadila’mo ne mwana-mukaji wa kishala ne wandi mwana mwana-mulume bādi mu Zelefata. Dyadi ke difuku dya kudya tudibwa twabo twa mfulo, ponka’po mweni wāfika​—mupolofeto Ediya. Wālomba kintu kimo kikomo. Wādi uyukile biyampe amba uno mwana-mukaji i mufudilwe, ino wāmulomba amoshile’ko “kamukate” ku tubukula ne tumāni twandi twa mvuyo. Ino wābweja’ko ne kubweja’mba: “Mwanda Yehova, Leza wa Isalela unena namino amba: Mulondo wa bukula, keukapupo, nansha kyó kubulwamo mani, poso’nka ne ku difuku dikapana Yehova mvula panopantanda.”​—1 Balopwe 17:8-14.

¹⁸ Lelo shi wādi abe, wādi wa kulonga namani pa kulombwa kino kintu? Mobimwekela mwana-mukaji wa kishala mwine Zelefata wāyukile amba Ediya i mupolofeto wa Yehova, penepo waenda “kulonga mungya kinenwa kya Ediya.” Lelo Yehova wālongele namani pangala pa kilongwa kyandi kya kizaji? Wāpele uno mwana-mukaji ne wandi mwana ne Ediya mwine kumo bidibwa bya mu kingelengele mu bula bwa mulanga onso. (1 Balopwe 17:15, 16) Bine, Yehova wāpele wa kishala mwine Zelefata’wa ‘mpalo ya mupolofeto,’ nansha byākadipo mwine Isalela. (Mateo 10:41) Mwanā Leza nandi wāpele uno wa kishala bulēme pa kumutela bu kifwa ku meso a bantu bakubulwa lwitabijo ba mwabo mu Nazala.​—Luka 4:24-26.

19. Dyalelo bana-bakaji bavule bene Kidishitu balombolanga mu miswelo’ka mushipiditu wādi na wa kishala mwine Zelefata, ne Yehova wiivwananga namani pangala pa bano bana-bakaji?

¹⁹ Dyalelo nadyo kudi bana-bakaji bavule bene Kidishitu badi na mushipiditu na wādi na wa kishala mwine Zelefata. Kifwa, yenga ne yenga bakaka bene Kidishitu bampikilwa mwino​—bavule bene balanda kadi badi na bisaka bya kusasaketa​—batundailanga na kizaji batadi bendakana ne bakaji babo. Bangi nabo bendelanga bengidi ba kitatyi kyonso ba mwabo bidibwa, bakwasha bafudilwe, nansha bepāna mu myanda mikwabo abo bene ne bintu byabo mwanda wa kukwatakanya mwingilo wa Bulopwe. (Luka 21:4) Lelo Yehova ulamanga kuno  kwabo kwipāna? Bine ulamanga’ko! “Leza kadipo wa bukondame wakuvulaminwa mīngilo yenu ne lusa lwenu lo mwalombwele pa dijina dyandi, lo mwingidila bapandulwemo mīngilo, ne pano pene mukīngila monka.”​—Bahebelu 6:10.

20. I bika bikesambilwa’po mu kishinte kilonda’ko?

²⁰ Mu myaka katwa kabajinji, bana-bakaji bavule bakaminwe Leza bādi na madyese a kwingidila Yesu ne batumibwa bandi. Mu kishinte kilonda’ko, tukesambila pa muswelo wāikele bano bana-bakaji kusangaja mutyima wa Yehova, kadi tukabandaula ne kifwa kya bana-bakaji ba dyalelo bengidila Yehova na mutyima umo, nansha ke mu ngikadilo mikomo.

[Kunshi kwa dyani]

Kupituluka’mo

• Lelo bana-bakaji batelelwe kunshi’ku bāsangeje mutyima wa Yehova namani?

• Shipala ne Pua

• Lehaba

• Abikele

• Wa kishala wa mu Zelefata

• Kulanguluka pa bifwa byāshile bano bana-bakaji kwitukwasha namani umo ne umo? Leta kifwa.

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 23]

Bana-bakaji bavule ba kikōkeji bengidilanga Leza nansha byokudi “kijila kya mulopwe”

[Kifwatulo pa paje 24]

I kika kinenenwa amba Lehaba i kifwa kiyampe kya muntu wādi na lwitabijo?

[Kifwatulo pa paje 24]

I ngikadilo’ka yālombwele Abikele yosaka kwiula?

[Kifwatulo pa paje 26]

Bana-bakaji bavule bene Kidishitu balombolanga mushipiditu wādi na wa kishala mwine Zelefata