Le Kudi Kadi Ubwanya Kukulupilwa?

KINONDANONDA na kupona kwa Lubumbu lwa Berlin mu 1989, myanda mivule mifyame yadi keisokoka. Kifwa, Lidya * wasokwele amba mu myaka ya buludiki bwa Kisosialiste mu Alemanye wa Kutunduka, Kitango kya Leta Kitala Myanda ya Mutyima-Ntenke kitwa bu Stasi, kyadi ke kikongakanye lunkunkwa-mulongo lwa myanda yaloñanga. Bine Lidya watulumukile pa kwivwana myanda’ya, ino watompola mpata pa kuyuka mwine wasapwidile Stasi myanda’ya​—wandi mulume. Lidya waabilwe na muntu waadi ukulupile na mutyima onso.

Lobele nandi i mununu mwana-mulume mwiteleke wadi ukwete muñanga wandi na “bulēme bukatampe mpata, umutendela ne kumukulupila,” mo munenena julunale umo (The Times) wa mu Londoni. Banena amba uno muñanga wādi muntu “wa kanye kadi wa mutyima wa lusalusa.” Ino na mu kitulumukila Lobele wafwa. Lelo wafwile lwa misongo ya dityima’ni, lwa kifwafwa? Mhm, kafwilepo luno lufu. Mwanda balungu bafudile ku kunena amba muñanga waile kutala Lobele kwandi ku njibo, wamutunga lushinge lwa sumu papo ba Lobele ne kisaka kyandi kine kuyuka mpika. Bimweka amba Lobele waipailwe’nka na muntu waadi ukulupile na mutyima onso.

Kikulupiji kya ba Lidya ne Lobele kyebatyumwininwe panshi, kwabutuka bipa bilula mpata. Eyo, pakwabo bintu kebifikangapo kubi uno muswelo. Inoko kutyumunwa mutyima na muntu otukulupile ke kyenipo. Lapolo ulupwilwe na kitango kya bwipangudi kya Alemanye (Allensbacher Jahrbuch der Demoskopie 1998-2002) usokola mu bukimbi bumo amba bepangulwa 86 pa katwa ke batyumunwe mutyima na muntu kampanda obadi bakulupile. Padi nobe kodi mufikilwe na kino kintu. O mwanda ketutulumukapo lapolo wa mu 2002 wa julunale umo (Neue Zürcher Zeitung) wa mu Suise unena amba “mu matanda a Kupona a makompani mavule, kipwano kya bantu kwikulupila abo bene na bene kyendanga kizela pano ke makumi a myaka.”

Kitamijibwa Bityebitye, Kyonwa Bukidibukidi

Lelo kikulupiji i bika? Mungya kunena kwa dikishonele dimo, kukulupila bakwabo i “kwitabija amba i bantu bakubulwa budimbidimbi, banena bya bine ne amba kebakalongapo ku kusaka kintu kya kukusanshija.” Kikulupiji kitamijibwanga bityebitye, ino kikokeja konwa na mu kukopa kwa diso. Bavule byobamona amba kikulupiji kyabo kyaonenwe, mwene kino kyo kikakila bantu kutūla kikulupiji mu bakwabo? Kukwatañana na bwipangudi bulupwilwe mu Alemanye mu 2002, “i enka nkasampe 1 kete pa 3 udi na kikulupiji kityite mu bakwabo.”

Nanshi tukokeja padi kwiipangula amba: ‘Lelo binebine kukidi kadi otubwanya’tu kukulupila? Lelo i kyendele’mo kukulupila muntu kampanda nansha shi ubwanya kwitutyumuna mutyima?’

[Kunshi kwa dyani]

[Bushintuludi pa paje 3]

Bukimbi bumo busokola amba bepangulwa 86 pa katwa ke batyumunwe mutyima na muntu kampanda obadi bakulupile