Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Ngalwilo—II
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Ngalwilo—II
TAMBA kupangwa kwa Adama, muntu umbajinji, kutūla ku lufu lwa Yosefa mwanā Yakoba, Ngalwilo usekununa myaka 2 369 ya mānga ya muntu. Mashapita 10 mabajinji ne mavese 9 a shapita wa 11, esambila pa nsekununi ya tamba ku bupangi kutūla ku kushimikwa kwa kiteba kya Babele, abandawilwe mu nimelo ishele kunyuma ya dino dipepala. * Kino kishinte kibandaula myanda mikatampe ishele’ko isekunwinwe mu Ngalwilo, itala pa byālongēle Leza ba Abalahama, Isake, Yakoba, ne Yosefa.
ABALAHAMA KE MULUNDA NA LEZA
Kintu kya myaka 350 kupwa kwa Dilobe, muntu umo wilombola bu wa pa bula ku meso a Leza wabutulwa ku musuku wa Shema mwanā Noa. Dyandi i Abalama, washintyilwe mwenda myaka ke Abalahama. Abalama washiye Ulu, kibundi kya bene Kaladea mungya musoñanya wa Leza, wakashikata mu mapema mu ntanda yalaya Yehova amba ukamupa’yo aye ne lutundu lwandi. Abalahama, pangala pa kikōkeji ne lwitabijo lwandi, watelwa bu “mulunda na Leza.”—Yakoba 2:23.
Kupwa Yehova watyibila bekadi ba Sodoma ne ba mu bibundi bya mufula butyibi, ino Lota ne bandi bana bana-bakaji abapande. Mulao wa Leza ubafikidila pa kubutulwa kwa Isake mwanā Abalahama. Mwenda myaka, lwitabijo lwa Abalahama lubatompibwa pa kunenwa na Yehova amba lambula obe mwana bu kitapwa. Abalahama wakōkela bukidi bonka, ino mwikeulu wamukankaja. Ne kwalakana mpika, Abalahama i mwana-mulume wa lwitabijo, abamukulupija amba mizo yonso ikeeselanga kupityila ku lukunwa lwandi. Lufu lwa Sala, mukajandi muswe lubamupe bulanda bukatampe mpata.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
12:1-3—I kitatyi’ka kyāshilwile kwingila kipwano kya Abalahama, ne kyālele myaka inga? Kipwano kya Yehova na Abalama kya amba “mudi abe [Abalama] mo mukeselwa dyese mafu onso a panopantanda” mobimwekela kyāshilwile kwingila kitatyi kyaābukile Abalama Ufalete paādi wenda mu Kenani. Kikokeja kwikala mu difuku dya 14 Nisane 1943 K.K.K.—myaka 430 kumeso kwa Isalela kunyongololwa mu Edipito. (Divilu 12:2, 6, 7, 40, 41) Kipwano kya Abalahama i “kipwano kya nyeke ne nyeke-ke.” Kikingila kufika enka ne bikeselwa mafu onso a pano pa ntanda, enka ne bikonakanibwa balwana na Leza bonsololo.—Ngalwilo 17:7; 1 Kodinda 15:23-26.
15:13—I kitatyi’ka kyāpwile myaka 400 yālailwe ya kususuka kwa lutundu lwa Abalahama? Kino kitatyi kya masusu kyāshilwile mu 1913 K.K.K. pālekeshibwe Isake mwanā Abalahama mabele, aye na kintu kya myaka 5, pāshilwile tutu wandi Ishemele wa munda mwa shandi wādi na myaka 19 ‘kumubenga.’ (Ngalwilo 21:8-14; Ngalatea 4:29) Ino kyāfudile pānyongolwelwe bene Isalela mu bupika bwa bene Edipito mu 1513 K.K.K.
16:2—Le kyādi kyendele’mo Salai kupāna Hakala mupika wandi ekale mukaja Abalahama? Kupāna kwa Salai i kukwatañane na kibidiji kya mu mine myaka’ya—kya amba ñumba ufwaninwe kupa wandi mulume mukaji wa mutundu mwanda wa amwene’ko mpyana. Ne kadi kisela kya kusonga bakaji bavule kyāshilwile ku musuku wa Kena. Kupwa kyāikala ke kibidiji, kyātwela ne mu batōtyi ba Yehova. (Ngalwilo 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28) Ino Yehova kālekelepo musoñanya wandi umbajinjibajinji wa kusonga mukaji umo. (Ngalwilo 2:21, 22) I kimweke patōka amba Noa ne bandi bana, bene bāsoñanibwe dikwabo ‘kubutula ne kwivudija ne kuyuja pano panshi,’ bādi basonge mukaji umo umo kete. (Ngalwilo 7:7; 9:1; 2 Petelo 2:5) Ebiya ne Yesu Kidishitu nandi wājokela mu uno musoñanya wa kusonga mukaji umo.—Mateo 19:4-8; 1 Temote 3:2, 12.
