Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Umbadilo
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Umbadilo
KINONDANONDA na Divilu dyabo mu Edipito, bene Isalela bālongolwelwe ke muzo. Kupwa’tu papo, bādi ba kutwela mu Ntanda ya Mulao, ino kebātwelele’mopo. Bāshilula kulumbakana “muntanda mutuputupu, mu kyala mwine mudi zole” kintu kya myaka makumi aná mituntulu. (Kupituluka 8:15) Mwanda waka? Nsekununi ya mu mukanda wa mu Bible wa Umbadilo itulombola mobyāpityile. Iketulombola mvubu idi mu kukōkela Yehova Leza ne kulēmeka bantunguluji bandi.
Mukanda wa Umbadilo, wāsonekelwe na Mosesa mu ntanda mutuputupu ne mu Misanza ya Moabu, ulombola myanda yālongekele mu bula bwa myaka 38 ne myeji 9—tamba mu 1512 K.K.K. kutūla mu 1473 K.K.K. (Umbadilo 1:1; Kupituluka 1:3) Dijina dyao i ditambe ku mbadilo ibidi yābadilwe bene Isalela, misubwile myaka 38 imo na mikwabo. (Shapita 1-4, 26) Nsekununi i myabanibwe mu bipindi bisatu. Kipindi kibajinji kisekununa myanda yālongekele ku Lūlu lwa Shinai. Kya bubidi kisambila pa byālongekele padi balumbakana bene Isalela mu ntanda mutuputupu. Ne kipindi kya mfulo kilombola myanda yālongekele mu Musanza wa Moabu. Potanga ino nsekununi, ukokeja padi kwiipangula amba, ‘Lelo ino myanda imfundija bika? Le kudi misoñanya ya mu uno mukanda yombwanya kumwena’mo dyalelo?’
KU LŪLU LWA SHINAI
Kubalwa kubajinji kubabalwa bene Isalela abo bakidi munshi mwa Lūlu lwa Shinai. I bantu 603 550, bana-balume ba myaka 20 ne kukanda, kutalula’mo enka bene Levi. Mobimwekela lubalo lubabalwa mwanda wa kuyuka bashidika. Kitūlo kituntulu, kwela’mo ne bana-bakaji, bana, ne bene Levi kumo, i bantu kintu kya midiyo isatu ne bya pangala.
Bene Isalela pa kupwa kubalwa, abatambula bulombodi bwa mwa kwendela, mingilo pala pala ya bene Levi ne mingilo ya tabenakulo, mbila ya kutolwela bantu kufula, bijila bitala pa mukao ne pa mpiko ya bene Nazila. Shapita wa 7 wisambila pa myanda ya byakwela bya bamfumu ba bisaka mwanda wa kushitula madabahu, ino shapita wa 9 wisambila pa kuvulukwa kwa Pashika. Kitango kibapebwa kadi bulombodi bwa mwa kutalukila ne kutūdila kitūlo.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
2:1, 2—“Biyukeno” byādi binenwe kujokolokwa na bisumpi bya bisaka bisatu bisatu mu kitūlo mu ntanda mutuputupu i biyukeno’ka? Bible kashintulwilepo bino biyukeno shi byādi bika. Inoko, kebyādipo bimonwa bu byelekejo bijila nansha biyukeno bidi na buluji kampanda mu butōtyi. Bino biyukeno byādi na mpango miyampe yobyātūdilwe’ko—kukwasha muntu asokole kwandi mu kitūlo.
5:27—Ditangatanga dya mwanda-mukaji ulongele makoji dyādi ‘dyūminina’ mu buluji’ka? Kishima “ditangatanga” i kingidijibwe pano mwanda wa kufunkila pa bikunki bya lubutulo. (Ngalwilo 46:26) ‘Kūma’byo’ kulombola amba bino bikunki byādi bya koneka, mwana-mukaji’wa kakimitapo kadi dikwabo.
