Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Bipwilo le Bikokeja Kupandijibwa?

Bipwilo le Bikokeja Kupandijibwa?

Bipwilo le Bikokeja Kupandijibwa?

“BEKADI ba mu Beletanye bakitabije Leza, ino kebakisakilepo kupwana na Kidishitu,” mo munenena Stephen Tirwomwe, mwendeji wa kipwilo mwine Uganda. Wapandile kintu kya myaka 20 kunyuma ku mukubo wa butapani wa kipwilo kyabo mu Uganda. Dyalelo, usapulanga mu mobo a makayo a bana-balume mu kibundi kya Leeds, mu Angeletele, busapudi bwa minite dikumi kumeso kwa bemvwaniki kushilula makayo a bingo, a kwidya lupeto.

Bukila bukwabo bwa Atalantike, kitango kyabundilwe panopano mu Amerika kya Bene Mishoni ba mu Angeletele nakyo kilwanga na makambakano amo onka a ku mushipiditu. “États-Unis pano ke ntanda idi na bekadi bavule banena Angele bambulwa kipwilo kyobetabije’mo, basūdile ku bintu bya ku mushipiditu kutabuka matanda onso,” mo munenena diteba dya Entelenete dya Mishoni. “Pano ketudi budimi busakilwa’mo bamishonele.” Bisumpi bipya bya basapudi, pa kufitwa’byo mutyima pangala pa kutunya kwatunya kwalamuka kipwilo kyabo, bibaleka bibidiji byabo, bibashilula kwilunga ku bendeji ba bipwilo ba mu Azia ne ba mu Afrika bashilule kwingila “mwingilo wa bu mishonele mu États-Unis.”

Mwanda waka bamishonele ba mu Afrika, mu Azia, ne mu Amerika wa Kunshi ‘bapandijanga myuya’ ya mu matanda a Bulaya ne a Amerika wa Kungala etela bu mene Kidishitu?

I Ani Upandija Mukwabo?

Pano kepadi myaka tutwa tuná ne kupita, mulongo wa bamishonele ba mu Bulaya wādi’nka ulonda kutandabuka kwa kumunwa bupika kwa matanda a mu Afrika, mu Azia, mu Pasifike, ne mu Amerika wa Kunshi. Kitungo kyabo kyādi kya kufikija mutōtelo mu matanda obādi beta bu a bwine ntanda. Mwenda myaka, mabundi a bene Amerika, alangilwa bu alonda misoñanya ya bwine Kidishitu, nao ēlunga’ko, āpita’nka ne kupita bamishonele ba mu Bulaya na kushimika bipwilo bya basapudi kujokoloka ntanda yonso. Pano myanda ibashinta.

“Kité [kya bwine Kidishitu bwa dijina] kibashinta,” mo munenena Andrew Walls, mushimiki ne mutangidiji wa Kité kya Bwifundi bwa Bwine Kidishitu mu Matanda Keadipo a Kushika. Mu 1900, bantu 80 pa katwa mu boba bādi befwatakenya bu bene Kidishitu bādi bene Bulaya ne bene Amerika wa Kungala. Ino dyalelo bantu 60 pa katwa betela bu bene Kidishitu batanwa mu Afrika, mu Azia, ne mu Amerika wa Kunshi. Lapolo utampilwe panopano unena’mba: “Bipwilo bya Katolika mu Bulaya bibesumbidila’nka bamumpe batamba mu Filipine ne mu India,” kadi “umo pa bamumpe basamba bengila mu mapalwase a Katolika mu Amerika i muntu uselelwe ntanda-bene.” Basapudi bene Afrika ba mu Pays-Bas, bavule batambile mu Ghana, bemonanga abo bene bu “kipwilo kya bamishonele badi mu kontina ya bene ntanda.” Kadi basapudi batambile mu Brezile pano balwanga divita dya mwanda wa Leza mu bipindi bivulevule bya Beletanye. Musoneki umo unena’mba: “Lwendo lwa bamishonele bene Kidishitu pano lwendanga kivundanyuma.”

Kikungu Kibakase

Mobimwekela bamishonele basakibwa mu makontina a Bulaya ne a Amerika wa Kungala enda ekala a bwine ntanda. “Mu Ekose bene Kidishitu munshi mwa 10 pa katwa bo benda nyeke ku kipwilo,” mo mwisambila dipepala dimo. Mu Franse ne mu Alemanye mo mwine, kibalwa ke kityutyu mpata. Pa kupwa kwipangulwa, “kintu kya bene Amerika 40 pa katwa ne bene Kanada 20 pa katwa bo banene amba bendanga kitatyi ne kitatyi ku kipwilo,” mo mulombwela lapolo mikwabo. Ino kino i kishile na kubwipi kwa bantu 70 pa katwa benda ku kipwilo mu Filipine, kadi kidi uno muswelo ne mu matanda makwabo akishidimuka.

Ne kupityidila, bana ba bipwilo ba mu kipindi kya Kunshi kwa Umbuo balondanga divule bibidiji bya kipwilo kutabuka boba ba mu kipindi kya Kungala kwa Umbuo. Kimfwa, bene Katolika ba mu États-Unis ne mu Bulaya pobepangulwanga bwipangudi, bashintululanga divule mutyepela kikulupiji kyabo kyobakulupile lupusa lwa bendeji ne kufwila bana ba bipwilo nabo bapebwe mingilo, bana-bakaji nabo bekale mu ludingo lumo na bana-balume. Ino bene Katolika ba Kunshi kwa Umbuo abo betabijanga abo bonso bibidiji bya kipwilo mu ino myanda. Kuvula kwa bana ba kipwilo byokwendelela mu matanda a Kunshi, kyalwilo kya kwitamba bulwi nanshi ke kyalwe kala. Philip Jenkins, mufundi wa mānga ne mutōtelo, ulaya’mba: “I kimweke patōka amba mu myaka dikumi nansha makumi abidi kekukekalapo kadi kisumpi, shi kisumpi’ka shi kisumpi’ka, kya bwine Kidishitu bwa ntanda yonso kikatela mutamba wakyo amba o ao wa bene Kidishitu ba bine kete.”

Pangala pa ino mimweno, Walls unena’mba mwanda wa bukidibukidi udi’po pano i “muswelo ukokeja kwikala bene Kidishitu ba mu Afrika, mu Azia, mu Amerika wa Kunshi ne wa Kungala, ne mu Bulaya mu kipwilo kimo kyonka, kisamba bya bubinebine lwitabijo lumo.” Le abe ulanga’po namani? Le bipwilo bikokeja kupandijibwa mu ino ntanda mītyibe pala pala? Le i kyalwilo’ka kya bumo bwa bine bwa bwine Kidishitu? Kishinte kilonda’ko kikaleta malondololo a mu Bisonekwa, pamo ne bukamoni bulombola patōka būmi bwa kitango kya bene Kidishitu kyenda kala kitundubuka ntanda yonso.

[Kifwatulo pa paje 4]

Kino kyadi kipwilo, pano ke leshitola yombwa’mo minjiki

[Kutambile Kifwatulo]

AP Photo/Nancy Palmieri