19:8—Mwene byādi bibi Lota kupāna bandi bana bana-bakaji ku bene Sodoma? Mungya bijila bya bantu ba Kutunduka, mufikilwa wādi na kiselwa kya kukinga beni bafikila kwandi, kwibalwila kufika’nka ne ku lufu shi bibwanika. Lota wādi mwiteakanye kulonga kino. Wātambile na kininga ku meso a kibumbo, wāshita kibelo kunyuma kwandi, wāimana nzulanzula kasuku kandi. Ne kine kyaādi kapānina bandi bana bana-bakaji, i kuyuka kwāyukile amba beni bandi i mikendi ya Leza, padi wālangile amba Leza ukokeja kukinga bandi bana monka mwaākingile Sala mukaja shandi nkasa mu Edipito. (Ngalwilo 12:17-20) Bine, myanda pa kupita, Lota ne bandi bana bana-bakaji bālaminwe.
19:30-38—Le Yehova wāpūtyile meso pa kukolwa kwa Lota ne pa kubutula kwaābutwile bana na bandi bana bana-bakaji? Yehova kapūtangapo meso pa busula malwa nansha pa bunkolwankolwa. (Levi 18:6, 7, 29; 1 Kodinda 6:9, 10) Bine, Lota wāfityilwe mutyima ‘pa bilongwa bya kujilula bijila’ bya bekadi ba Sodoma. (2 Petelo 2:6-8) Ino bana bandi byobāmukoleje malwa, bimweka amba bāyukile amba kasapo kwitabija kusambakena nabo pamo shi udi ku meso tō. O mwanda byobādi beni mu ntanda’ya, bandi bana bana-bakaji bālangile amba uno o muswelo umo kete wa kulama lutundu lwa kisaka kya Lota kutyina amba lwakatukila. Nsekununi idi mu Bible itusokwela kipwano kyādi pa bukata bwa bene Moabu (batambile kwa Moabu) ne bene Amona (batambile kwa Benami) na bene Isalela, lutundu lwa Abalahama.
Ñeni Yotuboila’ko:
13:8, 9. Bine, Abalahama wāshile kimfwa kilumbuluke kya mwa kupwijija myanda! Ketukolwai kujimija kipwano kyetu kya ndoe pa mwanda wa tumweno twa lupeto, masakila etu, nansha mitatulo.
15:5, 6. Abalahama pa kununupa mwana mpika, wēsambile na Leza pa uno mwanda. Yehova nandi wāmukulupija. Byāfula namani? Abalahama “waitabija mudi Yehova.” Shi tushitwile Yehova mityima yetu mu milombelo, twitabije bintu byaetukulupija mu Bible, ne kumukōkela, bine, lwitabijo lwetu lukaninga.
15:16. Yehova wālekele konakanya bene Amole (ko kunena’mba bene Kenani) mu bula bwa nkongo iná. Mwanda waka? Mwanda i Leza wa kitūkijetyima. Wāilaije enka ne byāmwekele amba kubapu kebakishintapo. Netu, pamo bwa Yehova, tutūkijei mityima.
18:23-33. Yehova konakanyangapo bantu bonso kya pamo. Ino ulamanga boloke.
19:16. Lota “wadi uleñanya,” penepa bamwikeulu bāfula kumukoka aye ne kisaka kyandi ne kwibalupwila panja pa kibundi kya Sodoma. Netu ketwakalengwai kwikala na mutyima wa kampeja-bukidi pano potutengele mfulo ya ino ntanda imbi.
19:26. Bine, i kya bulembakane kulabikwa nansha kutala na kwabila bintu byotwashile kunyuma mu ino ntanda!