Ñeni Yotuboila’ko:
6:1-7. Bene Nazila bādi belama ku kutoma bintu byonso bitamba ku vinyu ne bitomibwa byonso bikomo, kino kyādi kilomba kwikala na mutyima wa kwipela. Bādi banenwe kuleka nywene milampe—kiyukeno kya kikōkeji kyabo kudi Yehova, monka mukōkelelanga bana-bakaji ku babo balume ne bashabo. Bene Nazila bādi balombwe kwikala batōka na kuleka kutenga imbidi mifwe, nansha ke wa mubutule wa mu kisaka kimo mwine. Bengidi ba kitatyi kyonso nabo dyalelo badi na mushipiditu wa kwipela, ne wa kukōkela kudi Yehova ne ku mpangiko yandi. Mingilo imo ilomba kwenda ku ntanda kalubwanga, pakwabo kukoma ne kujokela kwabo mwanda wa kukajika wa mu kisaka ufwile.
8:25, 26. Pa kusaka kuvuija mwingilo wa bwine Levi senene, ne mwanda wa kubanga myaka yabo, banunu bādi basoñanibwa kuleka kwingila mingilo ya kitungo. Inoko bādi bakokeja abo bene kukwasha bene Levi bakwabo. Shako kekudipo musoñanya wa kukwata pasho ku mwingilo wa bu musapudi wa Bulopwe dyalelo, inoko musoñanya udi mu kino kijila witufundija ñeni ya mvubu. Shi mwine Kidishitu watunya kuvuija mingilo yandi kampanda pa mwanda wa bununu, ukokeja kukimba mwingilo wa muswelo mukwabo ukwatañene na bukomo bwandi.
BADI KOKU KE KOKU MU NTANDA MUTUPUTUPU
Dikumbi didi pa tabenakulo (kipema kya kikalo) pa kutaluka, bene Isalela abashilula lwendo lukebatwala mu misanza ya Moabu kupwa kwa myaka 38 ne kweji umo nansha ibidi. Ukokeja kumwena’mo shi ulonde dishinda dyobaendele na kutala pa kalata kadi pa paje 9 mu boloshile ‘ Voyez le bon pays, ’ ulupwilwe na batumoni ba Yehova.
Pobenda dya ku Kadesha, Muntanda Mutuputupu ya Palane, abeuninga kintu kya misunsa isatu. Dibajinji miuningo ibapwijibwa na Yehova watuma mudilo kusoka bantu bamobamo. Kupwa bene Isalela abadila mobafwila mwita wa kudya, Yehova webape bisesekwadi. Ba Midiamu ne Alone nabo abeuningila Mosesa ku mfulo Midiamu waikala ke wa makopo mu mafuku abala-anga.
Abo pa kufika mu Kadesha, Mosesa watume bana-balume 12 ba kukabela Ntanda ya Mulao. Mafuku 40 pa kupita’po, abajoka. Bantu abaitabija misapu imbi ya batubedibedi dikumi, kebasake ne kwasa mabwe ba Mosesa, ne Alone pamo ne batubedibedi ba kikōkeji, ba Yoshua ne Kalebu. Yehova wasake kwipaya bantu bonso ku kinzengele, ino Mosesa webanenena, penepo Leza nandi wanena amba bakanza kulumbakana mu ntanda mutuputupu myaka 40—enka ne bifwa bonso babadilwe.
Yehova webape kadi bijila mikwabo. Kola ne bakwabo abatombokela ba Mosesa ne Alone, ino bantomboki bamo abasokwa ne bakwabo abaminwa na nshi. Difuku dilonda’po, kitango kyonso kibeungila ba Mosesa ne Alone. Ponka’pa, bantu 14 700 abakube ku kinzengele kyāletele Yehova. Leza wameneja mukombo wa Alone maluba mwanda wa kuyukanya mwine utongelwe bu kitobo mukatampe. Yehova waleta bijila bikwabo bitala pa biselwa bya bene Levi ne pa kusubula bantu. Buto bwa ñombe mukaji utyila bwelekeja kutōkejibwa kwa bantu kupityila ku kitapwa kya Yesu.—Bahebelu 9:13, 14.