YAKOBA UDI NA BANA BANA-BALUME 12
Abalahama wakwata mpangiko amba Isake asonge Lebeka, mwana-mukaji udi na lwitabijo mudi Yehova. Lebeka wabutula mapasa, ba Esau ne Yakoba. Esau wafutulula bukulu, wapoteja’bo Yakoba, waeselwe mwenda mafuku madyese na shandi. Yakoba wanyemena ku Padanalamu, wasonge’ko Lea ne Letyela ne kukumba’ko luombe lwa shabo kintu kya myaka 20, kumeso kwa kuviluka na kisaka kyandi. Yakoba wābutula na Lea ne Letyela ne na balelwa babo babidi, bana bana-balume 12 ne bana-bakaji. Yakoba walu na mwikeulu ne kwesela waeselwa dyese, ne dijina dyandi dibashintwa ke Isalela.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
28:12, 13—Kimonwa kya Yakoba kya “lweya” kidi na buluji’ka? Luno “lweya” nansha mungaji, lwādi padi bwa mukandijo wa nkala ya mabwe, lwādi lulombola amba kudi kwisambulwila mawi mūlu ne panshi. Kukanda ne kutūka kwādi kutūka’po bamwikeulu ba Leza kulombola amba bamwikeulu bengilanga mu muswelo kampanda wa mvubu pa bukata bwa Yehova ne bantu baitabije.—Yoano 1:51.
30:14, 15—Mwanda waka Letyela wāshintyile kyepelo kyandi kya kwimita na mabutyi kampanda? Mu myaka ya kala, kipa kya mabutyi kyadi kingidijibwa mu bundapi bu bwanga bukankaja nansha butūja busanshi. Kadi bādi balanga amba kipa’kya kidi na bukomo bwa kulangula kilokoloko kya kusambakena pamo ne kupa muntu bukomo bwa kwimita nansha kusula lubutulo. (Lwimbo lwa Ñimbo 7:13) Eyo, Bible kalombwelepo kyātonwene Letyela etabije kuno kwishinta, ino padi wālangile amba mabutyi akamukwasha emite ne kufudija mutonko waādi utukwa buumba. Inoko, myaka yāpityile’po penepo ye Yehova “kushitula washimutula nda yandi.”—Ngalwilo 30:22-24.
Ñeni Yotuboila’ko:
25:23. Yehova ubwanya kuyuka mwikadile nsange ya mwana kabutwilwe ne kwingidija kwandi kubadikila kuyuka bintu mwanda wa kusañuna kumeso kwa kitatyi yewa watonga ukafikidija mpango yandi. Ino katungilangapo bantu kitungo kya mukekadila mfulo yabo.—Hosea 12:3; Loma 9:10-12.
25:32, 33; 32:24-29. Mutyima wādi utele Yakoba ku kuyata kyepelo kya bukulu ne kulwa kwaālwile na mwikeulu bufuku butuntulu mwanda wa kweselwa bilombola amba wādi ukwete bintu bikola makasa abidi. Yehova witupele netu bino bintu bikola bivule, kimfwa kipwano kyotupwene nandi ne na bulongolodi bwandi, kikūlwa, Bible, ne lukulupilo lwetu lwa Bulopwe. Netu, pamo bwa Yakoba, tukwatei’byo makasa abidi.
34:1, 30. Kavutakanya ‘kāletēle Yakoba byamalwa’ kāshilwile mwanda wa Dina wākapwene bulunda na bantu bampikwa kuswa Yehova. Nanshi netu tutongei balunda netu na ñeni.
YEHOVA WAESELA YOSEFA MU EDIPITO
Mukao ubafikija bana ba Yakoba bana-balume ku kupoteja mwanabo Yosefa bu umpika. Mu Edipito, Yosefa wakutwe mwanda wa kulamata kwalamete na kikōkeji ne na bukankamane ku misoñanya ya Leza ya mu mwikadila. Mwenda myaka, walupulwa mu kifungo mwanda wa kushintulula bilotwa bya Felo, bilombola myaka isamba-ibidi ya bidibwa ne isamba-ibidi ya nzala. Ponka’po Yosefa watūlwa bu muludiki wa bidibwa mu Edipito. Banababo abaiya kukimba byakudya mwanda wa kipupo kya nzala kyebaponena. Kisaka kibelunga monka umbumo ne kushikata mu ntanda ya bumeni ya Ngoshena. Yakoba, pa kitanda kyandi kya lufu, waesela bana ne kunena bupolofeto bupāna lukulupilo lwa madyese makatampe akafika mu myaka tutwa kumeso. Umbidi wa Yakoba wakajikwa mu Kenani. Ino Yosefa pa kufwa na myaka 110, umbidi wandi ubashingwa bwanga bwa mfutumina ne kuselelwa mu Ntanda ya Mulao.—Divilu 13:19.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
43:32—Mwanda waka kudya pamo na Bahebelu kyādi kya munyanji ku bene Edipito? Padi nakampata i pa mwanda wa mfwatakani ya mutōtelo nansha mitatulo ya musaka. Bene Edipito bādi kadi bashikilwe bakumbi. (Ngalwilo 46:34) Mwanda waka? Bakumbi bādi padi babadilwa mu kisumpi kya bantu batupwaipwai ba bitupu mu byepelo bya bene Edipito. Nansha i mwanda kebādipo na ntanda mikata ya kudima, o mwanda bene Edipito bādi bafutulula boba bakimba madyo a ñombe yabo.