Bana ba Isalela abajokela ku Kadesha, ne Midiamu wafwila konka. Kitango kibeungila ba Mosesa ne Alone monka. Kyobeuningila kine i kubulwa kobabulwa mema. Pa kino ba Mosesa ne Alone ababulwe kumwekeja buujila bwa dijina dya Yehova pa kulonga kingelengele kya kulupula mema, abajimija dyese dyabo dya kutwela mu Ntanda ya Mulao. Isalela wataluka ku Kadesha, ebiya Alone wafwila ku Lūlu lwa Hola. Bene Isalela pa kujokoloka Edoma, abakōka kebesambila Leza ne Mosesa bibi. Yehova watume banyoka ba bulembe mwanda wa kwibapa mfuto. Mosesa kadi wanenena ponka bantu, Leza wamulombola apunge nyoka wa mukuba ne kumupudika ku mutyi amba yense usumwa na nyoka amone kupanda shi watale’ko. Uno nyoka i mujiñininya wa kuyeyekwa kwa Yesu Kidishitu kwitumweja kamweno ka nyeke. (Yoano 3:14, 15) Bene Isalela abashinde balopwe bene Amole, ba Shihone ne Oka ne kuyata bu kishi ntanda yabo.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
12:1—Mwanda waka ba Midiamu ne Alone bēuningīle Mosesa? Mobimwekela kine kyobēuningīle i mutyima wa Midiamu wa kusaka kwikala na lupusa lukatampe. Kitatyi kyāile Zipola mukaja Mosesa kwilunga nabo mu ntanda mutuputupu, Midiamu umweka bu wātyinine amba bakaleka kumumona bu mwana-mukaji umbajinji ufwaninwe kutangidila kitūlo.—Divilu 18:1-5.
12:9-11—Mwanda waka i enka Midiamu kete wābelele makopo? Mobimwekela aye ye wāshilwile miuningo ne kunekenya mwanabo Alone elunge kwadi. Kadi Alone wāikele na mutyima muyampe pa kwisāsa kilubo kyandi.
21:14, 15—Le mukanda utelelwe pano i mukanda’ka? Bisonekwa bitelanga mikanda mishileshile yāingidije balembi ba Bible pa kusoneka myanda yabo. (Yoshua 10:12, 13; 1 Balopwe 11:41; 14:19, 29) “Mukanda wa Malwi a Yehova” ubadilwa mu ino mikanda. Wādi usonekwa’mo nsekununi ya mānga ya mavita a bantu ba Yehova.
Ñeni Yotuboila’ko:
11:27-29. Mosesa i mushiye kimfwa kilumbuluke pa muswelo otufwaninwe kumona bakwetu kitatyi kyobapebwa madyese mu mingilo ya Yehova. Pa kyaba kya kukwatwa mukao wa kwisakila ntumbo, Mosesa wāsangele pāshilwile ba Eledada ne Medade kufumika bu bapolofeto.
12:2, 9, 10; 16:1-3, 12-14, 31-35, 41, 46-50. Yehova usaka batōtyi bandi balēmeke lupusa lwapāna.
14:24. Kintu kikatampe kikwasha pa kukomena ntanda itukokela ku kulonga bibi i kutamija “ungi mushipiditu,” ke ngikadilo ingi ya mutyima kadi. Ufwaninwe kwikala mushipiditu mwishile na wa ino ntanda.
15:37-41. Dinyamvwa dya pa bula dyādi ku mitwelo ya bene Isalela dyādi dibavuluja amba i bantu bapandulwe mwanda wa kutōta Leza ne kukōkela ku mbila yandi. Netu mwene tufwaninwe kulonda misoñanya ya Leza ne kwishila na bantu ba ino ntanda?
MU MUSANZA WA MOABU
Pano bana ba Isalela abatūla kitūlo mu misanza ya Moabu, bene Moabu abakwatwa moyo wa lufu. Balaka Mulopwe wa Moabu wapulula Balame āye afinge bene Isalela mafingo. Ino Yehova waalamuna mafingo a Balame ke madyese. Bana-bakaji bene Moabu ne bene Midyana abatumwe kwiya kongola bana-balume bene Isalela balonge busekese ne kutōta bilezaleza. Ku mfulo, Yehova waonakanya banonga-bibi 24 000. Kinzengele kibafule mwanda Finease walombola amba udi mukao na Yehova.