44:5—Le bine Yosefa wādi wingidija kitomeno mwanda wa kutāmuka mitamu? Kitomeno kya ndalama ne byonso binenenwa’po bimweka bu bwādi budyumuku nansha bunwa bobāingidije. Yosefa wādi mutōtyi wa Yehova. Na bubine kādipo wingidija kitomeno mwanda wa kutāmuka mitamu, monka kemwāibile’kyopo Benjemani na bubine.
49:10—Le “kibango kya bulopwe” ne “mukombo wa buledi” bishintulula bika? Kibango kya bulopwe i kakipingo kasonge kaselanga muludiki bu kyelekejo kya lupusa lwa bulopwe bwandi. Mukombo wa buledi i lufiku lulampe lulombola amba udi na lupusa lwa kusomanya. Kutela kwātelele Yakoba bino bintu kulombola amba kisaka kya Yuda kyādi kya kwikala na lupusa ne bukomo bukatampe kufika’nka ne bikāya Shilo. Luno lutundu lwa Yuda i Yesu Kidishitu, upelwe na Yehova buludiki bwa mūlu. Kidishitu udi na lupusa lwa bulopwe kadi ye ufwaninwe kusomanya.—Mitōto 2:8, 9; Isaya 55:4; Danyele 7:13, 14.
Ñeni Yotuboila’ko:
38:26. Yuda wālongele Tamala muko wandi wa kishala bibi. Inoko pa kutulujibwa amba aye ye mwinē dimi, wāitabija na kwityepeja. Netu tufwaninwe kupeja kwitabija bilubo byetu.
39:9. Byālongele Yosefa kudi mukaja Potifela bilombola amba mulangilo wandi wādi ukwatañene na mulangilo wa Leza pa mwikadilo ne amba mutyima wandi wa mundamunda wādi uludikwa na misoñanya ya Leza. Mwene netu tufwaninwe kwikankila’ko uno muswelo potwenda tutamija buyuki bwa kuyukidija bubinebine?
41:14-16, 39, 40. Yehova ubwanya kushinta myanda pangala pa boba bamwakaminwe. Shi tubaponenwa na byamalwa, i biyampe tukulupile mudi Yehova ne kwikala nyeke bamukōkele.
Bādi na Lwitabijo Lukomo
Bine ba Abalahama, Isake, Yakoba, ne Yosefa bādi bana-balume ba lwitabijo, bākaminwe Leza. Nsekununi ya būmi bwabo idi mu mukanda wa Ngalwilo ikomeja bine lwitabijo lwetu ne kwitufundija myanda mivule ya mvubu yotuboila’ko ñeni.
Ukokeja nobe kumwena ku ino nsekununi shi utanga butangi bwa Bible bwa ku yenga ne yenga buletelwe ku Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike. Kubandaula byapwa kala kunenwa’bi kukamwekeja amba ino nsekununi i myūmi.
[Kunshi kwa dyani]
^ Tala kishinte “Mwanda wa Yehova I Mūmi—Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Ngalwilo—I” mu Kiteba kya Mulami kya difuku 1 Kweji 1, 2004.
[Kifwatulo pa paje 15]
Yehova waesela Yosefa
[Kifwatulo pa paje 15]
Abalahama wādi mwana-mulume wa lwitabijo
[Kifwatulo pa paje 15]
Lota moloke ne bandi bana bana-bakaji bāpandile
[Kifwatulo pa paje 17]
Yakoba wākwete bintu bikola na makasa abidi. Le abe nobe?