Lubalo lwa bubidi lubalombola amba i kutupu muntu wa mu babadilwe dibajinji ukidi mūmi, poso’nka Yoshua ne Kalebu. Yoshua watongwe kupingakena Mosesa. Bene Isalela abatambula misoñanya itala pa byakwela pala pala ne bulombodi bwa mwa kupikila mpiko. Bantu ba Isalela nabo abalubwila bene Midyana kinongo. Kisaka kya Lubeni, ne kya Ngade, ne kipindi kya kisaka kya Manase bibashikata kutunduka kwa Munonga wa Yodano. Isalela wapebwa bulombodi bwa mwa kwabukila Yodano ne kukwata ntanda’ya bu kishi. Abaleta ne mikalo yonso ya ntanda. Bupyani bubapyanikwa na kwela byeleko. Bene Levi abapebwa bibundi 48, ne mubatongwe bisamba ke bibundi bya kinyemeno.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
22:20-22—Mwanda waka bukalabale bwa Yehova bwaākīle Balame? Yehova wānene mupolofeto Balame amba kafwaninwepo kufinga bene Isalela. (Umbadilo 22:12) Inoko, mupolofeto wāenda na bantu ba Balake na mulangwe wa kukafinga Isalela. Balame wāsakile kusangaja mulopwe wa Moabu mwa kutambwila mpalo kwadi. (2 Petelo 2:15, 16; Yude 11) Nansha mafingo a Balame a kufinga Isalela byoāalamwinwe ke madyese, ino aye wādi usaka mulopwe amutōkelwe mutyima, o mwanda wāmupele mulangwe wa bana-bakaji batōtyi ba Bala bongole bana-balume bene Isalela. (Umbadilo 31:15, 16) Nanshi bukalabale bwa Leza bwaākīle mupolofeto Balame mwanda wa lwiso lwandi lubi.
30:6-8—Le mwine Kidishitu ukokeja kwimika mpiko ya wandi mukaji? Yehova pano utalanga mpiko ya mutōtyi ne mutōtyi wandi pa bula. Kimfwa, kwipāna kudi Yehova i mpiko ya muntu ne muntu aye mwine. (Ngalatea 6:5) Mulume kadipo na lupusa lwa kwimika nansha kupeleja mukaji kupika ino mpiko. Ino mukaji nandi ufwaninwe kwepuka kupika mpiko keikwatañene na Kinenwa kya Leza ne na mingilo yafwaninwe kwingidila mulume.
Ñeni Yotuboila’ko:
25:11. Bine Finease i mwitushile kimfwa kya bupyasakane pangala pa mutōtelo wa Yehova! Mwene mutyima wa kusaka kulama kipwilo kitōka ufwaninwe kwitutonona tusapule bubi bo-bonso bukatampe kumeso a bakulumpe bene Kidishitu?
35:9-29. Muntu wipaile mukwabo pa kubulwa kusaka wādi unyemena mu kibundi kya kinyemeno mu bula bwa kitatyi kampanda; kino kitufundija amba būmi i bujila ne amba tufwaninwe kwibulēmeka.
35:33. Ntanda myonwe na mashi a muntu wambulwa mwanda ifwaninwe kusubulwa enka na mashi a boba bepaijañene. Bine, i kyendele’mo nanshi Yehova onakanye babi kumeso kwa kwalamuna ntanda ke paladisa!—Nkindi 2:21, 22; Danyele 2:44.
Mwanda wa Leza I wa Bukomo
Tufwaninwe kulēmeka Yehova ne boba bonso batongele ne bapele biselwa mu bantu bandi. Mukanda wa Umbadilo ulombola buno bubinebine patōka. Bine, buno i bufundiji bukatampe bwitulombola mwa kulamina ndoe ne bumo mu kipwilo dyalelo!
Myanda isekunwinwe mu Umbadilo ilombola amba i kipela ku boba bafutulula būmi bwabo bwa ku mushipiditu kuponena mu bubi, kimfwa kwiuninga, busekese, ne kutōta bilezaleza. Bimfwa bimo ne ñeni yotwaboila mu uno mukanda wa mu Bible bikokeja kukwasha bu bisakibwa bya penu ku kipindi kya ku Kupwila kwa Mingilo mu bipwilo bya Batumoni ba Yehova. Bine, “mwanda wa Leza i wa būmi ne bukomo” mu būmi bwetu.—Bahebelu 4:12.
[Kifwatulo pa paje 31]
Yehova wādi uludika bene Isalela pa kutaluka ne kutūla kwa kitūlo na dikumbi dya kingelengele dyādi pangala pa tabenakulo
[Kifwatulo pa paje 32]
Yehova usaka tumukōkele ne kulēmeka bantunguluji bandi